ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ
7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: ەتىستىكتىڭ رايلارىنان العان تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ دەڭگەيىن باقىلاۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: بىلىمدىلىك – ەتىستىكتىڭ رايلارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتا ءبىلۋ؛ دامىتۋشىلىق – ەتىستىكتىڭ رايلارى تۋرالى بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛ تاربيەلىك – سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىككە، تۋعان جەردى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: بىلىك پەن داعدىنى جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى.
وقىتۋدىڭ ءادىسى: پراكتيكالىق ءادىس.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن باقىلاۋ.
ب) سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
قالاۋ رايدىڭ جاسالۋ جولىن سۇراۋ، مىسالدارمەن دالەلدەۋ. 180 - جاتتىعۋدى تەكسەرۋ.
ءىىى. اكتۋالداۋ كەزەڭى.
جاتتىعۋ جۇمىسىنداعى «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول» دەگەن ماقالدىڭ باعىنىڭقى سىڭارى قانداي راي ەكەندىگى سۇرالادى.
«ەتىستىكتى راي كاتەگورياسى نەشە توپقا بولىنەدى؟ ولار قالاي جاسالادى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى.
IV. جاڭا ساباق.
ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ. ءار رايدىڭ جاسالۋ جولدارىن وقۋشىلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەسكە ءتۇسىرۋ. وقۋشىلاردى 4 توپقا ءبولىپ، توپتارعا رايلاردىڭ اتىن بەرۋ.
توپ اتتارى تاپسىرمالار بويىنشا وزگەرىپ وتىرادى، توپ باسشىسى ءوز توبىنداعى وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، ۋاقىتىلى باعالاپ وتىرادى.
V. دامىتۋ كەزەڭى.
1. 181 - جاتتىعۋدىڭ ەتىستىكتەردى تەرىپ جازىپ، اشىق رايلى سويلەم تۇرلەرىنىڭ قالاي جاسالعانىن ايتۋ، سويلەمدەردى ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن راي اتتارىنا سايكەس اينالدىرادى.
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولاتىن.(اشىق راي، اۋىسپالى وتكەن شاق).
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولسىن. (بۇيرىق راي، ءىى جاق، انايى ءتۇرى)
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولسا يگى ەدى. (قالاۋ راي).
سويلەمدەردى شارتتى رايعا اينالدىرۋعا كەلمەگەندىكتەن (شارتتى راي» توبىنا تومەندەگىدەي سويلەمدەر بەرىلەدى:
«جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاسا، جىگىتتىڭ جىگىت بولانى قايسى، ويتسە، كىسى ۋادەدەن شىعا الا ما؟ جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاپ، جىگىت ۇيدەن ۇزاق ۋاقىتقا الىس جەرگە كەتسە، بالاسىنىنىڭ جىلاعانىن كورگەن سوڭ، ۇيدە قالعان انانىڭ كوزىنەن جاس كەتە مە، كوكىرەگىنەن ساعىنىش قاسىرەتى كەتە مە؟».
2. 182 - جاتتىعۋ. ا) قالاۋ راي، اشىق راي، بۇيرىق رايلى سويلەمدى تەرىپ جازۋعا ءار توپتان تاقتاعا ءبىر - ءبىر وقۋشى شىعادى. ماتىندە شارتتى راي بولماعاندىقتان ول توپقا باسقا سويلەمدەر بەرىلەدى. «تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جينا»، «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ».
ءا) توپتاعى باسقا وقۋشىلار «باقىتتى بولۋ دەگەن نە؟» اتتى ويتولعاۋ جازادى. وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارى تەكسەرىلىپ، راي تۇرلەرىنە تالدانادى.
3. وقۋشىلارعا جەكە، جۇپتىق، توپتىق تاپسىرمالار بەرىلەدى. «اشىق راي» توبىنا: «شالقار – ادالدىق پەن ادامدىقتىڭ، كىسىلىكتىڭ الدىندا تىك تۇراتىن، قىزدارىن قىز دەپ قويىپ قالماي، قىز بالا دەپ سىيلايتىن، ەكىجۇزدىلىكتى ولىمنەن دە جامان دەپ قابىلدايتىن جاندارى تازا حالقى بار قالاشىق». «ابىلاي حاننىڭ قاسىندا بۇقارەكەڭ جىرلايدى»،
«ماشينانىڭ قاراسى كورىنبەي كەتىسىمەن مارجان ۇستىنە وزىنە ۇنايتىن ۇساق اق گۇلدەرى بار كويلەگىن كيىپ، شاشىن توبەسىنە ءتۇيىپ، ەسىكتى كىلتتەپ دالاعا شىقتى».
