ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن. دجوۋل – لەنس زاڭى
«سام مەكتەپ - بالاباقشا كەشەنى» كمم - ءسى
ءپان ءمۇعالىمى: ءباتىموۆا. ق.
فيزيكا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن. دجوۋل – لەنس زاڭى.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
بىلىمدىلىگى: ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن قۋاتىن ءتۇسىندىرۋ. جۇمىستىڭ، قۋاتتىڭ ولشەم بىرلىكتەرىن اتاۋ. دجوۋل -لەنس زاڭى تۋرالى اقپارات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە ىنتاسىن، ىقىلاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جولىن قولدانۋ. ەركىن جانە جان - جاقتى جەتىلگەن تۇلعا تاربيەلەۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى اۋىزبىرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، فيزيكالىق قۇرالدار
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
ءادىس - ءتاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ءپانارالىق بايلانىس: حيميا، بيولوگيا.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. ەسىڭە ءتۇسى
1. ەلەكتر توگى دەگەنىمىز نە؟
2. توك كۇشى دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى، ولشەم بىرلىگىن ايتىڭىز
3. تىزبەك بولىگىندەگى توك كۇشى دەگەنىمىز نە؟
4. وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ دەگەنىمىز نە؟
5. جىلۋ الماسۋ دەگەنىمىز نە؟
6. كەرنەۋ دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى، ولشەم بىرلىگىن اتاڭىزدار
7. كەدەرگى دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى ولشەم بىرلىگىن اتاڭىزدار
8. جىلۋلىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
9. وتكىزگىشتەردى پاراللەل جالعاۋ دەگەنىمىز نە؟
IV. جاڭا تاقىرىپتى باستاۋعا قويىلاتىن سۇراقتار.
كەرنەۋدىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
توك كۇشىنىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
قۋات قانداي ارپىمەن بەلگىلەنەدى؟
V. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجوۋل – لەنس زاڭى
ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى
سونىمەن ءبىز ەلەكتر توگىنىڭ بار ەكەنىن ونىڭ جىلۋلىق، حيميالىق، ماگنيتتىك جانە بيولوگيالىق اسەرلەرى بويىنشا بىلۋگە بولادى دەدىك. وسى اسەرلەر ارقىلى ەلەكتر توگى، ناقتى ايتقاندا ەلەكتر توگىنىڭ كوزى جۇمىس جاسايدى. مىسالى توك وتكەندە وتكىزگىش قىزادى، سونىڭ سالدارىنان ولاردىڭ ىشكى ەنەرگياسى وسەدى. ال وتكىزگىشتىڭ ىشكى ەنەرگياسىنىڭ ارتۋى توك جۇمىسىنىڭ ەسەبىنەن جۇرەدى، وسى جۇمىستى ەسەپتەيىك. سوندا ەلەكتر ءورىسى A=qU جۇمىس وندىرەدى. توك كۇشى I=q/t بولعاندىقتان جۇمىس مىناعان تەڭ: A=IUt
تىزبەكتىڭ بولىگى ءۇشىن وم زاڭىنا سۇيەنىپ توكتىڭ جۇمىسىنىڭ ورنەگىن مىنا تۇردە جازۋعا بولادى. A=I2 Rt. تىزبەكتىڭ بولىگىندەگى جۇمىسى توك كۇشىنىڭ كەرنەۋگە جانە جۇمىس وندىرۋگە كەتكەن ۋاقىتقا كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى – توك كۇشى، كەرنەۋ جانە جۇمىستى جاساۋعا كەتكەن ۋاقىتتىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
A=IUt
حب جۇيەسىندە جۇمىس دجوۋلمەن (دج) ولشەنەدى:
1 دج = 1ا*1ۆ*1س
كوبىنە جۇمىس ۆاتت - ساعاتپەن نەمەسە كيلوۆاتت - ساعاتپەن ورنەكتەلەدى:
1ۆت*ساع=3. 6*103 دج؛ 1كۆت*ساع=103 ۆت*ساع=3، 6*106دج
توكتىڭ جۇمىسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ەلەكترەسەپتەۋىش دەپ اتالادى.
قۋات دەپ – جۇمىستىڭ اتقارۋ شاپشاڭدىعىن سيپاتتايتىن شامانى ايتادى.
توكتىڭ قۋاتىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ۆاتتمەتر دەپ اتالادى.
دجوۋل - لەنس زاڭى
ەگەر وتكىزگىش قوزعالماسا، توكتىڭ بارلىق جۇمىسى وتكىزگىشتى قىزدىرۋعا جۇمسالادى. سول كەزدە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى مىناعان تەڭ بولادى. Q=A=I2 Rt. بۇل فورمۋلا دجوۋل - لەنس زاڭىن سيپاتتايدى.
