جول ءتارتىبىن جادىڭدا ۇستا
ماقساتى:
1) وقۋشىلارعا كوشە قاتىناسى ەرەجەلەرىن مەڭگەرتۋ؛
2) جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋ ارقىلى بىلگەندەرىن پايدالانا ءبىلۋدى تۇراقتى داعدىعا اينالدىرۋ؛
3) وقۋشىلاردى جول ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا، ساقتىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: باعدارشام، جول بەلگىلەرى، پلاكاتقا جازىلعان ەسكەرتۋ سوزدەر، ماكەتتەر،
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار، وقۋشىلار! «جول ءتارتىبىن جانىڭدا ۇستا» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى ءشومىشباي سارييەۆ اعامىزدىڭ مىنا ولەڭ جولدارىمەن باستاعىم كەلەدى.
ارمانعا الدان كۇتكەن اسىعامىز،
ءبىز قالاي تولقىن اتپاي باسىلارمىز.
جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن جاقسى ءبىلىپ،
ساقتىقتا تۇرا الاتىن جاس ۇلانبىز.
جالعايتىن دوستاستىرىپ بار ەلمەنەن،
جولداردان تۇرادى عوي الەم دەگەن.
بۇگىنگى بىزگە كەلگەن قوناقتارعا،
الدىمەن بەرىلەدى سالەم دەگەن.
بۇگىن بىزگە قوناققا جول پوليسياسىنان اعاي كەلىپ وتىر، سول اعايعا ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
بۇگىن ءسىز بىزگە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى جايىندا كوپ ماعلۇمات بەردىڭىز. سىزگە كوپ راحمەت ايتامىز!
ءمۇعالىم: ەندى ءسوز كەزەگىن وقۋشىلارعا بەرەيىك
I توپ. "باعدارشام"
توپتىڭ ۇرانى: توقتا! ساقتان! جول اشىق! جۇرمە جولعا تالاسىپ.
II توپ. "جول بەلگىلەرى"
توپتىڭ ۇرانى: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر، بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل!
I توپ. "باعدارشام"
(باعدارشامنىڭ شىعۋ تاريحى جايلى باياندايدى.)
ءمۇعالىم: بالالار، باعدارشامدى كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىڭدەر مە؟ ال ەندەشە تىڭداپ كورەلىك.
پەريزات: العاشقى باعدارشام تەمىرجول بويىندا پايدا بولدى. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان.
ونى كوشە قيىلىسىنا ىڭعايلاپ، كايتا جاساعان اعىلشىن ينجەنەر - مەحانيگى د. نايت بولاتىن. ول 1868 جىلى لوندونداعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ الدىنا باعدارشام ورناتتى.
سىمبات: الدىمەن ءتۇرلى ءتۇستى سيگنال قايىس بەرىلىستىڭ كومەگى ارقىلى وزگەرتىلىپ وتىردى. سوسىن اپپارات ورتاسىنا گازدى شام ورناتىلدى.
وكىنىشكە وراي بىردە گاز جارىلىپ، كەزەكتە تۇرعان پوليسەي قازا بولادى دا، سودان جارتى عاسىر بويى ۇمىت بولادى.
اياۋلىم: تەك 1914 جىلى امەريكانىڭ كليۆلەند قالاسىنا، سوسىن نيۋ - يورك، ت. ب. قالالارىندا پايدا بولا باستايدى. بۇل جولى ولار ەلەكترلى بولدى. تەك ەكى ءتۇستى عانا: قىزىل جانە جاسىل. 1918 جىلدان باستاپ قانا ءۇش ءتۇس قولدانىلا باستادى.
كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام 1924 جىلى ماسكەۋ قالاسىنىڭ كۋزنەسك كوپىرى مەن پەتروۆكا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورىن الدى.
ءىى توپ. "جول بەلگىلەرى"
نۇرساۋلە: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر.
بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل.
ەگەر ونى بىلمەسەڭ.
تارتار جولىڭ بۇلىڭعىر.
ءوزى قىزىل، ءۇشبۇرىشتى ەسكەرتۋىڭ مەن بولام،
حابارلايتىن بار ءقاۋىپتى وڭ ساپارعا جولداعان.
ماعان قاراپ جۇرەر بولسا جۇرگىزۋشى، جاياۋ دا،
جولى بولىپ، ساتسىزدىككە ەشقاشان دا قالماعان.
مەرۋەرت: مەن بارىنە ءارقاشاندا تىيىم سالىپ تۇرامىن،
قايدا بولسا الدا تۇرىپ جىبەرمەيمىن ءبىر ادىم.
ءتۇسىم قىزىل، ءوزىم شەڭبەر سىزىق بولىپ بىتەمىن،
وسى جولى ۇندەمەيىن بار ما تاعى سۇراعىڭ.
