InfoHub Logo

ت.اماندوسوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ حيميا ءپانى ءمۇعالىمى
جامالييەۆا گۇلسارا تىلەش قىزى.

ديالوگتىك وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن
كوتەرۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
بالاعا كۇشتەپ ءبىلىم بەرۋدەن گورى، بالانىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ ەڭ ماڭىزدى ماقسات.
ك.د.ۋشينسكيي

سوندىقتان بالانىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ ءۇشىن قازىرگى زاماندا ءمۇعالىم كوپ ىزدەنىپ، ساباقتىڭ ءتيىمدى وتۋىنە جۇمىس جاساۋى قاجەت. ءبىلىم ساپاسى وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن، قىزىعۋشىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى.
ساباق بارىسىندا وقۋدىڭ بەلسەندى ارەكەت ادىستەرىن قولدانۋدىڭ ناتيجەلىلىگىن وسىدان كورۋگە بولادى.
وقۋدىڭ بەلسەندى ادىستەرىنە: پىكىر-تالاستار، ءوزىن-وزى باعالاۋ، تەست قۇرۋ جانە ءبىرىن – ءبىرىن تەكسەرۋ جاتادى.

بۇل باعىت ءمۇعالىمنىڭ جۇمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەدى. جاڭا ءبىلىم الۋ ءۇردىسى وقىتۋشى مەن وقۋشىعا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەيدى، سەبەبى وقۋشى ءبىلىمدى وزدىگىنەن ىزدەنۋ ارقىلى الۋ كەرەك بولسا، ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋىنا سەبەپتەر، جاعدايلار تۋدىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءمۇعالىمنىڭ ساباقتى جان-جاقتى دايىنداۋى قاجەت، ساباق ۇستىندە قانداي بولماسىن وقۋشى تاراپىنان ءارتۇرلى سۇراقتار تۋىنداۋ مۇمكىن سول جەردە ءمۇعالىم قاجەتتى باعدار بەرىپ جىبەرۋىنە تۋرا كەلەدى.

سونىمەن، قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءمۇعالىم «ءبىلىم بۇلاعى» ەمەس، «ءبىلىم بۇلاعىنا» جەتكىزۋشى، ياعني ءبىلىم الۋ جەتەكشىسى بولۋى ءتيىس. وسى كەزدە ءمۇعالىمنىڭ تالاپقا ساي وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ بەلسەندىلىگىن جوعارىلاتۋ ماقساتىندا جاڭا تەحنولوگيالار مەڭگەرۋى قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر.
جوعارى تەحنولوگيالار زامانىندا ادامعا جان-جاقتان ءتۇرلى اقپارات كەلىپ تۇسەدى، سوندىقتان كازىرگى زامان ادامى اقپاراتتارمەن جۇمىس جاساي ءبىلىپ، قاجەتىن الىپ قولدانا الۋ بەيىمدىلىگىن قاجەت ەتەدى.

ساباق بەرۋگە جانە وقىتۋعا بارىنشا ماقساتقا ساي جانە كرەاتيۆتى امالداردى دامىتۋدا ورتالىق اسپەكت ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى قارىم - قاتىناستاردىڭ تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ەگەر وقىتۋعا بەلسەندىلىك پەن ءوزارا ارەكەت كىرەتىن بولسا، ول تيىمدىرەك بولا الادى.
وقۋدى بەلسەندىرۋگە جانە ديالوگ تۇرىندە وقىتۋدى بەلسەندىرۋگە ىقپال ەتەتىن كەز كەلگەن ءتاسىلدى قولداۋ مەكتەپتىڭ باسىنان باستاپ قۇقىقتار تەڭ بولىنگەن ورىن ەكەنىن بىلدىرەتىن فاكتىنى راستايدى؛ ساباق بەرۋ مەن وقىتۋ تالقىلاۋ ۇدەرىسىندە جۇزەگە اسىرىلۋعا جانە ىنتىماقتاستىق قولدانۋعا ءتيىس، سوندىقتان مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا ءوز بەتىنشە ورىنداۋ قۇقىعىن بەرەتىن، سىنىپتا اسا دەموكراتيالىق اتموسفەراسىن قالىپتاستىراتىن تاسىلمەن وقىتۋ ۇدەرىسىن كوڭىل بولە ۇيىمداستىرۋى كەرەك.

