عابيت مۇسىرەپوۆ "انانىڭ اناسى" اڭگىمەسى
ماڭعىستاۋ وبلىسى،
بەينەۋ اۋدانى. كۇيكەن ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى سالتانات بايمانوۆا
قازاق ادەبيەتى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ع. مۇسىرەپوۆ «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) «ءسوز زەرگەرى» اتالعان ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى وقۋشىلاردىڭ تانىم، ءبىلىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋ، شىعارما مازمۇنىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردى مەيىرىمدىلىككە، اناسىن ءسۇيىپ قۇرمەتتەۋگە، انانى سىيلاپ، قادىرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ، دۇنيەدەگى جاقسىلىق اتاۋلىنىڭ ءبارى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ مەيىرىمىنەن تارايتىنىن ۇعىندىرۋ؛
ب) وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە سالىستىرا ءبىلۋ، زەرتتەۋ، قورىتىندى، تۇجىرىم جاساۋداعى ماشىعىن دامىتۋ، وي – ءورىسىن، سوزدىك قورىن، وي قابىلەتىن ارتتىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋ، بەس جولدى ولەڭ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، كەسپە قاعاز، پلاكات.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، تاريح، ءان، قازاق ءتىل.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. توپقا ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ
1. مازمۇندامالارىنىڭ باعالارىن تەكسەرىپ، قاتەلەرى مەن مازمۇندالۋى تۋرالى ايتىپ وتەمىن.
2. س. مۇقانوۆ «ساياتشى وراز» اڭگىمەسى بويىنشا سۇراق – جاۋاپ ارقىلى بەكىتۋ.
1. اڭگىمەدە جازۋشى ورازدا قانداي ادام دەپ سۋرەتتەيدى؟
2. ورازدىڭ وتباسى مۇشەلەرى كىمدەر؟
3. وراز قانداي قۇستاردى باپتادى؟
4. نامىس پەن بورىش كىمنىڭ سوزىندە ايتىلادى؟
5. ورازدىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى نە تۋرالى؟
6. مۇقان نەلىكتەن كۇيەۋ بالاسىنىڭ اۋىلىنا بارادى؟
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
انانىڭ ماحابباتى
↓
بالاسىن جاقسى كورۋى
ەرەكشە نازىك سەزىم
بالاعا دەگەن جۇرەك جىلۋى
انانىڭ ءتىلى
↓
جىلى ءسوزى
ەركەلەتىپ ايتۋى
مەيىرىمدى سويلەۋى
1. دۇنيەدە نە قىمبات؟ 2. انانى قاي كەزدەن باستاپ ىزدەيسىڭ؟
3. انانىڭ ماحابباتى قانداي؟ 4. سەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىڭ، ۇستازىڭ كىم؟
5. سەندەر الىسقا كەتكەندە ەڭ ءبىرىنشى كىمدى ساعىناسىڭدار؟
وسىنداي سۇراقتاردى قويا وتىرىپ جاڭا تاقىرىپتى اشامىن.
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
انا،
سەن باقىتتىسىڭ،
جىلاماعىن!
جاي ءتۇسىپ جاتقاندا دا قۇلامادىڭ،
تاڭىرىڭنەن مەن ەدىم عوي سۇراعانىڭ
سوندىقتان جىلاماعىن، جىلاماعىن! – دەپ
مۇقاعالي ماقاتايەۆ جىرلاپ وتكەندەي، بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز ع. مۇسىرەپوۆ «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانى جاڭاجول اۋىلىندا شارۋا وتباسىندا 1902 جىل 22 ناۋرىزدا دۇنيەگە كەلدى. توعىز جاسقا دەيىن اۋىلىندا حات تانيدى. 1916 – 1921 جىلدار ارالىعىندا قازاق – ورىس مەكتەپتەرىن وقىپ بىتىرەدى.
