جاس پەداگوگتاردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋىنە ىقپال ەتۋشى فاكتورلار
جاس پەداگوگتاردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋىنە ىقپال ەتۋشى فاكتورلار
اڭداتپا: ماقالادا پەداگوگ مامانداردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ ماسەلەلەرi، ونىڭ پرينسيپتەرi، باعىتى جانە ناتيجەلى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋدىڭ پەداگوگيكالىق شارتتارى قاراستىرىلادى.
تىرەك سوزدەر: تۇلعانى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ، پەداگوگتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋى، پەداگوگيكالىق شارتتار.
اننوتاسيا: ۆ ستاتە راسسماتريۆاەتسيا پروبلەما پروفەسسيونالنوي سوسياليزاسيي پەداگوگا، ەە پرينسيپى، ناپراۆلەنيا، ا تاكجە ۋسلوۆيا ۋسپەشنوي پروفەسسيونالنوي سوسياليزاسيي.
كليۋچيەۆىە سلوۆا: پروفەسسيونالنايا سوسياليزاسيا ليچنوستي، پروفەسسيونالنايا سوسياليزاسيا پەداگوگا، پەداگوگيچەسكيە ۋسلوۆيا.
Abstract: The article deals with the problem of professional socialization of the teacher، its principles، directions، as well as the conditions of successful professional socialization.
Key words: professional socialization of the person، professional socialization of the teacher، pedagogical conditions.
ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، مەملەكەتىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءبىلىمدى دە بىلگىر جاستاردىڭ قولىندا. قاي زاماندا بولماسىن قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى - جاستار. وسى رەتتە ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «مەن، سىزدەر، بۇگىنگى جاستار ەرەكشە ۇرپاق ەكەندەرىڭىزدى قايتالاۋدان جالىقپايمىن. سىزدەر تاۋەلسىز قازاقستاندا ومىرگە كەلدىڭىزدەر جانە سوندا ەر جەتىپ كەلەسىزدەر. سىزدەردىڭ جاستىق شاقتارىڭىزدىڭ ۋاقىتى - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كوتەرىلۋ جانە گۇلدەنۋ ۋاقىتى. سىزدەر وسى جەتىستىكتەر رۋحىن جانە تابىسقا دەگەن ۇمتىلۋشىلىقتى بويلارىڭىزعا سىڭىردىڭىزدەر»، - دەگەن ءسوزى مەملەكەتپەن ۇلت بولاشاعى جاستار بولاشاعىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىن ايقىندايدى [1].
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تاربيە تۇجىرىمداماسىندا: «قازىرگى زامانعى قوعامدا ادامنان تەك پوليتەحنيكالىق ءبىلىمدى بولۋىن تالاپ ەتىپ قانا قويماي، جوعارى دەڭگەيدەگى مادەنيەت، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتۇرلى سالالارىندا تەرەڭ ماماندانۋىن، قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىك ەتە ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى» [2]. دارىندى، ءبىلىمدى جاستار عانا ەگەمەندىگىمىزدىڭ ەرتەڭىن باياندى ەتىپ، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلەس قوسا الادى [3].
كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ زاماناۋي تۇجىرىمداماسى فرانسۋز الەۋمەتتانۋشى گ. تاردتتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋ تەورياسىنان باستاۋ الادى. ءورىسى كەڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋ تەورياسىن ءينديۆيدتىڭ قارىم - قاتىناس بارىسىندا جالپىعا مىندەتتى قابىلدانعان نورمالاردى مەڭگەرۋ ارقىلى الەۋمەتتىك جۇيەگە ارالاسۋ پروسەسىن سيپاتتايتىن ت. پارسونس وڭدەمەلەگەن.
پەداگوگيكالىق تۇرعىدا كاسىبي الەۋمەتتەنۋ - ادامنىڭ ءومىر بويى دامۋى مەن قالىپتاسۋىنداعى الەۋمەتتىك نورمالار مەن مادەني قۇندىلىقتاردى مەڭگەرۋ ۇدەرىسىندە قورشاعان ورتامەن ءوزارا ءىس - قيمىل، سونداي - اق، ءوزى ءومىر سۇرەتىن قوعامدا ءوزىن - ءوزى دامىتۋ جانە ءوزىن - ءوزى تابىستى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.
جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعاسىن كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ تومەندەگى نەگىزگى مىندەتتەردى كورسەتەدى:
- جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعاسى بولاشاعىن، ساياسي جانە الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىن وزەكتەندىرۋ؛
- ينتەللەكتۋالدىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق، ادىستەمەلىك جانە تاربيە مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا شوعىرلاندىرۋ؛
- اشىق اقپاراتتىق، ءبىلىم بەرۋ، جەكە تۇلعانى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ، قالىپتاستىرۋ، كاسىبي الەۋمەتتىك جانە تۇلعالىق كەڭىستىكتى قۇرۋ، جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋ جانە ءوز بەتىنشە دەربەستىك قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ، كاسىبي الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلۋى؛
- جاس مامانداردى رۋحاني، ينتەللەكتۋالدىق جانە ءوز دەنساۋلىعى مەن كاسىبي الەۋمەتتىك بىلىكتىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
- جاس مامانداردىڭ الەمدىك جانە ۇلتتىق مادەنيەتتى يگەرۋىنە بايلانىستى تولەرانتتىلىققا، كەلىسىم جانە ۇلتارالىق مادەنيەت پەن قارىم - قاتىناسقا تاربيەلەۋ؛
- قوعامعا، قورشاعان ورتاعا، تابيعاتقا جاعىمدى كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن كاسىبي الەۋمەتتىك پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋ؛
- كاسىبي باعدار مەن تۇلعانىڭ ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋىنا جانە ءوز ءبىلىمىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن تۋدىرۋ.
ا. ۆ. مۋدريك كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ فاكتورلارى رەتىندە ماكروفاكتورلاردى، مەزوفاكتورلاردى جانە ميكروفاكتورلاردى ءبولىپ كورسەتەدى [4].
پەداگوگتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ ماكروفاكتورلارىنا ءبىز الەمدە بولىپ جاتقان پروسەستەردىڭ قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنە اسەر ەتۋ فاكتورى رەتىندە قاراستىرامىز. قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ شەتەلدىك، سونىڭ ىشىندە ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا ساي بولۋى. الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە كىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى وتاندىق ءبىلىم بەرۋدىڭ وزىق داستۇرلەرى مەن ستاندارتتارىن ساقتاي وتىرىپ، الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىنە باعىتتالعان ستراتەگيالىق كۋرسىن تاڭدادى. بۇگىندە ەلباسىمىز العا قويعان، دامىعان وتىز ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ جونىندەگى «ۇلت جوسپارى - 100 ناقتى قادام» - بارشامىزعا ورتاق جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ، قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جاڭعىرتۋىنداعى نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداۋدى كوزدەيدى.
نازاروۆا شىنار تالعات قىزى
م. وتەمىسوۆ اتىنداعى بقمۋ، بقو، ورال قالاسى
جاس پەداگوگتاردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋىنە ىقپال ەتۋشى فاكتورلار. جۇكتەۋ
اڭداتپا: ماقالادا پەداگوگ مامانداردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ ماسەلەلەرi، ونىڭ پرينسيپتەرi، باعىتى جانە ناتيجەلى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋدىڭ پەداگوگيكالىق شارتتارى قاراستىرىلادى.
تىرەك سوزدەر: تۇلعانى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ، پەداگوگتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋى، پەداگوگيكالىق شارتتار.
اننوتاسيا: ۆ ستاتە راسسماتريۆاەتسيا پروبلەما پروفەسسيونالنوي سوسياليزاسيي پەداگوگا، ەە پرينسيپى، ناپراۆلەنيا، ا تاكجە ۋسلوۆيا ۋسپەشنوي پروفەسسيونالنوي سوسياليزاسيي.
كليۋچيەۆىە سلوۆا: پروفەسسيونالنايا سوسياليزاسيا ليچنوستي، پروفەسسيونالنايا سوسياليزاسيا پەداگوگا، پەداگوگيچەسكيە ۋسلوۆيا.
Abstract: The article deals with the problem of professional socialization of the teacher، its principles، directions، as well as the conditions of successful professional socialization.
Key words: professional socialization of the person، professional socialization of the teacher، pedagogical conditions.
ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، مەملەكەتىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءبىلىمدى دە بىلگىر جاستاردىڭ قولىندا. قاي زاماندا بولماسىن قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى - جاستار. وسى رەتتە ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «مەن، سىزدەر، بۇگىنگى جاستار ەرەكشە ۇرپاق ەكەندەرىڭىزدى قايتالاۋدان جالىقپايمىن. سىزدەر تاۋەلسىز قازاقستاندا ومىرگە كەلدىڭىزدەر جانە سوندا ەر جەتىپ كەلەسىزدەر. سىزدەردىڭ جاستىق شاقتارىڭىزدىڭ ۋاقىتى - ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ كوتەرىلۋ جانە گۇلدەنۋ ۋاقىتى. سىزدەر وسى جەتىستىكتەر رۋحىن جانە تابىسقا دەگەن ۇمتىلۋشىلىقتى بويلارىڭىزعا سىڭىردىڭىزدەر»، - دەگەن ءسوزى مەملەكەتپەن ۇلت بولاشاعى جاستار بولاشاعىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگىن ايقىندايدى [1].
