جۇلدىزدى ءسات ينتەللەكتۋالدىق سايىس
جۇرگىزۋشى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ى شاشىلار.
اقىل، ءتىلى - تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار!
سايىستان تىس قالماڭىزدار!
مۇندا قىزىق تابىلار،
ءبىلىم نۇر دامىعان،
ۇلگى الايىق بالالاردان!
- قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار، وقۋشىلار! ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز. وسى ماقساتپەن 2 - ءشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا «جۇلدىزدى ءسات» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن وتكىزگەلى وتىرمىز.
كوڭىلدى تاپقىشتار، العىرلار،
بار ونەرىن الدارىڭا سالادى.
كىم ءبىلىمدى، كوپ وقىعان بولسا ەگەر،
بۇگىنگى كۇن جەڭىمپازى بولادى - دەپ بۇگىنگى ويىن جۇپتىق سايىس تۇرىندە وتەدى. ەندى سايىسقا قاتىساتىن وقۋشىلارىمىزبەن تانىسايىق.
ءى - توپ «العىرلار» توبى.
مۇشەلەرى:
1) قاليار رەجەپ
2) ابىلقاسىم بەكنۇر
ءىى - توپ: «تاپقىرلار» توبى
مۇشەلەرى:
1) تلەۋمبەتوۆ ابزال
2) راحيموۆ سۇلتان
ءىىى - توپ: «جۇيرىكتەر» توبى
مۇشەلەرى:
1) ادي قىزى ادينا
2) ءادىلحان ۇلى تىلەك
IV - توپ: «قىران» توبى
مۇشەلەرى:
1) بازارحان قىزى تۇنىق
2) بولات الفيا
V - توپ: «سۇڭقار» توبى
مۇشەلەرى:
1) نۋرعوجايەۆا ءمولدىر
2) يماش بەيبارىس
جۇرگىزۋشى:
ءادىلقازى القاسىنا ءبىر سالەم!
ادىلدىككە باس يەدى كۇللى الەم!
جۇيرىك وزار سايىستاردا نەشە ءبىر.
ساراپقا ساپ ادىلدىكپەن شەشە ءبىل! - دەي كەلە قازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1 - ءادىل قازىمىز: مەكتەپ ديرەكتورى: ل. ن. نۋرعوجايەۆا
2 - ءادىل قازىمىز: مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى: گ. و. الييەۆا
كىرىسپە ءسوز.
ءتىل - وتە ماڭىزدى قۇرال. ءتىل بولماسا ادام ءوز ويىن جەتكىزە الماس ەدى. وتكەن تاريحىمىز، حالقىمىزدىڭ ادەت عۇرىپتارى، سالت - داستۇرلەرى، بىزگە انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتەدى. قازاق ءتىلى - وتە باي ءارى كوركەم تىلدەردىڭ ءبىرى. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ – ق ر ازاماتىنىڭ پارىزى.
جۇرگىزۋشى:
بولىڭدار سايىسقا كەلگەن امان ءبارىڭ،
كەلىپ ءتۇر ەگەمەندىك زاماندارىڭ.
قازاق بولىپ تۋعانمىن جەر ۇستىندە،
جانە دە سول ءتىل ءۇشىن جارالعانمىن – دەپ بۇگىنگى سايىستى باستايىق.
ەندىگى كەزەكتە بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ شارتتارىمەن تانىسساق دەيمىن. سايىسىمىز 7 - بولىمنەن تۇرادى.
1 - ءبولىم: «بايگە» (بۇل سايىستا ءار توپقا 5 سۇراقتان قويىلادى)
2 - ءبولىم: «ويلان تاپ!» (ماتەماتيكا ساباعى ءپانى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
3 - ءبولىم: «تۇلعانى تاني ءبىل» (بۇل سايىستا كورسەتىلگەن تۇلعالار تۋرالى ءوز بىلگەندەرىڭ ايتاسىڭدار)
4 - ءبولىم: «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!». بۇل سايىس توپ باسشىلارىنا ارنالعان.
5 - ءبولىم: «جۇزدەن جۇيرىك» (ءار جۇپقا سۋرەت كورسەتىلەدى، بالالار سۋرەت تاڭدايدى، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
6 - ءبولىم: «ءتىلاشار» (جۇمباق جاسىرىلادى، قاي توپ كوپ جاۋاپ بەرسە، سول توپقا كوپ ۇپاي بەرىلەدى)
7 - ءبولىم: «كىم جىلدام؟» (سۋرەت بويىنشا تاپسىرما)
8 - ءبولىم: «جورعا»
جۇرگىزۋشى:
ونەر قۋىپ سايىسكەرلەر وتەر دەيمىن،
ءبىر باسىنا ونەرى جەتەر دەيمىن.
باسكە تۇسكەن سايىسكەرلەر كەزەكتەسىپ،
تانىستىرىپ وزدەرىن وتسە دەيمىن، - دەپ تانىستىرۋدى باستايمىز.
(ءار توپ اتىمەن، ۇرانىمەن، توسبەلگىلەرىمەن تانىستىرادى)
1 - توپتىڭ اتى: “العىرلار”
توپ ۇرانى:
2 - دە ساباققا كەلەمىز،
ساباقتان قالمايمىز دەگەنبىز.
وتە جاقسى وقىپ ءبىز،
جارىستا بارىندە جەڭەمىز.
2 - توپتىڭ اتى: “تاپقىرلار”
توپ ۇرانى:
توپ اتاۋى ويى جۇيرىك تاپقىرلار،
جارىس كورسە، كۇش - قۋاتى جالىندار.
لوگيكالىق تاپسىرمالار شەشۋدە،
الدىڭعى توپ قاتارىنان تابىلعان.
3 - توپتىڭ اتى: «جۇيرىكتەر» توبى
توپ ۇرانى:
قايىرلى كۇن دوسىم،
قايىرلى كۇن بولسىن.
بۇگىنگى كۇننىڭ ءساتى،
ساتتىلىككە تولسىن.
4 - توپ: «قىران» توبى
توپ ۇرانى:
قىران توبى العا،
العا باسىپ جۇرەمىز.
تالاپتانىپ، تالپىنىپ،
ءبىز جەڭىسكە جەتەمىز
5 - توپ: «سۇڭقار» توبى
توپ ۇرانى:
سۇڭقارداي سامعايمىز.
جەڭۋدەن جالىقپايمىز.
جارىستارعا قاتىسىپ،
ءبىرىنشى ورىندى الامىز.
جۇرگىزۋشى:
ال قانەكەي بالالار،
مىنا جاققا قاراڭدار.
بۇگىنگى سايىس تورىندە،
بىلىمدىلىكپەن جاراڭدار!
