InfoHub Logo

ورىنداعان: تورەمۇراتوۆا گۇلداۋرەن
№2 وبلىستىقارنايى ساناتوريالىق مەكتەپ - ينتەرناتىنىڭ 4 سىنىپ وقۋشىسى
جەتەكشىسى: ن. كالىبايەۆا

مازمۇنى
پىكىر
رەسەنزيا
ءى. كىرىسپە ….............................................................................. 3 - 6
1. 1. زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى
1. 2. ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى
1. 3. جۇمىستىڭ قۇرىلىمى
1. 4. زەرتتەۋدىڭ كوزدەرى
ءىى. يليچتەن كەلگەن جەدەل حات.................................................. 8
ءىىى. نەگىزگى ءبولىم..................................................................... 9 - 11
3. 1. ەڭبەك جولى
3. 2. قولباسشى مەدەتبايەۆ
3. 3. سوۆدەپ ءتوراعاسى
3. 4. ەڭبەكشىل حالىققا اكىرەڭ ەمەس قامقورشى بولعان ازامات
ءىۇ. قورىتىندى.......................................................................... 13
ءۇ. ادەبيەتتەر ءتىزىمى.................................................................. 14
ءۇى. وتىنىشتەر....................................................................... 15 - 48
ءۇىى. ۇسىنىمدار......................................................................... 49

كىرىسپە.

مەن، تورەمۇراتوۆا گۇلداۋرەن، ارال قالاسى № 2 وبلىستىق ارنايى ساناتوريالىق مەكتەپ - ينتەرناتىنىڭ 4 - سىنىبىندا وقيمىن.
بۇل تاقىرىپتى تاڭداۋىما سەبەپ بولعان: ەڭ الدىمەن تولەگەن مەدەتبايەۆتىڭ ەسىمىمەن ءوزىمنىڭ كوشەمنىڭ اتالۋى جانە ورتالىق الاڭداعى ءمارمار تاسقا وسى كىسىنىڭ ەسىمى جازىلعان ۇلكەن حاتتىڭ ۇلگىسى ەدى. وسى ساتتەن باستاپ، بۇل كىسى تەگىن ادام بولماعان ەكەن عوي، دەگەن وي كەلىپ، ول كىسى تۋرالى كوبىرەك بىلگىم كەلدى.
سەبەبى تۋعان جەرىنىڭ وركەندەۋى مەن ءوسۋى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتكەن ازاماتتارىمىز بولماسا، ءبىز وسىنداي بەرەكەلى دە بەيبىت زاماندا ءومىر سۇرەر مە ەدىك؟ سول ازاماتتارىمىزدىڭ ءبىرى - تولەگەن مەدەتبايەۆ.
مەن ءوزىمنىڭ ريزاشىلىعىمدى وسى جوبام ارقىلى بىلدىرگىم كەلەدى، ياعني تولەگەن مەدەتبايەۆتىڭ ءوزى جانە وتباسى تۋرالى دەرەكتەر جيناپ جاريا ەتپەكپىن.

عىلىمي – زەرتتەۋ وزەكتىلىگى
قيىن قىستاۋ زامان ارتتا قالدى. ءبىز، بەيبىت تە باقىتتى ءومىر سۇرۋدەمىز. وسىنداي ءومىر ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن ادامداردى ءبىز ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ولار تۋرالى قانداي دا ەستەلىك بولسا، جيناپ، ەستە ساقتاپ ءجۇرۋىمىز كەرەك. تۋعان جەرى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، دۇنيەدەن وزعان ازاماتتارىمىز كوپ. ءبىراق سول كىسىلەر تۋرالى دەرەكتەردى تۋعان - تۋىستارىنان جيناۋعا مۇمكىنشىلىك بار. مەنىڭ جازعان جۇمىسىم دا وزەكتىلىگىن جوعالتپايدى دەگەن سەنىمدەمىن.

ماقساتى:
كەڭەستىك داۋىردەگى ارالدىڭ اتىن الەمگە تانىتقان، ءبىز ءۇشىن اڭىز ادام - تولەگەن مەدەتبايەۆ تۋرالى اقپارات جيناۋ.