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تاربيە تۇجىرىمداماسىندا: «قازىرگى زامانعى قوعامدا ادامنان تەك پوليتەحنيكالىق ءبىلىمدى بولۋىن تالاپ ەتىپ قانا قويماي، جوعارى دەڭگەيدەگى مادەنيەت، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ءتۇرلى سالالارىندا تەرەڭ ماماندانۋىن، قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ، تىرشىلىك ەتە ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى» [2]. دارىندى، ءبىلىمدى جاستار عانا ەگەمەندىگىمىزدىڭ ەرتەڭىن باياندى ەتىپ، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلەس قوسا الادى [3].
كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ زاماناۋي تۇجىرىمداماسى فرانسۋز الەۋمەتتانۋشى گ. تاردتتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋ تەورياسىنان باستاۋ الادى. ءورىسى كەڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋ تەورياسىن ءينديۆيدتىڭ قارىم - قاتىناس بارىسىندا جالپىعا مىندەتتى قابىلدانعان نورمالاردى مەڭگەرۋ ارقىلى الەۋمەتتىك جۇيەگە ارالاسۋ پروسەسىن سيپاتتايتىن ت. پارسونس وڭدەمەلەگەن.
پەداگوگيكالىق تۇرعىدا كاسىبي الەۋمەتتەنۋ - ادامنىڭ ءومىر بويى دامۋى مەن قالىپتاسۋىنداعى الەۋمەتتىك نورمالار مەن مادەني قۇندىلىقتاردى مەڭگەرۋ ۇدەرىسىندە قورشاعان ورتامەن ءوزارا ءىس - قيمىل، سونداي - اق، ءوزى ءومىر سۇرەتىن قوعامدا ءوزىن - ءوزى دامىتۋ جانە ءوزىن - ءوزى تابىستى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.
جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعاسىن كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ تومەندەگى نەگىزگى مىندەتتەردى كورسەتەدى:
- جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعاسى بولاشاعىن، ساياسي جانە الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىن وزەكتەندىرۋ؛
- ينتەللەكتۋالدىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق، ادىستەمەلىك جانە تاربيە مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا شوعىرلاندىرۋ؛
- اشىق اقپاراتتىق، ءبىلىم بەرۋ، جەكە تۇلعانى كاسىبي الەۋمەتتەندىرۋ، قالىپتاستىرۋ، كاسىبي الەۋمەتتىك جانە تۇلعالىق كەڭىستىكتى قۇرۋ، جاس مامانداردىڭ جەكە تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋ جانە ءوز بەتىنشە دەربەستىك قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ، كاسىبي الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلۋى؛
- جاس مامانداردى رۋحاني، ينتەللەكتۋالدىق جانە ءوز دەنساۋلىعى مەن كاسىبي الەۋمەتتىك بىلىكتىگى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
- جاس مامانداردىڭ الەمدىك جانە ۇلتتىق مادەنيەتتى يگەرۋىنە بايلانىستى تولەرانتتىلىققا، كەلىسىم جانە ۇلتارالىق مادەنيەت پەن قارىم - قاتىناسقا تاربيەلەۋ؛
- قوعامعا، قورشاعان ورتاعا، تابيعاتقا جاعىمدى كوزقاراس قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن كاسىبي الەۋمەتتىك پەداگوگيكالىق جاعداي جاساۋ؛
- كاسىبي باعدار مەن تۇلعانىڭ ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋىنا جانە ءوز ءبىلىمىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن تۋدىرۋ.
ا. ۆ. مۋدريك كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ فاكتورلارى رەتىندە ماكروفاكتورلاردى، مەزوفاكتورلاردى جانە ميكروفاكتورلاردى ءبولىپ كورسەتەدى [4].
پەداگوگتىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋدىڭ ماكروفاكتورلارىنا ءبىز الەمدە بولىپ جاتقان پروسەستەردىڭ قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنە اسەر ەتۋ فاكتورى رەتىندە قاراستىرامىز. قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ شەتەلدىك، سونىڭ ىشىندە ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا ساي بولۋى. الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە كىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى وتاندىق ءبىلىم بەرۋدىڭ وزىق داستۇرلەرى مەن ستاندارتتارىن ساقتاي وتىرىپ، الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىنە باعىتتالعان ستراتەگيالىق كۋرسىن تاڭدادى. بۇگىندە ەلباسىمىز العا قويعان، دامىعان وتىز ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ جونىندەگى «ۇلت جوسپارى - 100 ناقتى قادام» - بارشامىزعا ورتاق جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەپ، قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىن جاڭعىرتۋىنداعى نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداۋدى كوزدەيدى.
نازاروۆا شىنار تالعات قىزى
م. وتەمىسوۆ اتىنداعى بقمۋ، بقو، ورال قالاسى
جاس پەداگوگتاردىڭ كاسىبي الەۋمەتتەنۋىنە ىقپال ەتۋشى فاكتورلار. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قازاق تىلىنەن كۇنتىزبەلىك - تاقىرىپتىق جوسپار. 2 سىنىپ
