ەرتەگىدەگى جانۋارلار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جانۋارلار جايلى ەرتەگىلەر
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ەرتەگىلەر مازمۇنىمەن تانىستىرۋ، مازمۇنى ارقىلى سۋرەت سالۋعا ۇيرەتۋ. جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، بالالاردىڭ بەينەلەۋ قابىلەتىن شىڭداۋ.
2. ەرتەگىلەر الەمى تۋرالى تانىمىن كەڭەيتۋ. ىزدەنۋ، زەرتتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ەرتەگىگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ بويىندا شىعارماشىلىق ىزدەنىس قالىپتاستىرۋ، كوركەمدىك تالعامىن، شىعارماشىلىق قيالىن، ويلاۋ كەڭىستىگىن دامىتۋ.
3. ەرتەگىلەردىڭ نەگىزگى يدەياسى مەن تاربيەلىك مانىنە ارقاۋ بولعان ۇلتىمىزدىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ءسىڭىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن مولايتۋ، بەلسەندىلىكتەرىن شىڭداۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
كۇتىلەتىن ناتيجە: ساباق بارىسىندا وقۋشىلار ىنتالارىن مەن قىزىعۋشىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىنشە بەينەلەۋ ىسكەرلىگىن مەڭگەرۋ، سۋرەت سالۋىنا، تانىمدىق - شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىنە اسەر ەتۋ ارقىلى ءار وقۋشى تانىپ - بىلۋگە جانە شىعارماشىلىققا قاجەتتى زاتتى ساناسىنا جەتكىزۋ. ءوز بەتتەرىمەن ۇيلەستىرۋگە، ەسكە ساقتاپ سۋرەت سالۋعا، سۋرەت تاقىرىبىنا بايلانىستى وبرازداردى تۇرعىزۋعا، قيمىل قوزعالىستاردى بەينەلەۋگە، زاتتاردىڭ ءتۇر - ءتۇسىن بەرۋگە بەيىمدەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تۇگەلدەۋ، قۇرال - جابدىقتارىن قاداعالاۋ، ساباق بارىسىمەن تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ.
3. جاڭا ساباق.
* بالالار، ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟
* ەرتەگىدەن ءبىز نە كورە الامىز؟
* ەرتەگىنى جاقسى كورەمىز بە؟
ەرتەگى دەسە عاجايىپ كورىنىستەر ەلەس بەرەدى. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا «ەرتەگى كەيىپكەرلەرى» دەپ اتالادى.
ەرتەگى ءبىزدى ءارقاشان الىس جولدارعا جەتەلەيدى. ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى ەرتەگى قالاي باستالادى.
بار ەكەن دە، جوق ەكەن،
ەرتە ەرتە ەرتەدە
ەشكىلەرى بورتە ەكەن،
قىرعاۋىلى قىزىل ەكەن،
قۇيرىقتارى ۇزىن ەكەن...
ادامنىڭ قيالدان، ويدان شىعارعان بارلىق كونە دۇنيەلەرى ميفتەر، اڭىزدار جانە ەرتەگىلەر بولىپ ۇشكە بولىنەدى. ءارقايسىمىز بالالىق شاعىمىزدا تاڭعاجايىپ سيقىرعا تولى ەرتەگىلەردى وقىدىق. ەرتەگىلەر - تۇنىپ تۇرعان قيال - عاجايىپتار، جانۋارلار ادامشا سويلەسەدى، باتىرلار جاۋ اسكەرىمەن عانا ەمەس، ايداھارلارمەن، جىن - پەرىلەرمەن جانە باسقادا حالىق قيالى تۋدىرعان جالماۋىز - قۇبىجىقتارمەن شايقاسادى.
كەيىپكەرلەرى قاراپايىم ادامدار.
كەيىپكەرلەرى - حالىقتىڭ قيالىنان تۋىنداعان: ايداحارلار، مىستان كەمپىر، ۇشاتىن كىلەم، داۋلەر، جەلاياق، كولتاۋىسار، ساققۇلاق ت. ب. سياقتىلار.
