InfoHub Logo

5 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىك
 ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا بەرىلگەن سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگىن تابۋدى ۇيرەتۋ، تاق ساندار، جۇپ ساندار، جاي ساندار جانە قۇراما ساندار جايلى العان بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ.
2. تانىمدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. ءوزارا ىنتىماقتاستىققا، قايىرىمدىلىققا، جىلدامدىققا، العىرلىققا باۋلۋ.

وتكەندى قايتالاۋ:
 جازىلۋى تاق سيفرلارمەن اياقتالاتىن سانداردى تاق ساندار دەپ اتايدى.
 جازىلۋى جۇپ سيفرلارمەن اياقتالاتىن سانداردى جۇپ ساندار دەپ اتايدى.
 1 - گە جانە وزىنە عانا بولىنەتىن ناتۋرال سانداردى جاي ساندار دەپ اتايدى
 بولگىشتەردىڭ سانى ەكىدەن كوپ ناتۋرال سانداردى قۇراما ساندار دەپ اتايدى.

جاڭا ساباق
بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ ءارقايسىسىنا ەسەلىك بولاتىن ەڭ كىشى ناتۋرال ساندى، سول سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى دەپ اتايدى.
4 پەن 6 ساندارىنىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى 12. جازىلۋى: ەكوە (4؛ 6)=12.
ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىكتى تابۋ تاسىلدەرى.
1 - ءتاسىل. بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگىن، سول سانداردى جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەۋ ارقىلى تابۋ.
ول ءۇشىن:
1) بەرىلگەن ناتۋرال سانداردى جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەۋ ارقىلى؛
2) بەرىلگەن سانداردىڭ ەڭ ۇلكەنىنىڭ جاي كوبەيتكىشتەرىن جازىپ، ونى ونىڭ جىكتەلۋىندە جوق، ءبىراق باسقا سانداردىڭ جىكتەلۋىندە بار جاي كوبەيتكىشتەرمەن تولىقتىرۋ كەرەك؛
3) شىققان كوبەيتكىشتەردىڭ كوبەيتىندىسىن تابۋ كەرەك.

1 - مىسال. 50 جانە 28 ساندارىنىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگىن تابۋ كەرەك. ول ءۇشىن 50 مەن 28 ساندارىن جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەيمىز:

ەگەر بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ ۇلكەنى كىشىلەرىنە ەسەلىك بولسا، وندا ۇلكەن سان وسى سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى ەتىپ الىنادى.
مىسالى، ەكوە(57، 19)=57؛ ەكوە(8، 16، 32)=32.
ءوزارا جاي ەكى ساننىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى، وسى سانداردىڭ كوبەيتىندىسىنە تەڭ.
مىسالى، ەكوە(5، 7)=35؛ ەكوە(3، 11)=33؛
ەكوە(10، 21)=210؛ ەكوە(6، 35)=210.

2 - ءتاسىل. ۇلكەن ساندى ەسەلەي وتىرىپ، بەرىلگەن سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگىن تابۋ.
2 - مىسال. ەكوە(12، 16)=48؛

تاقىرىپتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى دەپ قانداي ساندى ايتادى؟
2. بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى قالاي تابىلادى؟
3. ءوزارا جاي سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى نەگە تەڭ؟
4. ەگەر بەرىلگەن ناتۋرال سانداردىڭ بىرەۋى باسقا بەرىلگەن ساندارعا بولىنسە، ولاردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگى قالاي تابىلادى؟

№715. سانداردىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىكتەرىن تابىڭدار:
1) 6 مەن 8 -------------- 4) 5 پەن 15 -------------- 7) 5، 16 جانە 20
2) 4 پەن 7 -------------- 5) 6 مەن 10 -------------- 8) 15، 30 جانە 45
3) 9 بەن 15 -------------- 6) 12 مەن 20 -------------- 9) 10، 14 جانە 35

№716. جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەلىپ جازىلعان سانداردىڭ ەكوە - ءسىن تابىڭدار:
1) ا=2*3 جانە b=2*7 --------------- 4) m=2*2*3 جانە n=2*3*5
2) س=3*5 جانە d=3*3*5 ------------ 5) p=2*2*7 جانە t=2*3*7
3) e=2*2*5 جانە f=2*3*5 --------- 6) x=2*2*3*5 جانە y=2*3*3*5

№717. سانداردى جاي كوبەيتكىشتەرگە جىكتەپ، ەكوە - ءسىن تابىڭدار:
1) 21 مەن 18 -------------- 4) 20 مەن 35 -------------- 7) 14 پەن 18
2) 24 پەن 32 -------------- 5) 75 پەن 90 -------------- 8) 28 بەن 42
3) 16 مەن 20 -------------- 6) 6 مەن 13 -------------- 9) 21 مەن 33

№718. 2
تاڭەرتەڭگى ساعات 8 - دە ەليەۆاتوردان استىق تاسيتىن ءۇش ماشينا شىقتى. ماشينالاردىڭ ءبىرىنشىسى 3 ساعاتتا، 4 ساعاتتا، ال ءۇشىنشىسى 6 ساعاتتا ەليەۆاتورعا قايتىپ ورالىپ وتىرادى. ەگەر ماشينالار ءبىر قالىپتى ءجۇرىپ تۇرسا، ولار ساعات نەشەدە ەليەۆاتوردا قايتا كەزدەسەدى؟

سەرگىتۋ ءساتى
1) 6 مەن 13 ساندارىنىڭ ەكوە تابىڭدار.
2) 5 پەن 11 ساندارىنىڭ ەڭ كىشى ورتاق ەسەلىگىن تابىڭدار
3) 2 مەن 7 ەكوە تابىڭدار
4) 21 مەن 8 ەكوە تابىڭدار.
5) 23 پەن 5 ەكوە تابىڭدار.

ۇيگە تاپسىرما:
باعالاۋ

ماڭعىستاۋ وبلىسى، اقتاۋ قالاسى
№28 جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى: ەسيركەپوۆا الماگۋل بەيبيتبايەۆنا

سلايدىن جۇكتەۋ