ديالوگتىك وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ
ديالوگتىك وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ
ءححى عاسىردا ءبىزدىڭ ەلىمىز عالامدانۋ جانە جاھاندانۋ پروسەسىنە كوشۋدە. وسى پروسەسستى جانداندىرىپ دامىتۋدا جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى وراسان زور رول اتقارادى. بۇگىنگى تاڭدا جاڭاشىل مۇعالىمدەرگە ساپالى جانە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ – قازىرگى زامان تالابى. ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى دۇرىس جانە ساۋاتتى قولدانۋ جىلدان جىلعا كۇردەلى جانە وزەكتى ماسەلەگە اينالۋدا. وقىتۋ بارىسىندا وزىق، ءتيىمدى تەحنولوگيالار تاجىريبەگە ەنگىزىلۋدە. وسى ورايدا مەندە ساباقتارىمدى جاڭاشا تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى وتكىزىپ ءجۇرمىن.
سوندىقتان بالانىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ ءۇشىن قازىرگى زاماندا ءمۇعالىم كوپ ىزدەنىپ، ساباقتىڭ ءتيىمدى وتۋىنە جۇمىس جاساۋى قاجەت. ءبىلىم ساپاسى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن، قىزىعۋشىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى. ساباق بارىسىندا وقۋدىڭ بەلسەندى ارەكەت ادىستەرىن قولدانۋدىڭ ناتيجەلىلىگىن وسىدان كورۋگە بولادى.
وقۋدىڭ بەلسەندى ادىستەرىنە: پىكىر - تالاستار، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ، تەست قۇرۋ جانە ءبىرىن – ءبىرىن تەكسەرۋ جاتادى. بۇل باعىت ءمۇعالىمنىڭ جۇمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەدى. جاڭا ءبىلىم الۋ ءۇردىسى وقىتۋشى مەن وقۋشىعا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەيدى، سەبەبى وقۋشى ءبىلىمدى وزدىگىنەن ىزدەنۋ ارقىلى الۋ كەرەك بولسا، ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋىنا سەبەپتەر، جاعدايلار تۋدىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ ساباقتى جان - جاقتى دايىنداۋى قاجەت، ساباق ۇستىندە قانداي بولماسىن وقۋشى تاراپىنان ءارتۇرلى سۇراقتار تۋىنداۋ مۇمكىن سول جەردە ءمۇعالىم قاجەتتى باعدار بەرىپ جىبەرۋىنە تۋرا كەلەدى.
سونىمەن، قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءمۇعالىم «ءبىلىم بۇلاعى» ەمەس، «ءبىلىم بۇلاعىنا» جەتكىزۋشى، ياعني ءبىلىم الۋ جەتەكشىسى بولۋى ءتيىس. وسى كەزدە ءمۇعالىمنىڭ تالاپقا ساي وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ بەلسەندىلىگىن جوعارىلاتۋ ماقساتىندا جاڭا تەحنولوگيالار مەڭگەرۋى قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. جوعارى تەحنولوگيالار زامانىندا ادامعا جان - جاقتان ءتۇرلى اقپارات كەلىپ تۇسەدى، سوندىقتان كازىرگى زامان ادامى اقپاراتتارمەن جۇمىس جاساي ءبىلىپ، قاجەتىن الىپ قولدانا الۋ بەيىمدىلىگىن قاجەت ەتەدى. ساباق بەرۋگە جانە وقىتۋعا بارىنشا ماقساتقا ساي جانە كرەاتيۆتى امالداردى دامىتۋدا ورتالىق اسپەكت ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى قارىم - قاتىناستاردىڭ تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ەگەر وقىتۋعا بەلسەندىلىك پەن ءوزارا ارەكەت كىرەتىن بولسا، ول تيىمدىرەك بولا الادى. وقۋدى بەلسەندىرۋگە جانە ديالوگ تۇرىندە وقىتۋدى بەلسەندىرۋگە ىقپال ەتەتىن كەز كەلگەن ءتاسىلدى قولداۋ مەكتەپتىڭ باسىنان باستاپ قۇقىقتار تەڭ بولىنگەن ورىن ەكەنىن بىلدىرەتىن فاكتىنى راستايدى؛ ساباق بەرۋ مەن وقىتۋ تالقىلاۋ ۇدەرىسىندە جۇزەگە اسىرىلۋعا جانە ىنتىماقتاستىق قولدانۋعا ءتيىس، سوندىقتان مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا ءوز بەتىنشە ورىنداۋ قۇقىعىن بەرەتىن، سىنىپتا اسا دەموكراتيالىق اتموسفەراسىن قالىپتاستىراتىن تاسىلمەن وقىتۋ ۇدەرىسىن كوڭىل بولە ۇيىمداستىرۋى كەرەك.
