گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: ءار ءتۇرلى بەلگىلەردىڭ ايقىن كورىنۋىنە اسەر ەتەتىن گەندەردىڭ ءوزارا بايلانىسۋى مەن ارەكەتتەسۋى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: تۇقىم قۋالاۋشىلىق جانە وزگەرگىشتىك زاڭدىلىقتارى جانە گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ ناتيجەلەرىن ءتۇسىندىرۋ، ەسەپتەر شىعارۋدى ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: ۋاقىت، دالدىك، ۇقىپتىلىق سەزىمىنە، وتانسۇيگىشتىككە ادامگەرشىلىك قارىم - قاتىناستاردىڭ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ. كاسىبي باعدار بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋى، ىنتا – قيالى مەن قابىلداۋ سياقتى تانىمدىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ارقىلى اينالاداعى قۇبىلىستاردى بايقاۋعا، سالىستىرۋعا، تالداي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ءادىسى: ستو ەلەمەنتتەرى، ويىن تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، گەوگرافيا، مەديسينا.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، جەتوندار، باعالاۋ پاراعى
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
1. ۇيىمداستىرۋ - 1
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ - 12
3. جاڭا ساباق - 7
4. سەرگىتۋ ءساتى - 2
5. بەكىتۋ - 17
6. قورىتىندىلاۋ - 5.
7. ۇيگە تاپسىرما - 1
ساباق بارىسى:[/i]
1. ۇيىمداستىرۋ ءساتى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
وقۋشىلار حورمەن:
ءاربىر ادام - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات،
ءاربىر ساباق - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىم - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق،
ءاربىر ءسوزىم - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق! [/i]
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
توپپەن جۇمىس: سەمانتيكالىق كارتا، “سيمۆولداردى تاني ءبىل”،”بيولوگيالىق شىنجىر”؛
ناشار ۇلگەرەتىن وقۋشىلارعا جەكە جۇمىس: كەسپە قاعازبەن جۇمىس؛
كەسپە قاعازداعى تاپسىرمالار:
№1. قىزىل ءتۇستى راۋشان گۇلىن، اق ءتۇستى راۋشان گۇلىمەن شاعىلىستىرعان. قىزىل ءتۇستى راۋشان گۇل اق تۇستىگە قاراعاندا دومينانتتى. وسى گۇلدەردىڭ F1 F2 ۇرپاعىن تاپ.
№2. ەشكى ءجۇنىنىڭ قارا ءتۇسىنىڭ گەنى قوڭىر تۇسىنە قاراعاندا دومينانتتى. قارا انالىق بىرنەشە رەت قوڭىر ءتۇستى اتالىقپەن بۋدانداستىرىلادى وسىدان 12 قارا ءجۇندى لاق، 10 قوڭىر ءجۇندى لاق الىنادى. اتا - اناسىنىڭ گەنوتيپتەرىن انىقتاڭدار
“سيمۆولداردى تاني ءبىل” - گەنەتيكالىق سيمۆولداردىڭ ءمانىن انىقتاۋ.
“بيولوگيالىق شىنجىر” – جىلدار بويىنشا بيولوگيالىق جاڭالىقتاردى تالداۋ
188319021903190519101915825141510041541583858517234650000
شارتى: “شىنجىردى اعىتقاندا” تاقىرىپ بويىنشا ماڭىزدى ساندىق مالىمەتتەر الىنادى. “اعىتۋ” شىنجىردىڭ باسىنان باستالادى.
ايتالىق، 1883 ج - بەلگيالىق ەمبريولوگ ە. بەنەدەن رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ اتالىق جانە انالىق حروموسومالاردىڭ اجىراۋىنا بايلانىستى دەپ جورامالدادى.
”بيولوگيالىق شىنجىر” ويىنىنىڭ جاۋابى
1883 ج - بەلگيالىق ە. بەنەدەن رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ اتالىق جانە انالىق حروموسومالاردىڭ اجىراۋىنا بايلانىستى دەپ جورامالدادى.
1902 - 1903جج. - ۆ. سەتتون رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ، ۇرىقتانۋ كەزىندەگى حروموسومالاردىڭ ورنالاسۋى جانە بەلگىلەردىڭ تاۋەلسىز اجىراۋىنىڭ اراسىندا بايلانىس بار ەكەنىن انىقتادى.
1905ج - ە. ۆيلسون جىنىستى انىقتاۋدىڭ حروموسومالىق نەگىزىن سيپاتتادى.
1910 - 1915جج. ت. مورگان تۇقىم قۋالاۋشىلىقتىڭ حروموسومالىق تەورياسىن جاسادى.
8 - دروزوفيلانىڭ حروموسومالارىنىڭ ديپلويدتى جيىنتىعى
+250س، 14 - 15 كۇن سايىن دروزوفيلانىڭ ءبىر جۇبى 100 - گە جۋىق ۇرپاق بەرەدى.
