جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋدە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزى
"جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋدە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزى»
ەنسيكلوپەديادا «قۇندىلىق» ۇعىمى «وبەكتىنىڭ جاعىمدى نەمەسە جاعىمسىز جاقتارىن بىلدىرەتىن فيلوسوفيالىق - سوسيولوگيالىق ۇعىم. قۇندىلىقتار قوعام ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى دەگەن ادەت - عۇرىپتار، نورمالار مەن ءمان - ماعىنالار قىزمەتىن وزىنە باعىندىرادى جانە رەتتەيدى. قۇندىلىقتار ادام مۇددەسىنىڭ وبەكتىسى بولا تۇرا، الەۋمەتتىك، زاتتىق ورتاداعى كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە باعىت بەرۋ ءرولىن اتقارادى. ادام ءوزىن قورشاعان زاتتىق جانە رۋحاني الەمدى قۇندىلىقتار ارقىلى باعالايدى.» دەپ تۇسىندىرەدى.
ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بالا جاستان باستاپ بويعا سىڭىرۋدەن ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى دا شەت قالىپ وتىرعان جوق. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2005 - 2010 ج. ج ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» تالابىنا ساي، وتاندىق ءبىلىم بەرۋدە زاماناۋي جاڭا رەفورمالار قولدانىسقا ەنۋدە. الدىڭعى قاتارلى ەلۋ ەلگە قوسىلۋدىڭ العى شارتتارىنىڭ ءبىرى - ەڭ وزىق، جاقسى قاسيەتتەر جيناقتالعان ۇلتتىق مەكتەپ دەسەك، ونى بىردەن - ءبىر قالىپتاستىراتىن ورتا ءبىلىم مەكەمەسى ەكەنى بەلگىلى.
قازىرگى مەكتەپتەگى جاڭا وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالانىڭ جەكە دارا كۇشىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن وقۋ - تاربيە ۇلگىلەرىن ىزدەستىرۋگە جانە ولاردى قولدانۋعا باعىتتالعان. وقىتۋدى ىزگىلەندىرۋگە سۇيەنە وتىرىپ، ونى جەكە تۇلعاعا باعدارلاۋدى، جەكە تۇلعانىڭ دامۋى مەن تياناقتانۋىنىڭ ءۇردىسى مەن ناتيجەسىن قامتاماسىز ەتۋدى قاراستىرادى. وسى تۇرعىدان العاندا وقۋشىلاردا ۇلتتىق قۇندىلىق باعدار قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
سونىڭ ىشىندە، بالاعا ەرتە باستان، ياعني باستاۋىش سىنىپتاردان - اق، ۇلتتىق تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنى بەلگىلى. مۇنىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن پەداگوگتىڭ بىلىكتىلىگى مەن تاجىريبەسىن، تاقىرىپتىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇيسىنە ءبىلۋىن تالاپ ەتسە كەرەك. الەۋمەتتىك ءمانى زور ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءمان - ماعىناسىن ۇعىندىرۋ، ونى بالانىڭ ساناسىنا، سەزىمىنە، مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتەتىندەي دارەجەدە جەتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى ەكەنى داۋسىز.
جەكە تۇلعانىڭ قۇندىلىق تۇسىنىكتەرىنە اسەر ەتە وقىتۋ ونىڭ ەڭ الدىمەن، ادەپتىلىگىنە باسا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. ويتكەنى ول - حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسىنىڭ وزەگى، ونىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قوعامدىق ساناسىنىڭ پراكتيكالىق كورىنىس، بارلىق كىسىلىك قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى ۋاقىتتا بىزگە ءوزىمىزدىڭ قازاقي ءومىر تىرشىلىگىمىز بەن شىعىستىق دۇنيەتانىمداعى ۇلتتىق مەكتەبىمىزدى قۇرۋ جەتىسپەي جاتقانى انىق. تاربيە مەكتەبى بولىپ تابىلاتىن قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرى مەن اڭىز - اڭگىمەلەرى دۇنيەجۇزىلىك تاجىريبەدە باتىستىق ۇعىمدارمەن سايكەس كەلە بەرمەيتىنى انىق. قازاقي دۇنيەتانىمنىڭ وزەگى - ادامشىلىق. قازاق «جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى»، «دۇنيە - قولدىڭ كىرى»، «كىسى ەلىندە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەپ، ەلىنە دەگەن ىڭكارلىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى. حالىقتىق تاربيە ءوز ءداستۇرىن دىنمەن بەكىتە وتىرىپ، ادام قالىپتاستىرۋدىڭ قايتالانباس مەكتەبىن جاساعان. اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ قازاقي ءپالساپانى قۇرايتىن ون ءبىر ماقالدى كەلتىرە وتىرىپ، «بايقاساڭ قازاقتىڭ وزىڭدە بار، دۇنيەنىڭ گەلييلىگى، پايعامبارى» دەيدى.