باعدارلاماعا ساي، ساباق بارىسىندا «ساباق بەرۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر»ء-دى قولدانۋدا «ديالوگتىك وقىتۋ» ءتاسىلىن باسشىلىققا الدىم. وقۋشىلار ديالوگ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، مىسالى:تالقىلاۋ، ءبىلىمدى بىرلەسىپ قۇرۋ، ءتۇسىنۋ مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى ءبىلىم الادى. ءاربىر ساباقتا وقۋشىلارعا سۇراقتار قويۋ ارقىلى، تاقىرىپ بويىنشا ءوز ويلارىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەردىم. ءوزارا تالقىلاۋ ارقىلى، ءتۇرلى ويلاردىڭ بولاتىندىعىن، ءبىر - ءبىرىنىڭ تۇسىنۋىنە كومەكتەسەتىنىن كورسەتتى. سۇحباتتاسۋ ارقىلى ءوز ويلارىن دالەلدەۋگە تىرىستى. وقۋشىلاردىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. ديالوگتىك ءتاسىلدىڭ وقۋشىلاردىڭ اشىلۋىنا، ويىن جەتكىزۋىنە، سوزدىك قورىنىڭ مولايۋىنا كومەكتەسەتىنىن ءتۇسىندىم.

عىلىمي زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ساباقتا ديالوگتىڭ ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتتى. مەرسەر مەن ليتلون (2007) ءوز ەڭبەكتەرىندە ديالوگ ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىنىن اتاپ كورسەتتى. زەرتتەۋلەردە ەرەسەكتەرمەن ينتەراكتيۆتى قارىم - قاتىناس پەن دوستارىمەن بىرىگىپ جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ بالالاردىڭ وقۋىنا جانە كوگناتيۆتى دامۋىنا اسەر ەتەتىندىگى ايتىلعان.
ۆىگوتسكيي كوگنەتيۆى دامۋدىڭ وقۋشىلار وزدەرىنىڭ«جاقىن اراداعى دامۋ ايماعىندا» (جادا) جۇمىس ىستەسە جاعدايدا جاقساراتىنىن اتاپ كورسەتەدى. ديالوگ بارىسىندا وقۋشىلار ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەرىن جۇمسايتىن جانە مەرسەر(2000) سيپاتتاعانداي، ءبىلىمدى بىرلەسىپ الۋدا نەمەسە «پىكىر الماسۋ» بارىسىندا تەڭ قۇقىلى سەرىكتەستەر بولىپ تابىلادى. پىكىر الماسۋ وقۋشىلارمەن ديالوگ قۇرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.

مەكتەپتەگى پراكتيكا كەزىندە 8- سىنىپقا وتكىزگەن ساباقتارىمدا كورىنىس تاپتى. ساباقتارىمدا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا، ءار ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباقتار، سۇراق - جاۋاپ، تەكسەرۋ سۇراقتارىن دايىندادىم. حيميادا نەگىزگى ەرەجە – حيميالىق فورمۋلالار مەن حيميالىق رەاكسيالار. حيميالىق تىلدە سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ، فورمۋلالاردى سويلەتۋ.

وقۋشىلار ءوز ساباقتارىندا تاقىرىپتا نە وقىلاتىنىن، نەنى ءبىلۋ كەرەكتىگىن، نەنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ سەزىندى.
وقۋشىلار تاقىرىپ بويىنشا مۇعالىمگە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ قانداي ەكەنىن تۇسىنۋىنە ىقپال ەتەتىنىن ساباق بارىسىندا باقىلادىم.
بارنس پەن مەرسەر زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە - ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە ءوزارا دامىتۋ قاجەت بولىپ تابىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى دەپ ايتقان.
بارنس پەن مەرسەر زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە – مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە ولاردى ءوزارا دامىتۋ قاجەت بولىپ تابىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى دەپ ايتقان. ەندەشە، وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەت داعدىلارىن دامىتۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى - توپتارعا بەرىلگەن ورتاق پروبلەمالار ارقىلى ءتۇيىندى شەشىمگە كەلەتىنى انىقتالدى. مىسالى، دارەجە دارەجەنىڭ انىقتاماسى، ودان شىعاتىن تۇجىرىمدامالار، قاسيەتتەرى تۋرالى تاپسىرمالاردى شەشۋدە وقۋشىلار ۇجىممەن ءوزارا كەڭەسىپ، تالداپ، تالقىلاپ ورتاق شەشىمگە كەلىپ، ءتۇسىندىردى.كلاستەگە ءتۇسىرىپ، تاقىرىپتارىن قورعادى.
وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەت داعدىلارىن دامىتۋدىڭ تاعى ءبىر ءتاسىلى – وقۋشىلاردىڭ بىر-بىرىنە سۇراق قويۋى.

