ەل قورعاعان ەر بابا
ماقساتى: وقۋشىلاردى قازاقستاندىق ۇلى ادامداردىڭ ەرلىك ىستەرىمەن تانىستىرۋ، ۇلگى ەتۋ، باتىر تۇلعالار ەرلىگىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلە وتىرىپ وقۋشىلاردىڭ وي – ءورىسىن دامىتۋ. وتانىن، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، قورعاۋعا باۋلۋ، باتىل بولۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى كىتاپ كورمەسى، ءومىربايانى، باۋىرجان اعا تۋرالى جازىلعان اقىن – جازۋشىلاردىڭ ناقىل سوزدەرى، “وتان ءۇشىن وت كەشكەندەر ” ستەندىسى
وتان سوعىسى تۋرالى دەرەكتى فيلم ءجۇرىپ جاتادى.
جۇرگىزۋشىلەر ورتاعا شىعادى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: بيىل بىزدەر جەڭىستىڭ 68 جىلدىق مەرەكەسىن تويلاماقپىز. جەڭىس... ونى سان ميلليونداعان ادامدار 4 جىل بويى مينۋتتان، ساعاتتان سارىلا كۇتتى ەمەس پە؟ اقىرى ولاردىڭ ءۇمىتى مەن سەنىمى اقتالدى، تىلەكتەرى ورىندالدى. ءبىراق سول جەڭىس وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. ءبىز سوعىستى كورگەن جوقپىز، ءبىراق وتان ءۇشىن وزدەرىنىڭ كەۋدەسىن وققا توسقان ميلليونداعان اسىل ازاماتتاردىڭ ەرلىگىن ماقتانىشپەن ايتا الامىز. ولار ق. سماعۇلوۆ، ب. مومىش ۇلى، ت.بيگەلدينوۆ. ءاليا مەن مانشۇك. سونىمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ اۋىلىمىزدان شىققان اتالارىمىز عاتاۋ اتانى، عابباس اتانى، يمانعالي اتانى ايتۋىمىزعا بولادى.
ەندى بىزدەر بۇگىن وسى قان مايداندا قاسىق قانى قالعانشا سوعىسىپ، ەرلىك ىستەرىمەن وتان ءۇشىن كۇرەسكەن باتىر اعامىز كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، حالىق قاھارمانى، اسكەري شەندى قىزمەتكەر، داڭقتى قولباسشى، قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى سىر شەرتپەكپىز.
م. ماقاتايەۆتىڭ «باۋىرجان مومىشۇلىنا» ولەڭى وقىلادى.
1 – جۇرگىزۋشى: وتان – انا جىلاعاندا شەرلەنىپ،
تاپجىلماستان شوگەدى ەكەن جەرگە بۇلت.
قارا بۇلتتى قاق جارايىق دەدى دە،
قولدارىنا قارۋ الدى ەرلەنىپ.
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 - ءشى جەلتوقساندا جامبىل وبلىسىنىڭ جۋالى اۋدانىنداعى كولباستاۋ مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدى. باۋىرجان مومىش ۇلى – ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، حالىق قاھارمانى، قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى.
باۋىرجان 7 جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولعان. سوندا جۇرگەندە كەزەكتى اسكەري مىندەتىن وتەۋگە شاقىرىلىپ، وندا ءبىر جارىم جىل ءجۇرىپ، زاپاستاعى كوماندير اتاعىن الادى.
تۋعان اۋىلىنا ورالعان سوڭ، ول ءبىراز جىل قارجى مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەيدى. سودان قايتادان قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلى، ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە ۆزۆود، روتا كومانديرى بولادى. 1941 جىلى ءىى - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىسىمەن باۋىرجان داڭقتى گەنەرال – مايور ي. ۆ. پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتاندى، باتالون، پولك كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقاردى. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارادى. سوعىس كەزىندەگى جەكە باسىنىڭ قاھارماندىق ەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. باۋىرجاننىڭ وسىنداي ەرلىگى جونىندە بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەك «ۆولوكالامسكوە شوسسە» پوۆەسىن جازدى.