مىندەتى:
1. تۋعان جەرىمنىڭ تاريحى تۋرالى ءبىلىمىمدى ارتتىرۋ.
2. وتباسىلىق مۇراعاتتار مەن ەستەلىكتەر بويىنشا تولەگەن اتانىڭ ءومىرىن قاداعالاۋ.
3. ىزدەۋ جانە عىلىمي - زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.

عىلىمي - زەرتتەۋ نىسانى:
تولەگەن مەدەتبايەۆتىڭ ەڭبەك جولى.
وتباسىلىق مۇراعاتىنان زەرتتەۋ قۇجاتتار، ب ا ق، تۋىستارىنىڭ ەستەلىكتەرى.

زەرتتەۋ ورنى:
قىزىلوردا وبلىسى
ارال قالاسى
زەرتتەۋ مەزگىلى:
2016 - 2017 ج.

ادىستەرى:
وتباسىلىق مۇراعات زەرتتەۋ، تۋىستارىمەن سۇحبات، ءومىربايانى تۋرالى جينالعان اقپاراتتى تالداۋ جانە سينتەزدەۋ.

زەرتتەۋ كوزدەرى بولىپ تابىلدى:
- تۋىستارىنىڭ ەستەلىكتەرى، وتباسىلىق مۇراجاي ماتەريالدارى.
- مۇراجاي ماتەريالدار ءبولىمى.

قۇرىلىمى:
كىرىسپە، نەگىزگى ءبولىم، قورىتىندى جانە تالداۋ. بۇل جۇمىستا قولدانىلعان فوتوسۋرەتتەر، قۇجاتتار جانە ەستەلىكتەر تولەگەن مەدەتبايەۆتىڭ ءومىرى مەن ەڭبەك جولىن دارىپتەيدى.
بۇل جۇمىستىڭ پراكتيكالىق جانە تەوريالىق ماعىناسى، ءوز ەلى، جەرى، وتانى تۋرالى بىلگىسى كەلەتىن وقىرمانداردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىندىعىندا. سونىمەن قاتار تولەگەن مەدەتبايەۆتىڭ ۇرپاقتارىنا ۇنايتىنى ءسوزسىز. جۇمىستى «ارالدىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى» اتتى تاربيە ساعاتىندا قولداندىق. بۇل جۇمىستى سىنىپ ساعاتتارى مەن ولكە تانۋ جۇمىسىنا قولدانۋعا بولادى. جۇمىس تاقىرىبىنا بايلانىستى كوركەم - پرەزەنتاسيا جاسالدى.

يليچتەن كەلگەن حات
1921 جىلى 7 قازاندا ارال بالىقشىلارىنا ارناپ ۆ. ي. لەنين ءوزىنىڭ ۇندەۋ حاتىن جازدى. وندا: «سىزدەرگە بۇكىل ەدىل بويى جانە پريۋرالەنىڭ ءبىر بولىگىن بۇرىن سوڭدى بولماعان قۇرعاقشىلىق بەلەڭ الدى. استراحان گۋبەرنياسىنان باستاپ تاتار رەسپۋبليكاسى، پەرم گۋبەرنياسىنا دەيىن سوزىلعان قۇرعاقشىلىق ميللونداعان ادامدار اشتىقتان قىرىلىپ جاتىر. سول حالىقتارعا، ءىسىنىپ جاتقان كەمپىر شالدارعا، كۇيزەلىپ جاتقان سەگىز ميلليون ەڭبەككەرگە، ەڭ اقىرى بارىنەن بۇرىن قىرىلىپ كەتۋى مۇمكىن جەتى ميلليون بالاعا كومەك بەرىڭىزدەر". حالىق تەگىس جۇمىلدى، توپ - توپقا ءبولىنىپ جىلىمدار سالىندى. ەكى جارىم ايدان كەيىن ارال سوۆدەپى تولەگەن مەدەتبايەۆ تەلەگراممادا: "ارال باسسەينىنىڭ بالىقشىلارى ون ءتورت ۆاگون شيكى بالىق جونەلتتى. بۇعان بوگەن بالىقشىلارى ەرەكشە بەلسەندىلىكپەن قاتىستى" دەلىنگەن حاتقا قول قويدى.