سىنىپتا سۇراق قويۋ ماڭىزدى داعدىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، سەبەبى سۇراق دۇرىس قويىلعان جاعدايدا ساباق بەرۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالىنا اينالادى جانە دە وقۋشىلاردىڭ وقۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونى جاقسارتا جانە كەڭەيتە الادى. وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى تۇسىنۋىنە قول جەتكىزۋى ءۇشىن مۇعالىمدەر قولداناتىن سۇراقتاردىڭ ەكى ءتۇرى - تومەن دارەجەلى جانە جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قولدانىلادى.كەي كەزدەرى تومەن دارەجەلى سۇراقتاردى «جابىق» نەمەسە «دۇرىس ەمەس» سۇراقتار دەپ تە اتايدى. ولار جاتتاپ الۋعا باعىتتالعان جانە دە وعان بەرىلگەن جاۋاپ باعالانادى. ال جوعارى دارەجەلى سۇراقتار قويىلعاندا، وقۋشىلار اقپاراتتى بەلگىلى ءبىر جولدارمەن قولدانۋعا، قايتا قۇرۋعا، كەڭەيتۋگە، باعالاۋعا جانە تالداۋعا ءتيىس بولادى.

ءتيىمدى پەداگوگيكا اياسىندا بۇل سۇراقتاردىڭ ەكى ءتۇرى دە قولدانىلادى، تەك قويىلاتىن سۇراقتىڭ ءتۇرى ونىڭ ماقساتىنا قاراي وزگەرىپ تۇرادى. سۇراقتى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ قابىلەتتەرىنە سايكەس بولاتىنداي ەتىپ قۇرۋ قاجەت. وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋىن قولداۋ ءۇشىن سۇراق قويۋدىڭ تۇرتكى بولۋ، سىناقتان وتكىزۋ جانە قايتا باعىتتاۋ سياقتى ءتۇرلى تەحنيكالارىن پايدالانۋعا بولادى. ول ءۇشىن سۇراق قويۋدىڭ تۇرتكى بولۋ، سىنامالاۋ، قايتا باعىتتاۋ سياقتى ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالاردى پايدالاندىم.

سىنامالاۋعا ارنالعان سۇراقتار: وقۋشىلارعا اناعۇرلىم تولىق جاۋاپ بەرۋگە، ويلارىن انىق بىلدىرۋگە كومەكتەسەتىندەي ەتىپ قۇرىلۋى قاجەت. مىسالى: 1. 5ن2و قالاي وقىلادى؟
ا) سۋدىڭ 2 اتومى
ب) سۋدىڭ 2 مولەكۋلاسى
ءا) سۋدىڭ 5 اتومى
ۆ) سۋدىڭ 5 مولەكۋلاسى
2. سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن تابىڭدار. M(MgSO4)=؟
ا) 120
ءا)130
ب)100
ۆ)85
قايتا باعىتتاۋ سۇراقتارى: سۇراقتى باسقا وقۋشىعا قايتا باعىتتاۋ. ماسەلەن: جوعارىدا اتالعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە كىم كومەكتەسەدى؟
مەكتەپتەگى تاجىريبە كەزەڭىندە مەن 8 - سىنىپ وقۋشىلارىمەن حيميا ءپانى بويىنشا ساباق وتكىزدىم. ساباق وتكىزگەننەن كەيىن وقۋشىلارعا قويىلعان سۇراقتاردىڭ تۇرلەرىنە توقتالار بولسام، مىسالى،
- مول دەگەن نە؟
- موليارلىق ماسسا دەگەن نە؟
- اۆوگادرو سانى دەگەن نە؟
دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ العان سوڭ عانا، وسى تاقىرىپتاردىڭ ەسەپتەرىن شىعارا باستادىق، سەبەبى، سۇراق قويىپ - جاۋاپ بەرۋ ارقىلى وقۋشىلار فورمۋلانىڭ شارتىن تۇسىنە الادى. سودان كەيىن ەسەپ شىعارۋعا ەمىن-ەركىن كىرىسەدى.