ع. مۇسىرەپوۆ
↓
جازۋشى
دراماتۋرگ
ادەبيەتتانۋشى
كينوسەناريست
قوعام قايراتكەرى
كوركەم ءسوز شەبەرى
اكادەميك
«انانىڭ اناسى» اڭگىمەسىنىڭ مازمۇنى سوقىر ايتىلەس قارتتىڭ اڭگىمەسى بولاتىن. جالپاق بالۋانعا ەرىپ، ەرگەنەكتىڭ ەلىن شابۋعا اتتاندى. بالا ءبيدىڭ باتىرى جالپاق بالۋان ەرگەنەكتى ەلىنىڭ ەكى رەت شابۋىلداعانىن. بىرىندە ءوزى تونالىپ، بىرىندە ونىڭ قالىڭدىعىن العانىن ايتادى. سارەسەنبىنىڭ ساتتىسىندە جالپاق بالۋان جاۋعا اتتانادى. جولشىبايلاپ جىلقىسىن توركەرىپ كەلە جاتقاندا، بوتا كوزدى تەزەك تەرىپ جۇرگەن ءبىر قىزدى كورەدى دە، «ساۋعا» دەپ اتىنا سالىپ الادى. ارتىنشا اتتاردى العانىڭ العان، جىلقىشىنىڭ قىزىندا نەڭ بار، دەيدى – اكەسى. جالپاق كەيكىگە ىم جاسايدى. اكەسىنىڭ كوكەسىن تانىتادى. ارالدىڭ باسىنداعى ءبىر توبەدەن ايەل ءبارىن شاقىرادى. ول ءوزىن – ايەل دەپ تانىستىرادى. قولىنان قىز شاپشىپ شىعىپ كەتىپ، شەشەسىنىڭ جانىنا بارادى. سونار دەگەن ارباكەشتىڭ قىزىمىن، بايسارى دەگەن باي، ونان سوڭ وزدەرىڭ شاپقان سارى بايدىڭ قولىنا ءتۇستىم، بايگىگە تىگىلىپ دەپ باسىنان كەشكەندى ايتىپ بەرەدى. قىزىنىڭ ءومىرى ءوز ءومىرىن قايتالاماۋدى سۇراپ جالپاق بالۋانعا تۇسىندىرەدى. ول انانىڭ سوزدەرىنە ءجىبىپ بوساتادى. جاناي بالۋان ىلعي – شىركىن، ايەلدىڭ دە، ايەلى ەدى دەپ ايتۋشى ەدى دەپ ءسوزىن اياقتادى قارت.
اڭگىمەدەگى كەيىپكەرلەر: ايتىلەس، جاناي بالۋان، جالپاق بالۋان، بالا بي، كەيكى، انا، قىز، سونار، بايسارى، كۇلتەكە، سارى، قايراق.
V. شىعارمانىڭ قۇرىلىسى.
باستالۋى. سوقىر قارت ايتىلەستىڭ اڭگىمەسى.
بايلانىسۋى. جالپاق بالۋاننىڭ ەرگەنەكتى ەلىن شابۋعا اتتانۋى.
شيەلەنىسۋى. بارىمتا. تەزەك ارقالاعان جاس قىزدى ولجالاۋ.
شارىقتاۋ شەگى. انانىڭ قۇدىرەتى. كەيكىنىڭ ۇكىمى.
شەشىمى. جالپاق بالۋاننىڭ انا مەن قىزىنا بوستاندىق بەرۋى.
VI. توپپەن جۇمىس.
شىعارمانىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن تاپ.
I توپ. ايتىلەس توبى
پورترەت – ادەبي كەيىپكەردىڭ سىرتقى ءبىتىمىن، كەسكىن – كەلبەتىن، بوي – تۇلعاسىن، ءجۇرىس - ءتۇرىسىن سۋرەتتەۋ.
ايتىلەس – اپپاق، اق قارباس، سوقىر بالۋان بارماقتى،
انا – بەيشارانىڭ بوز كويلەگى جىرىم – جىرىم. قولدارى قارعانىڭ تۇياعىنداي قاپ – قارا. ەرنى قىرىق تىلىنگەن، جارىق – جارىق. ءبىراق تۇيىلگەن تۇيىلگەن قاباعىنان، وت جانعان كوزىنەن جانىڭ شوشىرلىق.
جالپاق بالۋان – جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي، سىرتىنان قاراعاندا قۇيعان پەشتەي.
انانىڭ پورترەتىن تاۋىپ وقۋ.
II توپ. بالا بي توبى.
پەيزاج – كوركەم ادەبيەتتەگى تابيعات سۋرەتى.
جالپاق جاز، ساي – سالادا ساعىم ويناعان سارشانىڭ تامىزى. ساياز جايلاۋدىڭ جان – جانۋارلارى كولگە تىعىلىپ قانا سايا تابادى، كۇننىڭ كوزىنىڭ ءوزى دە كۇن ۇزاعىنا كولگە شومىلىپ جانىن ساقتايتىنداي.