باعدارلاماعا ساي، ساباق بارىسىندا «ساباق بەرۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى» قولدانۋدا «ديالوگتىك وقىتۋ» ءتاسىلىن باسشىلىققا الدىم. وقۋشىلار ديالوگ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، مىسالى: تالقىلاۋ، ءبىلىمدى بىرلەسىپ قۇرۋ، ءتۇسىنۋ مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءبىلىم الادى. ءاربىر ساباقتا وقۋشىلارعا سۇراقتار قويۋ ارقىلى، تاقىرىپ بويىنشا ءوز ويلارىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەردىم. ءوزارا تالقىلاۋ ارقىلى، ءتۇرلى ويلاردىڭ بولاتىندىعىن، ءبىر - ءبىرىنىڭ تۇسىنۋىنە كومەكتەسەتىنىن كورسەتتى. سۇحباتتاسۋ ارقىلى ءوز ويلارىن دالەلدەۋگە تىرىستى. وقۋشىلاردىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. ديالوگتىك ءتاسىلدىڭ وقۋشىلاردىڭ اشىلۋىنا، ويىن جەتكىزۋىنە، سوزدىك قورىنىڭ مولايۋىنا كومەكتەسەتىنىن ءتۇسىندىم.
عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ساباقتا ديالوگتىڭ ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتتى. مەرسەر مەن ليتلون (2007) ءوز ەڭبەكتەرىندە ديالوگ ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىنىن اتاپ كورسەتتى. زەرتتەۋلەردە ەرەسەكتەرمەن ينتەراكتيۆتى قارىم - قاتىناس پەن دوستارىمەن بىرىگىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ بالالاردىڭ وقۋىنا جانە كوگناتيۆتى دامۋىنا اسەر ەتەتىندىگى ايتىلعان.
ۆىگوتسكيي كوگنەتيۆى دامۋدىڭ وقۋشىلار وزدەرىنىڭ«جاقىن اراداعى دامۋ ايماعىندا» (جادا) جۇمىس ىستەسە جاعدايدا جاقساراتىنىن اتاپ كورسەتەدى. ديالوگ بارىسىندا وقۋشىلار ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن كۇش - جىگەرىن جۇمسايتىن جانە مەرسەر(2000) سيپاتتاعانداي، ءبىلىمدى بىرلەسىپ الۋدا نەمەسە «پىكىر الماسۋ» بارىسىندا تەڭ قۇقىلى سەرىكتەستەر بولىپ تابىلادى. پىكىر الماسۋ وقۋشىلارمەن ديالوگ قۇرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ساباقتارىمدا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا، ءار ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباقتار، سۇراق - جاۋاپ، تەكسەرۋ سۇراقتارىن دايىندادىم. وقۋشىلار ءوز ساباقتارىندا تاقىرىپتا نە وقىلاتىنىن، نەنى ءبىلۋ كەرەكتىگىن، نەنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ سەزىندى.