وقۋشىنىڭ وقۋىن سۇراقتارعا بەرگەن جاۋاپتار نەگىزىندە باعالاۋ مۇمكىن بولدى. سەبەبى، كەيبىر وقۋشىلار وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ەسەپ شىعارۋ مۇمكىندىگىنە يە بولسا، كەيبىر وقۋشىلاردىڭ سۇراققا جاۋاپ بەرگەنىنە ريزا بولۋعا تۋرا كەلەدى. قابىلەتى ءار ءتۇرلى وقۋشىلار ءۇشىن سۇراقتاردى شەكتەپ وتىردىم. بالالاردى بارىنشا مۇقيات وقىتۋ ءۇشىن سۇراقتار قويۋ تەحنيكاسىن انىقتادىم.
بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن بارىنشا جوعارى دەڭگەيدە دامىتۋ ءۇشىن سۇراۋدى قولدانۋعا قاتىستى مەنىڭ تۇسىنىگىمدە بولعان وزگەرىستەر:
- بىردەن كوپ سۇراق قويماۋ.
- وقۋشىلارعا ويلاۋعا ۋاقىت بەرۋ.
- ورىنسىز سۇراقتار قويماۋ.
- ويلاۋدى دامىتۋ ءۇشىن پروبلەمالىق سۇراقتار پايدالانۋ.
- وقۋشىلاردىڭ جاۋاپ بەرۋ نيەتىن باساتىن سۇراقتاردى قويماۋ.
- وقۋشىلاردىڭ الدىڭعى جاۋاپتارىنا ساي سۇراقتار قۇراستىرۋ.
سۇراقتاردىڭ ساپاسى جانە جوسپارلاۋ ۇزدىك ساباقتىڭ ايقىن بەلگىسىنە اينالۋى كۇمانسىز. ءىس جۇزىندە ءبىز سۇراقتارعا كوپ سەنىم ارتامىز. سۇراقتاردى قويا ءبىلۋ ستراتەگياسىنسىز ۇزدىك پروگرەسس، ساباققا ەتەنە كىرىپ كەتۋ جانە باعالاۋ بولۋى مۇمكىن ەمەس.

نەيل مەرسەر، ا. دايالوگوس پەن ليتلتون ەڭبەكتەرىندەگى ساپالى وقىتۋدىڭ ءبىر كوزى، اڭگىمەلەسۋ ياعني، ادامي كوگنيتيۆتى جانە الەۋمەتتىك دامۋ نەگىزىندە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ديالوگتىق ستراتەگيالاردى قولدانۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتى دەسە، ال رەگگ جانە براۋن ۇسىنعان زەرتەۋلەرىندەگى وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى مەن تۇسىنىكتەمەلەرىنە قاراي ارەكەت ەتۋىنىڭ تۇرلەرىن ءتيىمدى قولدانۋدى ۇسىنادى. ەندەشە، ءوز ساباقتارىمدا ديالوگ پەن اڭگىمەلەسۋ ءتيىمدى ەكەنىن، ونىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ داعدىلارىن دامىتاتىنىن تاجىريبە جۇزىندە ەنگىزىپ، زەرتتەدىم.
وقۋشىلارعا وقۋ ماتەريالىن زەرتتەۋ جۇمىسى نەگىزىندە بەرۋدى جوسپارلاپ، ساباقتا ولاردى وقىتۋدىڭ ماقساتىمەن تانىستىردىم.

مەكتەپتەگى زەرتتەۋ بارىسىندا وقۋ ماتەريالىن مەڭگەرتۋ ءۇشىن كوگنيتيۆتى ءىس - ارەكەتتى ۇيىمداستىرۋ پايدالى، سوندىقتان ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ديالوگ ارقىلى تالداۋدى ۇيىمداستىردىم. بالالاردىڭ ءاربىر ساباقتاعى ءىس - ارەكەتىن باعالاۋ ءۇشىن ديالوگتىق قارىم - قاتىناس وتە قاجەت.

