سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)
عاني – عاسىر، عاني – عۇمىر
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى
№9 “بالاۋسا” بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشى ورازباي ءلاززات

ماقساتى: بالالارعا عانيدىڭ ءومىرى مەن ونەگەسىن ۇرپاققا ۇلاعات ەتۋ. ونىڭ قازاق حالقىنىڭ ءومىر تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىنى ۇعىندىرۋ. عاني ءبىرتۋار اقيىق اقىن، قازاقتىڭ جارىق جۇلدىزى، ەلى ءۇشىن ەڭبەگى وراسان زور ەكەنىن، شىققان ورتاسى تۋرالى مالىمەت ايتۋ.

بۇگىنگى اشىق تاربيە ساعاتىنا بايلانىستى «بالدىرعان» توبىندا "قاتىناس" سالاسىندا كوركەم ءسوزدى جاتقا ايتۋ، سايىس الدىندا عاني مۇراتبايەۆ تۋرالى مالىمەت بەرە كەتەمىن.
ۇستىمىزدەگى جىلى قازاقستان مەن ورتا ازيا جاستاردىڭ جالىندى جەتەكشىسى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، حح عاسىردىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى – عاني مۇراتبايەۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل تولادى.
نەبارى 23 جىل عانا ءومىر سۇرگەن قازالى توپىراعىنىڭ ۇلى پەرزەنتى عاني اعانىڭ تۋعان حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن تاعدىر تاۋقىمەتىنە قاسقايا قارسى تۇرىپ، جانكەشتىلىكپەن اتقارىپ كەتكەن ەرلىك ىستەردىڭ تاڭنىڭ تاڭعا ۇرىپ ايتساق تا تاۋىسا المايتىنىمىز اقيقات. كەزىندە شىعىس جاستارىنىڭ جارىق جۇلدىزى اتانعان عاني 16 جاسىندا ەلىمىزدىڭ قوعامدىق - ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاسىپ، 1918 جىلى ازامات سوعىسى باستالعاندا جاستاردى قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرعان. 1920 جىلى تۇركىستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلانعان، قازاق - قىرعىز جاستارى اراسىندا جۇمىس ىستەيتىن بيۋرونىڭ ءتوراعاسى بولىپ تاعايىندالعان.

كۇرمەۋگە كەلمەيتىن قىسقا عۇمىرىندا ول جەتىسۋداعى كومسومول ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاعان. تۇركىستان كومۋنيسىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋرو مۇشەلىگىنە كونديدات، ركسم ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋرو مۇشەسى، كومۋنيستىك جاستار ينتونيسانالدى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ شىعىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى سياقتى جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان.
ءبىزدىڭ تاعى ءبىر ماقتانىشىمىز: عاني مۇراتبايەۆ رسفسر اسكەري - تەڭىز فلوتىنىڭ «قۇرمەتتى تەڭىزشىسى» بولعان. مىنە، وسىنداي ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن ول جاستىعىنا قاراماستان «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
بالا كەزىمدە كوزىمدى اشىپ، كوكىرەگىمدى وياتقان «عاني مۇراتبايەۆ» اتتى ەستەلىك كىتاپتى جاقىندا تاعى وقىپ شىققانمىن. 1957 جىلى الماتى قالاسىندا باسىلعان اتالمىش جيناقتا ۇلى كۇرەسكەردىڭ باسىنان وتكىزگەن قيىندىقتارى شىعارماعا ارقاۋ بولعان.

تىلەش شويىنبايەۆتىڭ «عاني – حالىقتىڭ ۇلى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگى دە اۆتوردىڭ كوپ ىزدەنىپ، ايانباي تەر توككەنىن اڭعارتادى. ءتورت جاسىندا اكەسىنەن ايىرىلعان عاني بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، جەتىمدىكتىڭ قاسىرەتىن تارتادى. جەتىم بالا مەن جەسىر ايەلگە كۇن كورۋ وتە قيىن بولادى، كومەكتەسە قوياتىن جان اشىر اعايىن بولا قويمادى. سوندىقتان ولار ەڭبەك ەتىپ، كۇندەلىكتى ءناپاقا تابۋعا بولاتى - اۋ دەگەن ۇمىتپەن قازالى قالاسىنا كوشىپ كەلەدى،- دەيدى اقىن سىر شەرتىپ.

