ەكوجۇيەلەر قۇرىلىمى جانە قىزمەتى
تاقىرىبى: ەكوجۇيەلەر قۇرىلىمى جانە قىزمەتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەكوجۇيەلەردىڭ قۇرىلىمى جانە قىزمەتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بيولوگيا عىلىمىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، دۇنيەتانىمىن، جەكە تۇلعاسىن، كوممۋنيكاتيۆتىك بىلىكتىلىگىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ۇجىمشىلدىققا، ءوز ويلارىن ايتا بىلۋگە، ەكولوگيالىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو ستراتەگيالارى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، وقۋلىق
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «ورتادا قالامساپ»
ءىىى. جاڭا ساباق:
ءىV. ءۇي تاپسىرماسى
V. باعالاۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «ورتادا قالامساپ»
1. بيوتوپ، بيوسەنوز، بيوگەوسەنوز دەگەنىمىز نە؟
2. بيوتيكالىق قارىم - قاتىناستار دەگەنىمىز نە؟
3. بيوسەنوز قۇرىلىمى نەدەن تۇرادى؟
4. بيوتيكالىق فاكتورلار دەگەنىمىز نە؟
5. بيوسەنوزدىڭ ەكولوگيالىق قۇرىلىمى قانداي؟
6. بيوسەنوزدىڭ كەڭىستىك قۇرىلىمى قانداي؟
جاڭا ساباق. اسسوسياسيا
ەكوجۇيە دەنىمىز نە؟
ەكوجۇيەمەن بيوگەوسەنوزدى سالىستىرۋ
بيوگەوگسەنوز زەرتتەلەتىن نىساننىڭ قۇرىلىمىن سيپاتتاۋمەن شەكتەلەدى.
“ەكوجۇيە” تەرمينى بيوگەوسەنوز ۇعىمىنىڭ بالاماسى رەتىندە ءجيى قولدانىلادى. ونى 1935 جىلى اعىلشىن بوتانيگى ا. تەنسلي ەنگىزدى. شىن مانىندە ەكى ۇعىم دا بىردەي ماعىنانى ءبىلدىرىپ، ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرا تۇسەدى. مىسالى، ەكوجۇيەلەر:
1) ەنەرگيا اعىنىن
2) قورەكتىك تىزبەكتەردى
3) كەڭىستىك پەن ۋاقىتقا بايلانىستى سان الۋاندىق قۇرىلىمىن
4) ەۆوليۋسيا مەن دامۋدى، باسقارۋدى
5) قۇرام بولىكتەردىڭ قارىم - قاتىناسىن قاراستىرادى.
ەكوجۇيە - ەكولوگيانىڭ فۋنكسيالىق بىرلىك ولشەمى.
ەڭ باستىسى ونداعى قۇرامبولىكتەردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس جاعدايىندا ىقپال ەتۋى.
ەكوجۇيە مودەلى
قۇرلىق ەكوجۇيەسىمەن سۋ ەكوجۇيەسىنىڭ قۇرىلىمىن جانە اتقاراتىن قىزمەتىن جان - جاقتى زەرتتەگەن ورىس بوتانيگى ۆ. ن. سۋكاچيەۆ وداردىڭ سالىستىرمالى تۇردەگى مودەلىن سىزبانۇسقا تۇرىندە كورسەتتتى.
ەكوجۇيە جيىنتىعى
1. ابيوتيكالىق كومپونەنتتەر:
● ورگانيكالىق قوسىلىستار (ءنارۋىز، كومىرسۋ، ليپيدتەر)
● بەيورگاني كالىق قوسىلىستار: سۋ جانە مينەرالدى تۇزدار
2. بيوتيكالىق كومپونەنتتەر:
● اۆتوتروپتى ورگانيزمدەر (پرودۋسەنتتەر)
● گەتەروتروپتى ورگانيزمدەر
(كونسۋمەنتتەر جانە رەدۋسەنتتەر)
ەكوجۇيەدەگى قورەكتىك تىزبەك جانە ەنەرگيا
بيوسەنوزداعى ورگانيزمدەر اراسىندا تۇراقتى قورەكتىك تىزبەكتەر قالىپتاسقان.
بارلىق قورەكتىك تىزبەكتەر ءبىر - بىرىمەن بايلانىستى جانە تاۋەلدى. ءبىر دەڭگەيدەن ەكىنشىسىنە، ودان ۇشىنشىسىنە وتكەن سايىن زات جانە ەنەرگيا بەرۋ جۇزەگە اسادى.
ەكولوگيالىق پيراميدا
ءاربىر قورەكتىك تىزبەككە وتكەن سايىن ازىقتىق بيوماسسا، ساندىق قۇرامى جانە ەنەرگيا قورى ازايىپ وتىراتىندىعى انىقتالعان. بۇل زاڭدىلىقتى امەريكالىق زوولوگ چ. ەلتون زەرتتەگەن. سوندىقتان ول “ەلتون پيراميداسى” دەپ اتالادى.
ەكولوگيالىق پيراميدانىڭ نەگىزگى 3 ءتيپى بار.