ديالوگتىق وقىتۋ ارقىلى بالالاردىڭ ءوزارا دامۋىن قالىپتاستىرۋ، برازيليالىق پەداگوگ فريەري ايتقانداي ءار ادام وقۋ پروسەسىنە سىني تۇرعىدا قاتىسىپ، ادامدارمەن ديالوگتىق اڭگىمەلەسۋگە قاتىسۋعا قابىلەتتى ەكەندىگىنە نەگىزدەلگەن ءبىلىم تەورياسىن ازىرلەدى. فريەري تەورياسىنىڭ نەگىزىندە وسى تاسىلگە جاعىمدى ەنەرگيانى ەنگىزۋگە ارنالعان «پەداگوگيكانىڭ مۇمكىندىكتەرى» تەرمينى جاتىر.
پەداگوگ فريەري ءبىلىم مىناداي بولۋعا ءتيىس دەپ سانايدى:

بىرلەسكەن، ياعني وقۋشىلاردىڭ توپتىق جۇمىستاردا ىنتىماقتاستىق ارقىلى ءوزارا دامۋىن قالىپتاستىرۋدى مەڭگەرتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى تاپسىرمالار ورىندادى.پروبلەمالىق تاپسىرمالاردى شەشۋدە ديالوگ ارقىلى جۇمىستار ۇيىمداستىرىلدى.
وتكىزگەن ساباقتارىمداعى وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەت داعدىلارىن دامىتۋدىڭ تاعى ءبىر ءتاسىلى - اففەكتيۆتى (ەموسيونالدى) سەزىم ارقىلى ورتاق پروبلەمالاردى بىرگە شەشىپ، ەكى وقۋشى بىرگە قورىتىندىلايدى. ساباقتارىمدا جيگسو ءادىسىن قولدانۋ كەزىندە ديالوگتىك وقىتۋ ءادىسى جاقسى جۇزەگە اسىپ وتىردى. ديالوگ بارىسىندا وقۋشىلار كۇتىلگەن ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن كۇش – جىگەرىن جۇمسادى، ىنتالاندى، ويلارىن ءبولىستى، پىكىرلەسەدى، ءبىلىمدى بىرلەسىپ الدى، ءوز ءبىلىمىن تولىقتىردى. پىكىر الماسۋ وقۋشىلار اراسىندا ديالوگ جۇرگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىپ وتىردى.

فريەري، ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى - وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن تولتىرۋ، كوبەيتۋ تەندەنسياسىمەن ەمەس، ءبىلىمدى تاۋىپ، دامىتۋ ارقىلى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان كوزقاراسپەن وقۋشىلارمەن ديالوگقا ءتۇسۋ دەپ سانايدى (2007 رەد.، 43-ب). وسى ماقۇلداۋ جاڭاشىل بولىپ تابىلادى. ەڭ الدىمەن، ل.س.ۆىگوتسكيي وقىتۋدا ديالوگقا باستى ءرولدى بەرۋدى ۇسىنعان؛ ول ەنگىزگەن «جاقىن ماڭداعى دامۋ ايماعى» مەن سوكراتتىڭ ۇسىنعان «ەلەنحوس» سياقتى (Abbs بويىنشا سيتاتا 2003، 15-بەت) تۇسىنىگى، ديالوگتىك اڭگىمەگە قاتىسۋشىلاردىڭ بىلىمىندەگى كەمىستىكتەردى كورسەتەتىنىن دالەلدەيتىن تەوريانىڭ ماعىناسىن انىقتايدى. فريەري وسى تەوريانى ارى قاراي دامىتۋدا، وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ اراسىنداعى ديالوگ پروسەسىنىڭ ءرولى مەن قاتىناسىن قاراستىرۋدا، وسىنداي ديالوگتىڭ ماقساتتارىن انىقتاۋدا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن. ەندەشە، ساباق بارىسىندا وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ اراسىنداعى ديالوگتى ەسكەرە وتىرىپ، سۇراق-جاۋاپ تاپسىرمالارى دا ەسكەرىلدى. (ديالوگتىق وقىتۋ ارقىلى دەموكراتيالىق سىنىپتاردى دامىتۋ.)