1 - ءبولىم: «بايگە» دەپ اتالادى. بۇل سايىستا ءار توپقا 5 سۇراقتان قويىلادى. ءار سۇراق 1 ۇپايمەن ەسەپتەلەدى.
1 - توبى:
1. قىس ايلارىن اتا. (جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان)
2. لەپتى سويلەم دەگەنىمىز نە؟ (بىردەنەنىڭ جايىن سۇراۋ ماقساتىندا ايتىلعان سويلەم)
3. ەرتەگىدەگى الدايتىن ادام (الدار كوسە)
4. كوكجيەكتىڭ نەشە تۇسى بار؟(4)
5. ى. التىنسارين كىم؟ (قازاق مەكتەبىن اشقان)
2 - توبى:
1. ءتىرى تابيعاتقا نە جاتادى؟ (ادام، جانۋار، وسىمدىك)
2. كوكتەم ايلارىن اتا.(ناۋرىز، ءساۋىر، مامىر)
3. ءتۇبىر دەگەنىمىز نە؟ (بولشەكتەۋگە كەلمەيتىن ءسوز)
4. ا. قۇنانبايەۆ كىم؟ (اقىن)
5. انتونيم دەگەنىمىز نە؟ (ماعىنالارى قاراما - قارسى سوزدەر)
3 - توبى:
1. ءولى تابيعاتقا نە جاتادى؟ ( تاۋ، تاس، بۇلت)
2. كوبەيتۋدىڭ قاسيەتتەرىن اتا (تەرىمدىلىك، ۇلەستىرىمدىك، اۋىستىرىمدىلىق)
3. جىلقىنىڭ ءسۇتى (قىمىز)
4. قوسىمشا دەگەنىمىز نە؟ (تۇبىرگە جالعانعان بولىگى)
5. ءۇش ءبيدى اتا (تولە، ايتەكە، قازىبەك)
4 - توبى:
1. كوكجيەك تۇستارىن انىقتايتىن قۇرال. (تۇسباعار)
2. سينونيم دەگەنىمىز نە؟ (ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە جۋىق سوزدەر)
3. قاي قۇس جۇمىرتقاسىن باسقا ۇياعا سالادى؟ (كوكەك)
4. وسىمدىك قاي مۇشەسىمەن تىنىس الادى؟ (جاپىراق)
5. « عىلىم تاپپاي ماقتانبا» – ولەڭى ن كىم جازعان؟ (اباي)
5 - توبى:
1. ادام تىرشىلىگنە قاجەت جىلۋدى قايدان الالدى؟ (كۇن)
2. كولىك كۇتەتىن جەردى نە دەپ اتايدى؟ (ايالداما)
3. ۇلتتىق اسپاپتاردى اتا. (دومبىرا. سىرناي)
4. داۋىسسىز دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟ (ءۇش)
5. ءماتىن تۇرلەرىن اتا؟ (پايىمداۋ، سيپاتتاۋ، اڭگىمەلەۋ)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءسوز مارجانى دەگەندە،
ەرىنبەي قانە، شەشىڭدەر.
مارجاندى ءسوزدى تەرەڭنەن
تاۋىپ الىپ تىزىڭدەر، - دەپ كەلەسى كەزەكتى 2 – ءبولىمىمىز «ويلان تاپ!» دەپ اتالادى. (ماتەماتيكا ساباعى ءپانى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
10. شارشى دەگەنىمىز نە؟ (بارلىق قابىرعاسى تەڭ فيگۋرا)
10. ۋاقىتتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (ساعات، مينۋت)
10. 1 دم نەشە سم؟ (10 سم)
10. ءبىر تاۋلىكتە نەشە ساعات بار؟(24)
10. ەڭ ۇلكەن ەكى تاڭبالى ساندى كورسەت (99)
20. 2 تاۋلىكتە نەشە ساعات بار؟ (48)
20. 30+30+30 نەشە بولادى؟(90)
20. 10 سانى نەشە تاڭبالى سان؟(ەكى)
20. 1 ساعاتتا نەشە مينۋت بار؟ (60 مينۋت)
20. 9 جۇزدىك 5 بىرلىكتەن تۇراتىن ساندى اتا. (905)
30. ەكى شەتى تۇيىقتالعان سىزىق؟ (كەسىندى)
30. 200 كگ نەشە توننا؟ (2 ت)
30. ءبىر عاسىردا نەشە جىل؟ (100)
30. 100 نەشە تاڭبالى سان؟ (3)
30. 8 بەن 5 سانىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (40)
40. 6 جۇزدىك 9 بىرلىكتەن تۇراتىن ساندى اتا (609)
40. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن گەومەتريالىق ءپىشىن. (شارشى)
40. كەز - كەلگەن فيگۋرانىڭ پەريمەترىن قالاي تابادى؟ (بارلىق قابىرعالارىنىڭ ۇزىندىقتارىنىڭ قوسىندىسى)
40. 4 جانە 5 ساندارىمەن جازىلاتىن بارلىق 2 تاڭبالى ساندى اتا (44، 45، 55، 54)
40. 9 سانى مەن 6 سانىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (54)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءوز ويىڭدى اشىق ايتىپ،
تۇيىندەيمىز ءبىلىمدى.
ءار نارسەنىڭ جاۋابىن تەز
ايتايىقشى ۇعىمدى، - دەپ 3 - ءبولىم “تۇلعانى تاني ءبىل”سايىسىن باستايمىز. بۇل سايىستا كورسەتىلگەن تۇلعالار تۋرالى ءوز بىلگەندەرىڭ ايتاسىڭدار. ءار وقۋشىعا 1 تۇلعادان بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپايدان بەرىلەدى.
ءشامشى قالداياقوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، سەرىك ساپييەۆ، روزا رىمبايەۆا، باۋىرجان مومىش ۇلى، توقتار اۋباكىروۆ، شاكەن نيازبەكوۆ، ابىلاي حان، ايتەكە بي، ءاليا مولداعۇلوۆا، يليا يلين ت. ب.
ءشامشى قالداياقوۆ (15. 8. 1930، وتىرار اۋدانى ءشاۋىلدىر اۋىلى – 29. 2. 1992، الماتى) – كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى (1991). شىمكەنت، تاراز، جەتىساي قالالارىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. كىشى ءجۇزدىڭ جاعالبايلى رۋىنان.
اسا كورنەكتى سازگەر، ءان جانرىنىڭ ايگىلى مايتالمانى، قازاقستان مادەنيەتىنە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر، وسى زامانعى قازاق ەستراداسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى.
• «مەنىڭ قازاقستانىم»،
• «تەڭىزدە – تولقىندا»،
• «باقىت قۇشاعىندا»،
• «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» سياقتى اندەرى حالىق اراسىنا كەڭىنەن تارادى.