نەگىزگى ءبولىم
تاريحتى وشىرە المايسىڭ. تاۋ قوزعالسا دا، ول قوزعالمايدى. سول كۇيىندە قالادى. ادام ءومىرى دە سولاي. ەلىم دەپ، تۋعان جەرىم دەپ ەتكەن ەڭبەگى باعالانۋى، قۇرمەتتەلۋى ءتيىس. سونداي ارال ازاماتتارىنىڭ ءبىرى تولەگەن مەدەتبايەۆ ەدى.
ول كىم بولعان؟ بۇل ساۋالعا ارعى - بەرگى سارعايعان قاعاز بەتتەرىنە، تۇستاستارىنىڭ ەستەلىك جازبالارىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، جاۋاپ قايىرۋعا بولعانداي ەكەن.
تولەگەن مەدەتبايەۆ 1890 جىلى كەدەي - شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. اناسىنان ەرتە ايىرىلادى. اكەسى دە، ءوزى دە مالايلىقتا ءجۇرىپ، قازالى قالاسىندا 1914 جىلى اشىلعان ورىس - تۇزەم (جەرگىلىكتى ۇلت) ۋچيليششەسىنە تۇسەدى. ەكى جىل وقىعاسىن كۇنكورىس ءۇشىن كالانداروۆ دەگەن باي - كوپەستىڭ الىپ كەل، بارىپ كەلىنە جەگىلەدى. 1915 جىلى اكەسى دە ماڭگىلىككە كوز جۇمعان - دى.

العاشقى ەڭبەك جولىن بايلاردىڭ جالشىسى بولۋدان باستاعان. 1916 جىلى كەڭەس وكىمەتىنىڭ العاشقى جىلدارىندا جۇمىسشى شارۋا ميليسياسىنىڭ ەرىكتى وتريادىن ۇيىمداستىرۋعا قاتىسقان. 1918 جىلى "سوۆدەپكە جاڭا باسشى كەرەك. ول ساياسي ساۋاتتى، ريەۆوليۋسيا ىسىنە شىن بەرىلگەن جانە تاباندى بولشيەۆيك بولۋ كەرەك. ول تولەگەن مەدەتبايەۆ" دەگەن ۇسىنىس ءبىر اۋىزدان ماقۇلداندى. تولەگەن مەدەتبايەۆ سوۆدەپ ءتوراعالىعىنا سايلاندى. سول جىلى قالادا مەكتەپ اشىلدى. وسىدان باستاپ قازاق بالالارىن مەكتەپكە تارتۋ كۇرەسى باس تالدى. 1920 جىلى قازاقتىڭ جەتىم بالالارى ءۇشىن مەكتەپ جانىنان ينتەرنات اشىلىپ، بارلىق بالا ءوز انا تىلىندە تەرەڭ ءبىلىم الدى. كەش - قۇرىم جۇمىستان كەيىن جۇمىسشىلار دا وقىپ، ساۋاتتارىن اشتى. بۇنداي مەكتەپ ينتەرنات بوگەندە، قامىستىباس ەلدى مەكەنىندە بولدى. 1919 - 1920 جىلدارى ول ارالدا ميليسيا باستىعى بولادى. وسى جۇمىستا ءجۇرىپ، ول شارۋا سەمينارى، اۋىل شارۋاشىلىعى بىرلەستىكتەرىن، سونىمەن قاتار بوگەن بالىقشىلار بىرلەستىگىن قۇردى. ونىڭ قۇرامى 7 بىرلەستىكتەن قۇرالعان: قاراشالاڭ، قاراتەرەڭ، ءقاراتۇپ سولتۇستىك جاعالاۋىنان سارىشىعاناق، رايىم، جالاڭاش، شومىشكول، اقشاتاۋ كولدەرى بىرىكتىرىلىپ بىرلەستىك قۇرىلدى.