ماسەلەن، 8 سىنىپتا «حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ ۆالەنتتىلىگى» تاقىرىبىن وتكەندە وقۋشىلار وزدەرىنە ۇلەستىرىلگەن رەسۋرستارداعى مالىمەت جيناۋ ءۇشىن ديالوگ ارقىلى ءوزارا ارەكەتتەسىپ، اڭگىمەلەسىپ ءبىر - بىرىنە وزدەرىنىڭ وي - پىكىرلەرىن بىلدىرەدى. تاپسىرما ورىنداۋدا توپتىق اڭگىمەدە وقۋشىلاردىڭ ءارقايسىسى ديالوگقا ءتۇستى ءوز يدەيالارىن، شەشىمدەرىن ۇسىندى، اۋىزشا، جازباشا دالەلدەدى، دۇرىس پىكىردى قۇپتاپ كەلىسىمگە كەلدى. وقۋشىلار ءوزارا ارەكەتپەن ناتيجەگە جەتۋ ماقساتىندا پىكىر الماسىپ وزدەرىنىڭ كۇش جىگەرىن جۇمسادى. مۇنداي تاپسىرمالار بالالار ءۇشىن وتە قىزىقتى بولدى. مەرسەردىڭ ايتۋىنشا، ۇجىمدىق ءتۇسىنۋ مەن وقىتۋعا قول جەتكىزۋ اياسىندا تابىستى تالقىلاۋلاردا اڭگىمەلەسۋدىڭ زەرتتەۋشىلىك ءتۇرى باسىم بولادى. اڭگىمەلەسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن، ونىڭ ءبىلىم الۋدا اجىراماس بولىگى ەكەنىن زەرتتەۋ بارىسىندا دالەلدەدى.

بارن (1976) پەن مەرسەر (2000) ايتقانداي وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە دامىتۋ قاجەت بولاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى دەسە، ول ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ داعدىلارىن دامىتۋعا دا اسەرىن تيگىزەتىنى انىقتالدى..

اتالعان عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىندە ديالوگ قۇرۋعا ارنالعان ستراتەگيا رەتىندە «تالقىلاۋ جونىندەگى سەرىكتەستەردى» پايدالانۋ «تالقىلاۋ جونىندەگى سەرىكتەس» بولىنەتىنىن ايتادى. شاعىن توپتا جۇمىستى جوسپارلاعان ۇمتىلىسى بولۋى ءتيىس دەگەن يدەيا ۇسىنادى. جۇيەلىلىك عىلىمي ويلاۋعا، قيىن تاپسىرمالاردى جەتىك بىلۋگە، ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋعا، ىزدەنۋگە ىشتەي قاجەتتىلىك تۋدىرادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە جان-جاقتى ءبىلىم الۋعا، قورشاعان دۇنيەنىڭ زاڭدىلىقتارىن تۇتاستىقتا قابىلداۋى قالىپتاسادى. جالپى وقۋشىلاردىڭ قيىن تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا قيىندىقتار تۋىندايتىنى بەلگىلى بولدى. قيىن تاپسىرمالاردىڭ مولشەرىن الدىن الا انىقتاۋ كەرەكتىگى بەلگىلى. ەندەشە، وقۋشىعا قالاي وقىتۋدىڭ جولىن ۇيرەتىپ، كەرى بايلانىس ارقىلى ونى قايتا سۇراۋ كەرەك. ولار: ونىڭ وقي، جازا ءبىلۋى، داۋىستاپ ايتۋى، ەستىپ، كوزىمەن كورۋى، قابىلداۋى، قايتادان ايتىپ بەرۋى ت.ب. وقۋشىلاردىڭ ەسىندە ۇزاق ساقتالادى. وقۋشىلار ساباقتا جاۋاپ بەرۋدە دالەلدەمەلەردى اۋىزشا بايانداپ فورمۋلالاردى جازادى، تالداۋ كەزىندە جىبەرگەن قاتەلەرىن ءوزارا ارەكەتپەن تۇزەتەدى، ىسكەرلىك ءوزارا ارەكەت داعدىلارى داميدى.