1 - جۇرگىزۋشى: ب. مومىش ۇلى جاۋ شەپتەرىنە ىشكەرلەي ەنىپ ۇرىس جۇرگىزۋ تەورياسىن سوعىس تاجىريبەسىندە العاش قولدانۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ول بۇل تەوريانى جۇزەگە اسىرۋدا بۇكىل اسكەر تۇرلەرىنىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىستا ارەكەت ەرۋىنە باسا كوڭىل ءبولىپ وتىرادى. تانك، ارتيللەريا اسكەري بولىمدەردى پولكتار مەن ديۆيزيالار كومانديرلەرى قول استىنا بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ وزدىگىنشە جاۋىنگەرلىك قيمىلدار جۇرگىزۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ تاكتيكاسىن قولداندى. ءوزى قاشان دا ۇرىس تاعدىرىن شەشەتىن جەردە بولدى.
2 – جۇرگىزۋشى: ب. مومىش ۇلى – اسكەري پەداگوگيكا مەن اسكەري پسيحولوگيانى بايىتۋشى باعا جەتپەس مۇرا قالدىرعان دارا تۇلعا. ونىڭ اتاق – داڭقى، باتىرلىعى ا. بەكتىڭ كىتابىندا سۋرەتتەلەدى. كىتاپ نەمىس، چەح، ەۆرەي، اعىلشىن، فرانسۋز تىلدەرىنە اۋدارىلدى. ب. مومىش ۇلى 1950 جىلى كەڭەس ارمياسى باس شتابىنىڭ ارناۋلى جوعارى اسكەري اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، اسكەري اكادەميادا ءدارىس وقۋمەن بىرگە شىعارماشىلىققا بەت بۇردى. 1956 جىلى دەمالىسقا شىعىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىستى. جازۋشىلىق تالانتى تەز ۇشتالدى. ول شىعارمالارىن قازاق، ورىس تىلىندە جازىپ، قازاق ادەبيەتىندەگى اسكەري پروزا جانرلارىنىڭ نەگىزىن قالادى. جازۋشىنىڭ وزەكتى تاقىرىبى – ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جاۋىنگەرلەردىڭ تۇلعاسىن جان – جاقتى سۋرەتتەپ سومداۋعا ارنالعان.
1 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اتامىز تەك قانا جاۋىنگەر ەمەس، ونىڭ بويىندا اقىندىق قۋاتتىڭ بۇرشىگى ەرتە بەلگى بەرگەندىگىن بىلەمىز. ەندى باۋكەڭنىڭ شىعارمالارىنا كەزەك بەرەيىك. ولەڭدەرى وقىلادى.
1. جاردىڭ مۇڭى
2. اسكەري انت
3. تۋعان جەر
4. تىرناقتاپ جينا ءار جەرلەن
5. تولعاۋ
1 - جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز ءار جىلدار ءوز كوڭىل كۇيىنە ورالعان سەزىمدەرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعان. ءار شۋماق ولەڭنىڭ وزىندىك جازىلۋ تاريحى بار.
ەندى باۋىرجان اتامىزدىڭ ءبىر قاقپايلارىن تىڭداپ قاراساق:
ۋا، جالعان، سەن بە جالعان، مەن بە جالعان
جالعاندىق زاتىمىزدا قايدان قالعان؟
سەركەدەي تاياق جەگەن سەرتتەن قايتىپ،
وزىمە ءوزىم نانباي كوڭىلىم قالعان.
19. 01. 1947 ج.
عالىمنان نادان ارتپاس ۇققانمەنەن،
تاعدىر كورمەي قويمايدى بۇققانمەنەن.
بۇرىنعى قالپىمنان اسا الماسپىن،
كەيبىرەۋدەن ەرتە ورلەۋ شىققانمەنەن.
