جىل باسىنا تالاسقان حايۋاناتتار
تاقىرىبى: جىل باسىنا تالاسقان حايۋاناتتار
ماقساتى: بالالارعا ون ەكى جىل اتاۋلارى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. بالالاردى دوستىققا، ءبىر - ءبىرىن سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى:سۋرەتتەر، پلاكاتتار، ءۇنتاسپا.
ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ويىن تۇرلەرى.
موتيۆاسيالىق قوزعاۋشى كەزەڭ.
تاربيەشىنىڭ ءىس - ارەكەتى:
شاتتىق شەڭبەرى.
بالالار مەن بىرگە قايتالايدى.
- بۇگىن ءبىزدىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزگە كوپتەگەن قوناقتار كەلدى. بارلىعىمىز امانداسايىق.
وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: ءتىل دامىتۋ.
بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتى:
قۋان، شاتتان، الاقاي،
قۋاناتىن كۇن بۇگىن.
قايىرلى تاڭ، قايىرلى كۇن،
كۇلىپ شىقتى كۇن بۇگىن.
- سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار!
ىزدەنۋ ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭى.
- بالالار ءقازىر جىلدىق قاي مەزگىلى ەكەن؟
- قىس مەزگىلىنىڭ ايلارىن اتاڭدارشى؟
- جەلتوقسان ايىندا قانداي مەرەكەلەر بار؟
- دۇرىس، جارايسىڭدار.
- بالالار ءبىز جىلان جىلىن شىعارىپ سالىپ، جىلقى جىلىن قارسى الامىز.
وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدىڭ تاقىرىبى:
«جىل باسىنا تالاسقان حايۋاناتتار»
- بالالار بىزگە قوناققا كىمدەر كەلىپ وتىر ەكەن؟
- وسى حايۋاناتتاردىڭ جىل باسىنا قالاي تالاسقانىن مىنا ءۇنتاسپادان تىڭداپ كورەلىك.
- ال، ەندى وسى ەرتەگى كەيىپكەرلەرىن ءار قايسىمىز رولگە ءبولىپ ويناپ كورەمىز بە؟
تاربيەشى ەرتەگىنى باستايدى.
- بۇرىنعى وتكەن زاماندا حايۋاناتتار جينالىپ، جىل باسى بولۋعا تالاسىپتى.
- جىلقى ايتىپتى: مەن الىستى جاقىن قىلامىن. كۇشىمدى بولسا كورەدى، ءسۇتىمدى بولسا ىشەدى، قىلىمنان ارقان ءجىپ ەسەدى. ادامعا مەنەن پايدالى مال جوق، جىل باسى مەن بولامىن.
سوندا تۇيە وعان: سەن ادامنىڭ جۇمىسىن قىلساڭ، قۇلقىنىڭ ءۇشىن قۇل بولدىڭ. مەن سەن كوتەرە المايتىن اۋىردى كوتەرىپ، نەشە ايشىلىق جەرلەرگە بارامىن. اش بولدىم دەپ سەن سياقتى ارپا، س ۇلى سۇرامايمىن. كودە، جۋسان جەپ تابىلسا سۋ ءىشىپ، تابىلماسا شولگە دە شىداپ جۇرە بەرەمىن. جىل باسى بولۋعا مەن لايىقتىمىن!- دەدى.
بارىس: - توقتا، توقتا كەربەز تۇيە! سەن بويىڭا سەنسەڭ مەن كۇشىمە سەنەمىن، ەندەشە نەگە مەن جىل باسى بولمايمىن؟ بارىستىڭ ءانى؛
سيىر تۇرىپ: - ادام ەگىن ەكسە، جەر جىرتسا مەن كەرەكپىن. ولار ءسۇتىمدى ىشەدى، قۇرت، مايىمدى جەيدى، جىل باسى بولۋعا مەن لايىقپىن.
يت تۇرىپ: - مەن بولماسام سەندەردىڭ بارلىقتارىڭدى قاسقىر جەپ قويار ەدى، مەن باقتاشىمىن.
ۇلۋ: - نەگە كۇشتىلەر جىل باسى بولۋ كەرەك. جىل باسى بولۋ ءۇشىن اقىل مەن وي كەرەك.
اتەش: - مەن جىل باسىمىن، ەرتە تۇرىپ، تاڭ اتتى دەپ حابار بەرەمىن.
قوي: - مەن بولماسام قازاق ءۇيىن نەمەن جابار ەدى؟ جۇنىمنەن كيىز باسادى، جاباعىمنان كيىم تىگەدى، ارقان ءجىپ ەسەدى. سۇتىمنەن قۇرت، ماي الادى، شارۋاعا مەنەن پايدالىراعىڭ جوق، جىل باسى مەن بولامىن.