بەرىلگەن ماتىندەردەن ەتىستىكتەردىڭ شاق ءتۇرىن انىقتاپ، بۇيرىق رايعا اينالدىرۋ.
«شارتتى راي» توبىنا:
«قارادان حان بولسام، حالقىم قالاعان بولار،
ايىردان نار بولسام، اتام جاراعان بولار،
كونەدەن داۋرەن وزسا، جاسى جەتۋدەن بولار،
كونەدەن قامقا توزسا، داۋرەنى كەتكەن بولار».
ەر جىگىت ايتپايدى.
ايتسا، قايتپايدى.
وقي بەرسەڭ كوزىڭ اشىلادى،
وتىرا بەرسەڭ، جالقاۋلىق باسىنادى.
التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى،
تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى.
ءتىل تاس جارادى،
تا جارماسا، باس جارادى.
ماتىندەردەن شارتتى رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، اشىق رايعا اينالدىر.
«بۇيرىق راي» توبىنا:
«ارلى - وجداندى بول!
نامىسىڭدى جاستان ساقتا!
حالقىڭدى الالاما!
جاقىنىڭدى جارالاما!
«قۇداي جارىلقاسىن، باي قىلسىن،
ءتورت تۇلىگىن ساي قىلسىن!»
«مالدى تەپپە، اقتى توكپە».
«ەسىكتى قاتتى قاقپا، قاتتى سەرپىپ جاپپا».
«كەتپەس داۋلەت بەرسىن، كەڭ پەيىل بەرسىن».
سويلەمدەردەن بۇيرىق رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، قالاۋ رايعا اينالدىرۋ.
«قالاۋ راي» توبىنا:
«دۇعاي سالەم بەرگەيسىڭ،
اعام ەسەت بەرەنگە.
بەكەت قايدا دەگەنگە،
بەكەت كەتتى دەگەيسىڭ
شىقپايتۇعىن تەرەڭگە».
گ ۇلى سۇلۋ ورماندى
سۋساتپاعىم كەلەدى.
ءجۇزى جىلى جانداردى
قۇشاقتاعىم كەلەدى.
اتادان ۇل تۋسا يگى،
اتا جولىن قۋسا يگى.
وزىنە كەلەر ۇلىن
ءوزى بيلەپ تۇرسا يگى.
ماتىندەردەن قالاۋ رايدى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، شارتى رايعا اينالدىرۋ.
دوسى كوپتى...
ەلدىڭ اتىن...
ايتپاس جەردە ءسوزىڭدى...
ونەرلى جان ورگە...
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى قالاۋ رايلى ەتىستىك قويىپ، كوشىرىپ جازۋ.
4. «قازىمىر» ويىنى. ءار توپتان ءبىر وقۋشى تۇرىپ، كەلەسى توپقا سۇراق قويادى. سۇراققا باسقا وقۋشىلار جاۋاپ بەرە الادى.
VI. «ءتۇيىن ءتۇيۋ» ستراتەگياسى. توپ باسشىلارى توپ اتتارىنا لايىق راي تۇرلەرىنىڭ جاسالۋ جولدارىن قولدارىنا بەرىلگەن سترەلكا ۇلگىسىندە قيىلعان قاعازعا تولتىرىپ، تاقتاداعى «راي» دەگەن ءسوزدىڭ اينالاسىنا رەتىمەن ىلەدى.
