دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت، ونىڭ بولىكتەرى
الماتى قالاسى، اۋەزوۆ اۋدانى
الماتى قازاق - تۇرىك قىز بالالار ليسەيى
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى گۋلجامال دۋيسەنبەكوۆا
گيدروسفەرا. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت، ونىڭ بولىكتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
جاڭاشا وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جاعدايىنداعى جۇيەلى جۇمىستىڭ ۇلگىسى مەن ادىستەرىن جاساۋ. ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا قۇشتار، يكەمدى، اقپاراتتىق - ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتى جوعارى، جاڭاشىل، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، وقۋشىلاردىڭ ءوزىن - ءوزى دامىتۋ، ءوز جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، قۇرالدارىن تەكسەرۋ
پسيحولوگيالىق احۋال ورناتۋ. بالالار ءبىر - بىرىنە قاراپ جاقسى سوزدەر ايتايىقشى
توپتاستىرۋ. ءارتۇرلى پىشىندەردى پايدالانىپ وقۋشىلاردى توپتارعا ءبولۋ.
سۋ – ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسى - ءدامى جوق ۇنەمى اعىپ جاتاتىن زات.
2) تابيعاتتا سۋ سۇيىق، قاتتى، گاز كۇيىندە كەزدەسەدى.
3) تەمپەراتۋرا وزگەرگەندە سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى.
4) ادام اعزاسىنىڭ 70%- ى سۋدان تۇرادى، سۋ – تىرشىلىك كوزى.
جەردەگى سۋ. پلانەتامىزداعى سۋدىڭ مولشەرى 1616 ملرد. كم3 ەكەندىگىن ايتادى. ولار جەر بەتىندەگى بۇكىل سۋدىڭ مۇحيتتتار مەن تەڭىزدەرگە 96، 5%، مۇزدىقتار مەن تۇراقتى قارلارعا – 1، 7% قاتىستى. ال وزەندەر، كولدەر، باتپاقتار جانە اتموسفەراداعى سۋعا تەك قانا 0، 06% عانا تيەدى. جەر بەتىندەگى تۇششى سۋ 2، 5%. سۋدى ادام ونەركاسىپتە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، كۇندەلىكتى تۇرمىستا پايدالانادى.
دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت بولىكتەرى
جەر شارىنىڭ ۇلكەن بولىگىن الىپ جاتقان سۋ ايدىنى – دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت دەپ اتالادى. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتىڭ جالپى اۋدانى 361 ملن كم²
دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت 4 مۇحيتتان تۇرادى.
ەڭ ۇلكەن، ەڭ تەرەڭ مۇحيت – تىنىق مۇحيتى
كولەمى جونىنەن ەكىنشى ورىنداعى مۇحيت – اتلانت مۇحيتى
وڭتۇستىك جارتى شاردىڭ كوپ بولىگىن الا ورنالاسقان 3 - ءشى مۇحيت – ءۇندى مۇحيتى، مۇحيتتاردىڭ ەڭ كىشىسى – سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت.
مۇحيتتاردان سۋىنىڭ قاسيەتتەرى، تىرشىلىك دۇنيەسى جونىنەن ايىرماشىلىعى بولاتىن بولىگىن تەڭىزدەر دەپ اتايدى.
تەڭىزدەر:
ىشكى: قارا، بالتىق، جەرورتا
سىرتقى: كار، بارەنس، جاپون، وحوت، نورۆەگ، سارگاسس
شىعاناق دەپ مۇحيتتىڭ نە تەڭىزدىڭ قۇرلىققا سۇعىنا ەنىپ جاتقان بولىگىن ايتادى. بۇعازدار دەگەنىمىز – ەكى جاعىنان ماتەريكتەر نەمەسە ارالدار جاعالارىمەن شەكتەلگەن ەنسىز سۋ ايدىنى.