نۇرلىاي: جولدار قيىلىسىندا
قالتارىسىپ قىسىلما.
كولدەنەڭنەن جول بولسا،
كىبىرتىكتەپ توسپا ونى.
بوس بولماسا الايدا
ساقتىق جاسا ابايلا.
قالماس ءۇشىن سوقتىعىپ،
ول وتكەنشە توس تۇرىپ.
ءمۇعالىم: جول بەلگىلەرىن، مىندەتتەرىڭىزدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سەندەرگە كوپ راحمەت. ال ەندى، بالالار، ولاي بولسا، ءقازىر جۇمباق شەشىپ، ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.
1 - جۇمباق: ارقانىم بار تىم ۇزىن،
الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم.
اقىلعا سالىپ ويلانىپ،
تاپشى مۇنى پىسىعىم. ( جول)
2 - جۇمباق: ءبىر تۇلپار، سۋ ىشپەيدى، جەم جەمەيدى،
ەسكەرىپ ەشبىر ادام ەمدەمەيدى.
جۇك ەمەس جانۋارعا ءجۇز ادام دا،
شىلبىرىن سىمعا بايلاپ تەز جوندەيدى. (ترامۆاي)
3 - جۇمباق: بۇيىرماپتى باس تا، اۋىز دا، قۇلاقتا،
باقىرايعان ءۇش كوزى بار ءبىراق تا. (باعدارشام)
ۆيكتورينالىق سۇراقتار.
1 - سۇراق. جولاۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟
جاۋاپ: كەز - كەلگەن كولىك ءتۇرىن پايدالاناتىن ادامدار.
2 - سۇراق. باعدارشام دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعدارشام اۆتومات جۇيەسىنە قوسىلعان ءۇش كوزدى اسپاپ. جول قوعالىسىن رەتتەيدى.
3 - سۇراق. ۆەلوسيپەدپەن نەشە جاستان باستاپ جولمەن جۇرۋگە بولادى؟
جاۋاپ: جول بويىنا 14 جاسقا تولعان بالالارعا عانا رۇقسات.
4 - سۇراق. جيەكجول جوق جەردە قالاي ءجۇرۋ كەرەك؟
جاۋاپ: اۋىلدىق جەرلەردە جيەكجول بولماۋى مۇمكىن، ونداي جاعدايدا جولدىڭ ءبىر شەتىمەن كەلە جاتقان كولىككە قاراما - قارسى باعىتتا جۇرگەن ءجون.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا وقۋشىلار باعدارشام ويىنىن ويناپ كورەيىك. ويىن جۇرگىزۋشىسى الدىن الا دايىنداعان ءۇش ءتۇستى كورسەتىپ، وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى جيناقى ەكەنىن بايقايدى.
ويىن شارتى:
1) باعدارشامنىڭ جاسىل كوزىن كورسەتكەندە بالالار جۇرگەن سياقتى ءبىر ورىندا اياقتارىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى.
2) سارى كوزىن كورسەتكەندە دۋ قول شاپالاقتايدى.
3) قىزىل كوزىن كورسەتكەندە ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرىپ قالادى.
ءمۇعالىم: قىزىل كوزىن اشقاندا،
سىنىق سۇيەم باسپا العا.
سارى كوزىن اشقاندا،
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن، جاسقانبا!
قورىتىندى:
ءمۇعالىم: قىمباتتى قوناقتار ۇستازدار، وقۋشىلار! وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرىلدى.
ولاي بولسا، وقۋشىلارعا ايتارىم، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءارقاشان ەستە ساقتاپ، بۇلجىتپاي ورىنداپ، ساق جۇرىڭدەر دەمەكپىن.
- بالالار، جول ەرەجەسىن ساقتاڭدار! امان جۇرىڭدەر! ءقازىر بارلىعىمىز ءان ايتايىق!
«ءارقاشان جولىڭ بولسىن!» ءانى.
كوڭىلىمىز كۇندەي كۇلىپ،
جۇرەكتەردە گۇلدەيدى ءۇمىت.
ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس
جول ءتارتىبىن بىلمەي تۇرىپ.
ءارقاشان جولىڭ بولسىن!
جانىڭا شاتتىق تولسىن!
قاسىڭدا بولسىن اناڭ،
بولايىق ءبىز دە امان.
بالعىن جاسپىز، جاس ۇلانبىز،
گۇل بوپ جاڭا اشىلعانبىز.
جول ءتارتىبىن ەستە ساقتاپ،
بولاشاققا اسىعامىز!
