InfoHub Logo

جاقشانى اشۋ. ورتاق كوبەيتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارۋ.
ماتەماتيكا 6 سىنىپ
ماقساتى: جاقشانى اشۋ ەرەجەسىن تۇجىرىمداۋ، كوبەيتۋدىڭ قوسۋعا جانە ازايتۋعا قاتىستى ۇلەستىرىمدىلىك قاسيەتىن پايدالانىپ جاقشالاردى اشۋ. جاقشانى اشۋ ەرەجەلەرىن ءتيىستى جاعدايلاردا پايدالانۋ.
جالپى ماقسات: ورتاق كوبەيتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارۋ جانە جاقشانى اشىپ، كوبەيتىندىنى قوسىندى تۇرىندە ورنەكتەي ءبىلۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
ا) وقۋشىلار ورنەكتەگى ۇقساس مۇشەلەردى تابا بىلەدى،
ۆ) ءبىر مۇشەنى كوپمۇشەگە كوبەيتە بىلەدى، جاقشانى اشۋ ەرەجەسىن بىلەدى،
س) ورتاق كوبەيتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارا بىلەدى.
قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: توپتاستىرۋ توپتىق جۇمىس: "تۇزەتۋلەردى ورىنداۋ" جۇپتىق جۇمىس، "وكىل"ستراتەگياسى. توپتىق جۇمىس "كلاستەرلەۋ". رەفلەكسيا، "جۇپتاس - ويلان - ءبولىس".
قولدانىلاتىن رەسۋرستار: وقۋ رەسۋرستار، تاپسىرمالار جيناعى

ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ترەنينگ
شاتتىق شەڭبەرىن جاساي وتىرىپ، وقۋشىلاردى قالاۋى ارقىلى توپقا ءبولۋ
«قانداي سىناق بولساداعى بەرىسپە،
ءارقاشاندا ۇمتىلا ءبىل جەڭىسكە!»

ءبىلىم
جاقشا» اتاۋى نەمىستىڭ لەونارد ەيلەر ەنگىزگەن «كlammer»- جاقشا دەگەن تەرمين سوزىنەن شىققان. جاقشالار تەك XVIII عاسىردىڭ I جارتىسىندا عانا نەمىس عالىم دارى گوتفريد لەيبنيس پەن لەونارد ەيلەردىڭ ەڭبەكتەرى ارقىلى كەڭىنەن تارادى.

1) 3*(2ا+9ۆ+10س)═ 6ا+18ۆ+30س؛
- 5(11ح+7ۋ - 37)═ - 55ح - 35ۋ+185؛
2) ورتاق كوبەيتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارۋ
اۆ+اس - اd ═ا(ۆ+س - d)؛ 4ا+10ۆ+18س═2(2ا+5ۆ+9س)

ءتۇسىنۋ
وقۋشىلار جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىنۋى ءۇشىن «وكىل» ستراتەگياسىن پايدالانامىن. جاقشانى اشۋ: ا) الدىندا «+» تاڭباسى بار جاقشانى اشۋ ءۇشىن جاقشا الدىنداعى «+»تاڭباسىن جانە جاقشانى جازباي جاقشا ىشىندەگى قوسىلعىشتاردى ءوز تاڭبالارىمەن جازۋ كەرەك.
مىسالى:
3+(- 2ا+5ۆ - 6س)═3 - 2ا+5ۆ - 6س؛
ءا) الدىندا «-» تاڭباسى بار جاقشانى اشۋ ءۇشىن «مينۋس» تاڭباسىن جانە جاقشانى جازباي، جاقشا ىشىندەگى قوسىلعىشتاردى قاراما - قارسى تاڭبامەن جازۋ كەرەك.
مىسالى:
-(7ا+2ۆ - 3س)═ - 7ا - 2ۆ+3س؛ -(9ح - 8ۋ+5)═ - 9ح+8ۋ - 5؛
ب) ا(ۆ+س) تۇرىندەگى ورنەكتەگى جاقشانى اشىپ جازۋ ءۇشىن كوبەيتۋدىڭ ۇلەستىرىمدىلىك قاسيەتى قولدانىلادى. (كوبەيتۋدىڭ قاسيەتتەرىنە تاريحي شولۋ جاساۋ).
مىسالى: 5(4ح+2ۋ)═20ح+10ۋ؛
ۆ) ورتاق كوبەتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارۋ.
مىسالى: 20ا+15ۆ ═ 5(4ا+3ۆ)؛ مۇنداعى 5 - ورتاق كوبەيتكىش.

قولدانۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس.
تاقىرىپقا سايكەس تاپسىرما ورىنداۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. ەسەپتىڭ شىعارۋ جولىن ايقىنداۋ
№729 - تاقتادا تالداۋ:
1) ا+(ۆ - س)═ا+ۆ - س؛
2) ح -(ۋ+2)═ح - ۋ - 2؛
3) m -(- n - k)═ m+n+k؛
4) 9 -(ا+ۆ+س)═9 - ا - ۆ - س؛
5) ح -(- 3+ۋ - z )═ح+3 - ۋ+z
6) m+(8+n - k)═m+8+n - k
7) ا -(ۆ - س+d)═ا - ۆ+س - d؛
8) ح+(ۋ - z+8)═ح+ۋ - z+8؛
9) m -(- 2+n+k)═m+2 - n - k؛
№728 - جاقشالاردى اشىپ جازۋ:
1) 1، 9(ا+2)═1، 9ا+3، 8؛
2) 3(ا - 1، 7)═3ا - 5، 1؛
3)- 2(ح - 0، 9)═- 2ح+1، 8؛
4)- 3(1، 6+ۋ)═ - 4، 8 - 3ۋ؛
5) 1، 3(ا - ۆ)═1، 3ا - 1، 3ۆ؛
6)- 4(ح+ۋ)═ - 4ح - 4ۋ؛

№730 - ورتاق كوبەيتكىشتى جاقشا سىرتىنا شىعارۋ:
1) 2m - 2n ═2(m - n)؛
2) 3ا - 6ۆ═3(ا - 2ۆ)؛
3) 6ح+10ۋ═2(3ح+5ۋ)؛
3ح+3ۋ═3(ح+ۋ)؛
2س+8d═2(س+4d)
15ا - 12ۆ═3(5ا - 4ۆ)؛
- 4m - 4n═ - 4(m+n)؛
5m - 15n═5(m - 3n)؛
20س - 24d═4(5س - 6d)؛

№769 - جاقشانى اشىپ، ورنەكتەردى ىقشامداۋ:
1) 5 -(ا+3)═5 - ا - 3═ - ا+2؛
2) 2+(- 8+س)═2 - 8+س═ - 6+س؛
3) 0، 8 -(ا+3)═0، 8 - ا - 3═ - ا - 2، 2؛
8 -(10+ۆ)═8 - 10 - ۆ═ - 2 - ۆ؛
3+(- ۆ - 5)═3 - ۆ - 5═ - ۆ - 2؛
1، 4+(س - 2)═1، 4+س - 2═ س - 0، 6؛
9 -(س+7)═9 - س - 7═ - س+2؛
4+(ا - 9)═4+ا - 9 ═ ا - 5؛
2، 6 -(- ۋ+10)═2، 6+ۋ - 10═ۋ - 7، 4

بوستاندىق ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى
ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى:
بەكمۋحانبەتوۆا ايگۋل سابيتوۆنا