تىشقان: - تالاسقاننان ەش نارسە ونبەس، جىلدى قاراپ تۇرالىق، كىم ءبىرىنشى كۇننىڭ كوزىن كورسە سول جىل باسى بولماق.
اڭدار جينالىپ ءبىر ويىن وينايدى. ال تۇيە بولسا ويناعىسى كەلمەي، اۋلاقتاۋ جەرگە بارىپ ۇيىقتايدى.
- دوستار تاڭ اتىپ، كۇن شىققانشا ءبىراز ۋاقىت بار، كەلىڭدەر ءبىر ويىن وينايىق.
ويىن: «كىم تەز بويايدى»
بالالار سۋرەتتەردى بويايدى.
سەرگىتۋ كەزەڭى.
جىلدى قاراپ تۇرالىق،
ويىن ساۋىق قۇرايىق.
بۇرىن كورگەن باتىردى،
جىل باسى دەپ ۇعايىق.
تىشقان قۋلىق ويلايدى
كەلىسپەسكە قويمايدى،
شىعىپ الىپ تۇيەنىڭ،
وركەشىمەن وينايدى
ويىن: ماقال ماتەلدەردى كىم شاپشاڭ جاتتايدى
مال وسىرسەڭ قوي ءوسىر،
ءونىمى ونىڭ كول كوسىر.
جىلقىدا ءوت جوق،
قۇستا ءسۇت جوق.
اتتان تاي وزادى،
اتادان بالا وزادى.
مالدى جاقسى باققانىڭ
وزىڭە ابىروي تاپقانىڭ.
مالدى جامان باققانىڭ
كەلگەن باقتى قاققانىڭ.
ويىن: جۇمباق شەشۋ.
ءيىر - ءيىر دەنەسى
ساحارانىڭ كەمەسى
اششى شوپتەر تاماعى،
شولگە شىداپ باعادى. (تۇيە)
جەر استىندا جەزدەكەم اتى كىسىنەيدى. (تىشقان)
ەسەك قۇلاقتى،
مىسىق اياقتى،
تۇيە ەرىندى،
ەشكى قۇيرىقتى. (قويان)
- بالالار ەندى ءبىر جۇمباق بار بارلىعىمىز كوزىمىزدى جۇمامىز،
سول كەزدە كۇن شىعادى، ويىننىڭ قىزىعىنا تۇسكەن اڭدار مۇنى بايقاماي دا قالادى تەك بايقاعان تىشقان بولادى.
- الاقاي، الاقاي
كۇندى كوردىم الاقاي.
قۋلىعىممەن، اقىلىممەن،
ءبارىن جەڭدىم الاقاي.
- بارەكەلدى! مىنە ناعىز جىل باسى اقىلدى تىشقان بولدى. قالعان حايۋاناتتار مەن كوردىم، مەن كوردىم دەپ العا جىلجىپ جىتتى. ال تۇيە بولسا سول ۇيىقتاعان جەرىندە، كۇندى كورە الماي، جىل اتاۋىنان قۇر قالىپتى.
تۇيەنى وياتىپ: تۇيە مىرزا، سەن ءالى ماڭقيىپ ۇيىقتاپ جاتىرمىسىڭ! مىنا جۇرت جىلدى ءبولىسىپ تە الدى. كەل كىمنەن كەيىن كىم بولعانىن بىلەيىك.
حورمەن: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىزدى ساناپ جاتتاپ ءبىلىپ قوي.
رەفلەكستىك تۇزەتۋ كەزەڭى.
- سونى مەن بالالار ەرتەگى سەندەرگە ۇنادى ما؟ بۇگىنگى وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدە نە وتتىك؟
- جارايسىڭدار، بارلىعىڭدا جاقسى قاتىستىڭدار. جىل اتاۋلارىن سەندەرگە ۇيرەنۋ ءۇشىن بەرىپ جىبەردىم، جاتتاپ الىڭدار. بۇگىن وقۋ ءىس - ارەكەتىمىز اياقتالدى، اپايلارعا ساۋ بولىڭىز ايتامىز.
كۇتىلەتىن ناتيجە: ءبىلۋ ءتيىس: جىل اتتارىن ءبىلۋ كەرەك. ۇيرەنۋ كەرەك: ەرتەگىنى كەيىپتەندىرۋ، كەيىپكەردىڭ جۇرىسىندەگى، قيمىلىنداعى، داۋىسىنداعى ەرەكشەلىكتى بەينەلەۋ.