28. 01. 1941 ج.
«ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە»
دەپ جىلار سورلى قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار سەكسەن مەن جۇزدىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇپكىرىنە ءسوز كەلگەندە.
6. 12. 1947 ج.
سارناتقان قىل قوبىزدى قورقىت بابام،
جاھاننان ءبىر تياناق تابا الماعىن.
تۇكىرىپ ءجۇزى قارا سۇم ومىرگە،
تايسالماي سۋىق كورسە ءوزى – اق بارعان.
ناگلياديەۆشيس پو ستورونام ي نازاد،
موي پرادەد كوركۋت – مۋزىكانت،
ناپليەۆاۆ ۆ ليسو ەتومۋ ميرۋ،
بەز سوجەلەنيا سوشەل ۆ موگيلۋ.
1959 ج.
ەي، پودلىي مير، پيساك ناەمنىح!
ارحيۆنىە كرىسى، وبوجراۆشيەسيا بۋكۆامي كنيگ،
ۆاس، ليسەمەرنىح پوپۋگايەۆ، نەناۆيجۋ،
يا سولدات، نا بوي ۆاس زوۆۋ.
جوقشىلىق ەر جىگىتكە نامىس ەمەس.
جوق بولساڭ ءوز تۋعانىن تانىس ەمەس.
سۋىق ءۇي، ءدامسىز تاماق، سالاق قاتىن –
ۇشەۋى كەدەيلىكتەن الىس ەمەس.
بارلىعى ايەل زاتتىڭ ءۇيشى ەمەس،
سارناتقان دومبىرانى كۇيشى ەمەس.
تىربىڭداپ اياق – قولىن سىلتەگەنمەن
بارلىعى جورعالاردىڭ ءبيشى ەمەس.
الدىمەن ءان سالۋعا اقىل كەرەك،
ىرعاقتىڭ ماعىناسىنا بولار تىرەك.
وي بار ما، جۇرەك بار ما، لەبىز بار ما؟
كورەرمەن، تىڭدارمانعا سولار كەرەك.
1958 ج.
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اتامىزدىڭ جازعان ەپيستوليارلىق جانر رەتىندەگى حاتتار لەگى دە زامانا شىندىعىن، قاندى مايدان ۇستىندەگى جاۋىنگەردىڭ ىشكى رۋحىن تانىتۋ ارقىلى جاستاردى ەلىن، جەرىن سۇيۋگە دەگەن ماحاببات سەزىمىن وياتۋدا تاپتىرمايتىن ءومىر وقۋلىعىنداي جەردە قالدىرىپ وتىرادى.
جازعان حاتىنان كورىنىس
1 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز تۋرالى جازىلعان ەستەلىكتەر شالقار داريا ايدىنىنا قۇيىپ جاتقان مىڭ بۇلاقتى ارنالى وزەندەردىڭ سالاسىنداي باۋكەڭمەن ءتۇرلى قارىم – قاتىناستا بولعان سان قيلى تاعدىردى باستان كەشكەن ادامداردىڭ ەستەلىكتەرى. ەندى وسىنداي ەستەلىكتەردى تىڭداساق:
ەستەلىكتەر وقىلادى
ت. ءالىمقۇلوۆ»ونىڭ ءپىرى – شىندىق»
ت. احتانوۆ «ەل قاسيەتى – ەر قاسيەتى»
ق. ومىرالييەۆ «حالىق ۇلى»
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز قاندى قىرعىن ىشىندە ءجۇرىپ، ەرلىكتى، اتا ءداستۇرىن ويلاي ءجۇرىپ، مايدان شىندىعىنان تۋعان اتاقتى قىرىق ماقال – ماتەلى بولاتىن. وسى اعامىزدىڭ ناقىل سوزدەرىنە كەزەك بەرەيىك.
● سەن جاۋدان قاشساڭ، ءومىر سەنەن قاشادى.