تابيعات دەگەنىمىز نە؟
مەتافورا (گرەك. اۋىستىرۋ، الماستىر، قايتادان اتاۋ.)- قارا تاڭبا ءبىر قارا كورىندى،
ەپيتەت – زاتتىڭ قۇبىلىستىڭ سيپاتىن، ساپاسىن ايقىندايدى.
كەڭ ءومىر، سارعىلت كوڭىل، جالپاق جاز، ەسكى كۇندەر، قالىڭ جىلقى، نايزا بويى، شاڭقاي ءتۇس
III توپ. جالپاق بالۋان توبى.
تەڭەۋ – زاتتى نە قۇبىلىستى ەكىنشى زات قۇبىلىسپەن سالىستىرۋ.
ىركىت ساباسىنداي، جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي، وقتاۋداي ويناۋ، ۇرشىقتاي ويناۋ، ەتەكتەي ساقالى
تۇراقتى تىركەس – بىرنەشە ءسوزدىڭ ءبىر ماعىنا بەرۋى.
ات قۇلاعىندا ويناۋ، بولات جۇرەك، كوز سالۋ، تىرەگى سىنباۋ، قاناتتان قان جاۋ.
گەوگرافيالىق اتاۋلار – ۇركەر، شولپان
IV توپ. بايسارى توبى.
انتونيمدەر – قاراما – قارسى سوزدەر.
سۇراق – جاۋاپ، وڭ – سول، ءولى – ءتىرى، اشۋ - جۇمۋ
دەسفەميزم – جاعىمدى ءسوزدى، جاعىمسىز قىلىپ كورسەتۋ.
قار قاتىن، بايىم ءولىپ.
كونەرگەن ءسوز – قوعام دامۋىنا وراي قولدانىستان شىعىپ قالعان سوزدەر.
جاباعى، كۇپى، توقىم، قۇل، كۇڭ، بارىمتا.
VII. شىعارماشىلىق جۇمىس.
ءى توپ. تابيعات انانى توپتاستىرۋ.
دۇنيەدە ەكى انا بار. ءبىرى - تابيعات انا، ەكىنشىسى - ادامنىڭ اناسى. سول تابيعات قۇدىرەتتەرىن انامەن قوسا ايتامىز. نەگە؟ ول قانداي قۇدىرەت؟
ءوز انامىز
جەر - انا
سۋ - انا
اۋا - انا
وتان – انا
II توپ. بەس جولدى ولەڭ جازۋ.
1. زات ەسىم (ءبىر ءسوز) - انا
2. سىن ەسىم (ەكى ءسوز) - مەيىرىمدى، قامقور
3. ەتىستىك (ءۇش ءسوز) – ماپەلەيدى، وسىرەدى، تاربيەلەيدى.
4. ۇستەۋ ( ءتورت ءسوز) – شىرىلداپ جەرگە تۇسكەن كەزدە
5. ءتۇيىن ءسوز (بەس ءسوز) – انا - اقىلشىڭ، ۇستازىڭ، دوسىڭ، قامقورشىڭ.
ءىIءى توپ. انا تۋرالى ماقال - ماتەل جازايىق.
1. انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا.
2. انا ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن الەمدى تەربەتەدى.،
3. اق شاشتى انا:
«جاستىعىم — بالام» دەيدى.
اقىلدى بالا:
«اي - كۇنىم — انام» دەيدى.
4. انا الدىندا — قۇرمەت،
اتا الدىندا — قىزمەت.
اق جاۋلىعى انانىڭ —
اق كورپەسى بالانىڭ.
5. اعايىن — التاۋ،
انا — بىرەۋ.
6. انا الاقانىنىڭ اياسى —
اق شىناردىڭ ساياسى.
7. اناڭا اۋىر ءسوز ايتپا!
اتىڭا اۋىر جۇك ارتپا!
8. انا ءسۇتىن اقتاماعاندى
ەشكىم ماقتامايدى.
IV توپ «الەمدەگى اسىل جان» دەگەن تاقىرىپقا وي - تولعاۋ جازايىق.
VIII. ساباقتى بەكىتۋ.
ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى بەكىتەمىن.
جۇمباقتىڭ شەشۋى تابىلعاندا، اڭگىمە كەيىپكەرىنىڭ ەسىمى شىعادى.
