بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋى
ساباق: 45
تاقىرىبى: § 47. بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ، سىزبانۇسقا رەتىندە ءتۇسىندىرىپ، اربىرەۋىنە جەكە سيپاتتاما بەرۋ؛ ادامگەرشىلىك، ەكولوگيالىق جانە ەستەتيكالىق تاربيە بەرە وتىرىپ عىلىمي دۇنيەتانىمىن بايىتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى
ساباقتىڭ ءتيپى: قۇراستىرىلعان
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
كوبەيۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟
جىنىسسىز كوبەيۋ دەگەن نە؟
گيدرانىڭ بۇرشىكتەنۋ تاسىلىمەن كوبەيۋى نەلىكتەن جىنىسسىز كوبەيۋگە جاتادى؟
شۇبالشاڭدى نەلىكتەن گەرمافروديت دەيدى؟ پىلدە دەگەن نە؟
ورمەكشىنىڭ كوبەيۋىندە شۇبالشاڭنان وزگەشەلىك بار ما؟ قانداي؟
گيدرا زيگوتاسى قالاي، قانداي جاعدايدا پايدا بولادى؟ بۇل كوبەيۋدىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
شۇبالشاڭنىڭ جىنىستى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟ شۇبالشاڭداردا قاي گامەتالار الماسادى؟ ۇرىقتانۋ قايدا جۇرەدى؟
كوبەيۋدىڭ بيولوگيالىق ءمانى، ماڭىزى نەدە؟
بيولوگيالىق ءمانى جاعىنان، كوپجاسۋشالى ەكەنىن ەسكەرمەگەندە، گيدرانىڭ جىنىسسىز كوبەيۋىنىڭ ءبىرجاسۋشالى جاندىكتەر كوبەيۋىنەن (جىنىسسىز جولمەن) وزىندىك ەرەكشەلىگى بار ما؟ (تۇسىندىرىڭدەر).
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
سەندەر جازدىڭ ورتا شەنىندە ءشوپ نە اعاش جاپىراقتارىندا جورعالاپ جۇرگەن قۇرتقا ۇقساس جاندىكتەردى ءجيى كورەسىڭدەر. «و، مىنا قۇرتتى قارا!» دەگەن قۇربىلارىڭنىڭ ءسوزىن دە ەستىگەن بولارسىڭدار. شىنىندا دا ولاردىڭ دەنەسى قۇرت ءتارىزدى بۋىلتىق، اۋىز مۇشەسى كەمىرۋگە بەيىمدەلگەن، قۇرساعىندا 5 جۇپ جالعاناياقتارى بولادى. بۇلار قىرىققابات (ورامجاپىراق) اق كوبەلەگىنىڭ دەرناسىلدەرى (ليچينكا). ال ەندى وسى دەرناسىلدەردى ەرەسەك كوبەلەكپەن سالىستىرىپ كورىڭدەر. دەنە ءپىشىنىن ايتپاعاندا، ەرەسەك كوبەلەكتە ءۇش جۇپ جۇرەتىن اياقتارى بار، ال دەرناسىلدەرىندە بەسەۋ. ەرەسەك كوبەلەكتىڭ اۋىز مۇشەسى – تۇتىك ءتارىزدى ۇزىن يىرىلگەن تۇمسىقشا. بۇل تۇمسىقشاسىمەن ول گۇل شىرىنىن سورادى. دەرناسىلدىڭ اۋىز مۇشەسى ۇستىڭگى، استىڭعى تىسشەلى جاقتارىمەن جاپىراقتى كەمىرىپ، ۇگىتۋگە بەيىمدەلگەن.
كوبەلەكتىڭ دەرناسىلىن جۇلدىزقۇرت دەپ اتايدى. جۇلدىزقۇرتتار وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىمەن قورەكتەنەدى دە، تەز وسەدى جانە بىرنەشە رەت تۇلەيدى. ەڭ سوڭعى تۇلەۋدىڭ الدىندا اعاش دىڭىنە، دۋالعا، قۇرىلىس قابىرعاسىنا جانە تاعى باسقا جەرلەرگە ورمەلەپ شىعادى. قولايلى ورىن تاپقان سوڭ جۇلدىزقۇرت قۋىرشاققا اينالادى. قۋىرشاق كەزەڭىندە ولار ەشبىر قوزعالىسسىز قالادى، قورەكتەنبەيدى. دەگەنمەن حيتينمەن قاپتالعان قۋىرشاقتا وتە كۇردەلى وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتادى. وندا ەرەسەك كوبەلەكتىڭ دەنە مۇشەلەرى قالىپتاسادى. قىستاپ شىققان قۋىرشاقتان كوكتەمدە بىردەن ورامجاپىراق اق كوبەلەگى شىعادى.