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى، عۇلاما عالىم، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى (1946)، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور (1946)، قازاق كسر - ءنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى (1957). ول قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىنداعى ءبورىلى دەگەن جەردە 1897 جىلى 28 قىركۇيەكتە تۋعان. شىققان رۋى قوجا. مۇحتاردىڭ اتاسى اۋەز ەسكىشە ساۋاتى بار، اراب، پارسى، ورتازيالىق تۇركى ادەبيەتىمەن تانىس بولعان. مۇحتار بالا كەزىندە اتاسىنىڭ ۇيرەتۋىمەن ارابشا حات تانيدى. مۇحتاردىڭ اكەسى ومارحان دا، اتاسى اۋەز دە اباي اۋلىمەن ىرگەلەس وتىراتىن، قۇدالى، دوس - جار ادامدار ەدى. 1908 جىلى سەمەيدەگى كاماليددين حازىرەت مەدرەسەسىندە وقىپ، ودان كەيىن ورىس مەكتەبىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا اۋىسادى. 1910 جىلى سەمەي قالالىق بەس كلاستىق ورىس قازىنا ۋچيليششەسىنە وقۋعا ءتۇسىپ، سوڭعى كلاسىندا وقىپ جۇرگەندە «داۋىل» اتتى العاشقى شىعارماسىن جازادى.
سەرىك جۇمانعالي ۇلى ساپييەۆ (16 قاراشا، 1983 جىل، اباي قالاسى، قاراعاندى وبلىسى) - بوكسشى، وليمپيادا چەمپيونى، حالىقارالىق سپورت شەبەرى، قازاقستاننىڭ بوكس بويىنشا ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى، پاراسات وردەنىنىڭ كاۆالەرى (2008 جىل)، وتان وردەنىنىڭ يەگەرى (2012)[1]، سپورت بويىنشا يۋنەسكو چەمپيونى اتانعان الەمدەگى 13 - ءشى سپورتشى[2]، قازاقستاندىق ەڭ تانىمال بوكسشىلاردىڭ ءبىرى، 2014 جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ Astana Arlans كومانداسىنىڭ باس ديرەكتورى.
اباي قۇنانباي ۇلى 1845 جىلى 10 تامىزدا سەمەي وبلىسى جيدەباي جەرىندە شىڭعىستاۋ ەتەگىندە دۇنيەگە كەلگەن. اباي – تەڭدەسى جوق اقىن، اسا دارىندى كومپوزيتور، اسقاق ويشىل فيلوسوف، قاي جاعىنان العاندا دا جاڭاشىل، رەفورماتور، حالقىمىزدىڭ وتاندىق، ءتىپتى دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەت تاريحىنان ەرەكشە ورىن العان ۇلى تۇلعا.
باۋىرجان مومىش ۇلى (24 جەلتوقسان 1910 جىل - 10 ماۋسىم 1982 جىل) — كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جازۋشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ جانە تاكتيك.
توقتار وڭعارباي ۇلى اۋباكىروۆ (27 شىلدە 1946 جىل، قارقارالى اۋدانى، قاراعاندى وبلىسى، قازاقستان) — قازاقتان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر، ۇشقىش، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1988)، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق قاھارمانى (1995)، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى (1998)، پروفەسسور (1997)، قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى.
شاكەن وڭلاسىن ۇلى نيازبەكوۆ — سۋرەتشى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى. ەجەلگى تاراز جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن، شەشە جاعىنان پولكوۆنيك، كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ تۋىسى بولىپ كەلەدى. باباسى — دانا تولە بي. ون جاسقا كەلگەن كەزدە، ءبىر جىل ىشىندە اكە - شەشەسى ءولىپ، كەنەتتەن تۇلدىر جەتىم قالادى.
ابىلاي حان (شىن ەسىمى ءابىلمانسۇر) — 1771 — 1781 جىلدار ارالىعىندا بيلىك قۇرعان قازاق حاندىعىنىڭ 18 - ءشى حانى. قازاق ورداسىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ ۇلى حانداردىڭ ءبىرى. ارعى تەگى اق وردانىڭ نەگىزىن قالاعان وردا ەجەن حاننان باستاۋ الادى. ابىلاي ونىمەن قوسا ۇرىس حان، باراق حان، ءاز - جانىبەك حان سياقتى بيلەۋشىلەردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى. ابىلاي حان قازاق تاريحىنداعى بىرەگەي تۇلعا كەنەسارى حاننىڭ اتاسى
ايتەكە بايبەك ۇلى(1644 - 1700 جج.) — قازاق حالقىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسقان اتاقتى ءۇش ءبيدىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى. ءالىم ۇلى تايپاسىنىڭ ءتورتقارا رۋىنان شىققان.[1] ءامىر - تەمىردىڭ باس كەڭەسشىسى وراز قاجىنىڭ بەسىنشى ۇرپاعى. بۇكىل پارسى، وزبەك، قىرعىز، قازاق جۇرتى "سينەسوف بۋا"(جانى پاك جان) اتاعان سەيىتقۇل اۋليەنىڭ ءۇشىنشى ءۇرپاعى. ءابىلقايىر حانعا دەيىن كىشى ءجۇزدىڭ ءسوزىن ۇستاعان قازاقتىڭ ءبيى. ەسىم حان تۇسىندا سامارقاندى بيلەگەن ءجالاڭتوس باتىردىڭ جاقىن تۋىسى. ايتەكە بەس جاسىندا مولدادان وقىپ ساۋاتىن اشقان.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا (شىن ەسىمى ءىليا، مايدانداس دوستارى «ليا» دەپ اتاپتى) (1925 ج. 15 ماۋسىم (كەيبىر دەرەكتەردە 25 قازان، 20 ءساۋىر)، اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى، قاز كسر – 1944 ج. 14 قاڭتار، پسكوۆ وبلىسى نوۆوسوكولنيكي اۋدانى، كازاچيحا اۋىلى، ركفسر) – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944)، مەرگەن، ەفرەيتور.
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
بىلگەن سايىن كەلەدى بىلە بەرگىم،
بىلە بەرۋ ەمەس پە تىلەگى ەلدىڭ.
بۇگىن وسى سايىستا جەڭىسكە جەت،
ءبىلىمدى، ءارى بىلىكتى جاس جەتكىنشەك،- دەپ 4 – ءبولىم «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!». بۇل سايىس توپ باسشىلارىنا ارنالعان. ءار توپ باسشىسىنا لوگيكالىق 3 تاپسىرمالار بەرىلەدى. ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپاي.