كەيىپكەرلەرى جانۋارلار. ولار ادام سياقتى سويلەيدى. جانۋارلار ارقىلى ادامداردىڭ مىنەز – قۇلقىن كورەمىز.
ەرتەگىلەردىڭ ىشىندە بالالاردىڭ قيالىن شارىقتاتاتىن، بالالىق شاقتىڭ بولاشاعىن ەلەستەتىپ كەلەشەككە سەنىممەن قاراۋعا تاربيەلەيتىن ەڭ اسەرلى ەرتەگىلەر – قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەرى. باتىرلىق ەرتەگىلەردە ەلىن قورعاپ، حالقىن قادىرلەگەن ەرلەردىڭ تاڭعاجايىپ ءىس – ارەكەتتەرى باياندالادى. مىسالى: ەرتوستىك، قوبىلاندى. كۇلدىرگى ەرتەگىلەر نەگىزىنەن الدار كوسە مەن جيرەنشە شەشەنىڭ، قوجاناسىردىڭ ەسىمدەرىمەن بايلانىستى.
ەرتەگىلەر – قيال عاجايىپ، وقيعالار جايىنداعى قىزىق اڭگىمەلەر، ولاردى كوبىنەسە ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن ويدان شىعارىلعان وقيعالار باياندالادى.
ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە ارناپ سۋرەت سالۋ - ەڭ قىزىقتى تاقىرىپ.
ءاربىر بالا ەرتەگىنى قىزىقتاپ وقيدى، اڭگىمەلەپ بەرەدى جانە سول تۋرالى سۋرەت سالۋعا قۇشتار. سۋرەت سالۋ كەزىندە ەرتەگى بالانىڭ دۇنيەتانىمىن، اقىل - ويىن، شىعارماشىلىعىن ارتتىرادى.
. ەرتەگى مازمۇنىنا ارنالىپ سالىنعان سۋرەت يلليۋستراسيا دەپ اتالادى.
يلليۋستراسيا جاساعاندا مىنانداي تالاپتار ەسكەرىلەدى:
• باستى كەيىپكەردى ايقىنداۋ.
• ەرتەگىدەگى ەڭ قىزىق سيۋجەتتىك كورىنىستەردى بەينەلەۋ.
• كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن ايقىنداپ بارىپ قاعاز بەتىنە ءتۇسىرۋ كەرەك.
• يلليۋستراسيا ەرتەگىنىڭ مازمۇنىن اشۋى كەرەك.
• ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلارى اشىق – جارقىن بولۋعا ءتيىس
بۇگىن باۋىرساق ەرتەگىسىنە يلليۋستراسيا جاساپ كورەيىك.
سالىنۋ كەزەڭدەرى كورسەتىلگەن. وسى كومپوزيسياعا ەرتەگىنىڭ باسقا كەيىپكەرلەرىن قوسا بەينەلەيمىز. ايۋ، تۇلكى، قوياننىڭ كەز كەلگەن بىرەۋىن.
4. سۋرەت داپتەرمەن جۇمىس. (سارماندىق جۇمىس)
«ەرتەگى الەمىندە» ءانى بەرىلەدى:
عاجايىپ ءتۇس كوردىم.
تاڭ اتا مەن بۇگىن،
ەرتەگى الەمىنىڭ، قىزىعىندا ءجۇردىم.
نۇرىنا شومىلدىم بۇگىن،
جۇلدىز ايى كوركەم،
ادەمى ەدى نەتكەن، قۇستار سويلەيدى،
بۇلتتارى بيلەيدى...
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەندىك؟ ساباق نەسىمەن ۇنادى؟
ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟ قانداي تۇرلەرى بار؟
6. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. سۋرەتتى اياقتاۋ.