● تاياقتان تايسالماساڭ،
سەمسەردەن سەسكەنبەسەڭ،
جەڭدىم دەي بەر…
● قارابەت بولىپ قاشقانشا،
قايرات كورسەتىپ ولگەن ارتىق.
● ەپتىلىك تە – ەرلىك.
● ايبىندانا شاپقاننان اجال دا سەسكەنەدى.
● قوي باستاعان ارىستان توبىنان ارىستان باستاعان قوي توبى ارتىق.
● قايراتىڭا ءادىسىڭدى جولداس ەت،
ادىسىڭە اقىلىڭدى جولداس ەت.
● ەل دەگەندە ەزىلىپ، جۇرت دەگەندە جۇمىلىپ قىزمەت ەت.
جەرگە تەر توگىپ، حالىققا قان توگىپ قىزمەت ەت.
● تىزە بۇگىپ ءتىرى جۇرگەننەن،
تىكە تۇرىپ ولگەن ارتىق.
● انا ءۇشىن ايانبا – انت ۇرادى،
بالا ءۇشىن ايانبا – بەتىڭ كۇيەدى،
ەل ءۇشىن ايانبا – ەرلىگىڭە سىن،
جۇرت ءۇشىن ايانبا – جىگىتتىگىڭە سىن.
● ءتارتىپ – ءتان ءۇشىن، ىنتىماق – جان ءۇشىن كەرەك.
● تارتىپكە باس يگەن – قۇل بولمايدى،
● ءتارتىپسىز – ەر بولمايدى.
ەلسىز ەر بولا ما؟
جۇرتسىز جىگىت بولا ما؟
● ەرلىك – ەلدىڭ قاسيەتى،
● جۇرەكتىلىك – جىگىتتىڭ قاسيەتى.
قورىتا كەلە وقۋشىلار باۋىرجان اتانى بۇگىنگى كۇندە كىم دەپ تانيمىز؟
اقىن، باتىر، دانا،
شەشەن، ادال، وكتەم
باۋىرجان اتا ءبىر باسىنا ونەر مەن ءبىلىمدى توعىستىرعان سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى جان دەسەك، عىلىم سالاسىندا ءوزىنىڭ قانداي قولتاڭباسىن قالدىردى؟
- فيلوسوفيا
- ەتنوپەداگوگيكا
- ەتنوپسيحولوگيا
- ەتنومادەنيەت
- ەتنوفيلوسوفيا
- ەتنوگرافيا سىندى عىلىم سالالارىن قامتيدى.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: بالالار بۇگىن بىزدەر قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى اتانعان، ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە قول باستاپ جالىندى سوزدەرىمەن جىگەر بەرىپ، رۋح بەرىپ، ەرلىككە، جەڭىسكە جەتۋگە بار كۇش جىگەرىن قوسقان، ءومىرى ەرلىك پەن شەجىرەگە تولى، تۇلا بويى تۇنعان دارىن، قارىمدى قالامگەر باۋىرجان اتانىڭ بارلىق قىرلارىن قامتىپ، وزىمىزگە رۋحاني ازىق الدىق.
ءولدى دەۋگە بولاما ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىنا ءىز قالدىرعان،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، باۋىرجان ءالى ولگەن جوق، ويتكەنى ونىڭ ارتىندا وشپەس مول مۇرا، ءىزىن باسار رۋحى مىقتى سىزدەر سياقتى تالاپتى جاستارى بار.
ەندى باۋىرجان اتامىزدىڭ جۋالىداعى مۇراجايىن ساياحات جاسايىق
(فوتو شولۋ)
باۋىرجان اتانى ءبارىمىز ەسكە الىپ، اتا رۋحىنا تاعزىم ەتەيىك.
(ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازا تاپقاندار ەسكەرتكىش مونۋمەنتىنە گۇل شوقتارىن قويۋ)
ب. مومىشۇلىنا ارناۋ ح. ەرعالييەۆتىڭ «سىردار دوس» ولەڭى وقىلادى.