1) وقۋشىلارعا كوشە قاتىناسى ەرەجەلەرىن مەڭگەرتۋ؛
2) جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەستە ساقتاۋ ارقىلى بىلگەندەرىن پايدالانا ءبىلۋدى تۇراقتى داعدىعا اينالدىرۋ؛
3) وقۋشىلاردى جول ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا، ساقتىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: باعدارشام، جول بەلگىلەرى، پلاكاتقا جازىلعان ەسكەرتۋ سوزدەر، ماكەتتەر،
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار، وقۋشىلار! «جول ءتارتىبىن جانىڭدا ۇستا» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى ءشومىشباي سارييەۆ اعامىزدىڭ مىنا ولەڭ جولدارىمەن باستاعىم كەلەدى.
ارمانعا الدان كۇتكەن اسىعامىز،
ءبىز قالاي تولقىن اتپاي باسىلارمىز.
جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن جاقسى ءبىلىپ،
ساقتىقتا تۇرا الاتىن جاس ۇلانبىز.
جالعايتىن دوستاستىرىپ بار ەلمەنەن،
جولداردان تۇرادى عوي الەم دەگەن.
بۇگىنگى بىزگە كەلگەن قوناقتارعا،
الدىمەن بەرىلەدى سالەم دەگەن.
بۇگىن بىزگە قوناققا جول پوليسياسىنان اعاي كەلىپ وتىر، سول اعايعا ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
بۇگىن ءسىز بىزگە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى جايىندا كوپ ماعلۇمات بەردىڭىز. سىزگە كوپ راحمەت ايتامىز!
ءمۇعالىم: ەندى ءسوز كەزەگىن وقۋشىلارعا بەرەيىك
I توپ. "باعدارشام"
توپتىڭ ۇرانى: توقتا! ساقتان! جول اشىق! جۇرمە جولعا تالاسىپ.
II توپ. "جول بەلگىلەرى"
توپتىڭ ۇرانى: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر، بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل!
I توپ. "باعدارشام"
(باعدارشامنىڭ شىعۋ تاريحى جايلى باياندايدى.)
ءمۇعالىم: بالالار، باعدارشامدى كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىڭدەر مە؟ ال ەندەشە تىڭداپ كورەلىك.
پەريزات: العاشقى باعدارشام تەمىرجول بويىندا پايدا بولدى. ونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ ەسىمى تاريحتا ساقتالماعان.
ونى كوشە قيىلىسىنا ىڭعايلاپ، كايتا جاساعان اعىلشىن ينجەنەر - مەحانيگى د. نايت بولاتىن. ول 1868 جىلى لوندونداعى پارلامەنت ءۇيىنىڭ الدىنا باعدارشام ورناتتى.
سىمبات: الدىمەن ءتۇرلى ءتۇستى سيگنال قايىس بەرىلىستىڭ كومەگى ارقىلى وزگەرتىلىپ وتىردى. سوسىن اپپارات ورتاسىنا گازدى شام ورناتىلدى.
وكىنىشكە وراي بىردە گاز جارىلىپ، كەزەكتە تۇرعان پوليسەي قازا بولادى دا، سودان جارتى عاسىر بويى ۇمىت بولادى.
اياۋلىم: تەك 1914 جىلى امەريكانىڭ كليۆلەند قالاسىنا، سوسىن نيۋ - يورك، ت. ب. قالالارىندا پايدا بولا باستايدى. بۇل جولى ولار ەلەكترلى بولدى. تەك ەكى ءتۇستى عانا: قىزىل جانە جاسىل. 1918 جىلدان باستاپ قانا ءۇش ءتۇس قولدانىلا باستادى.
كەڭەس وداعى بويىنشا العاش رەت باعدارشام 1924 جىلى ماسكەۋ قالاسىنىڭ كۋزنەسك كوپىرى مەن پەتروۆكا كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورىن الدى.
ءىى توپ. "جول بەلگىلەرى"
نۇرساۋلە: ۇيرەن تاپپاي تىنىم ءبىر.
بەلگىلەردىڭ ءتىلىن ءبىل.
ەگەر ونى بىلمەسەڭ.
تارتار جولىڭ بۇلىڭعىر.
ءوزى قىزىل، ءۇشبۇرىشتى ەسكەرتۋىڭ مەن بولام،
حابارلايتىن بار ءقاۋىپتى وڭ ساپارعا جولداعان.
ماعان قاراپ جۇرەر بولسا جۇرگىزۋشى، جاياۋ دا،
جولى بولىپ، ساتسىزدىككە ەشقاشان دا قالماعان.
مەرۋەرت: مەن بارىنە ءارقاشاندا تىيىم سالىپ تۇرامىن،
قايدا بولسا الدا تۇرىپ جىبەرمەيمىن ءبىر ادىم.
ءتۇسىم قىزىل، ءوزىم شەڭبەر سىزىق بولىپ بىتەمىن،
وسى جولى ۇندەمەيىن بار ما تاعى سۇراعىڭ.
نۇرلىاي: جولدار قيىلىسىندا
قالتارىسىپ قىسىلما.
كولدەنەڭنەن جول بولسا،
كىبىرتىكتەپ توسپا ونى.