ءباتيما اپا دا قالانىڭ اۋىر تۇرمىسىنا ءتوزىپ، ەرتە - كەش دەمەي قارا جۇمىس ىستەيدى. اناسىنىڭ جان ازابىن كوزىمەن كورىپ، ەرتە ەسەيگەن عاني دا قول قۋسىرىپ، قاراپ وتىرمايدى. نامىسقا تىرىسقان جىگەرلى بالا قالاداعى بايلاردىڭ جۇمىسىن ىستەپ بەرىپ، شەشەسىنە سۇيەۋ بولادى.
ءوزى قانشا اقىرەت - ازاپ كورسە دە، كەلەشەگىنەن ءۇمىت ۇزبەگەن ءباتيما انا عانيدى قازالىداعى باستاۋىش مەكتەپكە ورنالاستىرادى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ورىس ءتىلىن ءوزىنىڭ انا تىلىندەي شەبەر مەڭگەرگەن عاني ورىستىڭ وزىق ويلى ريەۆوليۋسيونەر - دەموكرات جازۋشىلارى: چەرنىشيەۆسكييدىڭ، دوبروليۋبوۆتىڭ، بەلينسكييدىڭ، دوستايەۆسكييدىڭ شىعارمالارى مەن تانىسادى.

جاس كەزىمىزدەن ەلىكتەپ، وزىمىزگە ۇلگى تۇتىپ وسكەن ءعانيدىڭ ءۇش قىرى بار. ول – ناعىز كۇرەسكەر دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ساياسي تۇلعا. ءبىر رەتتە: «ءومىردى عانيدەن ارتىق كىم جاقسى كورگەن؟ ول ءبىراق جەكە ءوز ءومىرىنىڭ قامىن ويلاعان ەمەس. ول كوپشىلىكتىڭ ءومىرىن، كوپشىلىكتىڭ باقىتىن ويلاعان ناعىز قوعامدىق ۇلكەن باقىتتى ءومىردى كوكسەگەن ەدى» دەپ جۇسىپبەك ارىستانوۆ جازعانداي، عاني مۇراتبايەۆ ۇلى وكتيابر سوسياليستىك ريەۆوليۋسياسىنىڭ جەڭىسىن قۋانا قارسى العان.
جاستىعىنا قاراماستان، «جالىندى ۇگىتشى» اتانعان عاني پارتيا ورگاندارىنىڭ تاپسىرماسىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، بايلار مەن بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلدارعا قارسى تاباندىلىقپەن كۇرەستى. مىنە، وسى جىلدارى عاني مۇراتبايەۆ قازالىنىڭ ۋەزدىك كەڭەسىنە مۇشە بولىپ سايلانادى.

بار عۇمىرىن تۋعان حالقىنىڭ بولاشاعىنا ارناعان عاني كۇرەس ۇستىندە شىنىعىپ وسەدى. دەگەنمەن، ريەۆوليۋسيالىق ماڭىزى بار جۇمىستاردى ءىس جۇزىنە اسىرۋعا كەلگەندە ءوز ءبىلىمىنىڭ ازدىق ەتەتىنىن بايقاعان ول تاۋەكەلگە بەل بۋدى. 1918 جىلى تاشكەنت قالاسىنداعى پارتيا جانە كەڭەس قىزمەتكەرلەرىن دايارلايتىن مەكتەپكە وقۋعا تۇسكەن. عاني بولشيەۆيكتىك پارتيا قاتارىنا قابىلداندى.
1919 جىلى اتالمىش مەكتەپتى ءتامامداعان عاني مۇراتبايەۆ كوپتەگەن جاستاردى لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعىنا تارتىپ، تاربيەلىك جۇمىستار جۇرگىزە بىلەك سىبانا كىرىستى. 1916 - 1925 جىلدارى كومسومولدىڭ نۇسقاۋلارىن، سونىڭ ىشىندە ۇلت ساياساتىن مۇلتىكسىز ورىنداۋ جولدارىندا جان-تانىمەن قىزمەت ەتىپ، ءوزىنىڭ تاباندى بولشيەۆيك، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى ەكەنىن اڭعارتادى.