وكىنىشتىسى، حالقىمىز ۇلتتىق ساناسى جەتىلمەگەن ەلدەرگە ءتان ءوزىن - ءوزى تومەن ساناپ، جۇرتقا ەلىكتەۋدەن ارىلا الماي كەلەدى. ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى، الەمدىك وركەنيەتكە ەنە الامىز. الەمدىك وركەنيەت بۇل - مادەنيەتتەردىڭ ءبىر - بىرىنە كىرىگۋى عانا ەمەس، ءار حالىق مادەنيەتىنىڭ ءوز بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، ءار حالىقتىڭ ءوزىن - ءوزى تانىپ - ءبىلۋى، وركەنيەتتى ەلدەر اراسىندا تەڭ دارەجەگە جەتۋى. ۇلتتىق مەكتەبىمىزدىڭ فيلوسوفياسى ءداستۇرلى تۇركىلىك وركەنيەتپەن تەڭ قارىم - قاتىناستا سۇحبات جاساي الاتىنداي بولۋى كەرەك. مەكتەپتە باستاۋىشتان باستاپ بىتىرگەنگە دەيىن بالا جان - دۇنيەسىنىڭ ۇلتتىق رۋحتا قالىپتاسۋىنا، ۇلتتىق مادەنيەت، سالت - ءداستۇردى بويىنا سىڭىرۋىنە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.
ەنسيكلوپەديادا «قۇندىلىق» ۇعىمى «وبەكتىنىڭ جاعىمدى نەمەسە جاعىمسىز جاقتارىن بىلدىرەتىن فيلوسوفيالىق - سوسيولوگيالىق ۇعىم. قۇندىلىقتار قوعام ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى دەگەن ادەت - عۇرىپتار، نورمالار مەن ءمان - ماعىنالار قىزمەتىن وزىنە باعىندىرادى جانە رەتتەيدى. قۇندىلىقتار ادام مۇددەسىنىڭ وبەكتىسى بولا تۇرا، الەۋمەتتىك، زاتتىق ورتاداعى كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە باعىت بەرۋ ءرولىن اتقارادى. ادام ءوزىن قورشاعان زاتتىق جانە رۋحاني الەمدى قۇندىلىقتار ارقىلى باعالايدى.» دەپ تۇسىندىرەدى.
ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بالا جاستان باستاپ بويعا سىڭىرۋدەن ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى دا شەت قالىپ وتىرعان جوق. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2005 - 2010 ج. ج ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» تالابىنا ساي، وتاندىق ءبىلىم بەرۋدە زاماناۋي جاڭا رەفورمالار قولدانىسقا ەنۋدە. الدىڭعى قاتارلى ەلۋ ەلگە قوسىلۋدىڭ العى شارتتارىنىڭ ءبىرى - ەڭ وزىق، جاقسى قاسيەتتەر جيناقتالعان ۇلتتىق مەكتەپ دەسەك، ونى بىردەن - ءبىر قالىپتاستىراتىن ورتا ءبىلىم مەكەمەسى ەكەنى بەلگىلى.