1. انا ءوزىن جالپاق بالۋانعا كىم دەپ تانىستىردى؟
2. «ايەلدىڭ دە، ايەلى» - دەپ باعا بەرگەن كىم؟
3. سارىبايعا ايەلدى بايگىگە بەرگەن كىم؟
4. جالپاق بالۋانمەن ەرگەنەككە بارعان كىم؟
5. ەرگەنەك ەلىنە بارا جاتقاندا جالپاق بالۋان مەن كەيكى قايدا تۇنەيدى؟
6. ايەل جالپاق بالۋانعا قاي ەلگە سالەم ايت دەدى؟
7. ايەلدىڭ اكەسىنىڭ ەسىمى كىم؟
قورىتىندى: وقۋشىلار، قاي زاماندا دا انا بەينەتى اۋىر. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، اسىراپ - باعىپ جەتكىزگەن اتا - اناسىن جالعىز قالدىرۋ نە بولماسا قارتتار ۇيىنە وتكىزۋ دەگەن قازاق تاريحىندا بولماعان. ومىردە كەزدەسىپ جاتاتىن وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردان اۋلاق بولىڭىز، انالارىڭنىڭ ولشەۋسىز ەڭبەگىن باعالاپ، ماڭگىلىك قامقور بولىپ وتىڭدەر.
انا كەرەك، و ادامدار انا كەرەك ادامعا،
اناسىزدار اڭ سياقتى كۇن كەشىپ ءجۇر عالامدا.
پىكىرىمدى ۇناتپاعان، تاپتىق پا دەر دانانى،
دانالىقتىڭ قاجەتى جوق، سىيلاۋ ءۇشىن بالانى. – دەپ ت. ايبەرگەنوۆ جىرلاپ وتكەندەي، انالارىمىزدى قاشاندا سىيلاپ جۇرەلىك.
IX. ۇيگە تاپسىرما
1. «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى تۋرالى مازمۇنداۋ.
2. «انانىڭ ۇلى ماحابباتى» تۋرالى قازىرگى كەزەڭمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ويتولعاۋ جازىپ كەلۋ.
X. باعالا
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
بەينەۋ اۋدانى. كۇيكەن ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى سالتانات بايمانوۆا
قازاق ادەبيەتى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ع. مۇسىرەپوۆ «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) «ءسوز زەرگەرى» اتالعان ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى وقۋشىلاردىڭ تانىم، ءبىلىم كوكجيەگىن كەڭەيتۋ، شىعارما مازمۇنىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردى مەيىرىمدىلىككە، اناسىن ءسۇيىپ قۇرمەتتەۋگە، انانى سىيلاپ، قادىرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ، دۇنيەدەگى جاقسىلىق اتاۋلىنىڭ ءبارى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ مەيىرىمىنەن تارايتىنىن ۇعىندىرۋ؛
ب) وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە سالىستىرا ءبىلۋ، زەرتتەۋ، قورىتىندى، تۇجىرىم جاساۋداعى ماشىعىن دامىتۋ، وي – ءورىسىن، سوزدىك قورىن، وي قابىلەتىن ارتتىرۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋ، بەس جولدى ولەڭ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، كەسپە قاعاز، پلاكات.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، تاريح، ءان، قازاق ءتىل.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. توپقا ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ
1. مازمۇندامالارىنىڭ باعالارىن تەكسەرىپ، قاتەلەرى مەن مازمۇندالۋى تۋرالى ايتىپ وتەمىن.
2. س. مۇقانوۆ «ساياتشى وراز» اڭگىمەسى بويىنشا سۇراق – جاۋاپ ارقىلى بەكىتۋ.
1. اڭگىمەدە جازۋشى ورازدا قانداي ادام دەپ سۋرەتتەيدى؟
2. ورازدىڭ وتباسى مۇشەلەرى كىمدەر؟
3. وراز قانداي قۇستاردى باپتادى؟
4. نامىس پەن بورىش كىمنىڭ سوزىندە ايتىلادى؟
5. ورازدىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى نە تۋرالى؟
6. مۇقان نەلىكتەن كۇيەۋ بالاسىنىڭ اۋىلىنا بارادى؟
III. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
انانىڭ ماحابباتى
↓
بالاسىن جاقسى كورۋى
ەرەكشە نازىك سەزىم
بالاعا دەگەن جۇرەك جىلۋى
انانىڭ ءتىلى
↓
جىلى ءسوزى
ەركەلەتىپ ايتۋى
مەيىرىمدى سويلەۋى
1. دۇنيەدە نە قىمبات؟ 2. انانى قاي كەزدەن باستاپ ىزدەيسىڭ؟
3. انانىڭ ماحابباتى قانداي؟ 4. سەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىڭ، ۇستازىڭ كىم؟
5. سەندەر الىسقا كەتكەندە ەڭ ءبىرىنشى كىمدى ساعىناسىڭدار؟
وسىنداي سۇراقتاردى قويا وتىرىپ جاڭا تاقىرىپتى اشامىن.
