InfoHub Logo

گەومەتريكالىق فيگۋرالاردى پايدالانىپ وقىتۋداعى ءىس - تاجىريبەم
قازىرگى زامانعى ءبىلىم بەرۋدەگى ماقساتقا جەتۋدىڭ نەگىزى - مەكتەپتەگى وقۋ - تاربيە ءۇردىسىن، وقىتۋ فورمالارىن جانە ادىستەرىن جاڭارتۋ. دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا باعىت العان مەكتەپتىڭ ەڭ نەگىزگى وزەگى - وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى دامۋىن جەتىلدىرۋ. وسى باعىتتا ءبىلىم الىپ وتىرعان ءار ءبىر جاس جەتكىنشەكتىڭ تۇلعالىق باعدارلى ءبىلىم الۋىنا زەرتتەۋشىلىك، بايقامپازدىق، زەرەكتىك قابىلەتىن دامىتۋ ءىسى ءار ءبىر پەداگوگتان كاسىبي شەبەرلىكتى قاجەت ەتەدى.

باستاۋىش سىنىپتا وقيتىن بالا ءالى قورشاعان ورتامەن تانىسۋ پروسەسىن باستان كەشىرۋدە بولادى. سوندىقتان دا ول ءوز بولمىسىندا بايقامپاز، زەرەك بولىپ كەلەدى. سول قابىلەتتەرىن جەتىلدىرىپ، دامىتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەر قولدانىپ كەلەمىن.
سولاردىڭ ءبىرى – گەومەتريالىق فيگۋرالاردى تانىتۋ. ولاردى قورشاعان ورتادان انىقتاي ءبىلۋ، سول بىلىمدەرىن ساباقتا، كۇندەلىكتى ومىردە پايدالانۋعا ۇيرەتۋ. بۇل باعىتتاعى ءبىلىم بىلىكتى تەك قانا ماتەماتيكا ەمەس، بارلىق ءپان ساباقتارىندا قالىپتاستىرۋعا بولادى.

گەومەتريا عىلىمى تۋرالى قىسقاشا
گەومەتريا - كونە دە، قىزىقتى عىلىم. ول ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ءومىر قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان. مىسالى، ارا - قاشىقتىق، اۋدان، كولەم، ت. س. س. ءار ءتۇرلى شامالاردى ولشەۋ گەومەتريا عىلىمىنا نەگىزدەلەدى. سونىمەن قاتار ول فيگۋرالاردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەيتىن عىلىم. ول گرەكتىڭ «گەو»- جەر، «مەترەو»- ولشەيمىن دەگەن سوزدەرىنەن شىققان. فيگۋرا دەگەن ءسوزدى نۇكتەلەر جيىنى دەپ ۇعامىز. گەومەتريالىق پىشىندەردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى العاشقى ماعلۇماتتاردى ادامدار كۇندەلىكتى ومىردە اينالا قورشاعان الەمدى باقىلاي وتىرىپ تۇسىنە باستاعان. ەجەلگى گەومەتريالىق قۇرالدارعا جاتاتىن سيركۋل مەن سىزعىشتىڭ العاشقى پايدا بولعانى - سىزعىش.

ماتەماتيكا ساباعىندا پايدالانۋ
ماتەماتيكا ساباقتارىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىندا نۇكتەنىڭ، ءتۇزۋدىڭ جانە قيسىق سىزىقتاردىڭ، ءتۇزۋ كەسىندىنىڭ كوپبۇرىشتاردىڭ، شەڭبەردىڭ، دوڭگەلەكتەردىڭ ايقىن بەينەلەرىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى وقۋشىلاردى وسى فيگۋرالاردى ءبولىپ كورسەتۋگە، ولاردىڭ اتىن اتاپ دۇرىس كورسەتۋگە، ولاردى قاعاز بەتىندە جانە تاقتادا كەسكىندەۋگە، ەكىنشى سىنىپتان باستاپ ارىپپەن بەلگىلەۋگە ۇيرەتۋ. بالالار بەرىلگەن ۇزىندىقتاعى كەسىندىنى ولشەۋگە جانە سىزۋعا ۇيرەنۋلەرى ءتيىس. نۇكتەمەن وقۋشىلار ءبىرىنشى سىنىپتا العاشقى قادامىنان باستاپ - اق تانىسادى. ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ءتۇزۋ سىزىق تۋرالى تۇسىنىگى ولاردىڭ ءار ءتۇرلى پراكتيكالىق جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ پروسەسىندە قالىپتاسادى. مۇندا ءتۇزۋ سىزىقتى قيسىق سىزىقپەن سالىستىرادى. مىسالى ءجىپتى (باۋ، شپاگات) كەرەدى ودان كەيىن ونى ول سالبىراپ تۇراتىنداي بوساتادى. ءتۇزۋ جولمەن جالعىز اياق قيسىق جول كەسكىندەلگەن سۋرەتتەردى قاراستىرادى. پاراق قاعازدى بۇكتەپ، ونى قايتا جازىپ يىلگەن جەرى بويىنشا ونى قيادى ت. س. س. ءار جاعدايدا قانداي سىزىق (ءتۇزۋ سىزىق پا الدە قيسىق سىزىق پا) پايدا بولعانىن ءتۇسىندىرىپ وتىرامىن.

