جاسىل ەكونوميكا جايلى نە بىلەمىز؟
XXI عاسىردا ادامزاتتىڭ يگىلىگىنە باعىتتالاتىن دۇنيەنىڭ ءبارى “ترەندكە” اينالۋدا. سونىڭ ءبىرى — جاسىل ەكونوميكا. بۇل — رەسۋرستاردى تۇراقتى ءارى ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتەتىن، سونداي-اق ادام قىزمەتىنىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىن ازايتۋعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكالىق دامۋ تۇجىرىمداماسى.
ونىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:
— تۇراقتى ءوندىرىس؛
— جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ؛
— قالدىقتاردى باسقارۋدى جاقسارتۋ؛
— ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيالار مەن ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ؛
— قورشاعان ورتانى قورعاۋعا بايلانىستى سالالاردا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ.
“جاسىل ەكونوميكانىڭ” نەگىزىگى يدەياسى ديەۆيد پيرسكە تيەسىلى. تەرميندى العاش 1989 جىلى قولدانعان بولاتىن. ول “رەسۋرستار مەن قورشاعان ورتانىڭ” جەتەكشى ەكونوميسى بولدى. ءدال وسى سالا جاسىل ەكونوميكا ۇعىمىن دامىتۋدا باستى ءرول اتقارعان ەدى.
مىنە، ەكونوميكانىڭ بۇل سالاسى بويىنشا تۇسىنىك قالىپتاستىردىق. ەندى ونىڭ مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋداعى نەگىزگى اسپەكتىلەرگە توقتالساق:
— جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى دامىتۋ: بۇل كۇن، جەل، گيدروەنەرگەتيكا جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانىڭ باسقا تۇرلەرىنە ينۆەستيسيالاردى قامتيدى. وسى سالادا جاڭا تەحنولوگيالاردى ازىرلەۋ مەن ەنگىزۋدى قولداۋ، مۇناي-گاز جانە كومىرگە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ.
— ەنەرگيانى ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالار جانە ينفراقۇرىلىم: بۇل جىلىتۋ، جەلدەتۋ جانە اۋانى باپتاۋ جۇيەلەرىن جاقسارتۋدى، نولدىك شىعىندارى بار كولىك جۇيەلەرىن دامىتۋدى جانە وندىرىستەگى ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدى قامتيدى.
— قالدىقتاردى باسقارۋ جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ: قاتتى جانە ءقاۋىپتى قالدىقتاردى باسقارۋدى جاقسارتۋدى، قالدىقتاردى جويۋ ادىستەرىن ازىرلەۋدى جانە ماتەريالداردى قايتا وڭدەۋ ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋدى نەگىزدەيدى.
— جاسىل ينۆەستيسيالاردى ىنتالاندىرۋ: مەملەكەتتىك باعدارلامالار، سالىقتىق جەڭىلدىكتەر، سۋبسيديالار، جانە باسقا دا قولداۋ شارالارى جەكە كومپانيالار مەن ينۆەستورلاردى جاسىل تەحنولوگيالار مەن جوبالارعا ينۆەستيسيا سالۋعا ىنتالاندىرۋى مۇمكىن.
— ساۋاتتىلىق جانە ءبىلىم: قورشاعان ورتانى ساقتاۋ، رەسۋرستاردى تۇراقتى تۇتىنۋ جانە جاۋاپكەرشىلىكپەن پايدالانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا حالىققا ءبىلىم بەرۋ.
كوپتەگەن الەمدىك كومپانيالار قورشاعان ورتاعا جانە تۇراقتىلىققا كوبىرەك كوڭىل بولە وتىرىپ، ءوز قىزمەتىنە “جاسىل تاجىريبەنى” ەنگىزە باستادى. مىسالى:
Tesla
بۇل كومپانيا ەلەكتروموبيلدەر وندىرىسىنە جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنە ماماندانعان. سونىمەن قاتار كۇن باتارەيالارىن وندىرۋمەن جانە ەنەرگيانى ساقتاۋمەن اينالىسادى، بۇل وعان تۇراقتى دامۋدىڭ كەشەندى شەشىمدەرىن ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كومپانيا ءداستۇرلى ەنەرگيا كوزدەرىنە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ جانە كولىك سالاسىنداعى تۇراقتىلىقتى جاقسارتۋ ءۇشىن يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى قۇرۋعا نازار اۋدارادى.
Unilever
تۇرمىستىق حيميا جانە ازىق-تۇلىك سالاسىنداعى الەمدىك كوشباسشى، ول ءوز قىزمەتىنىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىن ازايتۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە.
ءوزىنىڭ دەرەكتەر ورتالىعىنىڭ ەكولوگيالىق ءىزىن ازايتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋدى ىنتالاندىراتىن تەحنولوگيالىق الپاۋىت.
Patagonia
تۇراقتى ءوندىرىستى بەلسەندى قولدايتىن جانە ءوز ونىمدەرىندە حيميالىق زاتتاردى پايدالانۋدى ازايتقان كيىم كومپانياسى.
ەلىمىزدە دە ەكونوميكانىڭ بۇل تۇرىنە بەي-جاي قارامايدى. تۇراقتى دامۋ جانە قورشاعان ورتاعا اسەردى ازايتۋ ماقساتىندا قازاقستان جاسىل ەكونوميكانى دامىتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋدە. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2013 جىلى "ستراتەگيا-2050" قابىلدانعان بولاتىن. ول تابيعي رەسۋرستاردى تۇراقتى پايدالانۋ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن ەنگىزۋ، ەكولوگيالىق ينفراقۇرىلىم مەن تەحنولوگيالاردى دامىتۋ، سونداي-اق ەكولوگيا جانە تۇراقتى دامۋ سالاسىنداعى ءبىلىم بەرۋ جانە وقىتۋ جونىندەگى شارالاردى قامتيدى.
ونىڭ اياسىندا اتقارىلاتىن ءىس-شارالار ەل ەكونوميكاسىنىڭ جاھاندانۋىنا ەرەكشە ىقپال ەتەتىنىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز مالىمدەمەلەرىندە اتاپ وتكەن بولاتىن. قازاقستانداعى جاسىل ەكونوميكانى قولداعان بىرنەشە كومپانيالار ءتىزىمى:
— KazMunayGas — جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ جانە ءوز قىزمەتىنە ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جونىندەگى جوبالارعا بەلسەندى ينۆەستيسيا سالاتىن قازاقستانداعى ءىرى مۇناي كومپانياسى.
— Kazatomprom — ۋران وندىرۋگە، قايتا وڭدەۋگە جانە ساتۋعا ماماندانعان، سونداي-اق ەكولوگيالىق اسەردى قىسقارتۋ، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ جانە ورنىقتى دامۋدى قولداۋ جونىندەگى شارالاردى بەلسەندى ەنگىزەتىن كومپانيا.
— Air Astana — بۇكىل الەم بويىنشا رەيستەر جاسايتىن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق اۆياتاسىمالداۋشىسى. كومپانيا كومىرتەگى شىعارىندىلارى مەن وتىن شىعىنىن ازايتۋ شارالارىن بەلسەندى تۇردە ەنگىزۋدە جانە ءداستۇرلى ۇشاقتاردى ەكولوگيالىق تازا مودەلدەرگە اۋىستىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىسادى.
قورىتىندىلاي كەلە، دامىعان جاسىل تەحنولوگيالار مەن ينفراقۇرىلىم ەكونوميكانىڭ جوعارى ءونىمدى جانە تۇراقتى سالالارىن قۇرۋ ارقىلى ەلدىڭ الەمدىك نارىقتاعى جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرا الاتىندىعىن ەسكەرۋىمىز قاجەت.
جالپى، جاسىل ينۆەستيسيالار قورشاعان ورتانى قورعاۋ قۇرالى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق ءوسۋدى ىنتالاندىرۋدىڭ جانە ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولىپ سانالادى. جاسىل ەكونوميكانىڭ دامۋى قوعامنىڭ بولاشاعى مەن تىرشىلىك ەتۋ ورتاسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى.
قازىنا ەركىن
You Might Also Like
-
جوعارعى وقۋ ورنىن اياقتاعاننان سوڭ، ءبىلىمىمدى ودان ءارى شىڭداي ءتۇسۋ ماقساتىندا، جوعارعى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم الۋ، ياعني ماگيستراتۋرا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا وقۋدى جالعاستىرۋعا شەشىم قابىل...
-
بۇگىندە جاساندى ينتەللەكت بارلىق سالادا دەرلىك بار. ءوندىرىستى اۆتوماتتاندىرىپ، روبوتتاندىراتىن كاسىپورىندار كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ەكونوميكالىق تۇرعىدان تيىمدىرەك جانە ارزانىراق. ساراپشىلاردىڭ بولجامى...