قازىرگى مەكتەپتەگى جاڭا وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەلەرىن پايدالانا وتىرىپ، بالانىڭ جەكە دارا كۇشىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن وقۋ - تاربيە ۇلگىلەرىن ىزدەستىرۋگە جانە ولاردى قولدانۋعا باعىتتالعان. وقىتۋدى ىزگىلەندىرۋگە سۇيەنە وتىرىپ، ونى جەكە تۇلعاعا باعدارلاۋدى، جەكە تۇلعانىڭ دامۋى مەن تياناقتانۋىنىڭ ءۇردىسى مەن ناتيجەسىن قامتاماسىز ەتۋدى قاراستىرادى. وسى تۇرعىدان العاندا وقۋشىلاردا ۇلتتىق قۇندىلىق باعدار قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
سونىڭ ىشىندە، بالاعا ەرتە باستان، ياعني باستاۋىش سىنىپتاردان - اق، ۇلتتىق تاربيە بەرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنى بەلگىلى. مۇنىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن پەداگوگتىڭ بىلىكتىلىگى مەن تاجىريبەسىن، تاقىرىپتىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇيسىنە ءبىلۋىن تالاپ ەتسە كەرەك. الەۋمەتتىك ءمانى زور ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءمان - ماعىناسىن ۇعىندىرۋ، ونى بالانىڭ ساناسىنا، سەزىمىنە، مىنەز-قۇلقىنا اسەر ەتەتىندەي دارەجەدە جەتكىزۋ ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى ەكەنى داۋسىز.
جەكە تۇلعانىڭ قۇندىلىق تۇسىنىكتەرىنە اسەر ەتە وقىتۋ ونىڭ ەڭ الدىمەن، ادەپتىلىگىنە باسا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. ويتكەنى ول - حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق پسيحولوگياسىنىڭ وزەگى، ونىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قوعامدىق ساناسىنىڭ پراكتيكالىق كورىنىس، بارلىق كىسىلىك قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى ۋاقىتتا بىزگە ءوزىمىزدىڭ قازاقي ءومىر تىرشىلىگىمىز بەن شىعىستىق دۇنيەتانىمداعى ۇلتتىق مەكتەبىمىزدى قۇرۋ جەتىسپەي جاتقانى انىق. تاربيە مەكتەبى بولىپ تابىلاتىن قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرى مەن اڭىز - اڭگىمەلەرى دۇنيەجۇزىلىك تاجىريبەدە باتىستىق ۇعىمدارمەن سايكەس كەلە بەرمەيتىنى انىق. قازاقي دۇنيەتانىمنىڭ وزەگى - ادامشىلىق. قازاق «جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى»، «دۇنيە - قولدىڭ كىرى»، «كىسى ەلىندە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەپ، ەلىنە دەگەن ىڭكارلىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى. حالىقتىق تاربيە ءوز ءداستۇرىن دىنمەن بەكىتە وتىرىپ، ادام قالىپتاستىرۋدىڭ قايتالانباس مەكتەبىن جاساعان. اقىن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ قازاقي ءپالساپانى قۇرايتىن ون ءبىر ماقالدى كەلتىرە وتىرىپ، «بايقاساڭ قازاقتىڭ وزىڭدە بار، دۇنيەنىڭ گەلييلىگى، پايعامبارى» دەيدى.
وكىنىشتىسى، حالقىمىز ۇلتتىق ساناسى جەتىلمەگەن ەلدەرگە ءتان ءوزىن - ءوزى تومەن ساناپ، جۇرتقا ەلىكتەۋدەن ارىلا الماي كەلەدى. ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى، الەمدىك وركەنيەتكە ەنە الامىز. الەمدىك وركەنيەت بۇل - مادەنيەتتەردىڭ ءبىر - بىرىنە كىرىگۋى عانا ەمەس، ءار حالىق مادەنيەتىنىڭ ءوز بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، ءار حالىقتىڭ ءوزىن - ءوزى تانىپ - ءبىلۋى، وركەنيەتتى ەلدەر اراسىندا تەڭ دارەجەگە جەتۋى. ۇلتتىق مەكتەبىمىزدىڭ فيلوسوفياسى ءداستۇرلى تۇركىلىك وركەنيەتپەن تەڭ قارىم - قاتىناستا سۇحبات جاساي الاتىنداي بولۋى كەرەك. مەكتەپتە باستاۋىشتان باستاپ بىتىرگەنگە دەيىن بالا جان - دۇنيەسىنىڭ ۇلتتىق رۋحتا قالىپتاسۋىنا، ۇلتتىق مادەنيەت، سالت - ءداستۇردى بويىنا سىڭىرۋىنە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بۇل 2 سىنىپتا وتكىزىلگەن ساباق. ساباقتا جاڭا تەحنالوگيالار قاتىستىرىلىپ وتكىزىلگەن