ەرتەگىدەگى جانۋارلار جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردى ەرتەگىلەر مازمۇنىمەن تانىستىرۋ، مازمۇنى ارقىلى سۋرەت سالۋعا ۇيرەتۋ. جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، بالالاردىڭ بەينەلەۋ قابىلەتىن شىڭداۋ.
2. ەرتەگىلەر الەمى تۋرالى تانىمىن كەڭەيتۋ. ىزدەنۋ، زەرتتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ەرتەگىگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ولاردىڭ بويىندا شىعارماشىلىق ىزدەنىس قالىپتاستىرۋ، كوركەمدىك تالعامىن، شىعارماشىلىق قيالىن، ويلاۋ كەڭىستىگىن دامىتۋ.
3. ەرتەگىلەردىڭ نەگىزگى يدەياسى مەن تاربيەلىك مانىنە ارقاۋ بولعان ۇلتىمىزدىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ءسىڭىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن مولايتۋ، بەلسەندىلىكتەرىن شىڭداۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
كۇتىلەتىن ناتيجە: ساباق بارىسىندا وقۋشىلار ىنتالارىن مەن قىزىعۋشىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىنشە بەينەلەۋ ىسكەرلىگىن مەڭگەرۋ، سۋرەت سالۋىنا، تانىمدىق - شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىنە اسەر ەتۋ ارقىلى ءار وقۋشى تانىپ - بىلۋگە جانە شىعارماشىلىققا قاجەتتى زاتتى ساناسىنا جەتكىزۋ. ءوز بەتتەرىمەن ۇيلەستىرۋگە، ەسكە ساقتاپ سۋرەت سالۋعا، سۋرەت تاقىرىبىنا بايلانىستى وبرازداردى تۇرعىزۋعا، قيمىل قوزعالىستاردى بەينەلەۋگە، زاتتاردىڭ ءتۇر - ءتۇسىن بەرۋگە بەيىمدەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تۇگەلدەۋ، قۇرال - جابدىقتارىن قاداعالاۋ، ساباق بارىسىمەن تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ.
3. جاڭا ساباق.
* بالالار، ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟
* ەرتەگىدەن ءبىز نە كورە الامىز؟
* ەرتەگىنى جاقسى كورەمىز بە؟
ەرتەگى دەسە عاجايىپ كورىنىستەر ەلەس بەرەدى. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى دا «ەرتەگى كەيىپكەرلەرى» دەپ اتالادى.
ەرتەگى ءبىزدى ءارقاشان الىس جولدارعا جەتەلەيدى. ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى ەرتەگى قالاي باستالادى.
بار ەكەن دە، جوق ەكەن،
ەرتە ەرتە ەرتەدە
ەشكىلەرى بورتە ەكەن،
قىرعاۋىلى قىزىل ەكەن،
قۇيرىقتارى ۇزىن ەكەن...
ادامنىڭ قيالدان، ويدان شىعارعان بارلىق كونە دۇنيەلەرى ميفتەر، اڭىزدار جانە ەرتەگىلەر بولىپ ۇشكە بولىنەدى. ءارقايسىمىز بالالىق شاعىمىزدا تاڭعاجايىپ سيقىرعا تولى ەرتەگىلەردى وقىدىق. ەرتەگىلەر - تۇنىپ تۇرعان قيال - عاجايىپتار، جانۋارلار ادامشا سويلەسەدى، باتىرلار جاۋ اسكەرىمەن عانا ەمەس، ايداھارلارمەن، جىن - پەرىلەرمەن جانە باسقادا حالىق قيالى تۋدىرعان جالماۋىز - قۇبىجىقتارمەن شايقاسادى.
كەيىپكەرلەرى قاراپايىم ادامدار.
كەيىپكەرلەرى - حالىقتىڭ قيالىنان تۋىنداعان: ايداحارلار، مىستان كەمپىر، ۇشاتىن كىلەم، داۋلەر، جەلاياق، كولتاۋىسار، ساققۇلاق ت. ب. سياقتىلار.