IV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
انا،
سەن باقىتتىسىڭ،
جىلاماعىن!
جاي ءتۇسىپ جاتقاندا دا قۇلامادىڭ،
تاڭىرىڭنەن مەن ەدىم عوي سۇراعانىڭ
سوندىقتان جىلاماعىن، جىلاماعىن! – دەپ
مۇقاعالي ماقاتايەۆ جىرلاپ وتكەندەي، بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز ع. مۇسىرەپوۆ «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانى جاڭاجول اۋىلىندا شارۋا وتباسىندا 1902 جىل 22 ناۋرىزدا دۇنيەگە كەلدى. توعىز جاسقا دەيىن اۋىلىندا حات تانيدى. 1916 – 1921 جىلدار ارالىعىندا قازاق – ورىس مەكتەپتەرىن وقىپ بىتىرەدى.
ع. مۇسىرەپوۆ
↓
جازۋشى
دراماتۋرگ
ادەبيەتتانۋشى
كينوسەناريست
قوعام قايراتكەرى
كوركەم ءسوز شەبەرى
اكادەميك
«انانىڭ اناسى» اڭگىمەسىنىڭ مازمۇنى سوقىر ايتىلەس قارتتىڭ اڭگىمەسى بولاتىن. جالپاق بالۋانعا ەرىپ، ەرگەنەكتىڭ ەلىن شابۋعا اتتاندى. بالا ءبيدىڭ باتىرى جالپاق بالۋان ەرگەنەكتى ەلىنىڭ ەكى رەت شابۋىلداعانىن. بىرىندە ءوزى تونالىپ، بىرىندە ونىڭ قالىڭدىعىن العانىن ايتادى. سارەسەنبىنىڭ ساتتىسىندە جالپاق بالۋان جاۋعا اتتانادى. جولشىبايلاپ جىلقىسىن توركەرىپ كەلە جاتقاندا، بوتا كوزدى تەزەك تەرىپ جۇرگەن ءبىر قىزدى كورەدى دە، «ساۋعا» دەپ اتىنا سالىپ الادى. ارتىنشا اتتاردى العانىڭ العان، جىلقىشىنىڭ قىزىندا نەڭ بار، دەيدى – اكەسى. جالپاق كەيكىگە ىم جاسايدى. اكەسىنىڭ كوكەسىن تانىتادى. ارالدىڭ باسىنداعى ءبىر توبەدەن ايەل ءبارىن شاقىرادى. ول ءوزىن – ايەل دەپ تانىستىرادى. قولىنان قىز شاپشىپ شىعىپ كەتىپ، شەشەسىنىڭ جانىنا بارادى. سونار دەگەن ارباكەشتىڭ قىزىمىن، بايسارى دەگەن باي، ونان سوڭ وزدەرىڭ شاپقان سارى بايدىڭ قولىنا ءتۇستىم، بايگىگە تىگىلىپ دەپ باسىنان كەشكەندى ايتىپ بەرەدى. قىزىنىڭ ءومىرى ءوز ءومىرىن قايتالاماۋدى سۇراپ جالپاق بالۋانعا تۇسىندىرەدى. ول انانىڭ سوزدەرىنە ءجىبىپ بوساتادى. جاناي بالۋان ىلعي – شىركىن، ايەلدىڭ دە، ايەلى ەدى دەپ ايتۋشى ەدى دەپ ءسوزىن اياقتادى قارت.
اڭگىمەدەگى كەيىپكەرلەر: ايتىلەس، جاناي بالۋان، جالپاق بالۋان، بالا بي، كەيكى، انا، قىز، سونار، بايسارى، كۇلتەكە، سارى، قايراق.