كورنەكىلىگى: باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى كىتاپ كورمەسى، ءومىربايانى، باۋىرجان اعا تۋرالى جازىلعان اقىن – جازۋشىلاردىڭ ناقىل سوزدەرى، “وتان ءۇشىن وت كەشكەندەر ” ستەندىسى
وتان سوعىسى تۋرالى دەرەكتى فيلم ءجۇرىپ جاتادى.
جۇرگىزۋشىلەر ورتاعا شىعادى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: بيىل بىزدەر جەڭىستىڭ 68 جىلدىق مەرەكەسىن تويلاماقپىز. جەڭىس... ونى سان ميلليونداعان ادامدار 4 جىل بويى مينۋتتان، ساعاتتان سارىلا كۇتتى ەمەس پە؟ اقىرى ولاردىڭ ءۇمىتى مەن سەنىمى اقتالدى، تىلەكتەرى ورىندالدى. ءبىراق سول جەڭىس وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. ءبىز سوعىستى كورگەن جوقپىز، ءبىراق وتان ءۇشىن وزدەرىنىڭ كەۋدەسىن وققا توسقان ميلليونداعان اسىل ازاماتتاردىڭ ەرلىگىن ماقتانىشپەن ايتا الامىز. ولار ق. سماعۇلوۆ، ب. مومىش ۇلى، ت.بيگەلدينوۆ. ءاليا مەن مانشۇك. سونىمەن بىرگە ءوزىمىزدىڭ اۋىلىمىزدان شىققان اتالارىمىز عاتاۋ اتانى، عابباس اتانى، يمانعالي اتانى ايتۋىمىزعا بولادى.
ەندى بىزدەر بۇگىن وسى قان مايداندا قاسىق قانى قالعانشا سوعىسىپ، ەرلىك ىستەرىمەن وتان ءۇشىن كۇرەسكەن باتىر اعامىز كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، حالىق قاھارمانى، اسكەري شەندى قىزمەتكەر، داڭقتى قولباسشى، قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى سىر شەرتپەكپىز.
م. ماقاتايەۆتىڭ «باۋىرجان مومىشۇلىنا» ولەڭى وقىلادى.
1 – جۇرگىزۋشى: وتان – انا جىلاعاندا شەرلەنىپ،
تاپجىلماستان شوگەدى ەكەن جەرگە بۇلت.
قارا بۇلتتى قاق جارايىق دەدى دە،
قولدارىنا قارۋ الدى ەرلەنىپ.
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 - ءشى جەلتوقساندا جامبىل وبلىسىنىڭ جۋالى اۋدانىنداعى كولباستاۋ مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدى. باۋىرجان مومىش ۇلى – ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، حالىق قاھارمانى، قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى.
باۋىرجان 7 جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولعان. سوندا جۇرگەندە كەزەكتى اسكەري مىندەتىن وتەۋگە شاقىرىلىپ، وندا ءبىر جارىم جىل ءجۇرىپ، زاپاستاعى كوماندير اتاعىن الادى.
تۋعان اۋىلىنا ورالعان سوڭ، ول ءبىراز جىل قارجى مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەيدى. سودان قايتادان قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلى، ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە ۆزۆود، روتا كومانديرى بولادى. 1941 جىلى ءىى - ءشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىسىمەن باۋىرجان داڭقتى گەنەرال – مايور ي. ۆ. پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتاندى، باتالون، پولك كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقاردى. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارادى. سوعىس كەزىندەگى جەكە باسىنىڭ قاھارماندىق ەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. باۋىرجاننىڭ وسىنداي ەرلىگى جونىندە بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەك «ۆولوكالامسكوە شوسسە» پوۆەسىن جازدى.
