InfoHub Logo

بۇگىندە جاساندى ينتەللەكت بارلىق سالادا دەرلىك بار. ءوندىرىستى اۆتوماتتاندىرىپ، روبوتتاندىراتىن كاسىپورىندار كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ەكونوميكالىق تۇرعىدان تيىمدىرەك جانە ارزانىراق. ساراپشىلاردىڭ بولجامى بويىنشا، 2030 جىلعا قاراي وسى سەبەپتى 800 ميلليونعا جۋىق ادام جۇمىسسىز قالۋى مۇمكىن. الايدا بۇل جاساندى ينتەللەكتتىڭ ءارتۇرلى اسپەكتىلەرى ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە جانە ەڭبەك نارىعىنا قالاي اسەر ەتەدى؟

قازاقستانداعى McKinsey & Company كومپانياسىنىڭ باسقارۋشى سەرىكتەسى يوحەن بەربنەر: "جاساندى ينتەللەكت جانە تەرەڭدەتىلگەن تالداۋ تەحنولوگيالارى قازاقستانعا 2030 جىلعا دەيىن ءجىو-نىڭ جىل سايىنعى 5-6% وسۋىنە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. بۇل ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ارتۋى ەسەبىنەن مۇمكىن بولادى، بۇل جۇمىسپەن قامتۋدىڭ ءوسۋ قارقىنىنىڭ باياۋلاۋى جاعدايىندا ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالادى" دەپ اتاپ ءوتتى. جاساندى ينتەللەكت پەن كەڭەيتىلگەن اناليتيكانىڭ جالپى قوسىلعان قۇنعا (GVA) اسەرىن قاراستىرايىق. ءوندىرۋشى جانە وندىرىستىك سالالاردا جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارى ەنگىزۋدىڭ جىلدىق اسەرى 2018 جىلعى باعامەن 5-تەن 7 ملرد-قا ارتتىرۋ جوسپارلاندى. قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىندا 9-دان 13 ملرد-قا دەيىن جەتۋى مۇمكىن. ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە قورعانىس سەكتورلارىندا اسەر سالىستىرمالى تۇردە تومەن، ءبىراق جىلىنا قوسىمشا 1-2 ملرد حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى كومەك بولىپ تابىلادى.

جاساندى ينتەللەكتتىڭ ەكونوميكاعا تيگىزەر وڭ تۇستارىن ءارتۇرلى توپقا ءبولىپ قاراستىرساق بولادى: بىرىنشىدەن، اۆتوكولىكتەردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋى. جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارى — اۆتوموبيلدەردى وڭدەۋ ىسىندە، اسىرەسە بولاشاقتىڭ كولىگى دەگەن ۇعىممەن قاتار ايتىلادى. ەكىنشىدەن، قارجىلىق ساراپتاما: قور نارىعىندا جانە قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ شەشىم قابىلداۋىندا بولجامدار جاساۋ ءۇشىن ماشينالىق ويلاۋدىڭ الگوريتمدەرى كەڭىنەن قولدانىلادى. ۇشىنشىدەن، وندىرىستەگى اۆتوماتيزاسيا: جاساندى ينتەللەكتكە نەگىزدەلگەن روبوتتار مەن اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە ءوندىرىستىڭ ونىمدىلىگى مەن ناقتىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن كەڭىنەن قولدانىلادى. تورتىنشىدەن، جاساندى ينتەللەكت بانك تەرمينالدارىندا كەڭىنەن قولدانىسقا يە. ماسەلەن، تولەمدەردى اۆتوماتتى تولەۋ: بۇل الاياقتىق وپەراسيالاردى وڭاي انىقتاۋعا كومەكتەسەدى، ءارى بانك ترانزاكسياسىنداعى قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن جاقسارتادى. سونداي-اق، كليەنتتەردىڭ ىس-ارەكەتىن الدىن الا بولجاۋ دا ءقازىر اۆتوماتتاندىرىلعان. ماشينالىق وقىتۋ الگوريتمدەرى كليەنتتىڭ قاجەتتىلىگىنە الدىن الا بولجام جاسايدى جانە وعان جەكە قىزمەت كورسەتە الادى. بانك سالاسىندا ۆيرتۋالدى كومەكشىلەر دە تۇتىنۋشىلارعا قىزمەت كورسەتىپ، سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى، بانك قىزمەتى جونىندەگى اقپاراتتاردى ۇسىنا الادى. بۇل ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت قىزمەتىنە نەگىزدەلگەن چات-بوتتار پايدالانىلادى. جەدەل كرەديت قىزمەتى دە وسى جاساندى ينتەللەكت ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ وتىر. ولار كليەنتتىڭ تولەم قابىلەتىن، قارجىلىق ىس-ارەكەتىن ءدال باعالاي الادى. مۇنداي تەحنولوگيالار بانك وپەراسيالارىنىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ قانا وتىرعان جوق، تۇتىنۋشىلار ءۇشىن سەنىمدى ءارى ىڭعايلى قىزمەتتى قامتاماسىز ەتتى.
ەندىگى كەزەكتە قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قاي سالالارىندا جاساندى ينتەللەكت كورىنىسى ەداۋىر بايقالاتىنىن قاراستىرايىق. ماسەلەن، مۇناي–گاز سالاسىندا جاساندى ينتەللەكت: گەولوگيالىق بارلاۋدا جانە مۇناي ءوندىرۋ وبەكتىلەرىن قاشىقتان باسقارۋدا قولدانىلادى، بۇل شىعىنداردىڭ ازايۋىنا جانە پروسەستىڭ تيىمدىلىگىنىڭ جوعارىلاۋىنا اكەلەدى. سوڭعى 30 جىلدا قازاقستان مۇناي ءوندىرۋدى 3.5 ەسەگە ۇلعايتتى، ال ءوندىرۋ بويىنشا 2021 جىلى الەمدە 13-ورىنعا يە. قازاقستاننىڭ جالپى ەكسپورت قۇرىلىمىندا 2021 جىلى مۇناي بارلىق تاۋارلاردىڭ 51،5% ال گاز 3.8% قۇرادى. قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ 80% - دان استامى ەكسپورتقا جونەلتىلەدى، ال قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتى مۇناي-گاز سالاسى ەسەبىنەن 30-50% - عا تولىقتىرىلادى. سونداي – اق، فينتەح جانە بانك سەكتورى بويىنشا اتاۋعا بولادى. قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ 86% - ى ءموبيلدى بانكتەردىڭ بەلسەندى پايدالانۋشىلارى بولىپ تابىلادى. مىسالى،  Kaspi 2017 جىلى بانك  كارتالارى، مەسسەندجەرلەر جانە اقشا اۋدارۋ مۇمكىندىگى بار ءموبيلدى قوسىمشانى ازىرلەدى. 2021 جىلى travel Tech فۋنكسيونالدىعىن قوسىلدى. Kaspi-دەن كەيىن وزدەرىنىڭ ونلاين-دۇكەندەرى Halyk، Jusan جانە Forte بانكتەرىن ىسكە قوسىلدى. مۇنداي كەشەندى ونىمدەردىڭ تيىمدىلىگىندە دەرەكتەر ۇلكەن ءرول اتقارادى، سوندىقتان دەرەكتەردى باسقارۋدىڭ ەڭ وڭتايلى سحەمالارىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن Big Data جانە AI (جاساندى ينتەللەكت) زور اسەرىن تيگىزدى.

دەگەنمەن جاساندى ينتەلەكتىڭ كەز-كەلگەن سيفرلىق جۇيە سەكىلدى كەمشىلىگى بولۋى مۇمكىن جانە مۇقيات قولدانىلماسا ساتسىزدىككە ۇشىراتادى. مىسال رەتىندە ءوز قىزمەتىنە جاساندى ينتەلەكتتى ەڭگىزگەن بەرەكە بانكتى ايتساق بولادى. گەرمان گرەف ارنايى ماشينا اۋقىمدى قىزمەتتە قاتەلىك جىبەرگەندىكتەن، ميللياردتاعان رۋبل جوعالتقانىن جەتكىزدى. ياعني الگوريتمگە ەڭگىزىلگەن كىشكەنتاي قاتە وتە ۇلكەن سالدارعا اكەلۋى مۇمكىن.

قورىتا ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكت ەكونوميكانىڭ درايۆەرىنا اينالۋدا. ەگەر قازاقستان جاساندى ينتەللەكت مۇمكىندىكتەرىن تولىق پايدالانسا، وندا  ەكونوميكاسىنىڭ ءار سالاسىندا ساپالى سەرپىلىس جاساپ، IT-يندۋستريانىڭ ورتالىعىنا اينالا الادى. مەملەكەت باسشىسى وسى سالاداعى ستراتەگيالىق جوسپارلاردى زاڭنامالىق دەڭگەيدە بەكىتۋدى تاپسىردى. سوندىقتان ءقازىر جەتەكشى حالىقارالىق كومپانيالارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ قاجەت، سونداي-اق بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋعا نازار اۋدارۋ قاجەت. كەم دەگەندە ءۇش تانىمال ۋنيۆەرسيتەت كادرلاردى دايارلاۋمەن جانە وسى سالادا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋمەن اينالىسۋى كەرەك.

التايەۆا ىڭكار بولات قىزى

---