جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ. بويتۇمار.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ. بويتۇمار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ تاقىرىبىن ءتۇسىندىرۋ. «بويتۇمار» سۋۆەنيرىن دايىنداۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ۇلتىمىزدىڭ قولونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
وزىنە دەگەن ۇقىپتىلىق پەن سەنىمدىلىكتى ساقتاۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ قولونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، شىعارماشىلىق ويىن دامىتۋ، ىزدەنۋگە، شاپشاڭدىقتى دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، پراكتيكالىق.
ساباقتىڭ ءادىسى: مودۋلدىك بلوكتى جۇيە بويىنشا وقىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: نۇسقاۋ كارتاسى، وقۋلىقتار، ۇلگىلەر، كومپيۋتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريالىق، بەينەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا قايتالاۋ. سۇراق، جاۋاپ ارقىلى پىسىقتاۋ.
ءبىز وتكەن تاقىرىپتاردا وسىمدىك تەكتەس، جانۋار تەكتەس ويۋ-ورنەكتەردى، ونىڭ شىعۋ تاريحىن وتكەن بولاتىنبىز.
ال ولاي بولسا ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاپ وتەيىن.
ويۋ-ورنەك قايدان شىققان؟
ويۋ-ورنەگىمىزدى قالاي ساقتاپ قالدىق؟
ول ءۇشىن ويۋ-ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحىنا ساياحات جاسايىق.
قازاق حالقى جەرى وت، سۋى مول جايىلىم قۋىپ، كەڭ ساحارادا ءجۇرىپ جەر سۋىنىڭ ءقادىر قاسيەتىن جەتىك بىلگەن، جايلى قونىس ىزدەي ءجۇرىپ، وسىمدىك قاسيەتىن مول بايىپتاعان.
1. وقۋشى: ەرتەدە ءبىر ءادىل حان بولىپتى. سونىڭ جارلىعى بويىنشا قول استىنداعى ەلدىڭ ويۋ-ورنەك، كەستە توقىما، ءبادىز، تىگىن ونەرلەرىن مەڭگەرگەنى سونشا، ۇيلەرىنىڭ ءىشى-سىرتى، كيىم-جيھازدارى، قۇرال-سايماندارى بارلىعى دا ويۋلانعان، ءارى ورنەكتەلگەن كورىكتى ەكەن.
حالىق ءبىر تىلدە سويلەسە الاتىن بولىپتى. سول سەبەپتەن بۇل ەل باسقارۋشى-ويۋحان دەپ اتالىپ كەتىپتى.
2. وقۋشى: كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بوتەن ەلدىڭ حانى سوعىس اشىپ، ويۋحاندى ورنىنان الىپ، بيلىكتى ءوزى باسقارادى. ول ەسكى سالت، كونە ءداستۇر، بايىرعى ادەتپەن، ادەپ، ەجەلگى ونەر بەلگىلەرىنىڭ ءبارىن جويىپ، جاڭاشا قۇرماق بولىپتى.، ءبىراق ەسكى ويۋدىڭ ورنىنا جاڭا ويۋ تابا الماپتى. جاڭاسى ۇزاققا بارماي ۇمىت بولىپتى.
3. وقۋشى: - ۋا، حان كەش! مىنا رايىڭىزدان قايتىڭىز، تەرىس جولمەن كەتىپ جاتىرسىز، - دەپ ءجونىن ايتقاندا، ايتپاق بولعاننىڭ دا كوزىن جويا بەرىپتى.ويۋحاندى زىندانعا تاستايدى.
4. وقۋشى: جويۋحاننىڭ جالعىز ۇلى جولعا شىعادى.
جولىنداعى اڭ اتاۋلىنى تۇگەل قىرىپ، ەتى مەن تەرىسىنە قارىق بولماق نيەتپەن ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەلە جاتقاندا ءبىر ۇكى مۇنىڭ بەتىنە شاپشيدى.ەش نارسە كورە الماي تەنتىرەپ كەلە جاتىپ، جار باسىنان قۇلاپ، كولگە باتىپ ولەدى.
5. وقۋشى: بۇل كەزدە جويۋحان بالاسىنا ىزدەۋ سالىپ جاتقان ەدى.
-«كىمدە – كىم بالامنىڭ ءولىمىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن»، -دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ ، ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى.
