ءىلياس ەسەنبەرلين - 105 جىل
تاربيە ساعات تاقىرىبى: اتى الەمگە ءماشھۇر جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرلين - 105 جىل
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى قازاق حالقىنىڭ دارا تۇلعاسى، ۇلى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ باي شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
3. تاربيەلىك: حالقىنا قالدىرعان شوقتىعى بيىك تۋىندىلارىنا شاكىرت جۇرەگىندە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ۇلگى الۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەنىس، زەرتتەۋشىلىك ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءى. ەسەنبەرليننىڭ سۋرەتى، شىعارمالار كورمەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ەپيگراف:«ءى. ەسەنبەرلين قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، قازاق حالقى تاريحىنىڭ تورىنەن لايىقتى ورىن الاتىن دارا تۇلعا...» ن. نازاربايەۆ.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1) توپقا ءبولۋ."الاش" جانە "كوشپەندىلەر"اتاۋلارى جازىلعان پاراقشالاردى تاڭداۋ ارقىلى توپتاسادى.
2) سەرگىتۋ ءساتى. وقۋشىلار دوپتى كەزەكپەن ءبىر - بىرىنە ۇسىنا وتىرىپ، 2020 جىلى قانداي تاريحي وقيعالار جانە اقىن، جازۋشى. قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ مەرەيتويلارى اتاپ وتىلەتىنىن ايتادى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: وي - قوزعاۋ.
"جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى". اتاقتى «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ اۆتورى، تاريحي جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ 105 جىلدىعى 2020 جىلى اتالىپ وتپەك. قارا ءسوزدىڭ حاس شەبەرى، قازاق ادەبيەتىندەگى تاۋ تۇلعانىڭ مەرەي تويى يۋنەسكو كولەمىندە تويلانباق. ال، ءبىز ول تۋرالى نە بىلەمىز؟
ماعىنانى تانۋ:
1 - وقۋشى:
10 قاڭتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا بۇگىنگە دەيىن ەڭ كوپ رومان (17) جازعان جازۋشى - ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تۋعان كۇنى. Ӏلياس ەسەنبەرلين (10 قاڭتار 1915 جىلى قازىرگى اقمولا وبلىسى، اتباسار قالاسى - قازان 1983جىل، الماتى) — قازاق جازۋشىسى.
ەسىن بىلەتىن قازاق ەسەنبەرليندى تانىمايدى دەسەك، ەلدىگىمىزگە سىن بولار.
"ەسەنبەرلين ءىلياس قىزىق ەدى،
ەرەيمەننىڭ سىلەمى،
ۇزىگى ەدى.
****
ارعىماعى بولسا دا ارىق ءتىپتى،
الاماندا، ايتەۋىر، جارىپ شىقتى.
تىرەسكەننىڭ ءبىرازى شىدامادى،
تىزەسى دە قاتتى ەدى جارىقتىقتىڭ!
سايالايتىن كىسىسىن سايالايتىن.
ايالايتىن ادامىن ايالايتىن.
اعايىن دەپ جاتپايتىن،
اعايىندى
ايامايتىن جەرىندە ايامايتىن!
ەلىم دەيتىن، ايتەۋىر، جەرىم دەيتىن.
ەر ۇستىندە ەشكىمگە بەرىلمەيتىن.
جازۋعا دا، ارينە، جالىقپايتىن،
ەگەسكە دە - شىركىن - اي!- ەرىنبەيتىن!
بۇل مىنەز عوي..."، - دەپ جىرلادى قادىر مىرزالييەۆ "ءىلياس ەسەنبەرلين" ولەڭىندە.
2 - وقۋشى: ءومىرى جانە ەڭبەك جولى. جازۋشىنىڭ بالالىق شاعى اشتىق جالماعان زۇلمات زامانعا تاپ كەلىپ، 5 جاسىندا تۇل جەتىم قالدى. بالا ءىلياس بالالار ۇيىنە تاپسىرىلدى. شىعارماشىلىققا ءبىر تابان جاقىن وسكەن ول قابىرعا گازەتىنە ولەڭ جازىپ تۇردى. مەكتەپتى ءتامامداعان سوڭ، قىزىلوردا قالاسىنا بارىپ، ينتەرنات ءمۇعالىمى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستى. كەيىن قارساقپايداعى اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىندە جۇمىس ىستەدى. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، الماتىداعى قازاق تاۋ - كەن ينستيتۋتىنا ءتۇستى. تالانتتى دا تالاپتى جىگىت تەز كوزگە ءتۇسىپ، 1937جىلى قازاقستان كسر - نىڭ ءبىرىنشى كونستيتۋسياسىن قابىلداعان قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ العاشقى توتەنشە سەزدىنە دەلەگات بولىپ سايلاندى.
3 - وقۋشى: 1940 جىلى قازاق تاۋ - كەن ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، جەزقازعان رۋدنيكتەرىندە ينجەنەر بولادى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان.