V. شىعارمانىڭ قۇرىلىسى.
باستالۋى. سوقىر قارت ايتىلەستىڭ اڭگىمەسى.
بايلانىسۋى. جالپاق بالۋاننىڭ ەرگەنەكتى ەلىن شابۋعا اتتانۋى.
شيەلەنىسۋى. بارىمتا. تەزەك ارقالاعان جاس قىزدى ولجالاۋ.
شارىقتاۋ شەگى. انانىڭ قۇدىرەتى. كەيكىنىڭ ۇكىمى.
شەشىمى. جالپاق بالۋاننىڭ انا مەن قىزىنا بوستاندىق بەرۋى.
VI. توپپەن جۇمىس.
شىعارمانىڭ تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن تاپ.
I توپ. ايتىلەس توبى
پورترەت – ادەبي كەيىپكەردىڭ سىرتقى ءبىتىمىن، كەسكىن – كەلبەتىن، بوي – تۇلعاسىن، ءجۇرىس - ءتۇرىسىن سۋرەتتەۋ.
ايتىلەس – اپپاق، اق قارباس، سوقىر بالۋان بارماقتى،
انا – بەيشارانىڭ بوز كويلەگى جىرىم – جىرىم. قولدارى قارعانىڭ تۇياعىنداي قاپ – قارا. ەرنى قىرىق تىلىنگەن، جارىق – جارىق. ءبىراق تۇيىلگەن تۇيىلگەن قاباعىنان، وت جانعان كوزىنەن جانىڭ شوشىرلىق.
جالپاق بالۋان – جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي، سىرتىنان قاراعاندا قۇيعان پەشتەي.
انانىڭ پورترەتىن تاۋىپ وقۋ.
II توپ. بالا بي توبى.
پەيزاج – كوركەم ادەبيەتتەگى تابيعات سۋرەتى.
جالپاق جاز، ساي – سالادا ساعىم ويناعان سارشانىڭ تامىزى. ساياز جايلاۋدىڭ جان – جانۋارلارى كولگە تىعىلىپ قانا سايا تابادى، كۇننىڭ كوزىنىڭ ءوزى دە كۇن ۇزاعىنا كولگە شومىلىپ جانىن ساقتايتىنداي.
تابيعات دەگەنىمىز نە؟
مەتافورا (گرەك. اۋىستىرۋ، الماستىر، قايتادان اتاۋ.)- قارا تاڭبا ءبىر قارا كورىندى،
ەپيتەت – زاتتىڭ قۇبىلىستىڭ سيپاتىن، ساپاسىن ايقىندايدى.
كەڭ ءومىر، سارعىلت كوڭىل، جالپاق جاز، ەسكى كۇندەر، قالىڭ جىلقى، نايزا بويى، شاڭقاي ءتۇس
III توپ. جالپاق بالۋان توبى.
تەڭەۋ – زاتتى نە قۇبىلىستى ەكىنشى زات قۇبىلىسپەن سالىستىرۋ.
ىركىت ساباسىنداي، جاۋىرىنى قاقپاقتاي، جۇدىرىعى توقپاقتاي، وقتاۋداي ويناۋ، ۇرشىقتاي ويناۋ، ەتەكتەي ساقالى
تۇراقتى تىركەس – بىرنەشە ءسوزدىڭ ءبىر ماعىنا بەرۋى.
ات قۇلاعىندا ويناۋ، بولات جۇرەك، كوز سالۋ، تىرەگى سىنباۋ، قاناتتان قان جاۋ.
گەوگرافيالىق اتاۋلار – ۇركەر، شولپان
IV توپ. بايسارى توبى.
انتونيمدەر – قاراما – قارسى سوزدەر.
سۇراق – جاۋاپ، وڭ – سول، ءولى – ءتىرى، اشۋ - جۇمۋ
دەسفەميزم – جاعىمدى ءسوزدى، جاعىمسىز قىلىپ كورسەتۋ.
قار قاتىن، بايىم ءولىپ.
كونەرگەن ءسوز – قوعام دامۋىنا وراي قولدانىستان شىعىپ قالعان سوزدەر.
جاباعى، كۇپى، توقىم، قۇل، كۇڭ، بارىمتا.
VII. شىعارماشىلىق جۇمىس.
ءى توپ. تابيعات انانى توپتاستىرۋ.