مۇنى ەستىگەن ويۋحان ىزدەۋگە ءوزى باراتىنىن حابارلايدى.ول جولعا كەرەكتىنىڭ ءبارىن الىپ شىعادى.جولدا زارداپ شەككەن جان-جانۋارلارعا كومەگىن تيگىزىپ، ەڭ سوڭىندا قاناتى سىنعان ۇكىنى ەمدەيدى.
--جويۋحاننىڭ بالاسىن كوردىڭ بە؟- دەپ سۇرايدى.
--قانىپەزەر حان بالاسىنىڭ جولىندا كەزىككەننىڭ ءبارىن جويىپتى. مىنە، وسى كورىنىستىڭ ءبارىن ويۋحان كىلەمگە ويۋلاپ سالىپ، جويۋحاننىڭ الدىنا جايىپتى، كىلەمدەگى ويۋلاردان جويۋحان بالاسىنىڭ جولىن كورىپتى....
(سۋرەتتەرىبار.)
6. وقۋشى:- كىم ەكەندىگىڭدى اڭدارعا كورسەتكەنشە، ەل ىشىندەگى دۇشپاندارىڭا نەگە كورسەتپەدىڭ؟ ءتىرىمىسىڭ، ءولىمىسىڭ؟ توقتا، مىنا ويۋ نە دەپ تۇر؟ بالاڭ ەكىگە ءبولىندى - جانى رۋحتا، ءتانى ءارۋاققا اينالدى دەپ تۇر ما؟
-و، جاراتقان، ۇلىمنىڭ ولگەنى مە، ولتىرەم! دەپ ويۋحانعا تونەدى. سوندا ويۋحان :
- دات، تاقسىر بالاڭنىڭ ءولىمىن وزىڭنەن ەستىدىك، الىنسا سەنىڭ باسىڭ الىنۋى كەرەك دەيدى.
ويۋحاندى ەل-جۇرتى اق كيىزگە وراپ، ۇلان-اسىر توي جاسايدى.
ەلى توپ ونەرىن قايتا جالعاستىرادى. اقىلىمەن دانالىعىنىڭ ارقاسىندا ويۋحان ويۋ-ورنەكتى، ەلىن-جەرىن جاۋىنان قورعاۋ ماقساتىندا قولدانا ءبىلدى.
1. ويۋ-ورنەكتەر نەشە تۇرگە بولىنەدى؟ جانە ولاردى اتا؟
جاۋابى:4 تۇرگە، وسىمدىك تەكتەس، زومورفتىق، گەومەتريالىق، كوسمونولوگيالىق.
2. يت قۇيرىق ويۋى بۇيىمنىڭ قاي جەرىنە سالىنادى؟
جاۋابى:ەر ادامنىڭ شالبارىنىڭ بالاعىنا سالىنادى. «دۇشپانىڭ كەۋدەڭنەن تومەن بولسىن»دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
3. قوشقار ءمۇيىز ويۋى نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى:بايلىقتىڭ، مولشىلىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى.
4.قوس اققۋ ويۋى نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى: پاكتىكتىڭ، ادالدىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى.
5.پازىرىق قورعانىنان تابىلعان ەڭ كونە ويۋلاردىڭ ءبىرىن اتا؟
جاۋابى:ءتورتقۇلاق.
6.ويۋ-ورنەكتىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
جاۋابى: 200-300 دەي.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
- قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز: «جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ».
- جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ دەگەنىمىز - بۇيىمنىڭ بەتىنە ورنەك سالۋدى، ورنەك ناقىشتارىن تەپ-تەگىس ءبىر عانا جازىقتىقتا عانا ەمەس، ەكى نەمەسە ءۇش جازىقتىققا بەدەرلەۋ رەتى. سوندا ءبىر ويۋدىڭ ناقىشىنان ەكىنشى ويۋدىڭ ناقىشى وقشاۋلانىپ، ىرىكتەنىپ، تۇرپاتتانىپ كورىنەدى.
وسى تاقىرىپقا بايلانىستى « بويتۇمار» سۋۆەنيرىنىڭ دايىندالۋ تەحنولوگياسىمەن تانىسايىق.
بويتۇمار- بۇل ماگيالىق ىسپەتتەس، ءتىل كوزدەن ساقتاۋ ، ءمان-ماعىناسى سىرعا تولى سۋۆينەر.