سونىمەن، كوبەلەكتىڭ دامۋ ساتىلارىن ءتىزىپ كورسەتەلىك: جۇمىرتقا، دەرناسىل، قۋىرشاق، ەرەسەك كوبەلەك. شەگىرتكەنىڭ كوبەيۋىمەن وزدەرىڭ تانىسىڭدار.
دامۋى 4 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسامايتىن بۋناقدەنەلىلەردى تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەپ اتايدى.
بۇلارعا كوبەلەكتەن باسقا قوڭىز، شىبىن، ماسا، ارا جانە تاعى باسقا تولىپ جاتقان جاندىكتەر جاتادى.
جۇمىرتقا سالۋ مەرزىمى، ورنى، دامۋ مەرزىمى ءار ءتۇرلى بۋناقدەنەلىلەردىڭ تۇرىنە قاراي ءارقالاي بولادى. مىسالى، زاۋزا قوڭىز جۇمىرتقالارىن توپىراققا، شىبىن لاستانعان جەرلەرگە، كوبەلەكتەر وسىمدىك جاپىراقتارىنا، اعاش جەمىسىنە، ت. ب. جەرلەرگە سالادى. زاۋزا قوڭىز دەرناسىلىنىڭ دامۋى 4 جىلعا، شىبىن دەرناسىلىنىڭ دامۋى بىرنەشە تاۋلىككە سوزىلادى.
شەگىرتكەلەر، تاراقاندار، داۋىتتەر، ينەلىكتەر سياقتى بۋناقدەنەلىلەردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنىڭ دامۋى ءۇش ساتىدان تۇرادى. ولار: جۇمىرتقا – دەرناسىل – ەرەسەك جاندىك.
كەيبىرەۋىنىڭ دەرناسىلى جۇمىرتقادان ەرەسەك جاندىگىنە ۇقساس بوپ شىعادى. تەك دەنە مولشەرى مەن قاناتتارى (مىسالى، شەگىرتكەدە) عانا كىشىرەك بولادى. بۇل دەرناسىلدەر ءوسىپ، ەسەيۋ بارىسىندا بىرنەشە رەت تۇلەيدى. ءار تۇلەگەن سايىن ەرەسەك بۋناقدەنەلىگە ۇقساستىعى ارتا تۇسەدى.
دامۋى 3 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسايتىن بۋناقدەنەلىلەردى شالا تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەيدى.
تۇرلەنىپ دامۋدىڭ ماڭىزى. تۇرلەنىپ داميتىن، ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەردىڭ تابيعاتتا كەڭىنەن تارالىپ، ءوز تۇرلەرىن ساقتاۋعا ەداۋىر مۇمكىندىگى بار. دەرناسىلى ەرەسەك جاندىكتىڭ قورەگىنە «ورتاقتاسپايدى»، ءارى تۇراعى دا باسقا بولادى. مىسالى، زاۋزا نە كارتوپ قوڭىزىنىڭ دەرناسىلدەرى توپىراقتا تىرشىلىك ەتەدى، وسىمدىك تامىرلارىن، جەر استى بولىكتەرىن جەپ قورەكتەنەدى. ال ەرەسەك قوڭىزدار اعاش جاپىراقتارىن قورەك ەتەدى. سونىمەن قاتار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز جاعدايلارىنان دامۋىنىڭ 4 ساتىسىندا دا امان قالاتىن كەزدەر بولادى. مىسالى، جەمىس اعاشتارى جاپىراق جايعان كوكتەم مەرزىمىندە ولاردى بۋناقدەنەلىلەردەن جانە دەرناسىلدەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن ۋلى حيميكاتتار سەبەدى. بۇل حيميكاتتاردان جەر بەتىندە جۇرگەن بۋناقدەنەلىلەر قىرىلادى دا، توپىراق اراسىندا جۇرگەن نەمەسە ءالى قۋىرشاق كۇيىندە جاتقان دەرناسىلدەر امان قالادى. سونىمەن تۇرلەنىپ دامۋ ءتاسىلى دە – بۋناقدەنەلىلەردى جويىلىپ كەتۋدەن ساقتايتىن بەيىمدىلىكتىڭ ءبىرى.
ءىV. بەكىتۋ.
تۇرلەنىپ دامۋ دەگەن نە؟
تۇرلەنىپ دامۋدىڭ بۋناقدەنەلىلەر ءۇشىن قانداي ماڭىزى بار؟
ءۇي تاپسىرماسى. § 47 وقىپ، 109 - سۋرەتتى سالىپ كەلۋ.