دۇنيەدە ەكى انا بار. ءبىرى - تابيعات انا، ەكىنشىسى - ادامنىڭ اناسى. سول تابيعات قۇدىرەتتەرىن انامەن قوسا ايتامىز. نەگە؟ ول قانداي قۇدىرەت؟
ءوز انامىز
جەر - انا
سۋ - انا
اۋا - انا
وتان – انا
II توپ. بەس جولدى ولەڭ جازۋ.
1. زات ەسىم (ءبىر ءسوز) - انا
2. سىن ەسىم (ەكى ءسوز) - مەيىرىمدى، قامقور
3. ەتىستىك (ءۇش ءسوز) – ماپەلەيدى، وسىرەدى، تاربيەلەيدى.
4. ۇستەۋ ( ءتورت ءسوز) – شىرىلداپ جەرگە تۇسكەن كەزدە
5. ءتۇيىن ءسوز (بەس ءسوز) – انا - اقىلشىڭ، ۇستازىڭ، دوسىڭ، قامقورشىڭ.
ءىIءى توپ. انا تۋرالى ماقال - ماتەل جازايىق.
1. انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا.
2. انا ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن الەمدى تەربەتەدى.،
3. اق شاشتى انا:
«جاستىعىم — بالام» دەيدى.
اقىلدى بالا:
«اي - كۇنىم — انام» دەيدى.
4. انا الدىندا — قۇرمەت،
اتا الدىندا — قىزمەت.
اق جاۋلىعى انانىڭ —
اق كورپەسى بالانىڭ.
5. اعايىن — التاۋ،
انا — بىرەۋ.
6. انا الاقانىنىڭ اياسى —
اق شىناردىڭ ساياسى.
7. اناڭا اۋىر ءسوز ايتپا!
اتىڭا اۋىر جۇك ارتپا!
8. انا ءسۇتىن اقتاماعاندى
ەشكىم ماقتامايدى.
IV توپ «الەمدەگى اسىل جان» دەگەن تاقىرىپقا وي - تولعاۋ جازايىق.
VIII. ساباقتى بەكىتۋ.
ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى بەكىتەمىن.
جۇمباقتىڭ شەشۋى تابىلعاندا، اڭگىمە كەيىپكەرىنىڭ ەسىمى شىعادى.
1. انا ءوزىن جالپاق بالۋانعا كىم دەپ تانىستىردى؟
2. «ايەلدىڭ دە، ايەلى» - دەپ باعا بەرگەن كىم؟
3. سارىبايعا ايەلدى بايگىگە بەرگەن كىم؟
4. جالپاق بالۋانمەن ەرگەنەككە بارعان كىم؟
5. ەرگەنەك ەلىنە بارا جاتقاندا جالپاق بالۋان مەن كەيكى قايدا تۇنەيدى؟
6. ايەل جالپاق بالۋانعا قاي ەلگە سالەم ايت دەدى؟
7. ايەلدىڭ اكەسىنىڭ ەسىمى كىم؟
قورىتىندى: وقۋشىلار، قاي زاماندا دا انا بەينەتى اۋىر. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، اسىراپ - باعىپ جەتكىزگەن اتا - اناسىن جالعىز قالدىرۋ نە بولماسا قارتتار ۇيىنە وتكىزۋ دەگەن قازاق تاريحىندا بولماعان. ومىردە كەزدەسىپ جاتاتىن وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردان اۋلاق بولىڭىز، انالارىڭنىڭ ولشەۋسىز ەڭبەگىن باعالاپ، ماڭگىلىك قامقور بولىپ وتىڭدەر.
انا كەرەك، و ادامدار انا كەرەك ادامعا،
اناسىزدار اڭ سياقتى كۇن كەشىپ ءجۇر عالامدا.
پىكىرىمدى ۇناتپاعان، تاپتىق پا دەر دانانى،
دانالىقتىڭ قاجەتى جوق، سىيلاۋ ءۇشىن بالانى. – دەپ ت. ايبەرگەنوۆ جىرلاپ وتكەندەي، انالارىمىزدى قاشاندا سىيلاپ جۇرەلىك.
IX. ۇيگە تاپسىرما
1. «انانىڭ اناسى» اڭگىمەسى تۋرالى مازمۇنداۋ.
2. «انانىڭ ۇلى ماحابباتى» تۋرالى قازىرگى كەزەڭمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ويتولعاۋ جازىپ كەلۋ.
X. باعالا
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