ومىرمەن بايلانىستىرۋ - وندىرىستە، تۇرمىستا قولدانىستاعى ەلەكتر پريبورلارىنىڭ جىلۋىنىڭ مولشەرى وسى زاڭعا نەگىزدەلگەن. زاڭنىڭ تۇجىرىمداماسى: وتكىزگىشتەگى توكتىڭ ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا، وتكىزگىش كەدەرگىسىنە جانە ەلەكتر توگىنىڭ ءوتۋ ۋاقىتىنا پروپورسيانال.
بۇل زاڭدى تاجىريبە جۇزىندە 1841 جىلى اعىلشىن عالىمى دج. دجوۋل جانە 1843 جىلى پەتەربۋرگ اكادەميگى ە. ح. لەنس اشقان. سونىمەن ەلەكتر توگىنىڭ جىلۋلىق اسەرىن تۇسىندىرەتىن زاڭ دجوۋل - لەنس زاڭى بولدى.
ەلەكتر توگىنىڭ جىلۋلىق اسەرى تۇرمىستىق، ونەركاسىپتىك جىلۋ قوندىرعىلارىندا قولدانىلادى. ولار ەلەكتر شامدارىندا، ولشەۋ تەحنيكالارىندا، اسپاپتارىندا، ەلەكترلىك دانەكەرلەۋدە، تاعى دا باسقا كوپتەگەن قازىرگى زامانعى تەحنيكانىڭ سالالارىندا پايدالانىلادى.
VI. سەرگىتۋ. پسيحولوگيالىق ترەنينگ. «ءوز جۇلدىزىڭدى تاپ»
(كوزدەرىڭىزدى جۇمىڭىز). جۇلدىزدى اسپاندى كوز الدىڭىزعا ويشا ەلەستەتىڭىز. وعان زەر سالا قاراپ، وزىڭە ۇناعان جۇلدىزدى تاڭداڭىز. قولىڭىزدى سوزىپ، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن بار قۋاتىڭىزبەن، بار كۇشىڭىزبەن جۇمىستانىپ، ءوز جۇلدىزىڭىزعا قول جەتكىزىڭىز. اسپاننان جۇلدىزدى مۇقيات ءتۇسىرىپ الىڭىز،
الدىڭىزعا ەپتەپ قويىڭىز. (كوزىڭىزدى اشىڭىز). ەندى قولىمىزداعى جۇلدىزىمىزدى جاڭا ەكونوميكالىق ورلەۋ كەزەڭىندەگى قازاقستاننىڭ مۇمكىندىكتەرىنە ارنايمىز. «جوعارى ساپالى ءبىلىم الۋ ءۇشىن بار كۇش قۋاتىمىزدى قولىمىزداعى جۇلدىزدى ءساتىمىزدى وسى ماقساتقا پايدالانامىز.
VIII. ەسەپ شىعارۋ
ەگەر قالتا فونارى شامىنىڭ كەرنەۋى 3، 5ۆ، ال توك كۇشى 0، 28 ا بولسا، ونداعى ەلەكتر توگى 5 مينۋتتا قانداي جۇمىس ىستەيدى؟
ەگەر رەزيستورداعى توك كۇشى 10 ما، ال كەدەرگىسى 1كوم بولسا، وندا 10 مينۋت ىشىندە قانشا جىلۋ مولشەرى ءبولىنىپ شىعادى؟
كەدەرگىسى 1 كوم رەزيستوردى كەرنەۋى 100ۆ تىزبەككە قوسساق، وندا 10 مينۋت ىشىندە قانشا جىلۋ مولشەرى ءبولىنىپ شىعادى؟
مىسالى:
Iح. ۇيگە تاپسىرما: § 42. وقۋلىقتاعى 152 بەتتەگى ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
№6 ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرما
ءوز ۇيىڭدەگى ەلەكتر ەنەرگياسى ساناۋىشىن باقىلاپ، ونىڭ كورسەتكىشتەرىن قاعازعا تۇسىرىڭدەر.
كەلەسى كۇنى ونىڭ كورسەتۋىن تاعى قاعازعا ءتۇسىرىپ، ءبىر تاۋلىكتە جۇمسالعان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ مولشەرى مەن قۇنىن ەسەپتەڭدەر.
ءبىر ايدا تۇتىنىلاتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ مولشەرى مەن ونىڭ قۇنى قانداي؟
X. باعالاۋ.
ءپان ءمۇعالىمى: ءباتىموۆا. ق.
فيزيكا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن. دجوۋل – لەنس زاڭى.