ءى - توپ
1. ەگەر تىرنا ءبىر اياعىمەن تۇرسا 3 كگ بولادى، ال ەكى اياعىمەن تۇرسا ونىڭ سالماعى قانشا؟ (3)
2. ۇستەل بەتى ءتورتبۇرىشتى، ونىڭ ءبىر بۇرىشىن ارامەن كەسىپ الساق، نەشە بۇرىش قالادى؟ (5 بۇرىش)
3. ءتورت قويدىڭ نەشە اياعى بار؟ (16 اياق)
ءىى - توپ
1. اعاش ۇستىندە 100 تورعاي وتىرادى. اڭشى 2 قاتار تورعايدى اتىپ الادى. تورعايدىڭ قانشاسى قالادى؟ (80 تورعاي)
2. 1 جۇمىرتقا 3 مينۋتتا پىسسە، 4 جۇمىرتقا قانشا مينۋتتا پىسەدى؟ (3 مينۋت)
3. ۇستەل ۇستىندە 3 قيار، 2 ءسابىز، جانە 5 اپەلسين تۇعان. بارلىعى قانشا؟ (10)
ءىىى - توپ
1. بولمەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا ءبىر - ءبىر مىسىقتان وتىر. ءار مىسىقتىڭ الدىندا ءۇش مىسىقتان وتىر. بارلىعى بولمەدە نەشە مىسىق بار؟ (4 مىسىق)
2. اسحاناعا 100 كگ پياز جانە ودان 3 ەسە ارتىق كارتوپ اكەلىندى. اسحاناعا نەشە كگ كارتوپ اكەلىندى؟ (300 كگ)
3. ءبىر جانۇيانىڭ بەس ەر بالاسى جانە ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قارىنداستارى بار. جانۇيانىڭ قانشا بالاسى بار؟ (6 بالا)
ءىV - توپ
1. ءۇش دوس شاحمات وينادى. ءار بالا 2 پارتيادان ويناسا، بارلىعى نەشە پارتيا وينالدى؟
(3 پارتيا)
2. كينوعا بيلەت الۋ ءۇشىن كاسساعا كەزەكتە 13 ادام تۇر. ميراس كەزەكتىڭ باس جاعىنان ساناعاندا جەتىنشى بولىپ تۇر. كەزەكتىڭ سوڭىنان ساناعاندا ول نەشىنشى بولىپ تۇر؟ (7)
3. سامات 2 بالىقتان، ال مارات 1 بالىقتان ۇستاپ وتىرعان. ولار بارلىعى 12 بالىق ۇستاسا، ءارقايسىسى نەشە بالىقتان ۇستاعان؟ (سامات - 8، مارات - 4)
V - توپ
1. اكەسى مەن ەكى بالاسى ۆەلوسيپەد تەۋىپ ءجۇر. اناسى رۋلدەر مەن دوڭعالاقتارىن ساناعىسى كەلدى. رۋلدەر - 2، ال دوڭعالاقتارى - 5 بولدى. ۆەلوسيپەد نەشەۋ جانە ولار قانداي؟
(2 دوڭعالاقتى - 1، 3 - دوڭعالاقتى - 1)
2. مۇزايدىندا 6 بالا سىرعاناپ ءجۇردى. ولاردىڭ ەكەۋى تۇسكى تاماق ىشۋگە كەتتى، ال تۇستەن كەيىن ولار مۇزايدىنعا قايتىپ ورالدى. مۇزايدىندا قانشا بالا سىرعاناپ ءجۇر؟ (6)
3. وتباسىندا 2 بالا بار. مارلەن سۇڭعاتتىڭ اعاسى، ال سۇڭعات مارلەنگە اعا ەمەس. سوندا سۇڭعات كىم؟ (مارلەننىڭ ءىنىسى)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىم شىڭىنا.
ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىلىك،
سەرىگىڭ بولسىن بويىڭدا، - دەپ 5 «جۇزدەن جۇيرىك» ءبولىمدى باستايمىز. ( ءار جۇپقا سۋرەت كورسەتىلەدى، بالالار سۋرەت تاڭدايدى، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
1. جانۋاردىڭ ەكى وڭ اياعى، ەكى سول اياعى، ەكى الدىڭعى اياعى، ەكى ارتقى اياقتارى بار. جانۋاردا نەشە اياق بار؟ (4)
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش پالۋانى كىم؟ (قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى)
3. ارمانعا تۇسكى تاماققا كۇندەلىكتى 50 تەڭگە بەرىلىپ وتىردى. ال ول 30 تەڭگە عانا جۇمسادى. سوندا ءبىر اپتادا ارمان نەشە تەڭگەنى ۇنەمدەدى؟ (5 كۇنگە - 100 تگ)
4. قانداي كەندى «قارا التىن» دەيمىز؟ (مۇناي)
5. ورماننان 9 بورەنە اكەلۋ كەرەك. ماشيناعا 4 - تەن ارتىق بورەنە سىيمايدى. بارلىق بورەنەنى اكەلۋ ءۇشىن ورمانعا نەشە رەت بارۋ قاجەت؟ (3 رەت)
6. بۇلتتان ءبولىنىپ جەرگە تۇسەتىن سۋ تامشىلارى؟ (جاڭبىر)
7. ەگەر ءبىر داپتەر 7 تگ تۇرسا، 3 داپتەردىڭ باعاسىن تاپ؟ (21)
8. بەرىلگەن ءسوز تىركەسىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىر: قول ۇشىن بەردى. (كومەكتەستى)
9. تاباقتا 8 شابدالى، ال سەبەتتە ودان 2 ەسە كوپ شابدالى بار. سەبەتتە نەشە شابدالى بار؟ (16)
10. سەرىك ساپييەۆ قاي سپورتتىڭ شەبەرى؟ (بوكسشى)
11. شورتان 60 جىل، تابان بالىق 17 جىل ءومىر سۇرەدى. شورتان تابان بالىقتان قانشا جىل ۇزاق ءومىر سۇرەدى (43 جىل)
12. بەكزات ساتتارحانوۆ نەشە جاسىندا وليمپيادا چەمپيونى اتاندى؟ (20)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
تاۋدى بيىك دەمە سەن،
تالاپتانساڭ، شىعارسىڭ.
قارسىلاس مىقتى دەمە سەن،
ءبىلىمدى بولساڭ، شىعارسىڭ – دەي وتىرىپ، 6 – ءبولىمدى باستايمىز. «ءتىلاشار» (بۇل اينالىمدا جۇمباق جاسىرامىن، سەندەر جۇمباقتىڭ شەشۋىن 3 تىلدە (قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا) ايتۋلارىڭ كەرەك. ءار وقۋشى كەزەكپەن 1 جۇمباقتى وقىپ، شەشۋىن ايتادى. ءۇش تىلدە جاۋاپتى ايتسا 30 ۇپاي، ەكى تىلدە ايتسا 20 ۇپاي، ءبىر تىلدە ايتسا 10 ۇپاي، ەگەر جاۋاپ بەرە الماسا باسقا جاۋاپ بەرگەن ويىنشىعا ۇپاي بەرىلەدى.)