ماقساتى: بالالارعا ون ەكى جىل اتاۋلارى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. بالالاردى دوستىققا، ءبىر - ءبىرىن سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى:سۋرەتتەر، پلاكاتتار، ءۇنتاسپا.
ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ويىن تۇرلەرى.
موتيۆاسيالىق قوزعاۋشى كەزەڭ.
تاربيەشىنىڭ ءىس - ارەكەتى:
شاتتىق شەڭبەرى.
بالالار مەن بىرگە قايتالايدى.
- بۇگىن ءبىزدىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزگە كوپتەگەن قوناقتار كەلدى. بارلىعىمىز امانداسايىق.
وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: ءتىل دامىتۋ.
بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتى:
قۋان، شاتتان، الاقاي،
قۋاناتىن كۇن بۇگىن.
قايىرلى تاڭ، قايىرلى كۇن،
كۇلىپ شىقتى كۇن بۇگىن.
- سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار!
ىزدەنۋ ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭى.
- بالالار ءقازىر جىلدىق قاي مەزگىلى ەكەن؟
- قىس مەزگىلىنىڭ ايلارىن اتاڭدارشى؟
- جەلتوقسان ايىندا قانداي مەرەكەلەر بار؟
- دۇرىس، جارايسىڭدار.
- بالالار ءبىز جىلان جىلىن شىعارىپ سالىپ، جىلقى جىلىن قارسى الامىز.
وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدىڭ تاقىرىبى:
«جىل باسىنا تالاسقان حايۋاناتتار»
- بالالار بىزگە قوناققا كىمدەر كەلىپ وتىر ەكەن؟
- وسى حايۋاناتتاردىڭ جىل باسىنا قالاي تالاسقانىن مىنا ءۇنتاسپادان تىڭداپ كورەلىك.
- ال، ەندى وسى ەرتەگى كەيىپكەرلەرىن ءار قايسىمىز رولگە ءبولىپ ويناپ كورەمىز بە؟
تاربيەشى ەرتەگىنى باستايدى.
- بۇرىنعى وتكەن زاماندا حايۋاناتتار جينالىپ، جىل باسى بولۋعا تالاسىپتى.
- جىلقى ايتىپتى: مەن الىستى جاقىن قىلامىن. كۇشىمدى بولسا كورەدى، ءسۇتىمدى بولسا ىشەدى، قىلىمنان ارقان ءجىپ ەسەدى. ادامعا مەنەن پايدالى مال جوق، جىل باسى مەن بولامىن.
سوندا تۇيە وعان: سەن ادامنىڭ جۇمىسىن قىلساڭ، قۇلقىنىڭ ءۇشىن قۇل بولدىڭ. مەن سەن كوتەرە المايتىن اۋىردى كوتەرىپ، نەشە ايشىلىق جەرلەرگە بارامىن. اش بولدىم دەپ سەن سياقتى ارپا، س ۇلى سۇرامايمىن. كودە، جۋسان جەپ تابىلسا سۋ ءىشىپ، تابىلماسا شولگە دە شىداپ جۇرە بەرەمىن. جىل باسى بولۋعا مەن لايىقتىمىن!- دەدى.
بارىس: - توقتا، توقتا كەربەز تۇيە! سەن بويىڭا سەنسەڭ مەن كۇشىمە سەنەمىن، ەندەشە نەگە مەن جىل باسى بولمايمىن؟ بارىستىڭ ءانى؛
سيىر تۇرىپ: - ادام ەگىن ەكسە، جەر جىرتسا مەن كەرەكپىن. ولار ءسۇتىمدى ىشەدى، قۇرت، مايىمدى جەيدى، جىل باسى بولۋعا مەن لايىقپىن.
يت تۇرىپ: - مەن بولماسام سەندەردىڭ بارلىقتارىڭدى قاسقىر جەپ قويار ەدى، مەن باقتاشىمىن.
ۇلۋ: - نەگە كۇشتىلەر جىل باسى بولۋ كەرەك. جىل باسى بولۋ ءۇشىن اقىل مەن وي كەرەك.
اتەش: - مەن جىل باسىمىن، ەرتە تۇرىپ، تاڭ اتتى دەپ حابار بەرەمىن.
قوي: - مەن بولماسام قازاق ءۇيىن نەمەن جابار ەدى؟ جۇنىمنەن كيىز باسادى، جاباعىمنان كيىم تىگەدى، ارقان ءجىپ ەسەدى. سۇتىمنەن قۇرت، ماي الادى، شارۋاعا مەنەن پايدالىراعىڭ جوق، جىل باسى مەن بولامىن.