1 - جۇرگىزۋشى: ب. مومىش ۇلى جاۋ شەپتەرىنە ىشكەرلەي ەنىپ ۇرىس جۇرگىزۋ تەورياسىن سوعىس تاجىريبەسىندە العاش قولدانۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ول بۇل تەوريانى جۇزەگە اسىرۋدا بۇكىل اسكەر تۇرلەرىنىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىستا ارەكەت ەرۋىنە باسا كوڭىل ءبولىپ وتىرادى. تانك، ارتيللەريا اسكەري بولىمدەردى پولكتار مەن ديۆيزيالار كومانديرلەرى قول استىنا بەرە وتىرىپ، ولاردىڭ وزدىگىنشە جاۋىنگەرلىك قيمىلدار جۇرگىزۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ تاكتيكاسىن قولداندى. ءوزى قاشان دا ۇرىس تاعدىرىن شەشەتىن جەردە بولدى.
2 – جۇرگىزۋشى: ب. مومىش ۇلى – اسكەري پەداگوگيكا مەن اسكەري پسيحولوگيانى بايىتۋشى باعا جەتپەس مۇرا قالدىرعان دارا تۇلعا. ونىڭ اتاق – داڭقى، باتىرلىعى ا. بەكتىڭ كىتابىندا سۋرەتتەلەدى. كىتاپ نەمىس، چەح، ەۆرەي، اعىلشىن، فرانسۋز تىلدەرىنە اۋدارىلدى. ب. مومىش ۇلى 1950 جىلى كەڭەس ارمياسى باس شتابىنىڭ ارناۋلى جوعارى اسكەري اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، اسكەري اكادەميادا ءدارىس وقۋمەن بىرگە شىعارماشىلىققا بەت بۇردى. 1956 جىلى دەمالىسقا شىعىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىستى. جازۋشىلىق تالانتى تەز ۇشتالدى. ول شىعارمالارىن قازاق، ورىس تىلىندە جازىپ، قازاق ادەبيەتىندەگى اسكەري پروزا جانرلارىنىڭ نەگىزىن قالادى. جازۋشىنىڭ وزەكتى تاقىرىبى – ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جاۋىنگەرلەردىڭ تۇلعاسىن جان – جاقتى سۋرەتتەپ سومداۋعا ارنالعان.
1 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اتامىز تەك قانا جاۋىنگەر ەمەس، ونىڭ بويىندا اقىندىق قۋاتتىڭ بۇرشىگى ەرتە بەلگى بەرگەندىگىن بىلەمىز. ەندى باۋكەڭنىڭ شىعارمالارىنا كەزەك بەرەيىك. ولەڭدەرى وقىلادى.
1. جاردىڭ مۇڭى
2. اسكەري انت
3. تۋعان جەر
4. تىرناقتاپ جينا ءار جەرلەن
5. تولعاۋ
1 - جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز ءار جىلدار ءوز كوڭىل كۇيىنە ورالعان سەزىمدەرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعان. ءار شۋماق ولەڭنىڭ وزىندىك جازىلۋ تاريحى بار.
ەندى باۋىرجان اتامىزدىڭ ءبىر قاقپايلارىن تىڭداپ قاراساق:
ۋا، جالعان، سەن بە جالعان، مەن بە جالعان
جالعاندىق زاتىمىزدا قايدان قالعان؟
سەركەدەي تاياق جەگەن سەرتتەن قايتىپ،
وزىمە ءوزىم نانباي كوڭىلىم قالعان.
19. 01. 1947 ج.
عالىمنان نادان ارتپاس ۇققانمەنەن،
تاعدىر كورمەي قويمايدى بۇققانمەنەن.
بۇرىنعى قالپىمنان اسا الماسپىن،
كەيبىرەۋدەن ەرتە ورلەۋ شىققانمەنەن.
28. 01. 1941 ج.
«ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە»
دەپ جىلار سورلى قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار سەكسەن مەن جۇزدىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇپكىرىنە ءسوز كەلگەندە.
6. 12. 1947 ج.
سارناتقان قىل قوبىزدى قورقىت بابام،
جاھاننان ءبىر تياناق تابا الماعىن.