VII. ۇيگە تاپسىرما. 183 - جاتتىعۋ. راي تۇرلەرىن قايتالاۋ.
VIII. باعالاۋ. توپ باسشىلارىنىڭ باعالاۋ پاراعىن ەسكەرىپ باعالاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: ەتىستىكتىڭ رايلارىنان العان تەوريالىق بىلىمدەرىنىڭ دەڭگەيىن باقىلاۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: بىلىمدىلىك – ەتىستىكتىڭ رايلارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتا ءبىلۋ؛ دامىتۋشىلىق – ەتىستىكتىڭ رايلارى تۋرالى بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛ تاربيەلىك – سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىككە، تۋعان جەردى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: بىلىك پەن داعدىنى جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى.
وقىتۋدىڭ ءادىسى: پراكتيكالىق ءادىس.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىمىن باقىلاۋ.
ب) سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
قالاۋ رايدىڭ جاسالۋ جولىن سۇراۋ، مىسالدارمەن دالەلدەۋ. 180 - جاتتىعۋدى تەكسەرۋ.
ءىىى. اكتۋالداۋ كەزەڭى.
جاتتىعۋ جۇمىسىنداعى «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول» دەگەن ماقالدىڭ باعىنىڭقى سىڭارى قانداي راي ەكەندىگى سۇرالادى.
«ەتىستىكتى راي كاتەگورياسى نەشە توپقا بولىنەدى؟ ولار قالاي جاسالادى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى.
IV. جاڭا ساباق.
ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ. ءار رايدىڭ جاسالۋ جولدارىن وقۋشىلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەسكە ءتۇسىرۋ. وقۋشىلاردى 4 توپقا ءبولىپ، توپتارعا رايلاردىڭ اتىن بەرۋ.
توپ اتتارى تاپسىرمالار بويىنشا وزگەرىپ وتىرادى، توپ باسشىسى ءوز توبىنداعى وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، ۋاقىتىلى باعالاپ وتىرادى.
V. دامىتۋ كەزەڭى.
1. 181 - جاتتىعۋدىڭ ەتىستىكتەردى تەرىپ جازىپ، اشىق رايلى سويلەم تۇرلەرىنىڭ قالاي جاسالعانىن ايتۋ، سويلەمدەردى ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن راي اتتارىنا سايكەس اينالدىرادى.
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولاتىن.(اشىق راي، اۋىسپالى وتكەن شاق).
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولسىن. (بۇيرىق راي، ءىى جاق، انايى ءتۇرى)
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولسا يگى ەدى. (قالاۋ راي).
سويلەمدەردى شارتتى رايعا اينالدىرۋعا كەلمەگەندىكتەن (شارتتى راي» توبىنا تومەندەگىدەي سويلەمدەر بەرىلەدى:
«جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاسا، جىگىتتىڭ جىگىت بولانى قايسى، ويتسە، كىسى ۋادەدەن شىعا الا ما؟ جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاپ، جىگىت ۇيدەن ۇزاق ۋاقىتقا الىس جەرگە كەتسە، بالاسىنىنىڭ جىلاعانىن كورگەن سوڭ، ۇيدە قالعان انانىڭ كوزىنەن جاس كەتە مە، كوكىرەگىنەن ساعىنىش قاسىرەتى كەتە مە؟».
2. 182 - جاتتىعۋ. ا) قالاۋ راي، اشىق راي، بۇيرىق رايلى سويلەمدى تەرىپ جازۋعا ءار توپتان تاقتاعا ءبىر - ءبىر وقۋشى شىعادى. ماتىندە شارتتى راي بولماعاندىقتان ول توپقا باسقا سويلەمدەر بەرىلەدى. «تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جينا»، «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ».
ءا) توپتاعى باسقا وقۋشىلار «باقىتتى بولۋ دەگەن نە؟» اتتى ويتولعاۋ جازادى. وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارى تەكسەرىلىپ، راي تۇرلەرىنە تالدانادى.
3. وقۋشىلارعا جەكە، جۇپتىق، توپتىق تاپسىرمالار بەرىلەدى. «اشىق راي» توبىنا: «شالقار – ادالدىق پەن ادامدىقتىڭ، كىسىلىكتىڭ الدىندا تىك تۇراتىن، قىزدارىن قىز دەپ قويىپ قالماي، قىز بالا دەپ سىيلايتىن، ەكىجۇزدىلىكتى ولىمنەن دە جامان دەپ قابىلدايتىن جاندارى تازا حالقى بار قالاشىق». «ابىلاي حاننىڭ قاسىندا بۇقارەكەڭ جىرلايدى»،
«ماشينانىڭ قاراسى كورىنبەي كەتىسىمەن مارجان ۇستىنە وزىنە ۇنايتىن ۇساق اق گۇلدەرى بار كويلەگىن كيىپ، شاشىن توبەسىنە ءتۇيىپ، ەسىكتى كىلتتەپ دالاعا شىقتى».