1. ساندىق پيراميدا - ورگانيزمدەردىڭ جەكە ساندىق كورسەتكىشىن انىقتايدى
2. بيوماسسا پيراميداسى - بەلگىلى ءبىر كولەم مەن ۋاقىتتاعى جالپى قۇرعاق سالماقتى انىقتايدى
3. ەنەرگيالىق پيراميدا - ەنەرگيا اعىنىنىڭ قۋاتىن نەمەسە “ونىمدىلىكتى” انىقتايدى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەكوجۇيەلەردىڭ قۇرىلىمى جانە قىزمەتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بيولوگيا عىلىمىنا قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، دۇنيەتانىمىن، جەكە تۇلعاسىن، كوممۋنيكاتيۆتىك بىلىكتىلىگىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ۇجىمشىلدىققا، ءوز ويلارىن ايتا بىلۋگە، ەكولوگيالىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو ستراتەگيالارى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، وقۋلىق
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «ورتادا قالامساپ»
ءىىى. جاڭا ساباق:
ءىV. ءۇي تاپسىرماسى
V. باعالاۋ
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «ورتادا قالامساپ»
1. بيوتوپ، بيوسەنوز، بيوگەوسەنوز دەگەنىمىز نە؟
2. بيوتيكالىق قارىم - قاتىناستار دەگەنىمىز نە؟
3. بيوسەنوز قۇرىلىمى نەدەن تۇرادى؟
4. بيوتيكالىق فاكتورلار دەگەنىمىز نە؟
5. بيوسەنوزدىڭ ەكولوگيالىق قۇرىلىمى قانداي؟
6. بيوسەنوزدىڭ كەڭىستىك قۇرىلىمى قانداي؟
جاڭا ساباق. اسسوسياسيا
ەكوجۇيە دەنىمىز نە؟
ەكوجۇيەمەن بيوگەوسەنوزدى سالىستىرۋ
بيوگەوگسەنوز زەرتتەلەتىن نىساننىڭ قۇرىلىمىن سيپاتتاۋمەن شەكتەلەدى.
“ەكوجۇيە” تەرمينى بيوگەوسەنوز ۇعىمىنىڭ بالاماسى رەتىندە ءجيى قولدانىلادى. ونى 1935 جىلى اعىلشىن بوتانيگى ا. تەنسلي ەنگىزدى. شىن مانىندە ەكى ۇعىم دا بىردەي ماعىنانى ءبىلدىرىپ، ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرا تۇسەدى. مىسالى، ەكوجۇيەلەر:
1) ەنەرگيا اعىنىن
2) قورەكتىك تىزبەكتەردى
3) كەڭىستىك پەن ۋاقىتقا بايلانىستى سان الۋاندىق قۇرىلىمىن
4) ەۆوليۋسيا مەن دامۋدى، باسقارۋدى
5) قۇرام بولىكتەردىڭ قارىم - قاتىناسىن قاراستىرادى.
ەكوجۇيە - ەكولوگيانىڭ فۋنكسيالىق بىرلىك ولشەمى.
ەڭ باستىسى ونداعى قۇرامبولىكتەردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس جاعدايىندا ىقپال ەتۋى.
ەكوجۇيە مودەلى
قۇرلىق ەكوجۇيەسىمەن سۋ ەكوجۇيەسىنىڭ قۇرىلىمىن جانە اتقاراتىن قىزمەتىن جان - جاقتى زەرتتەگەن ورىس بوتانيگى ۆ. ن. سۋكاچيەۆ وداردىڭ سالىستىرمالى تۇردەگى مودەلىن سىزبانۇسقا تۇرىندە كورسەتتتى.
ەكوجۇيە جيىنتىعى
1. ابيوتيكالىق كومپونەنتتەر:
● ورگانيكالىق قوسىلىستار (ءنارۋىز، كومىرسۋ، ليپيدتەر)
● بەيورگاني كالىق قوسىلىستار: سۋ جانە مينەرالدى تۇزدار
2. بيوتيكالىق كومپونەنتتەر:
● اۆتوتروپتى ورگانيزمدەر (پرودۋسەنتتەر)
● گەتەروتروپتى ورگانيزمدەر
(كونسۋمەنتتەر جانە رەدۋسەنتتەر)
ەكوجۇيەدەگى قورەكتىك تىزبەك جانە ەنەرگيا
بيوسەنوزداعى ورگانيزمدەر اراسىندا تۇراقتى قورەكتىك تىزبەكتەر قالىپتاسقان.
بارلىق قورەكتىك تىزبەكتەر ءبىر - بىرىمەن بايلانىستى جانە تاۋەلدى. ءبىر دەڭگەيدەن ەكىنشىسىنە، ودان ۇشىنشىسىنە وتكەن سايىن زات جانە ەنەرگيا بەرۋ جۇزەگە اسادى.
ەكولوگيالىق پيراميدا
ءاربىر قورەكتىك تىزبەككە وتكەن سايىن ازىقتىق بيوماسسا، ساندىق قۇرامى جانە ەنەرگيا قورى ازايىپ وتىراتىندىعى انىقتالعان. بۇل زاڭدىلىقتى امەريكالىق زوولوگ چ. ەلتون زەرتتەگەن. سوندىقتان ول “ەلتون پيراميداسى” دەپ اتالادى.
ەكولوگيالىق پيراميدانىڭ نەگىزگى 3 ءتيپى بار.
1. ساندىق پيراميدا - ورگانيزمدەردىڭ جەكە ساندىق كورسەتكىشىن انىقتايدى
2. بيوماسسا پيراميداسى - بەلگىلى ءبىر كولەم مەن ۋاقىتتاعى جالپى قۇرعاق سالماقتى انىقتايدى
3. ەنەرگيالىق پيراميدا - ەنەرگيا اعىنىنىڭ قۋاتىن نەمەسە “ونىمدىلىكتى” انىقتايدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