قاراكول ورتا مەكتەبى
اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءىى ساناتتى ءمۇعالىمى
زۋلحاججينا سۆەتلانا ماحادي قىزى
ديالوگتىك وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ. جۇكتەۋ
ءححى عاسىردا ءبىزدىڭ ەلىمىز عالامدانۋ جانە جاھاندانۋ پروسەسىنە كوشۋدە. وسى پروسەسستى جانداندىرىپ دامىتۋدا جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگى وراسان زور رول اتقارادى. بۇگىنگى تاڭدا جاڭاشىل مۇعالىمدەرگە ساپالى جانە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ – قازىرگى زامان تالابى. ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى دۇرىس جانە ساۋاتتى قولدانۋ جىلدان جىلعا كۇردەلى جانە وزەكتى ماسەلەگە اينالۋدا. وقىتۋ بارىسىندا وزىق، ءتيىمدى تەحنولوگيالار تاجىريبەگە ەنگىزىلۋدە. وسى ورايدا مەندە ساباقتارىمدى جاڭاشا تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، ءار ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى وتكىزىپ ءجۇرمىن.
سوندىقتان بالانىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ ءۇشىن قازىرگى زاماندا ءمۇعالىم كوپ ىزدەنىپ، ساباقتىڭ ءتيىمدى وتۋىنە جۇمىس جاساۋى قاجەت. ءبىلىم ساپاسى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن، قىزىعۋشىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى. ساباق بارىسىندا وقۋدىڭ بەلسەندى ارەكەت ادىستەرىن قولدانۋدىڭ ناتيجەلىلىگىن وسىدان كورۋگە بولادى.
وقۋدىڭ بەلسەندى ادىستەرىنە: پىكىر - تالاستار، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ، تەست قۇرۋ جانە ءبىرىن – ءبىرىن تەكسەرۋ جاتادى. بۇل باعىت ءمۇعالىمنىڭ جۇمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەدى. جاڭا ءبىلىم الۋ ءۇردىسى وقىتۋشى مەن وقۋشىعا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەيدى، سەبەبى وقۋشى ءبىلىمدى وزدىگىنەن ىزدەنۋ ارقىلى الۋ كەرەك بولسا، ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋىنا سەبەپتەر، جاعدايلار تۋدىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ ساباقتى جان - جاقتى دايىنداۋى قاجەت، ساباق ۇستىندە قانداي بولماسىن وقۋشى تاراپىنان ءارتۇرلى سۇراقتار تۋىنداۋ مۇمكىن سول جەردە ءمۇعالىم قاجەتتى باعدار بەرىپ جىبەرۋىنە تۋرا كەلەدى.
سونىمەن، قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءمۇعالىم «ءبىلىم بۇلاعى» ەمەس، «ءبىلىم بۇلاعىنا» جەتكىزۋشى، ياعني ءبىلىم الۋ جەتەكشىسى بولۋى ءتيىس. وسى كەزدە ءمۇعالىمنىڭ تالاپقا ساي وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ بەلسەندىلىگىن جوعارىلاتۋ ماقساتىندا جاڭا تەحنولوگيالار مەڭگەرۋى قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. جوعارى تەحنولوگيالار زامانىندا ادامعا جان - جاقتان ءتۇرلى اقپارات كەلىپ تۇسەدى، سوندىقتان كازىرگى زامان ادامى اقپاراتتارمەن جۇمىس جاساي ءبىلىپ، قاجەتىن الىپ قولدانا الۋ بەيىمدىلىگىن قاجەت ەتەدى. ساباق بەرۋگە جانە وقىتۋعا بارىنشا ماقساتقا ساي جانە كرەاتيۆتى امالداردى دامىتۋدا ورتالىق اسپەكت ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى قارىم - قاتىناستاردىڭ تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ەگەر وقىتۋعا بەلسەندىلىك پەن ءوزارا ارەكەت كىرەتىن بولسا، ول تيىمدىرەك بولا الادى. وقۋدى بەلسەندىرۋگە جانە ديالوگ تۇرىندە وقىتۋدى بەلسەندىرۋگە ىقپال ەتەتىن كەز كەلگەن ءتاسىلدى قولداۋ مەكتەپتىڭ باسىنان باستاپ قۇقىقتار تەڭ بولىنگەن ورىن ەكەنىن بىلدىرەتىن فاكتىنى راستايدى؛ ساباق بەرۋ مەن وقىتۋ تالقىلاۋ ۇدەرىسىندە جۇزەگە اسىرىلۋعا جانە ىنتىماقتاستىق قولدانۋعا ءتيىس، سوندىقتان مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا ءوز بەتىنشە ورىنداۋ قۇقىعىن بەرەتىن، سىنىپتا اسا دەموكراتيالىق اتموسفەراسىن قالىپتاستىراتىن تاسىلمەن وقىتۋ ۇدەرىسىن كوڭىل بولە ۇيىمداستىرۋى كەرەك.
