ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىك
قازاق ءتىلى 6 سىنىپ
ءى. جاڭا ساباق ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءسوز تاپتارى بويىنشا مەڭگەرگەن بىلىمدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ويلاۋىن قىزىعۋشىلىعىن جانداندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ.
ءىى. ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ
ب) جاعىمدى كوڭىل – كۇي تۋعىزۋ
ۆ) توپقا ءبولۋ (وزدەرىن تانىستىرۋ)
IIءى. ءۇي تاپسىرماسى
پوستەرمەن جۇمىس
وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسىن ءار توپ وزدەرى قورعاپ شىعادى.
(1 - توپ) مەزگىل، مەكەن ۇستەۋى
(2 - توپ) مولشەر، ماقسات ۇستەۋى
(3 - توپ) سىن – قيمىل، كۇشەيتكىش ۇستەۋى
ءىۇ. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
اينالاداعى نەمەسە تابيعاتتاعى ءار ءتۇرلى قۇبىلىستاردىڭ دىبىستارىنا قيمىل ارەكەتتەرىنە ەلىكتەۋمەن نەمەسە ولاردىڭ بەينەلەرىمەن بايلانىستى تۋعان سوزدەر ەلىكتەۋ سوزدەر دەپ اتالادى. ەلىكتەۋ سوزدەر كوبىنە كومەكشى ەتىستىكتەرمەن تىركەسىپ قولدانىلادى.
ەلىكتەۋ سوزدەر قۇرامىنا قاراي - دارا، كۇردەلى
تۇلعاسىنا قاراي - نەگىزگى، تۋىندى
ماعىناسىنا قاراي - ەلىكتەۋىش، بەينەلەۋىش
تابيعاتتاعى زاتتاردىڭ قوزعالىسىن، جاي – كۇيىن كورۋ ارقىلى سيپاتتايتىن سوزدەر بەينەلەۋ سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى: نايزاعاي اسپاندا جارق – جۇرق ەتتى.
تابيعاتتاعى ءار ءتۇرلى دىبىستاردى ەستۋ ارقىلى پايدا بولعان سوزدەردى ەلىكتەۋىش سوزدەر دەپ اتايمىز. مىسالى: ىرعالىپ قارعا قارق ەتتى، ىرىمشىك جەرگە سالپ ەتتى.
قارق - قارق قارعالار،
قار ۇستىندە جورعالار.
- جورعالار دەپ كىم ايتار؟
- اڭ اۋلاعان اڭشى ايتار
كەنەتتەن ول جانعانداي
جارق - جۇرق ەتىپ نايزاعاي
و، جوق ەمەس نايزاعاي
جارق - جۇرق ەتىپ اق ماڭداي
تۇيەلەر ماڭ - ماڭ باسىپ كەلەدى
دالاڭ - دالاڭ جۇگىرگەن بالالار جارىسىپ ءجۇر.
تورعايلار پىر - پىر ەتىپ ۇشىپ بارادى.
ءۇ. بار ءبىلىم – كىتاپتا.
جاڭا ساباققا بايلانىستى جاتتىعۋلار ورىنداۋ.
297 - جاتتىعۋ
زۋ ەتە قالدى، كۇمپ بەردىم، ءدۇر ەتىپ، سەلك ەتە، بۇلت - بۇلت ەتىپ، جارق - جۇرق ەتىپ.
298 - جاتتىعۋ
بۇلت بەرەمىن - سىتىلىپ شىعۋ
جىرتىڭ - جىرتىڭ - كۇلۋ ماعىناسىندا
پىش - پىش دەمەي - سويلەۋ ماعىناسىندا
بۇرق - سارق ەتىپ - اشۋلانۋ ماعىناسىندا
وقۋلىقتاعى جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ
بەرىلگەن سوزدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراۋ
جارق - جۇرق، مىڭق، قارش - قارش، ىرجىڭ.
ءى. جاڭا ساباق ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءسوز تاپتارى بويىنشا مەڭگەرگەن بىلىمدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەلىكتەۋ ءسوز تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ويلاۋىن قىزىعۋشىلىعىن جانداندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ.