1942 - 1947 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان كپ وك - ءنىڭ نۇسقاۋشىسى،
1951 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى،
1953 - 1954 جىلدارى ق ر گەولوگيا مينيسترلىگىندە اعا ينسپەكتور، 1954 - 1955 جىلدارى بەرسۇگىر شاحتا باسقارماسىنىڭ (اقتوبە وبلىسى) باستىعى، 1955 - 1957 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىنىڭ اعا رەداكتورى، 1958 - 1967 جىلدارى "قازاقفيلم" كينوستۋدياسىنىڭ اعا رەداكتورى، سەناريي رەدكوللەگياسىنىڭ مۇشەسى، 1967 - 1971 جىلدارى "جازۋشى" باسپاسىنىڭ ديرەكتورى، 1971 - 1975 جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ 2 - حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.
ءمۇعالىم: ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىندا 17 رومان جازىپ قالدىرعان ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ بولمىسىن اشۋ ماقساتىندا ءوز ويىن العا شىعاردىق.«مەن الدىمەنەن ماتەريال جينايمىن. دەرەكتەر ىزدەيمىن. ايعاقتى ۋاقيعالاردى قارايمىن. حالىق فولكلورىنا سۇيەنەمىن. جازبا بەتىندە قانداي شىعارمالار بار، سونىڭ بارلىعىن قولىم جەتكەن جەرگە دەيىن زەرتتەيمىن، وقيمىن، بىرىمەن ءبىرىن سالىستىرامىن. وسىلاي دايىندايمىن. ماتەريال دايىندالعاننان كەيىن الدىمەن ويعا سالىپ، ءبىر جىل وتە مە، كوپ جىل وتە مە، ميىما ءوزىم جازامىن. نە تۋرالى بولۋ كەرەك، اسىل ارمانىڭ نە ەدى وسى كىتاپتى جازعاندا، نەنى كوتەرگىڭ، نەنى اشىپ ايتقىڭ كەلەدى؟ …تەرەڭدەپ ىزدەنىپ، ءوز اقىلىمنىڭ جەتكەن جەرىنە شەيىن جازامىن».
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ماقتارال اۋدانى،
"ت. اۋباكيروۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى"
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى اليبەكوۆا تاربيا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى قازاق حالقىنىڭ دارا تۇلعاسى، ۇلى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ باي شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
3. تاربيەلىك: حالقىنا قالدىرعان شوقتىعى بيىك تۋىندىلارىنا شاكىرت جۇرەگىندە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ۇلگى الۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەنىس، زەرتتەۋشىلىك ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءى. ەسەنبەرليننىڭ سۋرەتى، شىعارمالار كورمەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح.
ەپيگراف:«ءى. ەسەنبەرلين قازاق ادەبيەتىنىڭ عانا ەمەس، قازاق حالقى تاريحىنىڭ تورىنەن لايىقتى ورىن الاتىن دارا تۇلعا...» ن. نازاربايەۆ.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1) توپقا ءبولۋ."الاش" جانە "كوشپەندىلەر"اتاۋلارى جازىلعان پاراقشالاردى تاڭداۋ ارقىلى توپتاسادى.
2) سەرگىتۋ ءساتى. وقۋشىلار دوپتى كەزەكپەن ءبىر - بىرىنە ۇسىنا وتىرىپ، 2020 جىلى قانداي تاريحي وقيعالار جانە اقىن، جازۋشى. قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ مەرەيتويلارى اتاپ وتىلەتىنىن ايتادى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: وي - قوزعاۋ.
"جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى". اتاقتى «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ اۆتورى، تاريحي جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ 105 جىلدىعى 2020 جىلى اتالىپ وتپەك. قارا ءسوزدىڭ حاس شەبەرى، قازاق ادەبيەتىندەگى تاۋ تۇلعانىڭ مەرەي تويى يۋنەسكو كولەمىندە تويلانباق. ال، ءبىز ول تۋرالى نە بىلەمىز؟
ماعىنانى تانۋ:
1 - وقۋشى:
10 قاڭتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا بۇگىنگە دەيىن ەڭ كوپ رومان (17) جازعان جازۋشى - ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تۋعان كۇنى. Ӏلياس ەسەنبەرلين (10 قاڭتار 1915 جىلى قازىرگى اقمولا وبلىسى، اتباسار قالاسى - قازان 1983جىل، الماتى) — قازاق جازۋشىسى.
ەسىن بىلەتىن قازاق ەسەنبەرليندى تانىمايدى دەسەك، ەلدىگىمىزگە سىن بولار.
"ەسەنبەرلين ءىلياس قىزىق ەدى،
ەرەيمەننىڭ سىلەمى،
ۇزىگى ەدى.
****
ارعىماعى بولسا دا ارىق ءتىپتى،
الاماندا، ايتەۋىر، جارىپ شىقتى.
