InfoHub Logo

سىنىپ: 3 سىنىپ.
تاقىرىبى. دەنساۋلىق – زور بايلىق
ماقساتى: وقۋشىلارعا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاي وتىرىپ، دەنساۋلىعىن ساقتاۋ جانە اۋىرماۋدىڭ الدىن - الۋ جولدارىن ۇيرەتۋ؛ جامان ادەتتەن بويلارىن اۋلاق ۇستاۋعا جانە سانيتارلىق گيگيەنالىق تالاپتاردى ۇستانۋعا تاربيەلەۋ.
قولدانىلعان مودۋلدەر:«وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر»، «سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ».
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، پوستەر جاساۋ، كوللاج جاساۋ، رەبۋستى شەشۋ، ءتۇسىندىرۋ، كورىنىس، «سالات»، «جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكاتتار مەن ماركەرلەر، ناقىل سوزدەر، كورىنىسكە قاجەتتى اتريبۋتتار.
ساباقتىڭ بارىسى
كىرىسپە كەزەڭى.
ىنتىماقتاستىق اتموسفەرانى قالىپتاستىرۋ.
وتباسى مەن قالامىزدى سۇيەمىز،
ۇلكەندەردىڭ ءسوزىن ويعا تۇيەمىز.
دەنساۋلىقتى ءارقاشاندا ساقتايمىز،
بەيبىت ءومىر بارشامىزعا تىلەيمىز.
ءمۇعالىم.
- استىندا سوڭعى ۇلگىدەگى شەتەلدىك ماشيناسى بار، ءبىراق قاتتى اۋىرادى. ول ادام باقىتتى ما؟
- ميلليارد تەڭگە اقشاسى بار، ءبىراق ونىڭ جۇرەگى اۋىرادى. ول ادام باقىتتى ما؟
- 3 ۇلكەن ادەمى ءۇيى بار. ءبىراق اۋىر دەرتكە شالدىققان – ول ادام شە؟ جوق.
- نەگە؟ سوندا سەندەردىڭ ويلارىڭشا باقىت دەپ نەنى ويلايسىڭدار؟
- دەنساۋلىق.
- ەندەشە بۇگىنگى ءبىزدىڭ سىنىپ ساعاتىمىز «دەنساۋلىق - زور بايلىق» دەپ اتالادى. وسى ماقالدىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
«دەنساۋلىق – زور بايلىق» دەپ حالقىمىز ايتقانداي، دەنساۋلىقتى ەش نارسەگە تەڭەۋگە بولمايدى، ادامدار ءبىر - بىرىنە ءبىرىنشى دەنساۋلىق تىلەيتىنىنىڭ سەبەبى، مىنە، وسىندا. دەنى ساۋ ادام، ءاردايىم كوڭىلدى، جۇزىنەن شاتتىق نۇرى توگىلىپ جۇرەدى. سوندىقتاندا ءوز دەنساۋلىقتارىڭىزعا جاۋاپتى قاراپ، ونى ساقتاۋىمىز كەرەك. ءبىراق دەنساۋلىققا زيان كەلتىرەتىن جانە جاقسارتاتىن زاتتار بار. ولار نەلەر؟
ءقازىر سەندەر ەكى توپ بولىپ ءبولىنىپ وتىرسىڭدار.
شىمىر توبى: «شىنىقساڭ، شىمىر بولاسىڭ»
دەنساۋلىق توبى: « دەنساۋلىق – ەل بايلىعى»
توپپەن جۇمىس. پوستەر جاساۋ.
1 - توپ: دەنساۋلىققا نە زيان؟
2 - توپ: دەنساۋلىققا نە پايدالى؟
دەنساۋلىقتىڭ ناشار جاعىن تولىعىراق اشۋ ءۇشىن ءبىرىنشى توپتىڭ دايىنداعان كورىنىسىن تاماشالايىق.
كورىنىس: « شىلىم شەگۋدىڭ پايداسى»
اۆتور: ساحناعا ءبىر توپ بالالار شىعادى. الدارىنان تەمەكى شىعادى.
بالالار: سەن كىمسىڭ؟ قايدان شىقتىڭ؟
تەمەكى: مەنى تانىمايسىڭدار ما؟ مەن تەمەكىمىن. مەن كۇشتىمىن. مەنىڭ پايدام
وتە كوپ. مەنى تەك مىقتى بالالار عانا ۇستايدى. كانە، مەنىمەن كىم دوس بولعىسى كەلەدى.
اۆتور: بالالاردىڭ قولىنا ءبىر - ءبىر تەمەكى ۇستاتادى.
بالالار: – تەمەكىمەن دوس بولايىق. سوندا بىزدە مىقتى بالا بولامىز.
ەڭ باستىسى ونىڭ پايداسى وتە كوپ ەكەن.
اۆتور: بالالار تەمەكىنى اينالا قورشاپ قول الىسادى.
بالالار: ال، كانە ەندى تەمەكى شەگىپ ۇيرەنەيىك.