ءبىلىمدى بەرۋ سالۋ وڭاي، ال وقۋشىنى ىزدەنۋگە ۇيرەتۋ قيىنىراق، ىزدەنىس بارىسىندا ءتۇيىندى ماسەلەلەردى بەكىتۋدە سىني ويلاۋدى، ءوز قىزمەتىنە سىنمەن قاراۋدى ۇيرەتۋ قاجەت. ادامداردىڭ ءبىلىم الۋى جايلى بولۋ ءۇشىن جاۋاپتى رەاكسيا مەن ماداقتاۋ قاجەت، سوندىقتان باعالاۋ ىزگى بولۋى كەرەك قايتالاپ ايتۋعا ۇمتىلىسى بولۋى ءتيىس دەگەن يدەيا ۇسىنادى. بۇل ۇسىنىستار مەنىڭ ساباقتارىمدا دا بولعانىن ايتقىم كەلەدى، ءاربىر ساباق سوڭىندا جاۋاپتارىنا قاراي وقۋشى ءبىلىمىن باعالادىم. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ ولاردىڭ جاۋاپتارىن مۇقيات تىڭداعاننان كەيىن، وقۋشىنىڭ جەتكەن جەتىستىگىن تالقىلاپ باعالاۋ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە اسەر ەتكەنىن باقىلادىم. ءار ساباقتان كەيىن وقۋشىنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىن ايتىپ ماداقتاۋ، قولداۋ، توپ ىشىندە ىزدەنىستەرىنە تابىس اكەلگەنىنە، ءساتتى ورىنداعاندارىنا ءوزارا باعا بەرىپ وتىردى. كەز كەلگەن تاپسىرمالار ورىنداۋ كەزىندە وقۋشىلارعا ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ، تالقىلاۋ ءۇشىن شامالى ۋاقىت بەرۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەردىم.

قورىتا كەلە، وقۋشىلاردىڭ بىلەتىن، بىلمەيتىندىگىن انىقتاۋ ءۇشىن جاقسى قارىم-قاتىناس، تىلدىك داعدىلارىنىڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى.
اڭگىمەلەسۋ پارمەندى قۇرال بولىپ تابىلادى، ونىڭ كومەگىمەن ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ وقۋ ۇدەرىسىن قولداي جانە دامىتا الادى. سىنىپتا ديالوگتى پايدالانۋ ارقىلى مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنا ەرەكشە وڭ اسەر ەتە الادى. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى مەن ويلاۋ قابىلەتىن زەرتتەۋگە شىنايى ۇمتىلۋ وقۋ ۇدەرىسىنە بارىنشا قىزىقتىرۋ ءۇشىن ىنتالاندىرۋ بولىپ تابىلادى.
ديالوگتىك يدەيا تاسىلىنە سايكەس، ساۋالناما مەن توپتىق جۇمىس وقۋشىلاردىڭ وقۋىن جاقسارتۋعا قابىلەتتى.
سۇراق قويۋ ارقىلى ءمۇعالىم:
- وقۋشىلاردى تاقىرىپ بويىنشا جانە سىندارلى سويلەۋگە ىنتالاندىرادى.
- وقۋشىلاردىڭ شىنايى قىزىعۋشىلىعى مەن سەزىمدەرىن انىقتايدى.
- بىلىمگە قۇشتارلىقتى دامىتادى جانە زەرتتەۋگە ىنتالاندىرادى.
- وقۋشىلارعا ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋعا جانە ۆەربالداندىرۋعا كومەكتەسەدى.
- وقۋشىلاردىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋىنا ىقپال ەتەدى.
- وقۋشىلارعا سىني تۇرعىدان ويلاۋعا كومەكتەسەدى.
- وقۋشىلاردىڭ بىر-بىرىنەن ۇيرەنۋىنە، باسقا وقۋشىلاردىڭ يدەيالارىن
قۇرمەتتەۋىنە جانە باعالاۋىنا ىقپال ەتەدى.
(مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 41 - بەت.)

مۇعالىمدەر ساباق بارىسىندا ساۋالناما تۇرىندەگى كەرى بايلانىس ءادىسىن قولدانادى جانە ساباق بارىسىندا كوپتەگەن سۇراقتار قويادى.
وتكىزگەن ساباقتارىمدا سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ءوزارا ءبىلىمىن دامىتۋ ماقساتىندا بىرلەسكەن سۇحباتىنان: وقۋشىلار ءبىرىن – ءبىرى وقىتادى، پىكىرلەسەدى، وي بولىسەدى، اڭگىمەلەسەدى.بۇنىڭ ءبارى دە ديالوگتىق وقىتۋ ادىستەرى نەگىزىندە جۇزەگە اسىپ وتىرادى. وقۋشىلاردىڭ تىلدىك قورىن مولايتۋعا، ءبىلىم دەڭگەيىن كورسەتە الۋىنا، ءبىلىمىن ءادىل باعالاۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزەتىنىنە سەنىمىم مول.
جاڭاشا ىزدەنىس، جاڭاشا كوزقاراس جالعاسىن تاۋىپ، ەل ەرتەڭى كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ءبىلىم الۋداعى جەتىستىككە جەتۋ جولىندا ناتيجەلى ەڭبەك ەتەتىنىمە سەنىمدىمىن.