تۇستەرى-قارا، اق، قىزىل.
قارا ءتۇس- تۋعان جەردىڭ بەلگىسى.
اق ءتۇس-ادالدىقتىڭ، تازالىقتىڭ بەلگىسى.
قىزىل ءتۇس- جالىنداعان جاستىقتىڭ، ءتىل كوزدەن ساقتاۋدىڭ بەلگىسى رەتىندە ايتىلعان.
قوشقار مۇيىز-مولشىلىقپەن بايلىقتىڭ بەلگىسى.
(سۋرەتى بار)
بويتۇماردىڭ ورىندالۋ رەتى:(دايىندالۋ كارتاسى بار.)
سەرگىتۋ ءساتى.
ساراماندىلىق جۇمىس.
قورىتىندى: تەست
1.اسپان الەمىنە بايلانىستى ويۋ ورنەكتەردى اتاڭدار؟
ا) قوشقار ءمۇيىز
ءا) بالعا ويۋى
ب) سىڭار ءمۇيىز
ۆ) ءۇش گۇل
گ) جۇلدىز
2. مالدىڭ ىزىنە بايلانىستى ويۋ-ورنەك
ا) بەس دوڭگەلەك
ءا) ءقوشقارمۇيىز
ب) تۇيە تابان
ۆ) سۋ ورنەگى
3. ونەرلىنىڭ نەشە ساۋساعى تەڭ،
ونەرسىزدىڭ ءبىر ساۋساعى كەم
ا) 5
ب) 10
ۆ) 7
4. ونەرلى جان نەنىڭ كوركى، ۇكىلى قامىس كولدىڭ كوركى.
ا) جەردىڭ
ب) ءۇي
ۆ) ەلدىڭ
5. ماگيالىق ويۋ-ورنەككە قايسى ويۋ جاتادى؟
ا) تۇمار
ب) تۇيە تابان
ۆ) قۇسقانات
وقۋشىلاردى باعالاپ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ تاقىرىبىن ءتۇسىندىرۋ. «بويتۇمار» سۋۆەنيرىن دايىنداۋ.
ءا) تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ۇلتىمىزدىڭ قولونەرىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
وزىنە دەگەن ۇقىپتىلىق پەن سەنىمدىلىكتى ساقتاۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ قولونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، شىعارماشىلىق ويىن دامىتۋ، ىزدەنۋگە، شاپشاڭدىقتى دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، پراكتيكالىق.
ساباقتىڭ ءادىسى: مودۋلدىك بلوكتى جۇيە بويىنشا وقىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: نۇسقاۋ كارتاسى، وقۋلىقتار، ۇلگىلەر، كومپيۋتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريالىق، بەينەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى. وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا قايتالاۋ. سۇراق، جاۋاپ ارقىلى پىسىقتاۋ.
ءبىز وتكەن تاقىرىپتاردا وسىمدىك تەكتەس، جانۋار تەكتەس ويۋ-ورنەكتەردى، ونىڭ شىعۋ تاريحىن وتكەن بولاتىنبىز.
ال ولاي بولسا ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاپ وتەيىن.
ويۋ-ورنەك قايدان شىققان؟
ويۋ-ورنەگىمىزدى قالاي ساقتاپ قالدىق؟
ول ءۇشىن ويۋ-ورنەكتىڭ شىعۋ تاريحىنا ساياحات جاسايىق.
قازاق حالقى جەرى وت، سۋى مول جايىلىم قۋىپ، كەڭ ساحارادا ءجۇرىپ جەر سۋىنىڭ ءقادىر قاسيەتىن جەتىك بىلگەن، جايلى قونىس ىزدەي ءجۇرىپ، وسىمدىك قاسيەتىن مول بايىپتاعان.
1. وقۋشى: ەرتەدە ءبىر ءادىل حان بولىپتى. سونىڭ جارلىعى بويىنشا قول استىنداعى ەلدىڭ ويۋ-ورنەك، كەستە توقىما، ءبادىز، تىگىن ونەرلەرىن مەڭگەرگەنى سونشا، ۇيلەرىنىڭ ءىشى-سىرتى، كيىم-جيھازدارى، قۇرال-سايماندارى بارلىعى دا ويۋلانعان، ءارى ورنەكتەلگەن كورىكتى ەكەن.