41، 5%- جەتىلگەن قانات سۇر شىبىندار؛
41، 5%- شالا قانات قارا شىبىندار؛
83%- اتا - ەنەلەرىنە ۇقساس دارالار ۇلەسى؛
8، 5%- شالا قانات سۇر شىبىندار؛
8، 5%- جەتىلگەن قانات قارا شىبىندار؛
17%- اتا - ەنەلەرىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن شىبىندار ۇلەسى؛
23 - ادام حروموسومالارىنىڭ گاپلويدتى جيىنتىعى؛
46 - ادام حروموسومالارىنىڭ ديپلويدتى جيىنتىعى؛
50000 - ادامنىڭ 46 حروموسوماسىنداعى گەندەردىڭ سانى
3. جاڭا ساباق.
ەلەكتروندىق سلايدتاردىڭ كومەگىمەن تۇسىندىرىلەدى.
گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ 4 ءتۇرى اجىراتىلادى:
1. كومپلەمەنتارلىق ءادىس - ءبىر نەمەسە بىرنەشە اللەلدى ەمەس گەندەردىڭ اسەرىنەن جاڭا بەلگىلەردىڭ جارىققا كەلۋى. [/i]
3. پوليمەريا - ەپيستازعا قاراما قارسى، ياعني ءبىر بەلگى بىرنەشە بەلگىنىڭ جارىققا شىعۋىنا اسەر ەتەدى.
پوليمەريا
ەركەك ايەل[/i]
A 1 A 1 A 2 A 2 حa 1 a 1 a 2 a 2
A 1 a 1 A 2 a 2
مۋلات
4. كوپ اللەلدىلىك - اللەلدى ەمەس گەندەردىڭ بىرنەشە بەلگىنى ساقتاي الۋى، ولاردى يندەكس تۇرىندە بەلگىلەيدى. مىسالى قان توپتارىن انىقتايتىن گەندەر.
4. سەرگىتۋ ءساتى.
5. بەكىتۋ.
1. گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2. كومپلەمەنتارلىق ءادىس دەگەن نە؟
3. ەپيستازعا سيپاتتاما بەر؟
4. پوليمەريا دەگەن نە؟
5. كوپ اللەلدىلىككە مىسال كەلتىر.
ەسەپتەر شىعارۋ
قان توپتارىنىڭ تۇقىم قۋالاۋى
(ا. سارتايەۆ «جالپى بيولوگيا ەسەپتەرى مەن تاپسىرمالارى» 10 - سىنىپ جمب 44 - بەت)
1. قان توبى I قىز، كان توبى III جىگىتكە تۇرمىسقا شىعادى. ولاردىڭ بالالارىنىڭ قان توبى قانداي بولادى؟
2. اكەسىنىڭ قان توبى IV، شەشەسى II قان توبى بويىنشا گوموزيگوتالى وتباسىنداعى بالالاردىڭ گەنوتيپىن انىقتاڭدار.
3. II قان توبى بويىنشا ايەل دە، ەركەك تە گەتەروزيگوتا بولسا، ولاردىڭ بالالارىنىڭ قان توبى IV، III، II جانە I بولۋىنىڭ ىقتيمالدىعى قانداي؟
4. اكەسىنىڭ قانى II توپقا، شەشەسىنىكى III توپقا جاتادى. بالالارىنىڭ قان توپتارى قانداي بولۋى مۇمكىن؟
5. سوت پروسەسىندە اليمەنت تولەمەگەنى ءۇشىن ءىس قارالىپ جاتىر. شەشەسىنىڭ قانى I توپ. ال بالاسىنىڭ قانى II توپقا جاتادى. بالانىڭ اكەسى رەتىندە قانى III توپقا جاتاتىن ەركەك بولۋى مۇمكىن بە؟ اكەسىنىڭ قانى قاي توپقا جاتۋى مۇمكىن ەكەنىن انىقتاڭدار.
ەسەپتىڭ جاۋابى:
1. ءىتوپ جانە ءىىى توپ بولادى.
2. ءىى، ءىىى، ءىV توپتىڭ قانى بولادى.
3. ءىى، ءىV، ءىىى توپ بولادى، ءى توپ بولۋى مۇمكىن ەمەس.
4. ءىى، ءىىى توپ بولادى.
5. ءىىى توپتىڭ قانىمەن بالانىڭ قانى سايكەس كەلمەيدى، ياعني اكەسى ەمەس. بالانىڭ اكەسىندە ءىى، ءىV توپتىڭ قانى بولادى.