بوس بولماسا الايدا
ساقتىق جاسا ابايلا.
قالماس ءۇشىن سوقتىعىپ،
ول وتكەنشە توس تۇرىپ.
ءمۇعالىم: جول بەلگىلەرىن، مىندەتتەرىڭىزدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سەندەرگە كوپ راحمەت. ال ەندى، بالالار، ولاي بولسا، ءقازىر جۇمباق شەشىپ، ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.
1 - جۇمباق: ارقانىم بار تىم ۇزىن،
الا المايسىڭ ءبىر ءۇزىم.
اقىلعا سالىپ ويلانىپ،
تاپشى مۇنى پىسىعىم. ( جول)
2 - جۇمباق: ءبىر تۇلپار، سۋ ىشپەيدى، جەم جەمەيدى،
ەسكەرىپ ەشبىر ادام ەمدەمەيدى.
جۇك ەمەس جانۋارعا ءجۇز ادام دا،
شىلبىرىن سىمعا بايلاپ تەز جوندەيدى. (ترامۆاي)
3 - جۇمباق: بۇيىرماپتى باس تا، اۋىز دا، قۇلاقتا،
باقىرايعان ءۇش كوزى بار ءبىراق تا. (باعدارشام)
ۆيكتورينالىق سۇراقتار.
1 - سۇراق. جولاۋشىلار دەگەنىمىز كىمدەر؟
جاۋاپ: كەز - كەلگەن كولىك ءتۇرىن پايدالاناتىن ادامدار.
2 - سۇراق. باعدارشام دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: باعدارشام اۆتومات جۇيەسىنە قوسىلعان ءۇش كوزدى اسپاپ. جول قوعالىسىن رەتتەيدى.
3 - سۇراق. ۆەلوسيپەدپەن نەشە جاستان باستاپ جولمەن جۇرۋگە بولادى؟
جاۋاپ: جول بويىنا 14 جاسقا تولعان بالالارعا عانا رۇقسات.
4 - سۇراق. جيەكجول جوق جەردە قالاي ءجۇرۋ كەرەك؟
جاۋاپ: اۋىلدىق جەرلەردە جيەكجول بولماۋى مۇمكىن، ونداي جاعدايدا جولدىڭ ءبىر شەتىمەن كەلە جاتقان كولىككە قاراما - قارسى باعىتتا جۇرگەن ءجون.
ءمۇعالىم: ولاي بولسا وقۋشىلار باعدارشام ويىنىن ويناپ كورەيىك. ويىن جۇرگىزۋشىسى الدىن الا دايىنداعان ءۇش ءتۇستى كورسەتىپ، وقۋشىلاردىڭ قانشالىقتى جيناقى ەكەنىن بايقايدى.
ويىن شارتى:
1) باعدارشامنىڭ جاسىل كوزىن كورسەتكەندە بالالار جۇرگەن سياقتى ءبىر ورىندا اياقتارىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى.
2) سارى كوزىن كورسەتكەندە دۋ قول شاپالاقتايدى.
3) قىزىل كوزىن كورسەتكەندە ءبىر ورىندا قوزعالماي تۇرىپ قالادى.
ءمۇعالىم: قىزىل كوزىن اشقاندا،
سىنىق سۇيەم باسپا العا.
سارى كوزىن اشقاندا،
قاراپ قالما اسپانعا
جاسىل كوزىن اشقاندا،
وتە بەرگىن، جاسقانبا!
قورىتىندى:
ءمۇعالىم: قىمباتتى قوناقتار ۇستازدار، وقۋشىلار! وقۋشىلار جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرىلدى.
ولاي بولسا، وقۋشىلارعا ايتارىم، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءارقاشان ەستە ساقتاپ، بۇلجىتپاي ورىنداپ، ساق جۇرىڭدەر دەمەكپىن.
- بالالار، جول ەرەجەسىن ساقتاڭدار! امان جۇرىڭدەر! ءقازىر بارلىعىمىز ءان ايتايىق!
«ءارقاشان جولىڭ بولسىن!» ءانى.
كوڭىلىمىز كۇندەي كۇلىپ،
جۇرەكتەردە گۇلدەيدى ءۇمىت.
ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس
جول ءتارتىبىن بىلمەي تۇرىپ.
ءارقاشان جولىڭ بولسىن!
جانىڭا شاتتىق تولسىن!
قاسىڭدا بولسىن اناڭ،
بولايىق ءبىز دە امان.
بالعىن جاسپىز، جاس ۇلانبىز،
گۇل بوپ جاڭا اشىلعانبىز.
جول ءتارتىبىن ەستە ساقتاپ،
بولاشاققا اسىعامىز!
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: «جەر بەتى ەلەمەنتتەردىڭ پلاندا بەينەلەنۋى»
-
مەكتەپالدى دايارلىق توبىنىڭ ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتتىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