كارتامەن جۇمىس
شىعاناق 18° س. ە؛ 85 ش. ب؛
شىعاناق 60°س. ە؛ 85° ب. ب؛
تۇبەك 65°س. ە؛ 142° ش. ب؛
بۇعازى 45° س. ە؛ 15° ش. ب؛
بۇعازى 36° س. ە؛ 7° ب. ب؛
تەڭىز 18° س. ە؛ 65° ش. ب؛
«CLIL» ءادىسى( كوپتەگەن تىلدەردى پايدالانۋ)
ساباقتى بەكىتۋ
گيدروسفەرا -...
جەر شارىنداعى سۋدىڭ.... مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى.
مۇزدىقتار مەن تۇراقتى قارلارعا -....، جەر استى سۋلارىنا -....، وزەن، كول، باتپاقتاعى جانە اتموسفەراداعى سۋلارعا -... تيەسىلى.
سۋ تابيعاتتا 3 كۇيدە.... كەزدەسەدى.
سۋ – ءتىرى اعزانىڭ قۇرامدى بولىگى. بارلىق..... 80 - 99%، ال.... 75%- عا جۋىعى سۋدان تۇرادى.
مۇحيتتاردىڭ بولىكتەرىن............،......................،...................... قۇرايدى.
تەڭىزدەر..................... جانە............... دەپ بولىنەدى.
گەوگرافيالىق ديكتانت
ەڭ ۇلكەن مۇحيت:
ەڭ ۇلكەن مۇحيتتىڭ ەڭ ۇلكەن تەڭىزى:
ەڭ ۇلكەن شىعاناق:
ەڭ ۇلكەن بۇعاز:
ەڭ كىشى مۇحيت:
ەڭ تەرەڭ بۇعاز:
ەڭ تەرەڭ شۇڭعىما:
ەڭ ۇزىن بۇعاز:
ەڭ تۇزدى تەڭىز:
ەڭ جىلى مۇحيت:
جەردىڭ 1/3 بولىگىن ------------- مۇحيتى الىپ جاتىر. ول ----- جاعىنان دا ەڭ ۇلكەنى. بۇل مۇحيتتاعى تەمپەراتۋرا -------------------. مۇحيتتا ەڭ ۇلكەن كيتتەر ءومىر سۇرەدى. مۇحيت ارقىلى ------ جولدارى وتەدى. اۋدانى جاعىنان ەكىنشى ورىندا ---- مۇحيتى. ونىڭ ۇلەسىنە بالىقتىڭ -------- اۋلانادى. بۇل --------- مۇحيتىندا تەڭىزدەر مەن ارالدار سالىستىرمالى تۇردە از. وڭتۇستىگىندە كيت اۋلاۋ شارۋاشىلىعى دامىعان. ەڭ سۋىق جانە سۋى تۇشىلاۋى ------ مۇحيتى. سۋىنىڭ تۇزدىلىعى -----%. بۇل مۇحيتقا ءىرى ------------------- وزەندەرى كەلىپ قۇيادى.
ەكولوگيالىق تاربيەگە باۋلۋ؛
(ۆيدەو كورسەتۋ)
“سۋدىڭ دا سۇراۋى بار”
پىكىر تالاس
تابيعاتتا سۋ (مۇحيت، كول، وزەن، تەڭىز) نەگە تاۋسىلىپ قالمايدى. سەبەبى؟
ەسسە (سەن قالاي ويلايسىڭ؟)
ءۇش جولاۋشى ۇزاق جول ءجۇرىپ، تولقىنى جاعاعا سوققان شالقار تەڭىزدىڭ جاعاسىنا كەلىپ جەتىپتى. سول تەڭىزدىڭ جاعاسىنداعى ۇلكەن ءبىر جارتاستا؛
“ەي جولاۋشى، بولساڭ وسى تەڭىزدەي كەڭ، تازا بول” - دەپ جازىلىپتى.