ءىى. ساباقتىڭ بارىسى
ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ
ب) جاعىمدى كوڭىل – كۇي تۋعىزۋ
ۆ) توپقا ءبولۋ (وزدەرىن تانىستىرۋ)
IIءى. ءۇي تاپسىرماسى
پوستەرمەن جۇمىس
وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسىن ءار توپ وزدەرى قورعاپ شىعادى.
(1 - توپ) مەزگىل، مەكەن ۇستەۋى
(2 - توپ) مولشەر، ماقسات ۇستەۋى
(3 - توپ) سىن – قيمىل، كۇشەيتكىش ۇستەۋى
ءىۇ. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
اينالاداعى نەمەسە تابيعاتتاعى ءار ءتۇرلى قۇبىلىستاردىڭ دىبىستارىنا قيمىل ارەكەتتەرىنە ەلىكتەۋمەن نەمەسە ولاردىڭ بەينەلەرىمەن بايلانىستى تۋعان سوزدەر ەلىكتەۋ سوزدەر دەپ اتالادى. ەلىكتەۋ سوزدەر كوبىنە كومەكشى ەتىستىكتەرمەن تىركەسىپ قولدانىلادى.
ەلىكتەۋ سوزدەر قۇرامىنا قاراي - دارا، كۇردەلى
تۇلعاسىنا قاراي - نەگىزگى، تۋىندى
ماعىناسىنا قاراي - ەلىكتەۋىش، بەينەلەۋىش
تابيعاتتاعى زاتتاردىڭ قوزعالىسىن، جاي – كۇيىن كورۋ ارقىلى سيپاتتايتىن سوزدەر بەينەلەۋ سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى: نايزاعاي اسپاندا جارق – جۇرق ەتتى.
تابيعاتتاعى ءار ءتۇرلى دىبىستاردى ەستۋ ارقىلى پايدا بولعان سوزدەردى ەلىكتەۋىش سوزدەر دەپ اتايمىز. مىسالى: ىرعالىپ قارعا قارق ەتتى، ىرىمشىك جەرگە سالپ ەتتى.
قارق - قارق قارعالار،
قار ۇستىندە جورعالار.
- جورعالار دەپ كىم ايتار؟
- اڭ اۋلاعان اڭشى ايتار
كەنەتتەن ول جانعانداي
جارق - جۇرق ەتىپ نايزاعاي
و، جوق ەمەس نايزاعاي
جارق - جۇرق ەتىپ اق ماڭداي
تۇيەلەر ماڭ - ماڭ باسىپ كەلەدى
دالاڭ - دالاڭ جۇگىرگەن بالالار جارىسىپ ءجۇر.
تورعايلار پىر - پىر ەتىپ ۇشىپ بارادى.
ءۇ. بار ءبىلىم – كىتاپتا.
جاڭا ساباققا بايلانىستى جاتتىعۋلار ورىنداۋ.
297 - جاتتىعۋ
زۋ ەتە قالدى، كۇمپ بەردىم، ءدۇر ەتىپ، سەلك ەتە، بۇلت - بۇلت ەتىپ، جارق - جۇرق ەتىپ.
298 - جاتتىعۋ
بۇلت بەرەمىن - سىتىلىپ شىعۋ
جىرتىڭ - جىرتىڭ - كۇلۋ ماعىناسىندا
پىش - پىش دەمەي - سويلەۋ ماعىناسىندا
بۇرق - سارق ەتىپ - اشۋلانۋ ماعىناسىندا
وقۋلىقتاعى جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ
بەرىلگەن سوزدەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراۋ
جارق - جۇرق، مىڭق، قارش - قارش، ىرجىڭ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: ءبىرجاسۋشالى جاندىكتەردىڭ تىرشىلىگى
-
توپتاماداعى ويىن تاقىرىپتارى:1. عاجايىپ الاڭ (سلايدىمەن)2. ينفورماتيكا العىرى (سلايدىمەن)3. جۇلدىزدى ءسات4. ينفو- بينگو