حالىق ءبىر تىلدە سويلەسە الاتىن بولىپتى. سول سەبەپتەن بۇل ەل باسقارۋشى-ويۋحان دەپ اتالىپ كەتىپتى.
2. وقۋشى: كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بوتەن ەلدىڭ حانى سوعىس اشىپ، ويۋحاندى ورنىنان الىپ، بيلىكتى ءوزى باسقارادى. ول ەسكى سالت، كونە ءداستۇر، بايىرعى ادەتپەن، ادەپ، ەجەلگى ونەر بەلگىلەرىنىڭ ءبارىن جويىپ، جاڭاشا قۇرماق بولىپتى.، ءبىراق ەسكى ويۋدىڭ ورنىنا جاڭا ويۋ تابا الماپتى. جاڭاسى ۇزاققا بارماي ۇمىت بولىپتى.
3. وقۋشى: - ۋا، حان كەش! مىنا رايىڭىزدان قايتىڭىز، تەرىس جولمەن كەتىپ جاتىرسىز، - دەپ ءجونىن ايتقاندا، ايتپاق بولعاننىڭ دا كوزىن جويا بەرىپتى.ويۋحاندى زىندانعا تاستايدى.
4. وقۋشى: جويۋحاننىڭ جالعىز ۇلى جولعا شىعادى.
جولىنداعى اڭ اتاۋلىنى تۇگەل قىرىپ، ەتى مەن تەرىسىنە قارىق بولماق نيەتپەن ويىنا كەلگەنىن ىستەپ كەلە جاتقاندا ءبىر ۇكى مۇنىڭ بەتىنە شاپشيدى.ەش نارسە كورە الماي تەنتىرەپ كەلە جاتىپ، جار باسىنان قۇلاپ، كولگە باتىپ ولەدى.
5. وقۋشى: بۇل كەزدە جويۋحان بالاسىنا ىزدەۋ سالىپ جاتقان ەدى.
-«كىمدە – كىم بالامنىڭ ءولىمىن ەستىرتەر بولسا، سونىڭ باسىن الامىن»، -دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ ، ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى.
مۇنى ەستىگەن ويۋحان ىزدەۋگە ءوزى باراتىنىن حابارلايدى.ول جولعا كەرەكتىنىڭ ءبارىن الىپ شىعادى.جولدا زارداپ شەككەن جان-جانۋارلارعا كومەگىن تيگىزىپ، ەڭ سوڭىندا قاناتى سىنعان ۇكىنى ەمدەيدى.
--جويۋحاننىڭ بالاسىن كوردىڭ بە؟- دەپ سۇرايدى.
--قانىپەزەر حان بالاسىنىڭ جولىندا كەزىككەننىڭ ءبارىن جويىپتى. مىنە، وسى كورىنىستىڭ ءبارىن ويۋحان كىلەمگە ويۋلاپ سالىپ، جويۋحاننىڭ الدىنا جايىپتى، كىلەمدەگى ويۋلاردان جويۋحان بالاسىنىڭ جولىن كورىپتى....
(سۋرەتتەرىبار.)
6. وقۋشى:- كىم ەكەندىگىڭدى اڭدارعا كورسەتكەنشە، ەل ىشىندەگى دۇشپاندارىڭا نەگە كورسەتپەدىڭ؟ ءتىرىمىسىڭ، ءولىمىسىڭ؟ توقتا، مىنا ويۋ نە دەپ تۇر؟ بالاڭ ەكىگە ءبولىندى - جانى رۋحتا، ءتانى ءارۋاققا اينالدى دەپ تۇر ما؟
-و، جاراتقان، ۇلىمنىڭ ولگەنى مە، ولتىرەم! دەپ ويۋحانعا تونەدى. سوندا ويۋحان :
- دات، تاقسىر بالاڭنىڭ ءولىمىن وزىڭنەن ەستىدىك، الىنسا سەنىڭ باسىڭ الىنۋى كەرەك دەيدى.
ويۋحاندى ەل-جۇرتى اق كيىزگە وراپ، ۇلان-اسىر توي جاسايدى.