1 - توپ:
1. قولى مەنەن قالامى جوق، ءبىراق سۋرەت سالادى كوپ. (اياز – موروز - frost)
2. قويماسىن قىس اقتارىپ، جەردى جاپتى اق مامىق. (قار – سنەگ - snow )
3. ءبىرىن - ءبىرى قوشتاعان، ءبىر ۇيدەن كوردىم، قىرىق ەكى دوس - جاران. (ءارىپ – بۋكۆا - letter)
2 - توپ:
1. جۇقا تاقتاي بولشەگى، ۇزىندىقتىڭ ولشەمى. (سىزعىش – لينەيكا - ruler)
2. قالقيىپ ەكى قۇلاعى، ەلەڭدەپ، قورقىپ تۇرادى. (قويان – زاياس - hare)
3. جولبارىستان اۋمايدى، تىشقانداردى اۋلايدى.(مىسىق – كوشكا - cat)
3 - توپ:
1. جەپ كورىپ ەم ءوزىم مەن، جاس شىعاردى كوزىمنەن. (پياز – لۋك - onion)
2. بۇلاڭداعان قۇيرىعى، ءبىر الدارلىق قۋلىعى. (تۇلكى – ليسا - fox)
3. اتتەڭ، داۋسىم، ءتىلىم جوق، قۇشاعىمدا ءبىلىم كوپ. (كىتاپ – كنيگا - book)
4 - توپ:
1. جىلت - جىلت ەتەدى، جىلعالاردان وتەدى. (سۋ - ۆودا - water)
2. ونسىز استىڭ ءدامى جوق، اسسىز ونىڭ ءمانى جوق (تۇز - سول - salt)
3. الىستان قاراساڭ اپپاق، تاتىپ كورسەڭ، ءتاتتى - اق. (قانت – ساحار - sugar)
5 - توپ:
1. ايدالادا اق وتاۋ، اۋزى - مۇرنى جوق وتاۋ. (جۇمىرتقا – يايسو - egg)
2. جۇدىرىقتاي قىزىل شار، ءتىلدى ۇيىرگەن شىرىنبال. (الما – يابلوكو - apple)
3. قىس بويىنا جاتادى، ءتاتتى ۇيقىعا باتادى. ( ايۋ – مەدۆەد - bear )
6 - توپ:
1. ءىشى جۇمساق، سىرتى قاتتى، ەتى قىزىل، ءسولى ءتاتتى. (قاربىز – اربۋز - watermelon)
2. قۇستان اۋمايدى، كوكتە زۋلايدى. (ۇشاق - سامولەت - plane)
3. بىلىمنەن مول سىي - اسى، بالعىنداردىڭ ۇياسى. (مەكتەپ – شكولا - school )
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
7 - ءبولىم: «كىم جىلدام؟» بەرىلگەن سۋرەتتەر ارقىلى تاپسىرمالار ورىنداۋ.
1 - توپ: 2 - توپ:
3 - توپ: 4 - توپ:
5 - توپ: 6 - توپ:
جۇرگىزۋشى:
جەڭىستەر مەن جەڭىلىستەن تۇراتىن،
ءومىر – كۇرەس، جەتكىزە مە مۇراتىن؟
“جەڭبەدىم، جەڭىلدىم” دەپ رەنجىمە،
قاتىسۋ دا ءبىر جەڭىس، جان بولساڭ ەكەن ۇعاتىن.
جاقسى بالا قۇلاق ساپ ايتقانىڭدى ۇعادى،
توسەگىنەن تۇرا ساپ تازا اۋاعا شىعادى.
جاقسى بالا ول انىق: ىستەمەيدى شالالىق،
تاپ - تازا بوپ جۋىنىپ، الادى ول تارانىپ،
وسىمەن وسى ويىندى تامامداساق،
بۇل جارىستى وتكىزەر مە ەك جامان بولساق.
ۇيرەندىك بىلمەگەندى وسى جولى،
تاعى دا ۇيرەنەمىز امان بولساق، - دەي وتىرا، ءادىل - قازىلارىمىز دايىن بولعانشا، كەزەكتى وقۋشىلارىمىز ءارقاشان تاتۋ، دوس بولا ءبىلسىن دەگەن ماقساتپەن، انگە بەرەمىز.
ءان: (حور) “دوس بولايىق ءبارىمىز”
1. ءارقاشان دوس بىرگەمىز،
اجىراماس ىرگەمىز،
ىلگەرى جۇرۋگە،
دوستىق جىرىن بىلۋگە،
بۋىپ ۇستاپ بىرلىكتە، ەڭبەكتى سۇيەم دە.
قايىرماسى:
دوس بولايىق ءبارىمىز،
جاراسىپ تۇر ءانىمىز.
تىنىشتىقتى ساقتايمىز، ساقتايمىز.
التىن كۇلىپ دالامىز.
2. قايراتتانىپ عارىشتا،
وزىپ شىققان جارىستان.
جۇرگىزۋشى: بالالار، مەن دە سەندەرگە ريزامىن! بارلىعىڭ دا العان بىلىمدەرىڭدى بۇگىن كورسەتە بىلدىڭدەر. راحمەت سەندەرگە!!!!
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ى شاشىلار.
اقىل، ءتىلى - تىڭداڭىزدار! تىڭداڭىزدار!
سايىستان تىس قالماڭىزدار!
مۇندا قىزىق تابىلار،
ءبىلىم نۇر دامىعان،
ۇلگى الايىق بالالاردان!
- قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار، وقۋشىلار! ەلىمىزدىڭ بولاشاعى تەك قانا ءبىلىمدى جاستار ەكەنى داۋسىز. وسى ماقساتپەن 2 - ءشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اراسىندا «جۇلدىزدى ءسات» اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىن وتكىزگەلى وتىرمىز.
كوڭىلدى تاپقىشتار، العىرلار،
بار ونەرىن الدارىڭا سالادى.
كىم ءبىلىمدى، كوپ وقىعان بولسا ەگەر،
بۇگىنگى كۇن جەڭىمپازى بولادى - دەپ بۇگىنگى ويىن جۇپتىق سايىس تۇرىندە وتەدى. ەندى سايىسقا قاتىساتىن وقۋشىلارىمىزبەن تانىسايىق.
ءى - توپ «العىرلار» توبى.