ونى وقىعان جولاۋشىلار بۇل اقىل ەكەن:-
«ءبىلىم تەڭىزىنە كەمە جىبەرىڭىز»
تاقىرىپتى جاقسى مەڭگەردىم دەگەن وقۋشىلار كەمەلەرىن تەڭىزگە ورنالاستىرادى، وزىنە سەنىمسىزدەر جاعانىڭ شەتىندە قالادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
الماتى قازاق - تۇرىك قىز بالالار ليسەيى
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى گۋلجامال دۋيسەنبەكوۆا
گيدروسفەرا. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت، ونىڭ بولىكتەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
جاڭاشا وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جاعدايىنداعى جۇيەلى جۇمىستىڭ ۇلگىسى مەن ادىستەرىن جاساۋ. ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا قۇشتار، يكەمدى، اقپاراتتىق - ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتى جوعارى، جاڭاشىل، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، وقۋشىلاردىڭ ءوزىن - ءوزى دامىتۋ، ءوز جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ:
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، قۇرالدارىن تەكسەرۋ
پسيحولوگيالىق احۋال ورناتۋ. بالالار ءبىر - بىرىنە قاراپ جاقسى سوزدەر ايتايىقشى
توپتاستىرۋ. ءارتۇرلى پىشىندەردى پايدالانىپ وقۋشىلاردى توپتارعا ءبولۋ.
سۋ – ءتۇسسىز، ءمولدىر، ءيىسى - ءدامى جوق ۇنەمى اعىپ جاتاتىن زات.
2) تابيعاتتا سۋ سۇيىق، قاتتى، گاز كۇيىندە كەزدەسەدى.
3) تەمپەراتۋرا وزگەرگەندە سۋ ءبىر كۇيدەن ەكىنشى كۇيگە اۋىسادى.
4) ادام اعزاسىنىڭ 70%- ى سۋدان تۇرادى، سۋ – تىرشىلىك كوزى.
جەردەگى سۋ. پلانەتامىزداعى سۋدىڭ مولشەرى 1616 ملرد. كم3 ەكەندىگىن ايتادى. ولار جەر بەتىندەگى بۇكىل سۋدىڭ مۇحيتتتار مەن تەڭىزدەرگە 96، 5%، مۇزدىقتار مەن تۇراقتى قارلارعا – 1، 7% قاتىستى. ال وزەندەر، كولدەر، باتپاقتار جانە اتموسفەراداعى سۋعا تەك قانا 0، 06% عانا تيەدى. جەر بەتىندەگى تۇششى سۋ 2، 5%. سۋدى ادام ونەركاسىپتە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، كۇندەلىكتى تۇرمىستا پايدالانادى.
دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت بولىكتەرى
جەر شارىنىڭ ۇلكەن بولىگىن الىپ جاتقان سۋ ايدىنى – دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت دەپ اتالادى. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتىڭ جالپى اۋدانى 361 ملن كم²
دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت 4 مۇحيتتان تۇرادى.
ەڭ ۇلكەن، ەڭ تەرەڭ مۇحيت – تىنىق مۇحيتى
كولەمى جونىنەن ەكىنشى ورىنداعى مۇحيت – اتلانت مۇحيتى
وڭتۇستىك جارتى شاردىڭ كوپ بولىگىن الا ورنالاسقان 3 - ءشى مۇحيت – ءۇندى مۇحيتى، مۇحيتتاردىڭ ەڭ كىشىسى – سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت.
مۇحيتتاردان سۋىنىڭ قاسيەتتەرى، تىرشىلىك دۇنيەسى جونىنەن ايىرماشىلىعى بولاتىن بولىگىن تەڭىزدەر دەپ اتايدى.
تەڭىزدەر:
ىشكى: قارا، بالتىق، جەرورتا
سىرتقى: كار، بارەنس، جاپون، وحوت، نورۆەگ، سارگاسس
شىعاناق دەپ مۇحيتتىڭ نە تەڭىزدىڭ قۇرلىققا سۇعىنا ەنىپ جاتقان بولىگىن ايتادى. بۇعازدار دەگەنىمىز – ەكى جاعىنان ماتەريكتەر نەمەسە ارالدار جاعالارىمەن شەكتەلگەن ەنسىز سۋ ايدىنى.