تىرەسكەننىڭ ءبىرازى شىدامادى،
تىزەسى دە قاتتى ەدى جارىقتىقتىڭ!
سايالايتىن كىسىسىن سايالايتىن.
ايالايتىن ادامىن ايالايتىن.
اعايىن دەپ جاتپايتىن،
اعايىندى
ايامايتىن جەرىندە ايامايتىن!
ەلىم دەيتىن، ايتەۋىر، جەرىم دەيتىن.
ەر ۇستىندە ەشكىمگە بەرىلمەيتىن.
جازۋعا دا، ارينە، جالىقپايتىن،
ەگەسكە دە - شىركىن - اي!- ەرىنبەيتىن!
بۇل مىنەز عوي..."، - دەپ جىرلادى قادىر مىرزالييەۆ "ءىلياس ەسەنبەرلين" ولەڭىندە.
2 - وقۋشى: ءومىرى جانە ەڭبەك جولى. جازۋشىنىڭ بالالىق شاعى اشتىق جالماعان زۇلمات زامانعا تاپ كەلىپ، 5 جاسىندا تۇل جەتىم قالدى. بالا ءىلياس بالالار ۇيىنە تاپسىرىلدى. شىعارماشىلىققا ءبىر تابان جاقىن وسكەن ول قابىرعا گازەتىنە ولەڭ جازىپ تۇردى. مەكتەپتى ءتامامداعان سوڭ، قىزىلوردا قالاسىنا بارىپ، ينتەرنات ءمۇعالىمى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستى. كەيىن قارساقپايداعى اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىندە جۇمىس ىستەدى. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، الماتىداعى قازاق تاۋ - كەن ينستيتۋتىنا ءتۇستى. تالانتتى دا تالاپتى جىگىت تەز كوزگە ءتۇسىپ، 1937جىلى قازاقستان كسر - نىڭ ءبىرىنشى كونستيتۋسياسىن قابىلداعان قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ العاشقى توتەنشە سەزدىنە دەلەگات بولىپ سايلاندى.
3 - وقۋشى: 1940 جىلى قازاق تاۋ - كەن ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، جەزقازعان رۋدنيكتەرىندە ينجەنەر بولادى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان.
1942 - 1947 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان كپ وك - ءنىڭ نۇسقاۋشىسى،
1951 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى،
1953 - 1954 جىلدارى ق ر گەولوگيا مينيسترلىگىندە اعا ينسپەكتور، 1954 - 1955 جىلدارى بەرسۇگىر شاحتا باسقارماسىنىڭ (اقتوبە وبلىسى) باستىعى، 1955 - 1957 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىنىڭ اعا رەداكتورى، 1958 - 1967 جىلدارى "قازاقفيلم" كينوستۋدياسىنىڭ اعا رەداكتورى، سەناريي رەدكوللەگياسىنىڭ مۇشەسى، 1967 - 1971 جىلدارى "جازۋشى" باسپاسىنىڭ ديرەكتورى، 1971 - 1975 جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ 2 - حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.
ءمۇعالىم: ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ تاريحىندا 17 رومان جازىپ قالدىرعان ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ بولمىسىن اشۋ ماقساتىندا ءوز ويىن العا شىعاردىق.«مەن الدىمەنەن ماتەريال جينايمىن. دەرەكتەر ىزدەيمىن. ايعاقتى ۋاقيعالاردى قارايمىن. حالىق فولكلورىنا سۇيەنەمىن. جازبا بەتىندە قانداي شىعارمالار بار، سونىڭ بارلىعىن قولىم جەتكەن جەرگە دەيىن زەرتتەيمىن، وقيمىن، بىرىمەن ءبىرىن سالىستىرامىن. وسىلاي دايىندايمىن. ماتەريال دايىندالعاننان كەيىن الدىمەن ويعا سالىپ، ءبىر جىل وتە مە، كوپ جىل وتە مە، ميىما ءوزىم جازامىن. نە تۋرالى بولۋ كەرەك، اسىل ارمانىڭ نە ەدى وسى كىتاپتى جازعاندا، نەنى كوتەرگىڭ، نەنى اشىپ ايتقىڭ كەلەدى؟ …تەرەڭدەپ ىزدەنىپ، ءوز اقىلىمنىڭ جەتكەن جەرىنە شەيىن جازامىن».
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ماقتارال اۋدانى،
"ت. اۋباكيروۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى"
تاريح ءپانى ءمۇعالىمى اليبەكوۆا تاربيا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى2 - ءبولىم «مەنىڭ مەكتەبىم» اڭگىمە جازۋ«ڭ» دىبىسى مەن ءارپىوسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋ ماقساتتارى (وقۋ باعدارلاماسىنا سىلتەمەۋ)1. 3. 4. 1 بەرىلگەن تاقىرىپقا ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن جا...