اۆتور: وسىنى بايقاپ وتىرعان اق ساقالدى قاريا:
قاريا: - ۋا، بالالار، ماعان قۇلاق سالىڭدار! تەمەكى شەگۋدىڭ تەك ءۇش پايداسى
بار. بىرىنشىدەن، كىمدە - كىم تەمەكى شەكسە، ول ەشقاشان قارتايمايدى.
بالا: نەلىكتەن؟ نەگە؟
قاريا: سەبەبى، ول قارتايۋعا ۇلگىرمەيدى دە. تەمەكى شەككەن ادام ومىردەن ەرتە كەتەدى. ەكىنشىدەن، ونىڭ ۇيىنە ەشقاشان ۇرى تۇسپەيدى.
بالا: نەلىكتەن؟
قاريا: سەبەبى، كىمدە – كىم تەمەكى شەكسە، ونىڭ وكپەسى تازا بولمايدى. ءتۇنى بويى توسەكتە اۋناپ جاتادى جانە كۇندىز – ءتۇنى كۇركىلدەپ قاتتى جوتەلىپ شىعادى. ۇرىلار ءۇي يەسىنىڭ جوتەلگەنىن ەستىپ، ۇيگە جاقىنداي دا المايدى. ۇشىنشىدەن كىمدە - كىم تەمەكى شەكسە، ونى ەشقاشان يت قاپپايدى.
بالا: قالايشا ونى يت قاپپايدى؟
قاريا: سەبەبى، شىلىم شەگەتىن كىسى ەرتە جارىم – جان بولىپ قالادى جانە جۇرگەندە تاياققا سۇيەنىپ جۇرەدى. ال، تاياعى بار ادامعا قاراعىم، ەڭ قاباعان يت تە جولامايدى.
اۆتور: قارت قۋلانا كۇلەدى. بالالار تەمەكىگە قول سىلتەپ كەتىپ قالادى.
ال ەندى ەكىنشى توپتىڭ كورىنىسىن تاماشالايىق.
2 كورىنىس « ءتىس اۋرۋى»
1 وقۋشى شىعىپ، داۋىستاپ جىلايدى.
بالا: وي، ءتىسىم قاقساپ بارادى. جانىمدى قويارعا جەر جوق.
قىز:
نە بولدى، جاسىما، ايتشى ءوزىڭ؟
نەلىكتەن ىسىگەن باس، كوزىڭ
الدە سەن بىرەۋمەن كۇرەسىپ، جەڭىلىپ
تۇرمىسىڭ نامىستان قورلانىپ، ەگىلىپ؟
بالا: نە ىستەيمىن؟ ءتىسىمنىڭ اۋىرعانى قويماي تۇر.
قىز: نەگە سەنىڭ ءتىسىڭ اۋىرادى؟
بالا: وي، كامپيت جەگەننەن، ەندى كامپيت جەمەيمىن. وي، ءتىسىم، ءتىسىم!
قىز: ولاي بولسا، دارىگەر شاقىرايىن.
دارىگەر:
كامپيت جەسەڭ كوبىرەك
ءتىسىڭ جۇرەر مازالاپ
نە جەسەڭ دە كۇنىنە
ەكى رەت ءجۇر تازالاپ.
جۇرگەن جاقسى قارالىپ
ءبىر جىلدا ەكى تەكسەرىپ
ءتىس دارىگەرگە بارالىق
دەنساۋلىقتىڭ جاقسى جاعىن اشايىق.
سەرگىتۋ ءساتى.
«سالات» ويىنى.
ال ەندى دەنساۋلىقتىڭ جاقسى بولۋىن اسەر ەتەتىن زاتتار جايىندا توقتالا كەتەيىك.
ءار توپقا ءبىر زاتتان بەرەمىن. سەندەر 1 - 2 مينۋت ىشىندە سول زاتتى وسى جەردە وتىرعان ادامدار ساتىپ الاتىنداي جارناما جاساۋلارىڭ كەرەك. 1 - توپقا ايران، ال 2 - توپقا تارەلكەگە سالىنعان قۇرت ۇسىنىلادى.
ءمۇعالىم. قازىرگى ۋاقىتتا ادام اعزاسىنىڭ قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرۋدا دارۋمەندەردىڭ اتقارار قىزمەتى زور. تاعامدار ءتۇرلى دارۋمەندەرگە باي. دارۋمەن جەتىسپەۋشىلىگىنەن ادام السىرەپ تەز شارشايدى، ءتۇرلى اۋرۋلارعا شالدىعادى. دارۋمەننىڭ 50 - دەن استام ءتۇرى بار. مەنىڭ دارۋمەندەر جايىنداعى ءسوزىمدى ءارى قاراي ءوز سىنىپتاستارىڭ جالعاستىرادى.
1 - بالا: ا - دارۋمەنى جەتىسپەگەندە كورۋ قابىلەتى تومەندەپ، شاشى ءتۇسىپ، دەنەسى قۇرعاپ كەتەدى. ا - دارۋمەنى تەك مال ونىمدەرىندە بولادى. جۇمىرتقانىڭ سارى ۋىزىندا ءسۇت تاعامدارىندا مول.
2 - بالا: ۆ - دارۋمەنى جەتىسپەسە اسقازان، ىشەك جارالارى پايدا بولادى.