كارتامەن جۇمىس
شىعاناق 18° س. ە؛ 85 ش. ب؛
شىعاناق 60°س. ە؛ 85° ب. ب؛
تۇبەك 65°س. ە؛ 142° ش. ب؛
بۇعازى 45° س. ە؛ 15° ش. ب؛
بۇعازى 36° س. ە؛ 7° ب. ب؛
تەڭىز 18° س. ە؛ 65° ش. ب؛
«CLIL» ءادىسى( كوپتەگەن تىلدەردى پايدالانۋ)
ساباقتى بەكىتۋ
گيدروسفەرا -...
جەر شارىنداعى سۋدىڭ.... مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردىڭ ۇلەسىنە تيەدى.
مۇزدىقتار مەن تۇراقتى قارلارعا -....، جەر استى سۋلارىنا -....، وزەن، كول، باتپاقتاعى جانە اتموسفەراداعى سۋلارعا -... تيەسىلى.
سۋ تابيعاتتا 3 كۇيدە.... كەزدەسەدى.
سۋ – ءتىرى اعزانىڭ قۇرامدى بولىگى. بارلىق..... 80 - 99%، ال.... 75%- عا جۋىعى سۋدان تۇرادى.
مۇحيتتاردىڭ بولىكتەرىن............،......................،...................... قۇرايدى.
تەڭىزدەر..................... جانە............... دەپ بولىنەدى.
گەوگرافيالىق ديكتانت
ەڭ ۇلكەن مۇحيت:
ەڭ ۇلكەن مۇحيتتىڭ ەڭ ۇلكەن تەڭىزى:
ەڭ ۇلكەن شىعاناق:
ەڭ ۇلكەن بۇعاز:
ەڭ كىشى مۇحيت:
ەڭ تەرەڭ بۇعاز:
ەڭ تەرەڭ شۇڭعىما:
ەڭ ۇزىن بۇعاز:
ەڭ تۇزدى تەڭىز:
ەڭ جىلى مۇحيت:
جەردىڭ 1/3 بولىگىن ------------- مۇحيتى الىپ جاتىر. ول ----- جاعىنان دا ەڭ ۇلكەنى. بۇل مۇحيتتاعى تەمپەراتۋرا -------------------. مۇحيتتا ەڭ ۇلكەن كيتتەر ءومىر سۇرەدى. مۇحيت ارقىلى ------ جولدارى وتەدى. اۋدانى جاعىنان ەكىنشى ورىندا ---- مۇحيتى. ونىڭ ۇلەسىنە بالىقتىڭ -------- اۋلانادى. بۇل --------- مۇحيتىندا تەڭىزدەر مەن ارالدار سالىستىرمالى تۇردە از. وڭتۇستىگىندە كيت اۋلاۋ شارۋاشىلىعى دامىعان. ەڭ سۋىق جانە سۋى تۇشىلاۋى ------ مۇحيتى. سۋىنىڭ تۇزدىلىعى -----%. بۇل مۇحيتقا ءىرى ------------------- وزەندەرى كەلىپ قۇيادى.
ەكولوگيالىق تاربيەگە باۋلۋ؛
(ۆيدەو كورسەتۋ)
“سۋدىڭ دا سۇراۋى بار”
پىكىر تالاس
تابيعاتتا سۋ (مۇحيت، كول، وزەن، تەڭىز) نەگە تاۋسىلىپ قالمايدى. سەبەبى؟
ەسسە (سەن قالاي ويلايسىڭ؟)
ءۇش جولاۋشى ۇزاق جول ءجۇرىپ، تولقىنى جاعاعا سوققان شالقار تەڭىزدىڭ جاعاسىنا كەلىپ جەتىپتى. سول تەڭىزدىڭ جاعاسىنداعى ۇلكەن ءبىر جارتاستا؛
“ەي جولاۋشى، بولساڭ وسى تەڭىزدەي كەڭ، تازا بول” - دەپ جازىلىپتى.
ونى وقىعان جولاۋشىلار بۇل اقىل ەكەن:-
«ءبىلىم تەڭىزىنە كەمە جىبەرىڭىز»
تاقىرىپتى جاقسى مەڭگەردىم دەگەن وقۋشىلار كەمەلەرىن تەڭىزگە ورنالاستىرادى، وزىنە سەنىمسىزدەر جاعانىڭ شەتىندە قالادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