ماتەماتيكا ساباعىندا «نۇكتە. ساۋلە. بۇرىش» تاقىرىبىن وتكەندە فيگۋرالاردىڭ نۇكتەلەر جيىنتىعىنان قۇرالاتىنىن تۇسىندىرە كەلىپ، ءار فيگۋرانى اتاپ ايتقىزامىن. كەسپە قاعازداردى پايدالانا وتىرىپ، دوڭگەلەك، شارشى، ءۇشبۇرىش ت. ب. فيگۋرالاردان قانداي بۇيىمدار جاساۋعا بولاتىنىنا وي تاستايمىن. وقۋشىلار ويلانا كەلىپ، شارشى مەن ءۇشبۇرىشتان ءۇيدى قۇراستىرىپ، تىكتورتبۇرىشتى فيگۋرالاردىڭ ەكى ءتۇرىن الىپ ماشينا قۇراستىرادى، دوڭگەلەكتەردەن اياقتارىن قويادى.
بىرنەشە نۇكتەلەردى تاقتاعا بەلگىلەيمىن. وقۋشىلارعا سول نۇكتەلەردى قوساتىن تۇزۋلەر سىزعىزامىن. بىرىككەن تۇزۋلەردەن شىققان فيگۋرالاردىڭ اتىن ايتقىزامىن. ءار ءتۇرلى كەسپە قاعازداردان فيگۋرالار جاساپ، ونداعى پىشىندەردىڭ نەگە ۇقسايتىنىن ايتقىزامىن. قورشاعان ورتادان سول فيگۋراعا ۇقسايتىن بۇيىمداردى تاپقىزامىن.

ساۋات اشۋ پانىنە قولدانۋ
ءبىرىنشى سىنىپتا «ساۋات اشۋ» ءپانىن وقىتۋ بارىسىندا «دىبىس جانە ءارىپ» تاقىرىبىندا داۋىستى دىبىستى قىزىل دوڭگەلەكپەن بەلگىلەپ اجىراتا باستايمىز.
«ا ءارپى مەن دىبىسى» تاقىرىبىن وتكەندە «الما» ءسوزى ءتورت دىبىستان تۇرادى، ءتورت شارشىمەن بەلگىلەنگەن. ولاردىڭ دىبىستالۋى، قانداي فيگۋرا ەكەنىن، داۋىستى ەكى قىزىل دوڭگەلەك پەن داۋىسسىز ەكى كوك دوڭگەلەكتەن تۇراتىنىن بەلگىلەتەمىن..

المانىڭ ءتۇسى، ءدامى، ءپىشىنى قانداي دەگەن سۇراقتار قويىپ، دومالاق ءپىشىندى تاعى نە كورىپ تۇرسىڭدار؟ دەي وتىرىپ باسقا دا بۇيىمداردىڭ ءپىشىنىن اجىراتا بىلۋگە ماشىقتاندىرامىن. مىسالى: المۇرت سوپاقشا، اپەلسين، انار دا دومالاق ەكەن، ال بانان سوپاقشا ەكەن ت. س. س.
«يا ءارپى مەن دىبىسى» تاقىرىبىن وتكەن كەزدە «ۇيا» ولەڭىن مانەرلەي وقي وتىرىپ، قۇستىڭ ۇياسىنىڭ نەدەن جاسالعانىن، كىم جاساعانىن، قالاي جاسالعانىن سۇرايمىن. ۇيانىڭ ءپىشىنىن سيپاتتاۋدى سۇرايمىن. قابىرعاسى شارشى نەمەسە تىك ءتورتبۇرىش، ال شاتىرى ءۇشبۇرىش فيگۋرالارىنا ۇقسايتىنىن بالالار ايتادى.