تاقىرىبى: § 47. بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن اتاپ، سىزبانۇسقا رەتىندە ءتۇسىندىرىپ، اربىرەۋىنە جەكە سيپاتتاما بەرۋ؛ ادامگەرشىلىك، ەكولوگيالىق جانە ەستەتيكالىق تاربيە بەرە وتىرىپ عىلىمي دۇنيەتانىمىن بايىتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى
ساباقتىڭ ءتيپى: قۇراستىرىلعان
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
كوبەيۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟
جىنىسسىز كوبەيۋ دەگەن نە؟
گيدرانىڭ بۇرشىكتەنۋ تاسىلىمەن كوبەيۋى نەلىكتەن جىنىسسىز كوبەيۋگە جاتادى؟
شۇبالشاڭدى نەلىكتەن گەرمافروديت دەيدى؟ پىلدە دەگەن نە؟
ورمەكشىنىڭ كوبەيۋىندە شۇبالشاڭنان وزگەشەلىك بار ما؟ قانداي؟
گيدرا زيگوتاسى قالاي، قانداي جاعدايدا پايدا بولادى؟ بۇل كوبەيۋدىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
شۇبالشاڭنىڭ جىنىستى كوبەيۋى قالاي جۇرەدى؟ شۇبالشاڭداردا قاي گامەتالار الماسادى؟ ۇرىقتانۋ قايدا جۇرەدى؟
كوبەيۋدىڭ بيولوگيالىق ءمانى، ماڭىزى نەدە؟
بيولوگيالىق ءمانى جاعىنان، كوپجاسۋشالى ەكەنىن ەسكەرمەگەندە، گيدرانىڭ جىنىسسىز كوبەيۋىنىڭ ءبىرجاسۋشالى جاندىكتەر كوبەيۋىنەن (جىنىسسىز جولمەن) وزىندىك ەرەكشەلىگى بار ما؟ (تۇسىندىرىڭدەر).
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
سەندەر جازدىڭ ورتا شەنىندە ءشوپ نە اعاش جاپىراقتارىندا جورعالاپ جۇرگەن قۇرتقا ۇقساس جاندىكتەردى ءجيى كورەسىڭدەر. «و، مىنا قۇرتتى قارا!» دەگەن قۇربىلارىڭنىڭ ءسوزىن دە ەستىگەن بولارسىڭدار. شىنىندا دا ولاردىڭ دەنەسى قۇرت ءتارىزدى بۋىلتىق، اۋىز مۇشەسى كەمىرۋگە بەيىمدەلگەن، قۇرساعىندا 5 جۇپ جالعاناياقتارى بولادى. بۇلار قىرىققابات (ورامجاپىراق) اق كوبەلەگىنىڭ دەرناسىلدەرى (ليچينكا). ال ەندى وسى دەرناسىلدەردى ەرەسەك كوبەلەكپەن سالىستىرىپ كورىڭدەر. دەنە ءپىشىنىن ايتپاعاندا، ەرەسەك كوبەلەكتە ءۇش جۇپ جۇرەتىن اياقتارى بار، ال دەرناسىلدەرىندە بەسەۋ. ەرەسەك كوبەلەكتىڭ اۋىز مۇشەسى – تۇتىك ءتارىزدى ۇزىن يىرىلگەن تۇمسىقشا. بۇل تۇمسىقشاسىمەن ول گۇل شىرىنىن سورادى. دەرناسىلدىڭ اۋىز مۇشەسى ۇستىڭگى، استىڭعى تىسشەلى جاقتارىمەن جاپىراقتى كەمىرىپ، ۇگىتۋگە بەيىمدەلگەن.
كوبەلەكتىڭ دەرناسىلىن جۇلدىزقۇرت دەپ اتايدى. جۇلدىزقۇرتتار وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىمەن قورەكتەنەدى دە، تەز وسەدى جانە بىرنەشە رەت تۇلەيدى. ەڭ سوڭعى تۇلەۋدىڭ الدىندا اعاش دىڭىنە، دۋالعا، قۇرىلىس قابىرعاسىنا جانە تاعى باسقا جەرلەرگە ورمەلەپ شىعادى. قولايلى ورىن تاپقان سوڭ جۇلدىزقۇرت قۋىرشاققا اينالادى. قۋىرشاق كەزەڭىندە ولار ەشبىر قوزعالىسسىز قالادى، قورەكتەنبەيدى. دەگەنمەن حيتينمەن قاپتالعان قۋىرشاقتا وتە كۇردەلى وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتادى. وندا ەرەسەك كوبەلەكتىڭ دەنە مۇشەلەرى قالىپتاسادى. قىستاپ شىققان قۋىرشاقتان كوكتەمدە بىردەن ورامجاپىراق اق كوبەلەگى شىعادى.