تۇكىرىپ ءجۇزى قارا سۇم ومىرگە،
تايسالماي سۋىق كورسە ءوزى – اق بارعان.
ناگلياديەۆشيس پو ستورونام ي نازاد،
موي پرادەد كوركۋت – مۋزىكانت،
ناپليەۆاۆ ۆ ليسو ەتومۋ ميرۋ،
بەز سوجەلەنيا سوشەل ۆ موگيلۋ.
1959 ج.
ەي، پودلىي مير، پيساك ناەمنىح!
ارحيۆنىە كرىسى، وبوجراۆشيەسيا بۋكۆامي كنيگ،
ۆاس، ليسەمەرنىح پوپۋگايەۆ، نەناۆيجۋ،
يا سولدات، نا بوي ۆاس زوۆۋ.
جوقشىلىق ەر جىگىتكە نامىس ەمەس.
جوق بولساڭ ءوز تۋعانىن تانىس ەمەس.
سۋىق ءۇي، ءدامسىز تاماق، سالاق قاتىن –
ۇشەۋى كەدەيلىكتەن الىس ەمەس.
بارلىعى ايەل زاتتىڭ ءۇيشى ەمەس،
سارناتقان دومبىرانى كۇيشى ەمەس.
تىربىڭداپ اياق – قولىن سىلتەگەنمەن
بارلىعى جورعالاردىڭ ءبيشى ەمەس.
الدىمەن ءان سالۋعا اقىل كەرەك،
ىرعاقتىڭ ماعىناسىنا بولار تىرەك.
وي بار ما، جۇرەك بار ما، لەبىز بار ما؟
كورەرمەن، تىڭدارمانعا سولار كەرەك.
1958 ج.
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اتامىزدىڭ جازعان ەپيستوليارلىق جانر رەتىندەگى حاتتار لەگى دە زامانا شىندىعىن، قاندى مايدان ۇستىندەگى جاۋىنگەردىڭ ىشكى رۋحىن تانىتۋ ارقىلى جاستاردى ەلىن، جەرىن سۇيۋگە دەگەن ماحاببات سەزىمىن وياتۋدا تاپتىرمايتىن ءومىر وقۋلىعىنداي جەردە قالدىرىپ وتىرادى.
جازعان حاتىنان كورىنىس
1 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز تۋرالى جازىلعان ەستەلىكتەر شالقار داريا ايدىنىنا قۇيىپ جاتقان مىڭ بۇلاقتى ارنالى وزەندەردىڭ سالاسىنداي باۋكەڭمەن ءتۇرلى قارىم – قاتىناستا بولعان سان قيلى تاعدىردى باستان كەشكەن ادامداردىڭ ەستەلىكتەرى. ەندى وسىنداي ەستەلىكتەردى تىڭداساق:
ەستەلىكتەر وقىلادى
ت. ءالىمقۇلوۆ»ونىڭ ءپىرى – شىندىق»
ت. احتانوۆ «ەل قاسيەتى – ەر قاسيەتى»
ق. ومىرالييەۆ «حالىق ۇلى»
2 – جۇرگىزۋشى: باۋىرجان اعامىز قاندى قىرعىن ىشىندە ءجۇرىپ، ەرلىكتى، اتا ءداستۇرىن ويلاي ءجۇرىپ، مايدان شىندىعىنان تۋعان اتاقتى قىرىق ماقال – ماتەلى بولاتىن. وسى اعامىزدىڭ ناقىل سوزدەرىنە كەزەك بەرەيىك.
● سەن جاۋدان قاشساڭ، ءومىر سەنەن قاشادى.
● تاياقتان تايسالماساڭ،
سەمسەردەن سەسكەنبەسەڭ،
جەڭدىم دەي بەر…
● قارابەت بولىپ قاشقانشا،
قايرات كورسەتىپ ولگەن ارتىق.
● ەپتىلىك تە – ەرلىك.