جۇيكە جۇيەسى زاقىمدانىپ ادام سال بولىپ قالۋى مۇمكىن. بۇل دارۋمەن بۇرشاق وسىمدىكتەرىندە سۇتتە، بيداي كەبەگىندە كوپ.
3 - بالا: س - دارۋمەنى ءوسىپ - ونۋگە مي قاباتتارىنىڭ جەتىلۋىنە قاجەت.
س - دارۋمەنى جەتىسپەگەندە ادامنىڭ جۇمىسقا قابىلەتى تومەندەيدى. ۇيقىسى بۇزىلىپ تابەتى كەميدى. بۇل دارۋمەن نەگىزىنەن جەمىس - جيدەكتە بولادى.
4 - بالا: تىرشىلىككە اسا قاجەتتى دارۋمەننىڭ ءبىرى ە دارۋمەنى. ونىڭ جەتىسپەۋىنەن بۇلشىق ەت سولىپ ادام سەمە باستايدى. ە - دارۋمەنى مال ونىمدەرىندە، كوكونىستەردە كەزدەسەدى.
5 - بالا: د - دارۋمەنى ءوسىپ - ونۋگە اسەر ەتەدى. د - دارۋمەنى بالىق مايىندا بولادى.
حالقىمىزدىڭ سۇيىكتى سۋسىنى – قىمىز. قىمىزدىڭ قۇرامىندا ءتۇرلى دارۋمەندەر كوپ. كۇنىنە جارتى ليتر ءىشىپ تۇرعاننىڭ ءوزى وتە پايدالى. ال شۇبات بولسا دارۋمەندەرگە ەكى ەسە باي.
ءمۇعالىم.
- وسى دارۋمەندەردىڭ ءبارىن قايدان الامىز؟
- ازىق - تۇلىكتەر مەن جەمىس - كوكونىستەردەن.
ءمۇعالىم. ال ءقازىر بالالار، الدارىڭدا جاتقان سۋرەتتەردەن رەبۋستى دۇرىس قۇراستىرساڭدار سەندەردە دەنساۋلىق تۋرالى ماقال - ماتەل شىعادى. ال كانەكەي قۇراستىرىپ كورىپ، سول ماقالدىڭ ماعىناسىن اشايىق.
رەبۋس شەشىپ ءتۇسىندىرۋ.
،،، زا،،، - س،،، ل ن ءى
،،، ۋ،،، - ب، ل،،،، ن ءى

دەنساۋلىق جايىندا تاعى قانداي ماقال - ماتەلدەردى بىلەتىندەرىڭدى تەكسەرۋ ماقساتىنا «جالعاسىن تاپ» ويىنىن وينايىق.
1. لاس ادام – كىرشىل
نادان ادام - ءدىنشىل.
2. ءتانى ساۋدىڭ - جانى ساۋ،
جانى ساۋدىڭ - دەنى ساۋ.
3. ۇيقى تىنىقتىرادى،
جۇمىس شىنىقتىرادى.
4. اش كىسى ۇرىسقاق،
ارىق قوي تىرىسقاق.
5. اۋەلگى بايلىق – دەنساۋلىق،
ەكىنشى بايلىق - ون ساۋلىق،
ءۇشىنشى بايلىق - اق جاۋلىق.
6. ەرىنشەكتىك دەنساۋلىقتى بۇزار.
قورىتىندى.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قولدايىق،
اتا - انا ەل ءۇمىتىن اقتايىق.
ومىردەگى باستى بايلىق دەيتۇعىن،
ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىقتى ساقتايىق!
دەنساۋلىقتىڭ كەپىلى عوي - تازالىق،
ۇيلەرىڭدى ۇستاڭدار اركەز تازا ەتىپ.
كيىمگە دە كوڭىل ءبولىپ قاشاندا،
مەزگىلىمەن تاماقتانىپ جۇرەيىك.
وسى وتىرعاندارىمىزدىڭ بارلىعىمىز بولاشاق جايىندا ويلايمىز، ارماندايمىز. ال ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز ول مىنا سەندەرسىڭدەر. سوندىقتاندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى سەندەردىڭ دەنساۋلىقتارىڭ مىقتى، سالاۋاتتى ازامات بولىپ وسسەڭدەر، بولاشاقتا جارقىن، كەمەل بولادى. نەگە ادامدار ءبىر - بىرىمەن امانداسقاندا، قوشتاسقاندا اماندا دەنساۋلىقتى تىلەپ جاتادى. ويتكەنى تىلەك ەرتە مە، كەش پە ورىندالادى. ەندەشە ءبارىمىز بىرگە مىنا سوزدەردى قايتالاپ ايتايىق.
مەن دەنىمنىڭ ساۋلىعىن قالايمىن!
مەنىڭ دەنىم ساۋ!
مەنىڭ دەنىم ساۋ بولادى!
سىزدەردىڭ دە دەندەرىڭىز ساۋ بولسىن - دەپ جىلى تىلەگىمىزدى بىلدىرە وتىرا ساباعىمىزدى مىنا اسەم اياقتايمىز.
ءان: «بولايىقشى وسىنداي».