سونىمەن، كوبەلەكتىڭ دامۋ ساتىلارىن ءتىزىپ كورسەتەلىك: جۇمىرتقا، دەرناسىل، قۋىرشاق، ەرەسەك كوبەلەك. شەگىرتكەنىڭ كوبەيۋىمەن وزدەرىڭ تانىسىڭدار.
دامۋى 4 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسامايتىن بۋناقدەنەلىلەردى تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەپ اتايدى.
بۇلارعا كوبەلەكتەن باسقا قوڭىز، شىبىن، ماسا، ارا جانە تاعى باسقا تولىپ جاتقان جاندىكتەر جاتادى.
جۇمىرتقا سالۋ مەرزىمى، ورنى، دامۋ مەرزىمى ءار ءتۇرلى بۋناقدەنەلىلەردىڭ تۇرىنە قاراي ءارقالاي بولادى. مىسالى، زاۋزا قوڭىز جۇمىرتقالارىن توپىراققا، شىبىن لاستانعان جەرلەرگە، كوبەلەكتەر وسىمدىك جاپىراقتارىنا، اعاش جەمىسىنە، ت. ب. جەرلەرگە سالادى. زاۋزا قوڭىز دەرناسىلىنىڭ دامۋى 4 جىلعا، شىبىن دەرناسىلىنىڭ دامۋى بىرنەشە تاۋلىككە سوزىلادى.
شەگىرتكەلەر، تاراقاندار، داۋىتتەر، ينەلىكتەر سياقتى بۋناقدەنەلىلەردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنىڭ دامۋى ءۇش ساتىدان تۇرادى. ولار: جۇمىرتقا – دەرناسىل – ەرەسەك جاندىك.
كەيبىرەۋىنىڭ دەرناسىلى جۇمىرتقادان ەرەسەك جاندىگىنە ۇقساس بوپ شىعادى. تەك دەنە مولشەرى مەن قاناتتارى (مىسالى، شەگىرتكەدە) عانا كىشىرەك بولادى. بۇل دەرناسىلدەر ءوسىپ، ەسەيۋ بارىسىندا بىرنەشە رەت تۇلەيدى. ءار تۇلەگەن سايىن ەرەسەك بۋناقدەنەلىگە ۇقساستىعى ارتا تۇسەدى.
دامۋى 3 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسايتىن بۋناقدەنەلىلەردى شالا تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەيدى.
تۇرلەنىپ دامۋدىڭ ماڭىزى. تۇرلەنىپ داميتىن، ونىڭ ىشىندە، اسىرەسە تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەردىڭ تابيعاتتا كەڭىنەن تارالىپ، ءوز تۇرلەرىن ساقتاۋعا ەداۋىر مۇمكىندىگى بار. دەرناسىلى ەرەسەك جاندىكتىڭ قورەگىنە «ورتاقتاسپايدى»، ءارى تۇراعى دا باسقا بولادى. مىسالى، زاۋزا نە كارتوپ قوڭىزىنىڭ دەرناسىلدەرى توپىراقتا تىرشىلىك ەتەدى، وسىمدىك تامىرلارىن، جەر استى بولىكتەرىن جەپ قورەكتەنەدى. ال ەرەسەك قوڭىزدار اعاش جاپىراقتارىن قورەك ەتەدى. سونىمەن قاتار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز جاعدايلارىنان دامۋىنىڭ 4 ساتىسىندا دا امان قالاتىن كەزدەر بولادى. مىسالى، جەمىس اعاشتارى جاپىراق جايعان كوكتەم مەرزىمىندە ولاردى بۋناقدەنەلىلەردەن جانە دەرناسىلدەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن ۋلى حيميكاتتار سەبەدى. بۇل حيميكاتتاردان جەر بەتىندە جۇرگەن بۋناقدەنەلىلەر قىرىلادى دا، توپىراق اراسىندا جۇرگەن نەمەسە ءالى قۋىرشاق كۇيىندە جاتقان دەرناسىلدەر امان قالادى. سونىمەن تۇرلەنىپ دامۋ ءتاسىلى دە – بۋناقدەنەلىلەردى جويىلىپ كەتۋدەن ساقتايتىن بەيىمدىلىكتىڭ ءبىرى.
ءىV. بەكىتۋ.
تۇرلەنىپ دامۋ دەگەن نە؟
تۇرلەنىپ دامۋدىڭ بۋناقدەنەلىلەر ءۇشىن قانداي ماڭىزى بار؟
ءۇي تاپسىرماسى. § 47 وقىپ، 109 - سۋرەتتى سالىپ كەلۋ.
You Might Also Like