دۇنيەتانۋ پانىنە قولدانۋ
دۇنيەتانۋ ساباعىندا اۋا رايىن باقىلاۋدىڭ كۇندەلىگىن تولتىرامىز. ءار ءبىر شارتتى بەلگىنىڭ قانداي فيگۋراعا ۇقسايتىنىن ايتقىزامىن. كۇن اشىق - دوڭگەلەك، جاڭبىر - ءتورت نۇكتە، مۇز - ءۇشبۇرىش، نايزاعاي - قيسىق سىزىق.
«بۋناقدەنەلىلەر» تاقىرىبىن وتكىزگەن كەزدە بال اراسىنىڭ ءپىشىنىن قانداي فيگۋرالارعا ۇقسايتىنىن تاپقىزامىن. باسى دوڭگەلەك، كەۋدەسى سەگمەنت، قۇرساعى سوپاقشا، قاناتتارى ۇزىن، مۇرتى قيسىق سىزىق. ءوزىنىڭ ەڭبەكقور جاندىك ەكەندىگىن ايتامىن. ونىڭ ومارتاداعى بال جينايتىن «ۇياشىقتارىنىڭ» قانداي فيگۋرالارعا ۇقسايتىنى ايتقىزامىن. ورنالاسۋىن سەگنىز بۇرىش فيگۋراسى ارقىلى كورسەتىپ بەرەمىن.

دەنە تاربيەسى ساباعىندا پايدالانۋ
دەنە تاربيەسى ساباعىندا سپورت زالداعى قۇرال - جابدىقتاردى كورسەتە وتىرىپ، ولاردىڭ ءپىشىنى نەگە ۇقسايتىنىن سۇرايمىن. مىسالى: توسەنىش - تىك ءتورتبۇرىش، باسكەتبول دوبىن لاقتىراتىن ساقينانىڭ شەڭبەر ەكەنىن، تاعى قانداي دوڭگەلەك ءپىشىندى بۇيىمدار بار ەكەنىن سۇرايمىن.. مىسالى: دوپ، شىعىرشىق، سەكىرتپە ءتۇزۋ سىزىق نەمەسە قيسىق سىزىققا ۇقسايتىنىن ايتقىزامىن.
«ۆەلوسيپەد» تاقىرىبىن وتكەندە ۆەلوسيپەد تەبۋ ەرەجەسىن تۇسىندىرە وتىرىپ جول ەرەجەلەرىن ساقتاۋدى ۇيرەتەمىن. ۆەلوسيپەدتىڭ دوڭگەلەكتەرى، كورپۋسى، باعىتتاۋشى بولشەگى نەگە ۇقسايتىنىن ايتقىزامىن. تابيعاتتاعى بارلىق نارسەنى گەومەتريالىق فيگۋرالار دەپ قاراستىرۋعا بولاتىنىن ەسكەرتەمىن.

ەڭبەك ساباعىندا پايدالانۋ
ەڭبەك ساباعىندا «قاعاز جانە قاتىرما قاعاز بەن جۇمىس ىستەۋ» تاراۋىندا ءار ءتۇرلى پىشىندەردەن اققالانى، ماشينانى قانداي فيگۋرالاردان قۇراستىرۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەمىن. شارشى، تىك ءتورتبۇرىش، دوڭگەلەك بولشەكتەرىن قيىپ الىپ ءار فيگۋرانىڭ ورنىن تاۋىپ، دۇرىس ۇيلەستىرىپ قويۋعا كومەكتەسەمىن. گەومەتريالىق فيگۋرالاردان تاعى دا نە جاساۋعا بولاتىنىن سۇرايمىن. وقۋشىلار وزدىگىنەن ءۇي، اتەش، اققالا، ءتۇرلى ويىنشىقتار جاسايدى. ءار فيگۋرانىڭ ورنىن انىقتايدى. «قۋىرشاق كيىمىن مودەلدەۋدە» قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ ءبىرى - ساۋكەلەنى قاتىرما قاعازدان جاساپ كورسەتەمىن. ساۋكەلەنىڭ ءپىشىنىن انىقتاتامىن، كونۋس، دوڭگەلەك پىشىندەردى بالالارعا ايتقىزامىن دا گەومەتريالىق فيگۋرالارمەن، دەنەلەرمەن تانىستىرامىن.