6. قورىتىندى. تومەندەگى سۋرەتكە قاراپ ءوز ويلارىڭدى ايتىڭدار
مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىك: تۇقىم قۋالاۋشىلىق جانە وزگەرگىشتىك زاڭدىلىقتارى جانە گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ ناتيجەلەرىن ءتۇسىندىرۋ، ەسەپتەر شىعارۋدى ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: ۋاقىت، دالدىك، ۇقىپتىلىق سەزىمىنە، وتانسۇيگىشتىككە ادامگەرشىلىك قارىم - قاتىناستاردىڭ مادەنيەتىنە تاربيەلەۋ. كاسىبي باعدار بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋى، ىنتا – قيالى مەن قابىلداۋ سياقتى تانىمدىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ارقىلى اينالاداعى قۇبىلىستاردى بايقاۋعا، سالىستىرۋعا، تالداي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ءادىسى: ستو ەلەمەنتتەرى، ويىن تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، تاريح، گەوگرافيا، مەديسينا.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، جەتوندار، باعالاۋ پاراعى
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
1. ۇيىمداستىرۋ - 1
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ - 12
3. جاڭا ساباق - 7
4. سەرگىتۋ ءساتى - 2
5. بەكىتۋ - 17
6. قورىتىندىلاۋ - 5.
7. ۇيگە تاپسىرما - 1
ساباق بارىسى:[/i]
1. ۇيىمداستىرۋ ءساتى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
وقۋشىلار حورمەن:
ءاربىر ادام - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات،
ءاربىر ساباق - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىم - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق،
ءاربىر ءسوزىم - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق! [/i]
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
توپپەن جۇمىس: سەمانتيكالىق كارتا، “سيمۆولداردى تاني ءبىل”،”بيولوگيالىق شىنجىر”؛
ناشار ۇلگەرەتىن وقۋشىلارعا جەكە جۇمىس: كەسپە قاعازبەن جۇمىس؛
كەسپە قاعازداعى تاپسىرمالار:
№1. قىزىل ءتۇستى راۋشان گۇلىن، اق ءتۇستى راۋشان گۇلىمەن شاعىلىستىرعان. قىزىل ءتۇستى راۋشان گۇل اق تۇستىگە قاراعاندا دومينانتتى. وسى گۇلدەردىڭ F1 F2 ۇرپاعىن تاپ.
№2. ەشكى ءجۇنىنىڭ قارا ءتۇسىنىڭ گەنى قوڭىر تۇسىنە قاراعاندا دومينانتتى. قارا انالىق بىرنەشە رەت قوڭىر ءتۇستى اتالىقپەن بۋدانداستىرىلادى وسىدان 12 قارا ءجۇندى لاق، 10 قوڭىر ءجۇندى لاق الىنادى. اتا - اناسىنىڭ گەنوتيپتەرىن انىقتاڭدار
“سيمۆولداردى تاني ءبىل” - گەنەتيكالىق سيمۆولداردىڭ ءمانىن انىقتاۋ.
“بيولوگيالىق شىنجىر” – جىلدار بويىنشا بيولوگيالىق جاڭالىقتاردى تالداۋ
188319021903190519101915825141510041541583858517234650000
شارتى: “شىنجىردى اعىتقاندا” تاقىرىپ بويىنشا ماڭىزدى ساندىق مالىمەتتەر الىنادى. “اعىتۋ” شىنجىردىڭ باسىنان باستالادى.
ايتالىق، 1883 ج - بەلگيالىق ەمبريولوگ ە. بەنەدەن رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ اتالىق جانە انالىق حروموسومالاردىڭ اجىراۋىنا بايلانىستى دەپ جورامالدادى.
”بيولوگيالىق شىنجىر” ويىنىنىڭ جاۋابى
1883 ج - بەلگيالىق ە. بەنەدەن رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ اتالىق جانە انالىق حروموسومالاردىڭ اجىراۋىنا بايلانىستى دەپ جورامالدادى.
1902 - 1903جج. - ۆ. سەتتون رەدۋكسيالىق ءبولىنۋ، ۇرىقتانۋ كەزىندەگى حروموسومالاردىڭ ورنالاسۋى جانە بەلگىلەردىڭ تاۋەلسىز اجىراۋىنىڭ اراسىندا بايلانىس بار ەكەنىن انىقتادى.
1905ج - ە. ۆيلسون جىنىستى انىقتاۋدىڭ حروموسومالىق نەگىزىن سيپاتتادى.
1910 - 1915جج. ت. مورگان تۇقىم قۋالاۋشىلىقتىڭ حروموسومالىق تەورياسىن جاسادى.
8 - دروزوفيلانىڭ حروموسومالارىنىڭ ديپلويدتى جيىنتىعى
+250س، 14 - 15 كۇن سايىن دروزوفيلانىڭ ءبىر جۇبى 100 - گە جۋىق ۇرپاق بەرەدى.