تىشقان: - تالاسقاننان ەش نارسە ونبەس، جىلدى قاراپ تۇرالىق، كىم ءبىرىنشى كۇننىڭ كوزىن كورسە سول جىل باسى بولماق.
اڭدار جينالىپ ءبىر ويىن وينايدى. ال تۇيە بولسا ويناعىسى كەلمەي، اۋلاقتاۋ جەرگە بارىپ ۇيىقتايدى.
- دوستار تاڭ اتىپ، كۇن شىققانشا ءبىراز ۋاقىت بار، كەلىڭدەر ءبىر ويىن وينايىق.
ويىن: «كىم تەز بويايدى»
بالالار سۋرەتتەردى بويايدى.
سەرگىتۋ كەزەڭى.
جىلدى قاراپ تۇرالىق،
ويىن ساۋىق قۇرايىق.
بۇرىن كورگەن باتىردى،
جىل باسى دەپ ۇعايىق.
تىشقان قۋلىق ويلايدى
كەلىسپەسكە قويمايدى،
شىعىپ الىپ تۇيەنىڭ،
وركەشىمەن وينايدى
ويىن: ماقال ماتەلدەردى كىم شاپشاڭ جاتتايدى
مال وسىرسەڭ قوي ءوسىر،
ءونىمى ونىڭ كول كوسىر.
جىلقىدا ءوت جوق،
قۇستا ءسۇت جوق.
اتتان تاي وزادى،
اتادان بالا وزادى.
مالدى جاقسى باققانىڭ
وزىڭە ابىروي تاپقانىڭ.
مالدى جامان باققانىڭ
كەلگەن باقتى قاققانىڭ.
ويىن: جۇمباق شەشۋ.
ءيىر - ءيىر دەنەسى
ساحارانىڭ كەمەسى
اششى شوپتەر تاماعى،
شولگە شىداپ باعادى. (تۇيە)
جەر استىندا جەزدەكەم اتى كىسىنەيدى. (تىشقان)
ەسەك قۇلاقتى،
مىسىق اياقتى،
تۇيە ەرىندى،
ەشكى قۇيرىقتى. (قويان)
- بالالار ەندى ءبىر جۇمباق بار بارلىعىمىز كوزىمىزدى جۇمامىز،
سول كەزدە كۇن شىعادى، ويىننىڭ قىزىعىنا تۇسكەن اڭدار مۇنى بايقاماي دا قالادى تەك بايقاعان تىشقان بولادى.
- الاقاي، الاقاي
كۇندى كوردىم الاقاي.
قۋلىعىممەن، اقىلىممەن،
ءبارىن جەڭدىم الاقاي.
- بارەكەلدى! مىنە ناعىز جىل باسى اقىلدى تىشقان بولدى. قالعان حايۋاناتتار مەن كوردىم، مەن كوردىم دەپ العا جىلجىپ جىتتى. ال تۇيە بولسا سول ۇيىقتاعان جەرىندە، كۇندى كورە الماي، جىل اتاۋىنان قۇر قالىپتى.
تۇيەنى وياتىپ: تۇيە مىرزا، سەن ءالى ماڭقيىپ ۇيىقتاپ جاتىرمىسىڭ! مىنا جۇرت جىلدى ءبولىسىپ تە الدى. كەل كىمنەن كەيىن كىم بولعانىن بىلەيىك.
حورمەن: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىزدى ساناپ جاتتاپ ءبىلىپ قوي.
رەفلەكستىك تۇزەتۋ كەزەڭى.
- سونى مەن بالالار ەرتەگى سەندەرگە ۇنادى ما؟ بۇگىنگى وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدە نە وتتىك؟
- جارايسىڭدار، بارلىعىڭدا جاقسى قاتىستىڭدار. جىل اتاۋلارىن سەندەرگە ۇيرەنۋ ءۇشىن بەرىپ جىبەردىم، جاتتاپ الىڭدار. بۇگىن وقۋ ءىس - ارەكەتىمىز اياقتالدى، اپايلارعا ساۋ بولىڭىز ايتامىز.
كۇتىلەتىن ناتيجە: ءبىلۋ ءتيىس: جىل اتتارىن ءبىلۋ كەرەك. ۇيرەنۋ كەرەك: ەرتەگىنى كەيىپتەندىرۋ، كەيىپكەردىڭ جۇرىسىندەگى، قيمىلىنداعى، داۋىسىنداعى ەرەكشەلىكتى بەينەلەۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سولتۇستىك امەريكانىڭ ىشكى سۋلارى.