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
بىلىمدىلىگى: ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى مەن قۋاتىن ءتۇسىندىرۋ. جۇمىستىڭ، قۋاتتىڭ ولشەم بىرلىكتەرىن اتاۋ. دجوۋل -لەنس زاڭى تۋرالى اقپارات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە ىنتاسىن، ىقىلاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جولىن قولدانۋ. ەركىن جانە جان - جاقتى جەتىلگەن تۇلعا تاربيەلەۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى اۋىزبىرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، فيزيكالىق قۇرالدار
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
ءادىس - ءتاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ءپانارالىق بايلانىس: حيميا، بيولوگيا.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. ەسىڭە ءتۇسى
1. ەلەكتر توگى دەگەنىمىز نە؟
2. توك كۇشى دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى، ولشەم بىرلىگىن ايتىڭىز
3. تىزبەك بولىگىندەگى توك كۇشى دەگەنىمىز نە؟
4. وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي جالعاۋ دەگەنىمىز نە؟
5. جىلۋ الماسۋ دەگەنىمىز نە؟
6. كەرنەۋ دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى، ولشەم بىرلىگىن اتاڭىزدار
7. كەدەرگى دەگەنىمىز نە؟ فورمۋلاسى ولشەم بىرلىگىن اتاڭىزدار
8. جىلۋلىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
9. وتكىزگىشتەردى پاراللەل جالعاۋ دەگەنىمىز نە؟
IV. جاڭا تاقىرىپتى باستاۋعا قويىلاتىن سۇراقتار.
كەرنەۋدىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
توك كۇشىنىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
قۋات قانداي ارپىمەن بەلگىلەنەدى؟
V. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
توكتىڭ جۇمىسى مەن قۋاتى. دجوۋل – لەنس زاڭى
ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى
سونىمەن ءبىز ەلەكتر توگىنىڭ بار ەكەنىن ونىڭ جىلۋلىق، حيميالىق، ماگنيتتىك جانە بيولوگيالىق اسەرلەرى بويىنشا بىلۋگە بولادى دەدىك. وسى اسەرلەر ارقىلى ەلەكتر توگى، ناقتى ايتقاندا ەلەكتر توگىنىڭ كوزى جۇمىس جاسايدى. مىسالى توك وتكەندە وتكىزگىش قىزادى، سونىڭ سالدارىنان ولاردىڭ ىشكى ەنەرگياسى وسەدى. ال وتكىزگىشتىڭ ىشكى ەنەرگياسىنىڭ ارتۋى توك جۇمىسىنىڭ ەسەبىنەن جۇرەدى، وسى جۇمىستى ەسەپتەيىك. سوندا ەلەكتر ءورىسى A=qU جۇمىس وندىرەدى. توك كۇشى I=q/t بولعاندىقتان جۇمىس مىناعان تەڭ: A=IUt
تىزبەكتىڭ بولىگى ءۇشىن وم زاڭىنا سۇيەنىپ توكتىڭ جۇمىسىنىڭ ورنەگىن مىنا تۇردە جازۋعا بولادى. A=I2 Rt. تىزبەكتىڭ بولىگىندەگى جۇمىسى توك كۇشىنىڭ كەرنەۋگە جانە جۇمىس وندىرۋگە كەتكەن ۋاقىتقا كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
ەلەكتر توگىنىڭ جۇمىسى – توك كۇشى، كەرنەۋ جانە جۇمىستى جاساۋعا كەتكەن ۋاقىتتىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
A=IUt
حب جۇيەسىندە جۇمىس دجوۋلمەن (دج) ولشەنەدى:
1 دج = 1ا*1ۆ*1س
كوبىنە جۇمىس ۆاتت - ساعاتپەن نەمەسە كيلوۆاتت - ساعاتپەن ورنەكتەلەدى:
1ۆت*ساع=3. 6*103 دج؛ 1كۆت*ساع=103 ۆت*ساع=3، 6*106دج
توكتىڭ جۇمىسىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ەلەكترەسەپتەۋىش دەپ اتالادى.
قۋات دەپ – جۇمىستىڭ اتقارۋ شاپشاڭدىعىن سيپاتتايتىن شامانى ايتادى.
توكتىڭ قۋاتىن ولشەۋگە ارنالعان قۇرال ۆاتتمەتر دەپ اتالادى.
دجوۋل - لەنس زاڭى
ەگەر وتكىزگىش قوزعالماسا، توكتىڭ بارلىق جۇمىسى وتكىزگىشتى قىزدىرۋعا جۇمسالادى. سول كەزدە بولىنەتىن جىلۋ مولشەرى مىناعان تەڭ بولادى. Q=A=I2 Rt. بۇل فورمۋلا دجوۋل - لەنس زاڭىن سيپاتتايدى.