عاني مۇراتبايەۆ 1925 جىلى 15 ساۋىردە ماسكەۋ قالاسىندا قۇرت اۋرۋىنان كوز جۇمدى. سول كەزدە ركجو ورتالىق كوميتەتى عاني قايتىس بولعانىن بىلاي دەپ قايعىرىپ حابارلايدى: «عاني ەسكىلىككە، ەستەلىكتىڭ قالدىعىنا، ۇلتشىلدىققا قانى قاس، جالشىلار تۇرمىسىنا جايناپ شىققان شىعىس ەلدەرىنىڭ جاڭا جاس ءومىرىنىڭ ءبىر كورنەكتىسى ەدى.
ءيا، ءبىزدىڭ سۇيىكتى عانيىمىز، ايتسا ايتقانداي، ەرتە اعىپ تۇسكەن، جارىق جۇلدىزدىڭ ءوزى بولدى. قانشا ۋاقىت وتسە دە، بۇگىنگى جاس ۇرپاق عاني مۇراتبايەۆتى ەشقاشان ۇمىتپايدى. ويتكەنى، ءبىزدىڭ سانامىزدى عاني ەسىمى ولگەن جوق. ونىڭ رۋحى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ۇرپاقتارىن جەلەپ - جەبەپ، ولاردى ادالدىققا يماندىلىققا جانە وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەي بەرەدى.

كەلەسى بالالارعا كەزەك بەرەمىن. ولار اقيىق اقىن عاني مۇراتبايەۆقا اقىنداردىڭ ارناۋ ولەڭدەرىمەن تانىستىرادى.
الىشەر: قۋانتقان اۋىل، ءار ءۇيدى،
قازالىق عانيدى
ەرلىگى مەن ەلى ءۇشىن
بۇكىلوداق تانيدى.

گۇلجاينا: عاني اعا!
مەن ءسىزدى كوگەنىم جوق
ايتا الام، ءبىراق تا كورگەنمىن دەپ.
مەرەي: مەن عانيمىن!
جالىنمىن لاپىلداعان
حالقىم ءۇشىن مۇز جامىلعان.

اياۋلىم: سۇيىكتى اتىڭدى
سىيلايمىن جانىمداي.
قايتپايتىن باتىلدى
بولامىز، عانيداي!

ديلناز: ءتۇن - تۇنەكتى جامىلعان،
بولاشاققا باستاعان.
- جاسا عاني اعا،- دەپ
شىرقاتامىز اسقاقا ءان.

نۇريلا: مەن عانيمىن!
ۇلىمىن قازالىنىڭ
ەل جۇرتىما جەتەدى ازالى ءۇنىم
قىرشىن كەتتىم ومىردەن جازامىن دەپ،
قاسىرەتىن قازاعىمنىڭ.

گۇلسەزىم: مەن عانيمىن!
جالىنمىن لاپىلداعان
جەرىم امان، بولسىن دەپ ارمانداعان.

نۇربەك: مەن عانيمىن!
شىن ءسوزدىڭ ۇستاسىمىن.
جالىن جۇرەك جاستاردىڭ ۇستازىمىن.

ايدانا: مەن عانيمىن!
شىعىستىڭ شىنارىمىن،
شارىقتاعان كيادا قىرانىمىن.

رامازان: عاني اعا، عاني اعا
ماڭگىلىك جانعان وتسىڭ.

داۋلەت: عاني اعا، عاني اعا
ءورىمتال ەدىڭ
بىزدەردى باستاپ ەڭ،
ارمانشىل اسقاق ەدىم.

راۋانا: عاني ولگەنمەن ءىسى بار،
ءبىز ونىڭ ۇرپاعى بولامىز.
مەنشەدىك عىلىمنىڭ كۇشى بار
سونىمەن ايعا دا قونامىز.

مۇحامەدالى: عاني اعا جانىڭ جارقىن،
عاني دەپ حالقىڭ سۇيگەن.
ەل اۋزىفندا ولمەيدى عاني دەگەن.

نۇرداۋلەت: ءار ۇيدەن كورىپ كەلەمىز،
عاني اتتى بالانى.
مۇنىڭ ءوزى تاريح
كوپ جايدى ەسكە الادى.

قورىتىندى: بۇگىنگى «عاني – عاسىر، عاني – عۇمىر» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىن اياقتايمىز. بالالار سەندەر ۇلكەن بولىپ ەر جەتىپ، وسى عاني اتالارىڭدى ۇلگى تۇتىپ، جاقسى ازامات بولىڭدار! ومىرگە جايعان قاناتتارىڭ تالماسىن دەگىمىز كەلەدى.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما