InfoHub Logo

قانداستار دەگەن كىمدەر؟

بۇرىن تاريحي وتانىنا ورالعان ەتنيكالىق قازاقتاردى "ورالمان" دەپ اتايتىن. الايدا 2019 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل سوزدەن باس تارتىپ، "قانداس" تەرمينىن پايدالانۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. كوپشىلىك ونىڭ ۇسىنىسىن قولداپ، كوپ ۇزاماي زاڭعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. وسىلايشا 2020 جىلدىڭ كوكتەمىنەن بەرى شەتتەن ورالعان ەتنيكالىق قازاقتار رەسمي تۇردە قانداستار دەپ اتالادى.

زاڭ بويىنشا قانداس — بۇرىن قازاقستان ازاماتتىعىندا بولماعان، حالىقتىڭ كوشى-قونى ماسەلەلەرى جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگان بەلگىلەگەن تارتىپپەن ءتيىستى مارتەبە العان ەتنيكالىق قازاق جانە (نەمەسە) ونىڭ ۇلتى قازاق وتباسى مۇشەلەرى. وسى تۇستا قانداس مارتەبەسى قالاي بەرىلەدى دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

2023 جىلدان باستاپ قانداس مارتەبەسىن الۋ ءۇشىن وتىنىمدەر قازاقستان ەلشىلىكتەرى ارقىلى "ءبىر تەرەزە" قاعيداتى بويىنشا قابىلدانادى. جاڭا تەتىك ءبىرقاتار مەملەكەتتە پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. وسىلايشا شەتەلدەگى قازاقتار رەسپۋبليكا اۋماعىنا كىرمەي-اق قانداس مارتەبەسىن الىپ، جۇمىس پەن باسپانا ماسەلەلەرىن شەشەدى. قانداس مارتەبەسى مىناداي شارتتارمەن بەرىلەدى.

ەتنيكالىق قازاق ءوتىنىش بەرۋ كەزىندە ەلگە ورالۋداعى ماقساتى نە ەكەنىن كورسەتەدى:

— ەڭبەك كۇشى تاپشى وڭىرلەرگە قونىستاندىرۋ ءۇشىن؛

— دەموگرافيالىق دامۋعا قاجەتتىلىگى بار اگلومەراسيا اۋماقتارىندا جانە اۋىلداردا، شاعىن جانە مونوقالالاردا، اۋداندىق جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردا قونىستاندىرۋ ءۇشىن؛

— باسپانا ماسەلەسىن ءوز بەتىنشە شەشىپ، قازاقستاندا تۇراتىن وتباسىمەن نەمەسە جاقىن تۋىستارىمەن قاۋىشۋ ءۇشىن؛

— باسپانا ماسەلەسىن ءوز بەتىنشە شەشىپ، جۇمىس بەرۋشىنىڭ شاقىرۋىمەن قىزمەتكە ورنالاسۋ ءۇشىن. وسىلايشا، قانداس مارتەبەسىن العان ەتنيكالىق قازاقتارعا قانداس كۋالىگى بەرىلەدى.

ءوتىنىش بەرۋ ءۇشىن قانداي قۇجاتتار قاجەت

1. ءومىربايان (ەركىن نىساندا)؛

2. ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ جانە ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ (بار بولسا) جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەسى، قازاق نەمەسە ورىس تىلدەرىنە نوتاريالدى كۋالاندىرىلعان اۋدارماسىمەن؛

3. ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ ەتنيكالىق قازاق ەكەنىن راستايتىن قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەسى.

وسىلايشا قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان جىلدان بەرى رەسپۋبليكاعا 1 ملن 120، 7 مىڭ ەتنيكالىق قازاق ورالعان. ءجا ەندىگى كەزەكتە قانداس اتاعىن العان، قانداستاردىڭ ءبىلىم الۋ ماسەلەسىنە كوشسەك. جالپى قيىر­داعى قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىندا ءبىلىم الۋى 1994 جىلدان باستالعان. سول كەزدە قانداستارعا ءبىلىم بەرۋگە 2 پايىز ارنايى كۆوتا ءبولىندى. ءقازىر كۆوتا سانى جالپى مەملەكەتتىك گرانت­­تىڭ 4 پايىزىن قۇرايدى. دەگەن­مەن گرانت سانى ارتسا دا، گرانت ەسەبىنەن وقۋعا تۇسەتىن قانداستارىمىزدىڭ سانى كوبەيمەي تۇر.  

نەلىكتەن؟ 

بيىل تەك 23 پايىز ءبىلىم كۆوتاسى يگەرىلگەن. وسى جىلى 305 000 تالاپكەر ۇبت تاپسىردى. جالپى 2023-2024 وقۋ جىلىنا جوعارعى وقۋ ورىندارى ءۇشىن 88 204 مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتى بولىنگەن. ياعني وسىنشا ستۋدەنت مەملەكەت قاراجاتىنان تەگىن جانە شاكىرتاقى الىپ وقيدى دەگەن ءسوز. ونىڭ 4 پايىزى ياعني 3 528ء-ى ۇلتى قازاق شەتەل ازاماتتارىنا بولىنگەن. ءبىراق بيىل تاعى دا 3 528 گرانت تولىق يگەرىلمەدى. ءبىز مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتىنىڭ قورىتىندىسىن قاراپ، قانداس­تارعا بولىنگەن كۆوتامەن تەك 801 بالانىڭ وقۋعا تۇسكەنىن انىقتادىق. بۇل بولىنگەن گرانتتىڭ تەك 23 پايىزىن قۇرايدى. سوندا قالعان 77 پايىز، ياعني 2 727 ءبىلىم بەرۋ كۆو­تاسى ءوز يەسىن تاپپاي، مەملەكەتكە قاي­تارىل­عان. بۇل ءبىرىنشى رەت تۋىنداعان ءما­سەلە ەمەس. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، كەيىنگى ءتورت جىل ىشىندە گرانت يەگەرى اتانعان قان­داستاردىڭ ۇلەسى ازايىپ كەتكەنىن باي­قاۋعا بولادى. ماسەلەن، 2019 جىلى گرانت يگەرۋ كورسەتكىشى 40،12 پايىز بولسا، بىلتىرعى كورسەتكىش 17،72 پايىزعا كەمىپ، 22،4 پايىزدى قۇراعان. دەمەك، قانداستارعا جوعارى ءبىلىم بەرۋ باس­تاماسى تولىققاندى ناتيجە كورسەتىپ وتىرعان جوق.  

وسى تاقىرىپتى زەرتتەي وتىرىپ، گرانتتى ءبولۋ ءتارتىبى دە دۇرىس جوسپارلانباعانىنا كوز جەتكىزۋگە بولادى. مىسالى، مەملەكەتتەن 2 920 گرانت بولىنسە، Foundation-گە تەك 1 300 ادامعا ورىن بولەمىز. ياعني، 1 300 ادام عانا كەلىپ ارنايى دايىندىقتان وتە الادى. ءبىراق foundation-نىڭ وزىندە تەك 873 قانداس وقىعان. ولاردىڭ 68 پايىزى گرانتقا ءتۇس­كەن. ءبىراق ءبارىبىر، 33 پايىزى تۇسە الماعان. سوندىقتان جاستاردىڭ تەستىلەۋدەن نەگە وتە الماعانىن، ولاردىڭ قانشاسى foundation-دە وقىدى، قانشاسى وقىمادى دەگەن سۇراقتارعا تەرەڭ زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەرەك. وسىنىڭ ءبارى 4 پايىزدىق كۆوتاعا قاراستىرىلعان قاراجاتتىڭ يگەرىلمەۋىنە سەبەپ بولادى. وسى تۇستا استانا قالاسىنداعى — ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسور، عoundation ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى قۋاندىق قۇلمانوۆتىڭ پىكىرىن بىلدىك. ونىڭ پىكىرىنشە، شەتەلدەگى بالالار قازاقستان تاريحىن وقىمايدى. ولار توعىز ايدىڭ ىشىندە دايىندىق كۋرسىن وقىپ، وقۋ باعدارلاماسىن تولىق مەڭگەرىپ كەتە المايدى. بالالاردىڭ باسىم بولىگى قازاقستان تاريحىنان تومەن بالل جينايدى. مىسالى، بۇل پاننەن 5 ۇپايدان تومەن جيناسا، ولار گرانت كونكۋرسىنا قاتىسا المايدى. ءتىپتى، شىعارماشىلىق ماماندىقتاردىڭ ەمتي­حاندارىنا دا قاتىسۋعا مۇمكىندىك المايدى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە دايىندىق كۋرستارىنداعى قازاقستان تاريحى ءپانىنىڭ ساعاتىن كوبەيتۋ كەرەك.  ەكىنشىدەن، قى­تايدان كەلگەن بالالار توتە جازۋمەن، ءوز­بەكستاننان كەلگەن بالالار لاتىن گرافي­كاسىمەن وقىپ كەلگەندىكتەن كيريلل ءارىپ­تەرىنە ۇيرەنە الماي قينالادى. موڭعوليا­نىڭ ىشكى ايماقتارىنان كەلگەن بالالار موڭعول تىلىندە ءبىلىم العاندىقتان، قازاق­شانى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بىلمەيدى. نەگىزى وسى ەلدەردە قازاق مەكتەپتەرى از. سوندىق­تان وقۋ ساۋاتتىلىعى ءپانىنىڭ دە ساعاتىن ارتتىرۋ كەرەك. ال ماتەماتيكانىڭ وقۋ باعدارلاماسى بارلىق ەلدە بىردەي، — دەيدى foundation ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى. 