ومىرمەن بايلانىستىرۋ - وندىرىستە، تۇرمىستا قولدانىستاعى ەلەكتر پريبورلارىنىڭ جىلۋىنىڭ مولشەرى وسى زاڭعا نەگىزدەلگەن. زاڭنىڭ تۇجىرىمداماسى: وتكىزگىشتەگى توكتىڭ ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا، وتكىزگىش كەدەرگىسىنە جانە ەلەكتر توگىنىڭ ءوتۋ ۋاقىتىنا پروپورسيانال.
بۇل زاڭدى تاجىريبە جۇزىندە 1841 جىلى اعىلشىن عالىمى دج. دجوۋل جانە 1843 جىلى پەتەربۋرگ اكادەميگى ە. ح. لەنس اشقان. سونىمەن ەلەكتر توگىنىڭ جىلۋلىق اسەرىن تۇسىندىرەتىن زاڭ دجوۋل - لەنس زاڭى بولدى.
ەلەكتر توگىنىڭ جىلۋلىق اسەرى تۇرمىستىق، ونەركاسىپتىك جىلۋ قوندىرعىلارىندا قولدانىلادى. ولار ەلەكتر شامدارىندا، ولشەۋ تەحنيكالارىندا، اسپاپتارىندا، ەلەكترلىك دانەكەرلەۋدە، تاعى دا باسقا كوپتەگەن قازىرگى زامانعى تەحنيكانىڭ سالالارىندا پايدالانىلادى.
VI. سەرگىتۋ. پسيحولوگيالىق ترەنينگ. «ءوز جۇلدىزىڭدى تاپ»
(كوزدەرىڭىزدى جۇمىڭىز). جۇلدىزدى اسپاندى كوز الدىڭىزعا ويشا ەلەستەتىڭىز. وعان زەر سالا قاراپ، وزىڭە ۇناعان جۇلدىزدى تاڭداڭىز. قولىڭىزدى سوزىپ، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن بار قۋاتىڭىزبەن، بار كۇشىڭىزبەن جۇمىستانىپ، ءوز جۇلدىزىڭىزعا قول جەتكىزىڭىز. اسپاننان جۇلدىزدى مۇقيات ءتۇسىرىپ الىڭىز،
الدىڭىزعا ەپتەپ قويىڭىز. (كوزىڭىزدى اشىڭىز). ەندى قولىمىزداعى جۇلدىزىمىزدى جاڭا ەكونوميكالىق ورلەۋ كەزەڭىندەگى قازاقستاننىڭ مۇمكىندىكتەرىنە ارنايمىز. «جوعارى ساپالى ءبىلىم الۋ ءۇشىن بار كۇش قۋاتىمىزدى قولىمىزداعى جۇلدىزدى ءساتىمىزدى وسى ماقساتقا پايدالانامىز.
VIII. ەسەپ شىعارۋ
ەگەر قالتا فونارى شامىنىڭ كەرنەۋى 3، 5ۆ، ال توك كۇشى 0، 28 ا بولسا، ونداعى ەلەكتر توگى 5 مينۋتتا قانداي جۇمىس ىستەيدى؟
ەگەر رەزيستورداعى توك كۇشى 10 ما، ال كەدەرگىسى 1كوم بولسا، وندا 10 مينۋت ىشىندە قانشا جىلۋ مولشەرى ءبولىنىپ شىعادى؟
كەدەرگىسى 1 كوم رەزيستوردى كەرنەۋى 100ۆ تىزبەككە قوسساق، وندا 10 مينۋت ىشىندە قانشا جىلۋ مولشەرى ءبولىنىپ شىعادى؟
مىسالى:
Iح. ۇيگە تاپسىرما: § 42. وقۋلىقتاعى 152 بەتتەگى ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
№6 ەكسپەريمەنتتىك تاپسىرما
ءوز ۇيىڭدەگى ەلەكتر ەنەرگياسى ساناۋىشىن باقىلاپ، ونىڭ كورسەتكىشتەرىن قاعازعا تۇسىرىڭدەر.
كەلەسى كۇنى ونىڭ كورسەتۋىن تاعى قاعازعا ءتۇسىرىپ، ءبىر تاۋلىكتە جۇمسالعان ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ مولشەرى مەن قۇنىن ەسەپتەڭدەر.
ءبىر ايدا تۇتىنىلاتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ مولشەرى مەن ونىڭ قۇنى قانداي؟
X. باعالاۋ.
You Might Also Like
-
گەنەرال س. ق. نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى
