InfoHub Logo

«گۇل – عاجايىپ دۇنيە»
سىنىپ وقۋشىلارىنا گۇل تۇرلەرى، ساندىك جانە ءۇي وسىمدىكتەرىن ءوسىرۋ، باپتاۋ، كۇتۋ، گۇل ەرەكشەلىكتەرى، مەكەن ەتۋ ورتاسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ ماقساتىندا «گۇل — عاجايىپ دۇنيە» تاقىرىبىندا تاربيە ساعاتىن وتكىزدىم.
تاربيە ساعاتى سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە سوزىمەن باستالدى. تابيعاتتىڭ بولىنبەس بولشەگىنىڭ ءبىرى — وسىمدىك. وسىمدىك ادام بالاسى ءۇشىن، ىشسە تاماق، كيسە كيىم، جاقسا وتىن، مالىنا ءورىس، ەزىنە قونىس بولعان. سوندىقتان «ءبىر تال كەسسەڭ، ون تال ەك»، «اتاڭنان مال قالعانشا تال قالسىن»، «كوكتى جۇلما كوكتەي سولارسىڭ» دەگەن دانالىق سوزدەرى وسى وسىمدىكتى قادىرلەپ، قاستەرلەۋدەن تۋعان.«گۇل — دۇنيە كوركى» دەسەك قاتەلەسپەيمىز. گۇلدەردىڭ دە بىزدەر سياقتى جانى بار. ولار ادامعا ۇلكەن پايدا كەلتىرەدى. كەيبىر گۇلدەر قورشاعان ورتاعا جاعىمدى ەنەرگيا بولەدى. ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ سۇيىكتى گ ۇلى بولادى. مەرەكەلەردە، تۋعان كۇندەردە، جاقسىلىقتا گۇل سىيلاۋ - ۇلكەن قۇرمەتتىڭ بەلگىسى. سوندىقتان بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز وسى گۇلدەر الەمىنە ارنالادى. (سىنىپ جەتەكشىنىڭ سوزىنەن كەيىن «گۇل — تابيعات بايلىعى» اتتى تەلەديداردان بەينە ماتەريال تاماشالانادى).

1 - وقۋشى. تابيعات بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قۇتتى قونىس مەكەنى، التىن ۇيا بەسىگى. ال، ادام ءۇشىن تابيعات ەڭ قاسيەتتى دە قاستەرلى ۇعىم. قازاق حالقىنىڭ بار ءومىرى تابيعات پەن تىكەلەي بايلانىستى ءوتىپ كەلەدى. سۇلۋ تابيعاتتى كوزبەن كورىپ، جانىڭمەن سەزىپ، سول قالپىندا سۇيە ءبىلۋ قانداي ءلاززات! 2 - وقۋشى.
اي، جۇلدىزعا جىلى جەل حابار بەرىپ،
جان - جانۋار قۋانار تويعا ەلىرىپ.
ازالى اڭ كورپەسىن سىلكە تاستاپ،
جەر كۇلىمدەر، وزىنە شىراي بەرىپ — دەپ دانىشپان اباي بابامىز ايتقانداي كوكتەم كەلسە قار ەريدى، تابيعات تۇرلەنەدى، تىرشىلىك جاندانادى. 3 - وقۋشى. حالقىمىزدىڭ تابيعات جونىندەگى وي - پىكىرلەرى تابيعات قۇبىلىستارىمەن ۇندەسىپ جاتادى. بۇل قۇبىلىستاردى شاكارىم بابامىزدىڭ ولەڭدەرىنەن دە كورۋگە بولادى.

شىمدى جەردە كورەسىز قارا توپىراق،
شىرىگەن شوپ، توزاڭنان بولعان قۇراق.
ەگەر وعان دىم ءتيىپ، كۇن جىلىنسا،
جان كىرىپ، ءشوپ شىعادى گۇل جاپىراق.
4 - وقۋشى.
گۇلدەر، گۇلدەر، كوپ گۇلدەر،
قىزىل گۇلدەر، كوك گۇلدەر
جاينار كەزىم كەلدى دەپ.
قاناتتارىڭ جەلبىرەپ،
تاڭمەن بىرگە ويانىپ
كۇن نۇرىنا بويانىپ
كورىك بەردىڭ دالاعا.
ت. مولداعالييەۆ.

5 - وقۋشى.
گۇلدەر، گۇلدەر نە ءتۇرلى،
قۇلپىردى دا جەتىلدى.
بارلىق دالا ورتەنىپ،
بارا جاتقان سەكىلدى.
ءورت دەگەنىم — گۇل ەكەن،
وتقا ۇقساپ تۇر ەكەن.
ءلۇپىل قاعىپ جۇرەگىم
ءۇزىپ الدىم بىرەۋىن
سىيلايىن دەپ اناما.
ت. مولداعالييەۆ.