41، 5%- جەتىلگەن قانات سۇر شىبىندار؛
41، 5%- شالا قانات قارا شىبىندار؛
83%- اتا - ەنەلەرىنە ۇقساس دارالار ۇلەسى؛
8، 5%- شالا قانات سۇر شىبىندار؛
8، 5%- جەتىلگەن قانات قارا شىبىندار؛
17%- اتا - ەنەلەرىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن شىبىندار ۇلەسى؛
23 - ادام حروموسومالارىنىڭ گاپلويدتى جيىنتىعى؛
46 - ادام حروموسومالارىنىڭ ديپلويدتى جيىنتىعى؛
50000 - ادامنىڭ 46 حروموسوماسىنداعى گەندەردىڭ سانى
3. جاڭا ساباق.
ەلەكتروندىق سلايدتاردىڭ كومەگىمەن تۇسىندىرىلەدى.
گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ 4 ءتۇرى اجىراتىلادى:
1. كومپلەمەنتارلىق ءادىس - ءبىر نەمەسە بىرنەشە اللەلدى ەمەس گەندەردىڭ اسەرىنەن جاڭا بەلگىلەردىڭ جارىققا كەلۋى. [/i]
3. پوليمەريا - ەپيستازعا قاراما قارسى، ياعني ءبىر بەلگى بىرنەشە بەلگىنىڭ جارىققا شىعۋىنا اسەر ەتەدى.
پوليمەريا
ەركەك ايەل[/i]
A 1 A 1 A 2 A 2 حa 1 a 1 a 2 a 2
A 1 a 1 A 2 a 2
مۋلات
4. كوپ اللەلدىلىك - اللەلدى ەمەس گەندەردىڭ بىرنەشە بەلگىنى ساقتاي الۋى، ولاردى يندەكس تۇرىندە بەلگىلەيدى. مىسالى قان توپتارىن انىقتايتىن گەندەر.
4. سەرگىتۋ ءساتى.
5. بەكىتۋ.
1. گەندەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
2. كومپلەمەنتارلىق ءادىس دەگەن نە؟
3. ەپيستازعا سيپاتتاما بەر؟
4. پوليمەريا دەگەن نە؟
5. كوپ اللەلدىلىككە مىسال كەلتىر.
ەسەپتەر شىعارۋ
قان توپتارىنىڭ تۇقىم قۋالاۋى
(ا. سارتايەۆ «جالپى بيولوگيا ەسەپتەرى مەن تاپسىرمالارى» 10 - سىنىپ جمب 44 - بەت)
1. قان توبى I قىز، كان توبى III جىگىتكە تۇرمىسقا شىعادى. ولاردىڭ بالالارىنىڭ قان توبى قانداي بولادى؟
2. اكەسىنىڭ قان توبى IV، شەشەسى II قان توبى بويىنشا گوموزيگوتالى وتباسىنداعى بالالاردىڭ گەنوتيپىن انىقتاڭدار.
3. II قان توبى بويىنشا ايەل دە، ەركەك تە گەتەروزيگوتا بولسا، ولاردىڭ بالالارىنىڭ قان توبى IV، III، II جانە I بولۋىنىڭ ىقتيمالدىعى قانداي؟
4. اكەسىنىڭ قانى II توپقا، شەشەسىنىكى III توپقا جاتادى. بالالارىنىڭ قان توپتارى قانداي بولۋى مۇمكىن؟
5. سوت پروسەسىندە اليمەنت تولەمەگەنى ءۇشىن ءىس قارالىپ جاتىر. شەشەسىنىڭ قانى I توپ. ال بالاسىنىڭ قانى II توپقا جاتادى. بالانىڭ اكەسى رەتىندە قانى III توپقا جاتاتىن ەركەك بولۋى مۇمكىن بە؟ اكەسىنىڭ قانى قاي توپقا جاتۋى مۇمكىن ەكەنىن انىقتاڭدار.
ەسەپتىڭ جاۋابى:
1. ءىتوپ جانە ءىىى توپ بولادى.
2. ءىى، ءىىى، ءىV توپتىڭ قانى بولادى.
3. ءىى، ءىV، ءىىى توپ بولادى، ءى توپ بولۋى مۇمكىن ەمەس.
4. ءىى، ءىىى توپ بولادى.
5. ءىىى توپتىڭ قانىمەن بالانىڭ قانى سايكەس كەلمەيدى، ياعني اكەسى ەمەس. بالانىڭ اكەسىندە ءىى، ءىV توپتىڭ قانى بولادى.
6. قورىتىندى. تومەندەگى سۋرەتكە قاراپ ءوز ويلارىڭدى ايتىڭدار
You Might Also Like
-
• وقۋشىلاردىڭ گەوگرافيا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ءبىلىمىن ارتتىرۋ.