مۇشەلەرى:
1) قاليار رەجەپ
2) ابىلقاسىم بەكنۇر
ءىى - توپ: «تاپقىرلار» توبى
مۇشەلەرى:
1) تلەۋمبەتوۆ ابزال
2) راحيموۆ سۇلتان
ءىىى - توپ: «جۇيرىكتەر» توبى
مۇشەلەرى:
1) ادي قىزى ادينا
2) ءادىلحان ۇلى تىلەك
IV - توپ: «قىران» توبى
مۇشەلەرى:
1) بازارحان قىزى تۇنىق
2) بولات الفيا
V - توپ: «سۇڭقار» توبى
مۇشەلەرى:
1) نۋرعوجايەۆا ءمولدىر
2) يماش بەيبارىس
جۇرگىزۋشى:
ءادىلقازى القاسىنا ءبىر سالەم!
ادىلدىككە باس يەدى كۇللى الەم!
جۇيرىك وزار سايىستاردا نەشە ءبىر.
ساراپقا ساپ ادىلدىكپەن شەشە ءبىل! - دەي كەلە قازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1 - ءادىل قازىمىز: مەكتەپ ديرەكتورى: ل. ن. نۋرعوجايەۆا
2 - ءادىل قازىمىز: مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى: گ. و. الييەۆا
كىرىسپە ءسوز.
ءتىل - وتە ماڭىزدى قۇرال. ءتىل بولماسا ادام ءوز ويىن جەتكىزە الماس ەدى. وتكەن تاريحىمىز، حالقىمىزدىڭ ادەت عۇرىپتارى، سالت - داستۇرلەرى، بىزگە انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتەدى. قازاق ءتىلى - وتە باي ءارى كوركەم تىلدەردىڭ ءبىرى. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ – ق ر ازاماتىنىڭ پارىزى.
جۇرگىزۋشى:
بولىڭدار سايىسقا كەلگەن امان ءبارىڭ،
كەلىپ ءتۇر ەگەمەندىك زاماندارىڭ.
قازاق بولىپ تۋعانمىن جەر ۇستىندە،
جانە دە سول ءتىل ءۇشىن جارالعانمىن – دەپ بۇگىنگى سايىستى باستايىق.
ەندىگى كەزەكتە بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ شارتتارىمەن تانىسساق دەيمىن. سايىسىمىز 7 - بولىمنەن تۇرادى.
1 - ءبولىم: «بايگە» (بۇل سايىستا ءار توپقا 5 سۇراقتان قويىلادى)
2 - ءبولىم: «ويلان تاپ!» (ماتەماتيكا ساباعى ءپانى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
3 - ءبولىم: «تۇلعانى تاني ءبىل» (بۇل سايىستا كورسەتىلگەن تۇلعالار تۋرالى ءوز بىلگەندەرىڭ ايتاسىڭدار)
4 - ءبولىم: «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!». بۇل سايىس توپ باسشىلارىنا ارنالعان.
5 - ءبولىم: «جۇزدەن جۇيرىك» (ءار جۇپقا سۋرەت كورسەتىلەدى، بالالار سۋرەت تاڭدايدى، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
6 - ءبولىم: «ءتىلاشار» (جۇمباق جاسىرىلادى، قاي توپ كوپ جاۋاپ بەرسە، سول توپقا كوپ ۇپاي بەرىلەدى)
7 - ءبولىم: «كىم جىلدام؟» (سۋرەت بويىنشا تاپسىرما)
8 - ءبولىم: «جورعا»
جۇرگىزۋشى:
ونەر قۋىپ سايىسكەرلەر وتەر دەيمىن،
ءبىر باسىنا ونەرى جەتەر دەيمىن.
باسكە تۇسكەن سايىسكەرلەر كەزەكتەسىپ،
تانىستىرىپ وزدەرىن وتسە دەيمىن، - دەپ تانىستىرۋدى باستايمىز.
(ءار توپ اتىمەن، ۇرانىمەن، توسبەلگىلەرىمەن تانىستىرادى)
1 - توپتىڭ اتى: “العىرلار”
توپ ۇرانى:
2 - دە ساباققا كەلەمىز،
ساباقتان قالمايمىز دەگەنبىز.
وتە جاقسى وقىپ ءبىز،
جارىستا بارىندە جەڭەمىز.
2 - توپتىڭ اتى: “تاپقىرلار”
توپ ۇرانى:
توپ اتاۋى ويى جۇيرىك تاپقىرلار،
جارىس كورسە، كۇش - قۋاتى جالىندار.
لوگيكالىق تاپسىرمالار شەشۋدە،
الدىڭعى توپ قاتارىنان تابىلعان.
3 - توپتىڭ اتى: «جۇيرىكتەر» توبى
توپ ۇرانى:
قايىرلى كۇن دوسىم،
قايىرلى كۇن بولسىن.
بۇگىنگى كۇننىڭ ءساتى،
ساتتىلىككە تولسىن.
4 - توپ: «قىران» توبى
توپ ۇرانى:
قىران توبى العا،
العا باسىپ جۇرەمىز.
تالاپتانىپ، تالپىنىپ،
ءبىز جەڭىسكە جەتەمىز
5 - توپ: «سۇڭقار» توبى
توپ ۇرانى:
سۇڭقارداي سامعايمىز.
جەڭۋدەن جالىقپايمىز.
جارىستارعا قاتىسىپ،
ءبىرىنشى ورىندى الامىز.
جۇرگىزۋشى:
ال قانەكەي بالالار،
مىنا جاققا قاراڭدار.
بۇگىنگى سايىس تورىندە،
بىلىمدىلىكپەن جاراڭدار!
1 - ءبولىم: «بايگە» دەپ اتالادى. بۇل سايىستا ءار توپقا 5 سۇراقتان قويىلادى. ءار سۇراق 1 ۇپايمەن ەسەپتەلەدى.