(سىنىپتاعى قىز بالالار گۇل بەينەسىندە كيىنەدى دە، گۇل بەينەسىندە كيىنگەن قىزداردى ۇل بالالار كوپشىلىككە تانىستىرادى).
6 - وقۋشى. كوكتەمنىڭ كورىكتى گۇلدەرىنىڭ ءبىرى — بايشەشەك. كەيدە ونى قارعالداق دەپ تە اتايدى. بيىكتىگى 15سم، ەرتە كوكتەمدە ناۋرىز ايىنىڭ باس كەزىندە كوكتەپ، بۇرشىك جارادى.
7 - وقۋشى. بايشەشەك.
مەن بولامىن قىرلارىندا تەكەمەتتىڭ.
كوكتەمگە العاش كورىك اپەرەتىن.
بايشەشەكپىن، كوكتەسەم قار استىندا،
قىس ىزعارىن، قايمىقپاي كوتەرەتىن.
ىدىرادى مۇز بەن قار،
مەن شىققان سوڭ سىنالىپ.
الا بۇلتتان جۇلدىزدار،
قاراعانداي سىعالاپ.
از ءومىردىڭ وزىندە،
وت جالىن بوپ لاۋلادىم.
سوعىلعان دەر كەزىندە،
كۇمىس قوڭىراۋلارىم.
ەلەمەدىم ىزعاردى،
كۇنگە كۇلىپ قارادىم.
قىزىقتىرىپ قىزداردى،
گۇلگە نەگىز قالادىم.
ورازاقىن اسقار.

8 - وقۋشى. قىزعالداق — لالاگۇلدىلەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن كوپ جىلدىق وسىمدىك. «تيۋلپان» نەگىزىنەن تۇرىك ءسوزى، باس كيىم دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. تۇرىكتەردە «تيۋربان» دەپ اتالاتىن قىزعالداققا ۇقساس باس كيىم بار ەكەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن قىزعالداقتىڭ وتانى — گوللانديا بولىپ سانالاتىن. 2001 جىلى الماتى قالاسىندا «قىزعالداق جانە ادام» اتتى حالىقارالىق فەستيۆال وتكىزىلدى. وسى فەستيۆالدا قىزعالداقتىڭ ءبىرىنشى وتانى — قازاقستان، ال ەكىنشى وتانى - گوللانديا دەپ حابارلاندى. نيدەرلاند ەلىنىڭ حانشايىمى بەاتريس ەلباسىمىزبەن كەزدەسۋدە: «ۇلى جىبەك جولى ەۋروپا مەن ازيانى جالعاستىرسا، قىزعالداق قازاقستان مەن گوللانديانى جانە باسقا دا ەلدەردى جالعاستىردى. قىزعالداقتىڭ ءسىزدىڭ ەلدە كەزدەسپەيتىن جەرى جوق ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ۇلى جىبەك جولى كەزىندە، قىزعالداق الەم ەلدەرىنە تارالعانى دالەلدەنىپ وتىر. سوندىقتان قىزعالداقتىڭ وتانى — قازاقستان ەكەنىن الەم مويىنداپ وتىر» — دەگەن بولاتىن.

9 - وقۋشى. قىزعالداق.
كىم بىلمەس قىر ارۋى قىزعالداقتى،
ءوڭ بەرىپ كوركەيتەمىز ءاربىر باقتى.
ءسانى دەپ ءومىرىنىڭ، كوڭىلىنىڭ،
سىي ەتىپ، مەنى جىگىت قىزعا ارناپتى.
قىزىل عالداق، اق عالداق،
قولدا بار نە ماقتالماق.
قازاقستان ەجەلدەن،
الۋان گۇلدەر جاپقان ب ا ق.
ۇقسايدى وعان قوڭىراۋ،
اركىمگە ءتيىس ول ۇناۋ.
قۇرتا المادى سان تاپتاپ،
قازاقپەنەن ونى جاۋ.
كەڭ تەسىنەن دالانىڭ،
سىيلار شاتتىق، ماعان مۇڭ.
قورعاپ، تامعان دەپ قالام،
قانى ما اتا - بابامنىڭ؟
جۇمىرتقا ما جۋرەك پە؟
شام با جانعان تۇنەكتە،
ۇرپاقتارىم، قاستەرلە،
گۇلىڭدى دە جۇدەتپە.
بىزدەردە الۋان بار عالداق،
شىعادى ەرتە قارسالداق.
شەتەل الىپ بايىپتى،
قالمايىق بىزدەر تال قارماپ.
شەتەلگە پايدا پۇل بولىپ،
كۇلپىردى الۋان تۇرگە ەنىپ.
قىمباتتاپ اتا مەكەنگە،
ورالمان گۇل بوپ ءجۇر كەلىپ.
ورازاقىن اسقار.

10 - وقۋشى. ىنجۋگۇل — بۇل دا لالاگۇلدىلەر تۇقىمداسىنا جاتادى. ىنجۋگۇلدىڭ حوش ءيىسى، كوز قۋانتار ادەمى گۇلدەرى كەز كەلگەن ادامدى تولعاندىرماي قويمايدى. ماي ايىنىڭ العاشقى كۇندەرى بۇكىل پاريج ىنجۋگۇلگە مالىنىپ كەتەتىن كورىنەدى. بۇل كۇندى «ىنجۋگۇل كۇندەرى» دەپ مەيرامعا اينالدىرعان. ۋاقىتىندا اتاقتى سازگەر پ. ي. چايكوۆسكيي «مەن ىنجۋگۇلدى گۇلدەر پاتشاسى دەپ بىلەم»، - دەگەن ەكەن. ءبىر قىزىعى ول سۇيىكتى گۇلىنە ارناپ مۋزىكا ەمەس، ولەڭ شىعارعان. ال، ول سوزگە سازگەر ا. س. ارەنسكيي مۋزىكا جازعان. سونىمەن حالىق اراسىندا «دەم بەرۋشى»، «شابىت بەرۋشى» اتالعان ىنجۋگۇل، قازاقستاندا تەك ورال وڭىرىندە وسەدى.

ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى،
ماڭعىستاۋ سەلوسى، №1ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى كارشىگايەۆا گۋلبانۋ