بەرىلگەن ماتىندەردەن ەتىستىكتەردىڭ شاق ءتۇرىن انىقتاپ، بۇيرىق رايعا اينالدىرۋ.
«شارتتى راي» توبىنا:
«قارادان حان بولسام، حالقىم قالاعان بولار،
ايىردان نار بولسام، اتام جاراعان بولار،
كونەدەن داۋرەن وزسا، جاسى جەتۋدەن بولار،
كونەدەن قامقا توزسا، داۋرەنى كەتكەن بولار».
ەر جىگىت ايتپايدى.
ايتسا، قايتپايدى.
وقي بەرسەڭ كوزىڭ اشىلادى،
وتىرا بەرسەڭ، جالقاۋلىق باسىنادى.
التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى،
تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى.
ءتىل تاس جارادى،
تا جارماسا، باس جارادى.
ماتىندەردەن شارتتى رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، اشىق رايعا اينالدىر.
«بۇيرىق راي» توبىنا:
«ارلى - وجداندى بول!
نامىسىڭدى جاستان ساقتا!
حالقىڭدى الالاما!
جاقىنىڭدى جارالاما!
«قۇداي جارىلقاسىن، باي قىلسىن،
ءتورت تۇلىگىن ساي قىلسىن!»
«مالدى تەپپە، اقتى توكپە».
«ەسىكتى قاتتى قاقپا، قاتتى سەرپىپ جاپپا».
«كەتپەس داۋلەت بەرسىن، كەڭ پەيىل بەرسىن».
سويلەمدەردەن بۇيرىق رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، قالاۋ رايعا اينالدىرۋ.
«قالاۋ راي» توبىنا:
«دۇعاي سالەم بەرگەيسىڭ،
اعام ەسەت بەرەنگە.
بەكەت قايدا دەگەنگە،
بەكەت كەتتى دەگەيسىڭ
شىقپايتۇعىن تەرەڭگە».
گ ۇلى سۇلۋ ورماندى
سۋساتپاعىم كەلەدى.
ءجۇزى جىلى جانداردى
قۇشاقتاعىم كەلەدى.
اتادان ۇل تۋسا يگى،
اتا جولىن قۋسا يگى.
وزىنە كەلەر ۇلىن
ءوزى بيلەپ تۇرسا يگى.
ماتىندەردەن قالاۋ رايدى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، شارتى رايعا اينالدىرۋ.
دوسى كوپتى...
ەلدىڭ اتىن...
ايتپاس جەردە ءسوزىڭدى...
ونەرلى جان ورگە...
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى قالاۋ رايلى ەتىستىك قويىپ، كوشىرىپ جازۋ.
4. «قازىمىر» ويىنى. ءار توپتان ءبىر وقۋشى تۇرىپ، كەلەسى توپقا سۇراق قويادى. سۇراققا باسقا وقۋشىلار جاۋاپ بەرە الادى.
VI. «ءتۇيىن ءتۇيۋ» ستراتەگياسى. توپ باسشىلارى توپ اتتارىنا لايىق راي تۇرلەرىنىڭ جاسالۋ جولدارىن قولدارىنا بەرىلگەن سترەلكا ۇلگىسىندە قيىلعان قاعازعا تولتىرىپ، تاقتاداعى «راي» دەگەن ءسوزدىڭ اينالاسىنا رەتىمەن ىلەدى.
VII. ۇيگە تاپسىرما. 183 - جاتتىعۋ. راي تۇرلەرىن قايتالاۋ.
VIII. باعالاۋ. توپ باسشىلارىنىڭ باعالاۋ پاراعىن ەسكەرىپ باعالاۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ەسىمنىڭ تۇرلەنۋىن قورىتىندىلاۋ.
