InfoHub Logo

ديحان ابىليەۆ 1907 جىلى 26 جەلتوقساندا پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىنداعى مويىلدىبۇلاقتا دۇنيەگە كەلدى. جەتىجىلدىق باستاۋىش مەكتەپتى بىتىرگەن. 1934-1937 جىلدارى سەمەي اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىن، الماتىداعى جۋرناليستەر ينستيتۋتىن بىتىرگەن. جاس كەزىنەن ارنارسەگە زەرەك بولىپ، ءوز بەتىمەن حات تانۋعا تالپىنعان اقىن. ديحان ابىليەۆ تۋعان اۋىلىندا، قىزىلجار، قاراعاندى، الماتى قالالارىنداعى مادەني-اعارتۋشىلىق مەكەمەلەرىندە، گازەت باسقارمالارىندا، جازۋشىلار وداعىندا قىزمەت اتقاردى.

جازۋشىنىڭ العاشقى ولەڭى «قىزىل اسكەرگە» اتتى 1925 جىلى سەمەيدەگى «قازاق ءتىلى» گازەتىندە جاريالاندى. ديحان ابىليەۆتىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى مەن ماقالالارى رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالدارىندا جاريالانىپ وتىردى. 1931 جىلدارى باياناۋىلدا «لەنين تۋى» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى قىزمەت اتقاردى.

سوعىس الدىندا ديحان ابىليەۆتىڭ اتى اقىن رەتىندە اتاعى شىعادى. 1937 جىلى اقىننىڭ العاشقى «قۋات» اتتى ولەڭى شىعادى. 1938 جىلى «شالقىما» پوەماسى جاريالانادى، وندا جەتىم بالانىڭ اششى تاعدىرىن رومانتيكالىق بوياۋمەن سۋرەتتەگەن.

1939 جىلى ديحان ابىليەۆ اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا تۇسەدى جانە سول مەكەمەدەن سوعىسقا اتتانادى.

اقىن - جاۋىنگەر ديحان ابىليەۆ ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جىلدارىنان وتەدى. سوعىس كەزىندە شىعارعان ولەڭدەرى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ قيىن-قىستاۋ جىلدارىنداعى پاتريوتتىق شىعارمالاردىڭ ءتۇپ نۇسقالىق ۇلگىسى بولادى. «موسكۆا تۇبىندە»، «مايدانبەك»، «ازيا شىندارى»، «قازاق قىزى»، «سۇيىكتىم تۋرالى جىر» جانە باسقاداي ونىڭ ولەڭدەرى مايدان گازەتتەرىندە باسىلدى.

وسى جىلدارى اقىن شىعارماشىلىعىندا اسىرەسە «مايدانبەك» پوەماسى ەرەكشەلەنەدى. بۇل شىعارمادا بۇرىنعى دالا شوپانىنىڭ قاتارداعى جاۋىنگەر-قازاققا اينالۋىنداعى شابىتتى-جولىندى ىستەرى بەينەلەنگەن.

سوعىستان كەيىنگى جىلداردا ۇلكەن شىعارماشىلىق تابىسپەن جازىلعان «شولپان»، «تاسقۇلاق»، «داريعا»، «ماحاببات تاعدىرى» پوەمالارىن اتاۋعا بولادى. 1951 جىلى «التاي اۋەندەرى» كىتابى جارىق كوردى. كەيىننەن ول وسى تاقىرىپتا «التاي جۇرەگى» رومانىن جازدى، اقىن ازامات سوعىسى كەزىندەگى التايدا بولعان ۇلكەن تاريحي وقيعالاردى پوەتيكالىق تىلمەن وربىتە ءبىلدى. ديحان ابىليەۆتىڭ پوەتيكالىق شىعارمالارىنىڭ ءبىرقاتارى تۋعان ولكەسى - «كىشى وتانىنا» ارنالعان: «تۋعان جەرىم-بايان»، «تۋعان پاۆلودارىما ءسوز» اتتى ولەڭدەر. اقىن ەسەبىندە 30-دان اسا ولەڭدەر مەن پوەمالار جيناقتارى بار.

1965 جىلى ديحان ابىليەۆتىڭ العاشقى پروزالىق شىعارماسى «اقىن ارمانى» اتتى جارىققا شىعادى، ول ءۇش كىتاپتى كوركەم شىعارما.

ديحان ابىليەۆ - جازۋشى، اقىن، دراماتۋرگ، اۋدارماشى. ونىڭ «قارۋلاس دوستار»، «مايرا»، «ءبىرجان سال مەن اقىن سارا» پەسالارى جازىلعان. قازاق تىلىنە ورىس، تۇرىك، ارميان، شەتەل ادەبيەتتەرىن. د. ابىليەۆتىڭ شىعارمالارى كوپتەگەن تىلدەرىنە اۋدارىلدى.

د. ابىليەۆ قازاق ادەبيەتىن دامىتۋعا قوسقان ومىرىنە بەلسەنە قاتىسقانى ءۇشىن قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن وعان «قازاق سسر حالىق جازۋشىسى» قۇرمەتتى اتاعى بەرىلەدى، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «قىزىل جۇلدىز»، «پاراسات»، «حالىق دوستىعى»، 1-دارەجەلى وتان سوعىسى، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتالعان. 2001 جىلى پاۆلودار وبلىسى اكىمىنىڭ گرانت يەگەرى بولدى.

شىعارمالارى: تاڭدامالى ولەڭدەر. ا.، قمكاب،1958؛ شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىعى ا.، «جازۋشى»، 1977، 1984، ماحاببات قۇدىرەتى. رومان. ا.، «جازۋشى»، 1991؛ مەلوديا ۆەسنى. ولەڭدەر. ا.، «جازۋشى»، 1993؛ وتكەن كۇندە بەلگى بار. ەستەلىكتەر. ا.، «جازۋشى»، 1997؛ جولاۋشى ءومىر. ولەڭدەر. ا.، «جازۋشى»، 2001.

---