باعدارلاماعا ساي، ساباق بارىسىندا «ساباق بەرۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەردى» قولدانۋدا «ديالوگتىك وقىتۋ» ءتاسىلىن باسشىلىققا الدىم. وقۋشىلار ديالوگ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، مىسالى: تالقىلاۋ، ءبىلىمدى بىرلەسىپ قۇرۋ، ءتۇسىنۋ مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءبىلىم الادى. ءاربىر ساباقتا وقۋشىلارعا سۇراقتار قويۋ ارقىلى، تاقىرىپ بويىنشا ءوز ويلارىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەردىم. ءوزارا تالقىلاۋ ارقىلى، ءتۇرلى ويلاردىڭ بولاتىندىعىن، ءبىر - ءبىرىنىڭ تۇسىنۋىنە كومەكتەسەتىنىن كورسەتتى. سۇحباتتاسۋ ارقىلى ءوز ويلارىن دالەلدەۋگە تىرىستى. وقۋشىلاردىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. ديالوگتىك ءتاسىلدىڭ وقۋشىلاردىڭ اشىلۋىنا، ويىن جەتكىزۋىنە، سوزدىك قورىنىڭ مولايۋىنا كومەكتەسەتىنىن ءتۇسىندىم.
عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ساباقتا ديالوگتىڭ ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتتى. مەرسەر مەن ليتلون (2007) ءوز ەڭبەكتەرىندە ديالوگ ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىنىن اتاپ كورسەتتى. زەرتتەۋلەردە ەرەسەكتەرمەن ينتەراكتيۆتى قارىم - قاتىناس پەن دوستارىمەن بىرىگىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ بالالاردىڭ وقۋىنا جانە كوگناتيۆتى دامۋىنا اسەر ەتەتىندىگى ايتىلعان.
ۆىگوتسكيي كوگنەتيۆى دامۋدىڭ وقۋشىلار وزدەرىنىڭ«جاقىن اراداعى دامۋ ايماعىندا» (جادا) جۇمىس ىستەسە جاعدايدا جاقساراتىنىن اتاپ كورسەتەدى. ديالوگ بارىسىندا وقۋشىلار ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن كۇش - جىگەرىن جۇمسايتىن جانە مەرسەر(2000) سيپاتتاعانداي، ءبىلىمدى بىرلەسىپ الۋدا نەمەسە «پىكىر الماسۋ» بارىسىندا تەڭ قۇقىلى سەرىكتەستەر بولىپ تابىلادى. پىكىر الماسۋ وقۋشىلارمەن ديالوگ قۇرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ساباقتارىمدا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا، ءار ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباقتار، سۇراق - جاۋاپ، تەكسەرۋ سۇراقتارىن دايىندادىم. وقۋشىلار ءوز ساباقتارىندا تاقىرىپتا نە وقىلاتىنىن، نەنى ءبىلۋ كەرەكتىگىن، نەنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ سەزىندى.
قاراكول ورتا مەكتەبى
اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءىى ساناتتى ءمۇعالىمى
زۋلحاججينا سۆەتلانا ماحادي قىزى
ديالوگتىك وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساباقتاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ تۇرلەرى. شارتتى باعىنىڭقىلى ساباقتاس