● ايبىندانا شاپقاننان اجال دا سەسكەنەدى.
● قوي باستاعان ارىستان توبىنان ارىستان باستاعان قوي توبى ارتىق.
● قايراتىڭا ءادىسىڭدى جولداس ەت،
ادىسىڭە اقىلىڭدى جولداس ەت.
● ەل دەگەندە ەزىلىپ، جۇرت دەگەندە جۇمىلىپ قىزمەت ەت.
جەرگە تەر توگىپ، حالىققا قان توگىپ قىزمەت ەت.
● تىزە بۇگىپ ءتىرى جۇرگەننەن،
تىكە تۇرىپ ولگەن ارتىق.
● انا ءۇشىن ايانبا – انت ۇرادى،
بالا ءۇشىن ايانبا – بەتىڭ كۇيەدى،
ەل ءۇشىن ايانبا – ەرلىگىڭە سىن،
جۇرت ءۇشىن ايانبا – جىگىتتىگىڭە سىن.
● ءتارتىپ – ءتان ءۇشىن، ىنتىماق – جان ءۇشىن كەرەك.
● تارتىپكە باس يگەن – قۇل بولمايدى،
● ءتارتىپسىز – ەر بولمايدى.
ەلسىز ەر بولا ما؟
جۇرتسىز جىگىت بولا ما؟
● ەرلىك – ەلدىڭ قاسيەتى،
● جۇرەكتىلىك – جىگىتتىڭ قاسيەتى.
قورىتا كەلە وقۋشىلار باۋىرجان اتانى بۇگىنگى كۇندە كىم دەپ تانيمىز؟
اقىن، باتىر، دانا،
شەشەن، ادال، وكتەم
باۋىرجان اتا ءبىر باسىنا ونەر مەن ءبىلىمدى توعىستىرعان سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى جان دەسەك، عىلىم سالاسىندا ءوزىنىڭ قانداي قولتاڭباسىن قالدىردى؟
- فيلوسوفيا
- ەتنوپەداگوگيكا
- ەتنوپسيحولوگيا
- ەتنومادەنيەت
- ەتنوفيلوسوفيا
- ەتنوگرافيا سىندى عىلىم سالالارىن قامتيدى.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: بالالار بۇگىن بىزدەر قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى اتانعان، ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزدە قول باستاپ جالىندى سوزدەرىمەن جىگەر بەرىپ، رۋح بەرىپ، ەرلىككە، جەڭىسكە جەتۋگە بار كۇش جىگەرىن قوسقان، ءومىرى ەرلىك پەن شەجىرەگە تولى، تۇلا بويى تۇنعان دارىن، قارىمدى قالامگەر باۋىرجان اتانىڭ بارلىق قىرلارىن قامتىپ، وزىمىزگە رۋحاني ازىق الدىق.
ءولدى دەۋگە بولاما ايتىڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىنا ءىز قالدىرعان،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي، باۋىرجان ءالى ولگەن جوق، ويتكەنى ونىڭ ارتىندا وشپەس مول مۇرا، ءىزىن باسار رۋحى مىقتى سىزدەر سياقتى تالاپتى جاستارى بار.
ەندى باۋىرجان اتامىزدىڭ جۋالىداعى مۇراجايىن ساياحات جاسايىق
(فوتو شولۋ)
باۋىرجان اتانى ءبارىمىز ەسكە الىپ، اتا رۋحىنا تاعزىم ەتەيىك.
(ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازا تاپقاندار ەسكەرتكىش مونۋمەنتىنە گۇل شوقتارىن قويۋ)
ب. مومىشۇلىنا ارناۋ ح. ەرعالييەۆتىڭ «سىردار دوس» ولەڭى وقىلادى.
You Might Also Like
-
ماقساتى: 1. اۋىلداعى تاربيە كوزىنە تۇسىنىك بەرۋ. سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپتى ۇعىندىرۋ.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: گونزيك لاتىن ءتىلىن قالاي ۇيرەندى