جالپى مەملەكەت تاراپىنان شەتەلدىك قانداستارىمىزعا بولىنەتىن گرانتتىڭ باستى ماقساتى — جاستاردى تاريحي وتانىندا ەڭبەك ەتۋگە شاقىرۋ. ءبىراق باعدارلاما بۇل ميسسياسىن تولىق اتقارىپ جاتقان جوق. مىسالى قانشا ەتنيكالىق قازاقتىڭ جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعاننان كەيىن ەلدە قالعانى تۋرالى ناقتى ستاتيستيكا جۇرگىزىلمەگەن. وسى ماسەلە بويىنشا ساۋالناما جۇرگىزگىندە ەلىمىزدە وقىپ جاتقان قانداستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى، ناقتى جۇمىس جاسايتىندىعىن بىلمەيدى. ءبىرشاما جاستار 

— ەگەر ماماندىعىم بويىنشا جۇمىس تابىلسا، قازاقستاندا قالار ەدىم. ءبىراق مۇندا جۇمىس تابۋ وتە قيىن. تانىسىڭ بولماسا، ءوزىڭ قالاعان قىزمەتكە كىرە المايسىڭ، — دەگەن پىكىردە.

سونداي-اق گرانت يەگەرى اتانعان قانداستار ءۇشىن ماسەلە شاش ەتەكتەن. جىل سايىن  قانداس ەكەنىڭىزدى انىقتايتىن قۇجاتتى جاڭارتىپ وتىرۋ، مەديسينالىق ساقتاندىرۋ قورى تاعىسىن تاعى. سونىمەن قاتار، ۇبتدان جوعارى بال العان بالالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى پەداگوگيكالىق باعىتتا ءبىلىم الۋدا. مۇنىڭ ءوزى كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتادى. يگەرىلىپ جاتقان گرانت يەسىز قالىپ جاتاتىن كەزدەرى دە بار. ياعني، شەتەل ستۋدەنتتەرى  ءتۇرلى سەبەپتەرمەن گرانتتان ايىرىلىپ قالىپ جاتادى. تاقىرىپ اياسىندا بۇل گرانتتار تولىق يگەرىلمەي اياقسىز قالاتىندىعىن انىقتادىق.

قورىتىندىلاي كەلە، مەملەكەتىمىزگە قانىمىز ءبىر قانداستارىم تۇراقتى قىزمەتتە قالىپ، وتانعا قىزمەت ەتكەنىن قالاساق گرانت ءبولىنۋ ءتارتىبىن قايتا قاراستىرۋ كەرەك دەگەن تۇجىرىمعا توقتايمىز.

اياجان قوجاتاي

---