1 - توبى:
1. قىس ايلارىن اتا. (جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان)
2. لەپتى سويلەم دەگەنىمىز نە؟ (بىردەنەنىڭ جايىن سۇراۋ ماقساتىندا ايتىلعان سويلەم)
3. ەرتەگىدەگى الدايتىن ادام (الدار كوسە)
4. كوكجيەكتىڭ نەشە تۇسى بار؟(4)
5. ى. التىنسارين كىم؟ (قازاق مەكتەبىن اشقان)
2 - توبى:
1. ءتىرى تابيعاتقا نە جاتادى؟ (ادام، جانۋار، وسىمدىك)
2. كوكتەم ايلارىن اتا.(ناۋرىز، ءساۋىر، مامىر)
3. ءتۇبىر دەگەنىمىز نە؟ (بولشەكتەۋگە كەلمەيتىن ءسوز)
4. ا. قۇنانبايەۆ كىم؟ (اقىن)
5. انتونيم دەگەنىمىز نە؟ (ماعىنالارى قاراما - قارسى سوزدەر)
3 - توبى:
1. ءولى تابيعاتقا نە جاتادى؟ ( تاۋ، تاس، بۇلت)
2. كوبەيتۋدىڭ قاسيەتتەرىن اتا (تەرىمدىلىك، ۇلەستىرىمدىك، اۋىستىرىمدىلىق)
3. جىلقىنىڭ ءسۇتى (قىمىز)
4. قوسىمشا دەگەنىمىز نە؟ (تۇبىرگە جالعانعان بولىگى)
5. ءۇش ءبيدى اتا (تولە، ايتەكە، قازىبەك)
4 - توبى:
1. كوكجيەك تۇستارىن انىقتايتىن قۇرال. (تۇسباعار)
2. سينونيم دەگەنىمىز نە؟ (ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە جۋىق سوزدەر)
3. قاي قۇس جۇمىرتقاسىن باسقا ۇياعا سالادى؟ (كوكەك)
4. وسىمدىك قاي مۇشەسىمەن تىنىس الادى؟ (جاپىراق)
5. « عىلىم تاپپاي ماقتانبا» – ولەڭى ن كىم جازعان؟ (اباي)
5 - توبى:
1. ادام تىرشىلىگنە قاجەت جىلۋدى قايدان الالدى؟ (كۇن)
2. كولىك كۇتەتىن جەردى نە دەپ اتايدى؟ (ايالداما)
3. ۇلتتىق اسپاپتاردى اتا. (دومبىرا. سىرناي)
4. داۋىسسىز دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟ (ءۇش)
5. ءماتىن تۇرلەرىن اتا؟ (پايىمداۋ، سيپاتتاۋ، اڭگىمەلەۋ)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءسوز مارجانى دەگەندە،
ەرىنبەي قانە، شەشىڭدەر.
مارجاندى ءسوزدى تەرەڭنەن
تاۋىپ الىپ تىزىڭدەر، - دەپ كەلەسى كەزەكتى 2 – ءبولىمىمىز «ويلان تاپ!» دەپ اتالادى. (ماتەماتيكا ساباعى ءپانى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
10. شارشى دەگەنىمىز نە؟ (بارلىق قابىرعاسى تەڭ فيگۋرا)
10. ۋاقىتتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (ساعات، مينۋت)
10. 1 دم نەشە سم؟ (10 سم)
10. ءبىر تاۋلىكتە نەشە ساعات بار؟(24)
10. ەڭ ۇلكەن ەكى تاڭبالى ساندى كورسەت (99)
20. 2 تاۋلىكتە نەشە ساعات بار؟ (48)
20. 30+30+30 نەشە بولادى؟(90)
20. 10 سانى نەشە تاڭبالى سان؟(ەكى)
20. 1 ساعاتتا نەشە مينۋت بار؟ (60 مينۋت)
20. 9 جۇزدىك 5 بىرلىكتەن تۇراتىن ساندى اتا. (905)
30. ەكى شەتى تۇيىقتالعان سىزىق؟ (كەسىندى)
30. 200 كگ نەشە توننا؟ (2 ت)
30. ءبىر عاسىردا نەشە جىل؟ (100)
30. 100 نەشە تاڭبالى سان؟ (3)
30. 8 بەن 5 سانىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (40)
40. 6 جۇزدىك 9 بىرلىكتەن تۇراتىن ساندى اتا (609)
40. بارلىق قابىرعالارى تەڭ بولاتىن گەومەتريالىق ءپىشىن. (شارشى)
40. كەز - كەلگەن فيگۋرانىڭ پەريمەترىن قالاي تابادى؟ (بارلىق قابىرعالارىنىڭ ۇزىندىقتارىنىڭ قوسىندىسى)
40. 4 جانە 5 ساندارىمەن جازىلاتىن بارلىق 2 تاڭبالى ساندى اتا (44، 45، 55، 54)
40. 9 سانى مەن 6 سانىنىڭ كوبەيتىندىسى نەشەگە تەڭ؟ (54)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءوز ويىڭدى اشىق ايتىپ،
تۇيىندەيمىز ءبىلىمدى.
ءار نارسەنىڭ جاۋابىن تەز
ايتايىقشى ۇعىمدى، - دەپ 3 - ءبولىم “تۇلعانى تاني ءبىل”سايىسىن باستايمىز. بۇل سايىستا كورسەتىلگەن تۇلعالار تۋرالى ءوز بىلگەندەرىڭ ايتاسىڭدار. ءار وقۋشىعا 1 تۇلعادان بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپايدان بەرىلەدى.
ءشامشى قالداياقوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، سەرىك ساپييەۆ، روزا رىمبايەۆا، باۋىرجان مومىش ۇلى، توقتار اۋباكىروۆ، شاكەن نيازبەكوۆ، ابىلاي حان، ايتەكە بي، ءاليا مولداعۇلوۆا، يليا يلين ت. ب.
ءشامشى قالداياقوۆ (15. 8. 1930، وتىرار اۋدانى ءشاۋىلدىر اۋىلى – 29. 2. 1992، الماتى) – كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى (1991). شىمكەنت، تاراز، جەتىساي قالالارىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. كىشى ءجۇزدىڭ جاعالبايلى رۋىنان.
اسا كورنەكتى سازگەر، ءان جانرىنىڭ ايگىلى مايتالمانى، قازاقستان مادەنيەتىنە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر، وسى زامانعى قازاق ەستراداسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى.
• «مەنىڭ قازاقستانىم»،
• «تەڭىزدە – تولقىندا»،
• «باقىت قۇشاعىندا»،
• «بارىنەن دە سەن سۇلۋ» سياقتى اندەرى حالىق اراسىنا كەڭىنەن تارادى.
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى، عۇلاما عالىم، قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى (1946)، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور (1946)، قازاق كسر - ءنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى (1957). ول قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىنداعى ءبورىلى دەگەن جەردە 1897 جىلى 28 قىركۇيەكتە تۋعان. شىققان رۋى قوجا. مۇحتاردىڭ اتاسى اۋەز ەسكىشە ساۋاتى بار، اراب، پارسى، ورتازيالىق تۇركى ادەبيەتىمەن تانىس بولعان. مۇحتار بالا كەزىندە اتاسىنىڭ ۇيرەتۋىمەن ارابشا حات تانيدى. مۇحتاردىڭ اكەسى ومارحان دا، اتاسى اۋەز دە اباي اۋلىمەن ىرگەلەس وتىراتىن، قۇدالى، دوس - جار ادامدار ەدى. 1908 جىلى سەمەيدەگى كاماليددين حازىرەت مەدرەسەسىندە وقىپ، ودان كەيىن ورىس مەكتەبىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا اۋىسادى. 1910 جىلى سەمەي قالالىق بەس كلاستىق ورىس قازىنا ۋچيليششەسىنە وقۋعا ءتۇسىپ، سوڭعى كلاسىندا وقىپ جۇرگەندە «داۋىل» اتتى العاشقى شىعارماسىن جازادى.