بەينەلەۋ ساباعىندا پايدالانۋ
بەينەلەۋ ساباعىندا گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ مىنەزىنىڭ اسەرلى مازمۇنىن اشامىن. كۇردەلى پىشىننەن قاراپايىم ءپىشىن كورۋگە جانە قاراپايىم پىشىننەن كۇردەلىرەك ءپىشىن قۇراستىرۋعا ۇيرەتەمىن. قىسقا ولەڭدەر ارقىلى فيگۋرالاردى تاپقىزامىن.
1) بۇرىش جوق مەندە ەش قانداي،
ۇقسايمىن مەن تاباققا،
قاربىزعا دا، شارعا دا
تاۋىپ كورشى قاندايمىن
دوڭگەلەكپى، دوپتايمىن
2) مەنىڭ دوسىم ءبىر قىزىق،
جان جاعى بار تىك سىزىق
قابىرعالارى بىردەي،
ونىڭ اتى – ءتورتبۇرىش.
3) ءۇش توبەم بار ءسۇيىرلى،
تاۋعا ۇقسايمىن سۇيكىمدى
كىم تابادى، قانەكەي،
ءۇشبۇرىش دەدى ءبارى دە.
سىزىقتار تۇيىقتالىپ بەلگىلى ءبىر ءپىشىن قۇرايدى.
فيگۋرالاردىڭ كومەگىمەن جانۋارلاردىڭ قىزىقتى پىشىندەرىن جاساپ كورەيىك.
«ويۋ - ورنەك قۇراستىرۋ» تاقىرىبىن وتكەن ساباقتا ورنەكتەردى نەمەسە ءتۇرلى فيگۋرالار مەن سىزىقتاردى بەلگىلى تارتىپپەن ورنالاستىرىپ، قاراپايىم ويۋ - ورنەك قۇراستىرادى. ويۋ - ورنەكتەردىڭ قانداي گەومەتريالىق فيگۋرالاردان تۇراتىنىن ايتقىزامىن. ءوز ويلارىنان گەومەتريالىق پىشىندەردەن ويۋ - ورنەكتەر ويلاپ تابۋىن تاپسىرامىن.

قىزىقتى ماتەماتيكا ساباعىندا پايدالانۋ
«قىزىقتى ماتەماتيكا» ساباعىندا «سيقىرلى كوزىلدىرىك» ويىنىن ويناتامىن. بالالارعا ەلەستەتە وتىرىپ، كوزىمىزگە سيقىرلى كوزىلدىرىكتى كيەمىز. ءبىرىنشى كوزىلدىرىگىمىز دوڭگەلەك، ونى كيگەنىمىزدە ءبىز جان - جاعىمىزدان تەك قانا دوڭگەلەك ءپىشىندى زاتتاردى تابامىز. مىسالى: ساعات، گۇل سالاتىن ىدىستىڭ ءتۇبى ت. ب ەكىنشى كوزىلدىرىك - ءتورت بۇرىشتى. ونى كيىپ جان - جاعىمىزعا قارايمىز، ءتورتبۇرىشتى ءپىشىندى بۇيىمداردى ايتامىز. مىسالى: تاقتا، ۇستەل، كىتاپ، تەرەزە، ەسىك، ت. ب. بۇل كوزىلدىرىكتى شەشىپ، ءۇشىنشىسىن كيەمىز. ونىڭ كوزدەرى ءۇشبۇرىشتى ەكەن. قيالىمىزدا سىنىپتان شىعىپ قورشاعان ورتادان ىزدەپ كورەيىك: ءۇيدىڭ شاتىرى، قۇستىڭ تۇمسىعى، ت. ب

قورىتىندى
وسىنداي قاراپايىم جاتتىعۋلار پروسەسىندە بالالاردى گەومەتريالىق فيگۋرالاردى اجىراتۋ، انىقتاۋ، سىزۋ، ولشەمدەرىن تابا ءبىلۋ داعدىلارى قالىپتاسىپ، گەومەتريالىق تۇسىنىكتەرى دامىپ وتىرامىن. سونداي - اق بالالاردى ماتەماتيكانىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلاتىن گەومەترياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، قورشاعان ورتانى تانىپ - ءبىلۋ، زەردەلەپ ۇيرەنۋگە جەتەلەيمىن..
عىلىم مەن تەحنيكا دامىپ وتىرعان قازىرگى كەزەڭدە وقۋشىلارعا بەلگىلى كولەمدە ءبىلىم - بىلىك داعدىلارىن مەڭگەرتۋمەن بىرگە تابيعات، قورشاعان ورتا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتە وتىرىپ، ولاردى زەرتتەۋشىلىك باعىتتا جان - جاقتى دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى جانە ءاربىر ۇستازدىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.