كەيىپكەرلەرى جانۋارلار. ولار ادام سياقتى سويلەيدى. جانۋارلار ارقىلى ادامداردىڭ مىنەز – قۇلقىن كورەمىز.
ەرتەگىلەردىڭ ىشىندە بالالاردىڭ قيالىن شارىقتاتاتىن، بالالىق شاقتىڭ بولاشاعىن ەلەستەتىپ كەلەشەككە سەنىممەن قاراۋعا تاربيەلەيتىن ەڭ اسەرلى ەرتەگىلەر – قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەرى. باتىرلىق ەرتەگىلەردە ەلىن قورعاپ، حالقىن قادىرلەگەن ەرلەردىڭ تاڭعاجايىپ ءىس – ارەكەتتەرى باياندالادى. مىسالى: ەرتوستىك، قوبىلاندى. كۇلدىرگى ەرتەگىلەر نەگىزىنەن الدار كوسە مەن جيرەنشە شەشەنىڭ، قوجاناسىردىڭ ەسىمدەرىمەن بايلانىستى.
ەرتەگىلەر – قيال عاجايىپ، وقيعالار جايىنداعى قىزىق اڭگىمەلەر، ولاردى كوبىنەسە ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن ويدان شىعارىلعان وقيعالار باياندالادى.
ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە ارناپ سۋرەت سالۋ - ەڭ قىزىقتى تاقىرىپ.
ءاربىر بالا ەرتەگىنى قىزىقتاپ وقيدى، اڭگىمەلەپ بەرەدى جانە سول تۋرالى سۋرەت سالۋعا قۇشتار. سۋرەت سالۋ كەزىندە ەرتەگى بالانىڭ دۇنيەتانىمىن، اقىل - ويىن، شىعارماشىلىعىن ارتتىرادى.
. ەرتەگى مازمۇنىنا ارنالىپ سالىنعان سۋرەت يلليۋستراسيا دەپ اتالادى.
يلليۋستراسيا جاساعاندا مىنانداي تالاپتار ەسكەرىلەدى:
• باستى كەيىپكەردى ايقىنداۋ.
• ەرتەگىدەگى ەڭ قىزىق سيۋجەتتىك كورىنىستەردى بەينەلەۋ.
• كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن ايقىنداپ بارىپ قاعاز بەتىنە ءتۇسىرۋ كەرەك.
• يلليۋستراسيا ەرتەگىنىڭ مازمۇنىن اشۋى كەرەك.
• ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلارى اشىق – جارقىن بولۋعا ءتيىس
بۇگىن باۋىرساق ەرتەگىسىنە يلليۋستراسيا جاساپ كورەيىك.
سالىنۋ كەزەڭدەرى كورسەتىلگەن. وسى كومپوزيسياعا ەرتەگىنىڭ باسقا كەيىپكەرلەرىن قوسا بەينەلەيمىز. ايۋ، تۇلكى، قوياننىڭ كەز كەلگەن بىرەۋىن.
4. سۋرەت داپتەرمەن جۇمىس. (سارماندىق جۇمىس)
«ەرتەگى الەمىندە» ءانى بەرىلەدى:
عاجايىپ ءتۇس كوردىم.
تاڭ اتا مەن بۇگىن،
ەرتەگى الەمىنىڭ، قىزىعىندا ءجۇردىم.
نۇرىنا شومىلدىم بۇگىن،
جۇلدىز ايى كوركەم،
ادەمى ەدى نەتكەن، قۇستار سويلەيدى،
بۇلتتارى بيلەيدى...
5. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە ۇيرەندىك؟ ساباق نەسىمەن ۇنادى؟
ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟ قانداي تۇرلەرى بار؟
6. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. سۋرەتتى اياقتاۋ.
ەرتەگىدەگى جانۋارلار جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 43∙2، 143∙2 تۇرىندەگى جازباشا كوبەيتۋ ءتاسىلى
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەكى تاڭبالى ساندى ءبىر تاڭبالى سانعا جازباشا قالدىقپەن ءبولۋ