ەلى توپ ونەرىن قايتا جالعاستىرادى. اقىلىمەن دانالىعىنىڭ ارقاسىندا ويۋحان ويۋ-ورنەكتى، ەلىن-جەرىن جاۋىنان قورعاۋ ماقساتىندا قولدانا ءبىلدى.
1. ويۋ-ورنەكتەر نەشە تۇرگە بولىنەدى؟ جانە ولاردى اتا؟
جاۋابى:4 تۇرگە، وسىمدىك تەكتەس، زومورفتىق، گەومەتريالىق، كوسمونولوگيالىق.
2. يت قۇيرىق ويۋى بۇيىمنىڭ قاي جەرىنە سالىنادى؟
جاۋابى:ەر ادامنىڭ شالبارىنىڭ بالاعىنا سالىنادى. «دۇشپانىڭ كەۋدەڭنەن تومەن بولسىن»دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
3. قوشقار ءمۇيىز ويۋى نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى:بايلىقتىڭ، مولشىلىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى.
4.قوس اققۋ ويۋى نە ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى: پاكتىكتىڭ، ادالدىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى.
5.پازىرىق قورعانىنان تابىلعان ەڭ كونە ويۋلاردىڭ ءبىرىن اتا؟
جاۋابى:ءتورتقۇلاق.
6.ويۋ-ورنەكتىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
جاۋابى: 200-300 دەي.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
- قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز: «جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ».
- جاپسىرمالى بەدەرلى ويۋ دەگەنىمىز - بۇيىمنىڭ بەتىنە ورنەك سالۋدى، ورنەك ناقىشتارىن تەپ-تەگىس ءبىر عانا جازىقتىقتا عانا ەمەس، ەكى نەمەسە ءۇش جازىقتىققا بەدەرلەۋ رەتى. سوندا ءبىر ويۋدىڭ ناقىشىنان ەكىنشى ويۋدىڭ ناقىشى وقشاۋلانىپ، ىرىكتەنىپ، تۇرپاتتانىپ كورىنەدى.
وسى تاقىرىپقا بايلانىستى « بويتۇمار» سۋۆەنيرىنىڭ دايىندالۋ تەحنولوگياسىمەن تانىسايىق.
بويتۇمار- بۇل ماگيالىق ىسپەتتەس، ءتىل كوزدەن ساقتاۋ ، ءمان-ماعىناسى سىرعا تولى سۋۆينەر.
تۇستەرى-قارا، اق، قىزىل.
قارا ءتۇس- تۋعان جەردىڭ بەلگىسى.
اق ءتۇس-ادالدىقتىڭ، تازالىقتىڭ بەلگىسى.
قىزىل ءتۇس- جالىنداعان جاستىقتىڭ، ءتىل كوزدەن ساقتاۋدىڭ بەلگىسى رەتىندە ايتىلعان.
قوشقار مۇيىز-مولشىلىقپەن بايلىقتىڭ بەلگىسى.
(سۋرەتى بار)
بويتۇماردىڭ ورىندالۋ رەتى:(دايىندالۋ كارتاسى بار.)
سەرگىتۋ ءساتى.
ساراماندىلىق جۇمىس.
قورىتىندى: تەست
1.اسپان الەمىنە بايلانىستى ويۋ ورنەكتەردى اتاڭدار؟
ا) قوشقار ءمۇيىز
ءا) بالعا ويۋى
ب) سىڭار ءمۇيىز
ۆ) ءۇش گۇل
گ) جۇلدىز
2. مالدىڭ ىزىنە بايلانىستى ويۋ-ورنەك
ا) بەس دوڭگەلەك
ءا) ءقوشقارمۇيىز
ب) تۇيە تابان
ۆ) سۋ ورنەگى
3. ونەرلىنىڭ نەشە ساۋساعى تەڭ،
ونەرسىزدىڭ ءبىر ساۋساعى كەم
ا) 5
ب) 10
ۆ) 7
4. ونەرلى جان نەنىڭ كوركى، ۇكىلى قامىس كولدىڭ كوركى.
ا) جەردىڭ
ب) ءۇي
ۆ) ەلدىڭ
5. ماگيالىق ويۋ-ورنەككە قايسى ويۋ جاتادى؟
ا) تۇمار
ب) تۇيە تابان
ۆ) قۇسقانات
وقۋشىلاردى باعالاپ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ينتەللەكتۋالدىق ويىن: 10-سىنىپ.