سەرىك جۇمانعالي ۇلى ساپييەۆ (16 قاراشا، 1983 جىل، اباي قالاسى، قاراعاندى وبلىسى) - بوكسشى، وليمپيادا چەمپيونى، حالىقارالىق سپورت شەبەرى، قازاقستاننىڭ بوكس بويىنشا ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى، پاراسات وردەنىنىڭ كاۆالەرى (2008 جىل)، وتان وردەنىنىڭ يەگەرى (2012)[1]، سپورت بويىنشا يۋنەسكو چەمپيونى اتانعان الەمدەگى 13 - ءشى سپورتشى[2]، قازاقستاندىق ەڭ تانىمال بوكسشىلاردىڭ ءبىرى، 2014 جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ Astana Arlans كومانداسىنىڭ باس ديرەكتورى.
اباي قۇنانباي ۇلى 1845 جىلى 10 تامىزدا سەمەي وبلىسى جيدەباي جەرىندە شىڭعىستاۋ ەتەگىندە دۇنيەگە كەلگەن. اباي – تەڭدەسى جوق اقىن، اسا دارىندى كومپوزيتور، اسقاق ويشىل فيلوسوف، قاي جاعىنان العاندا دا جاڭاشىل، رەفورماتور، حالقىمىزدىڭ وتاندىق، ءتىپتى دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەت تاريحىنان ەرەكشە ورىن العان ۇلى تۇلعا.
باۋىرجان مومىش ۇلى (24 جەلتوقسان 1910 جىل - 10 ماۋسىم 1982 جىل) — كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جازۋشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ جانە تاكتيك.
توقتار وڭعارباي ۇلى اۋباكىروۆ (27 شىلدە 1946 جىل، قارقارالى اۋدانى، قاراعاندى وبلىسى، قازاقستان) — قازاقتان شىققان تۇڭعىش عارىشكەر، ۇشقىش، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1988)، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق قاھارمانى (1995)، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى (1998)، پروفەسسور (1997)، قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى.
شاكەن وڭلاسىن ۇلى نيازبەكوۆ — سۋرەتشى، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى. ەجەلگى تاراز جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن، شەشە جاعىنان پولكوۆنيك، كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ تۋىسى بولىپ كەلەدى. باباسى — دانا تولە بي. ون جاسقا كەلگەن كەزدە، ءبىر جىل ىشىندە اكە - شەشەسى ءولىپ، كەنەتتەن تۇلدىر جەتىم قالادى.
ابىلاي حان (شىن ەسىمى ءابىلمانسۇر) — 1771 — 1781 جىلدار ارالىعىندا بيلىك قۇرعان قازاق حاندىعىنىڭ 18 - ءشى حانى. قازاق ورداسىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ ۇلى حانداردىڭ ءبىرى. ارعى تەگى اق وردانىڭ نەگىزىن قالاعان وردا ەجەن حاننان باستاۋ الادى. ابىلاي ونىمەن قوسا ۇرىس حان، باراق حان، ءاز - جانىبەك حان سياقتى بيلەۋشىلەردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى. ابىلاي حان قازاق تاريحىنداعى بىرەگەي تۇلعا كەنەسارى حاننىڭ اتاسى
ايتەكە بايبەك ۇلى(1644 - 1700 جج.) — قازاق حالقىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسقان اتاقتى ءۇش ءبيدىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى. ءالىم ۇلى تايپاسىنىڭ ءتورتقارا رۋىنان شىققان.[1] ءامىر - تەمىردىڭ باس كەڭەسشىسى وراز قاجىنىڭ بەسىنشى ۇرپاعى. بۇكىل پارسى، وزبەك، قىرعىز، قازاق جۇرتى "سينەسوف بۋا"(جانى پاك جان) اتاعان سەيىتقۇل اۋليەنىڭ ءۇشىنشى ءۇرپاعى. ءابىلقايىر حانعا دەيىن كىشى ءجۇزدىڭ ءسوزىن ۇستاعان قازاقتىڭ ءبيى. ەسىم حان تۇسىندا سامارقاندى بيلەگەن ءجالاڭتوس باتىردىڭ جاقىن تۋىسى. ايتەكە بەس جاسىندا مولدادان وقىپ ساۋاتىن اشقان.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا (شىن ەسىمى ءىليا، مايدانداس دوستارى «ليا» دەپ اتاپتى) (1925 ج. 15 ماۋسىم (كەيبىر دەرەكتەردە 25 قازان، 20 ءساۋىر)، اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى، قاز كسر – 1944 ج. 14 قاڭتار، پسكوۆ وبلىسى نوۆوسوكولنيكي اۋدانى، كازاچيحا اۋىلى، ركفسر) – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944)، مەرگەن، ەفرەيتور.
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
بىلگەن سايىن كەلەدى بىلە بەرگىم،
بىلە بەرۋ ەمەس پە تىلەگى ەلدىڭ.
بۇگىن وسى سايىستا جەڭىسكە جەت،
ءبىلىمدى، ءارى بىلىكتى جاس جەتكىنشەك،- دەپ 4 – ءبولىم «ويلى بولساڭ، وزىپ كور!». بۇل سايىس توپ باسشىلارىنا ارنالعان. ءار توپ باسشىسىنا لوگيكالىق 3 تاپسىرمالار بەرىلەدى. ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 1 ۇپاي.
ءى - توپ
1. ەگەر تىرنا ءبىر اياعىمەن تۇرسا 3 كگ بولادى، ال ەكى اياعىمەن تۇرسا ونىڭ سالماعى قانشا؟ (3)
2. ۇستەل بەتى ءتورتبۇرىشتى، ونىڭ ءبىر بۇرىشىن ارامەن كەسىپ الساق، نەشە بۇرىش قالادى؟ (5 بۇرىش)
3. ءتورت قويدىڭ نەشە اياعى بار؟ (16 اياق)
ءىى - توپ
1. اعاش ۇستىندە 100 تورعاي وتىرادى. اڭشى 2 قاتار تورعايدى اتىپ الادى. تورعايدىڭ قانشاسى قالادى؟ (80 تورعاي)
2. 1 جۇمىرتقا 3 مينۋتتا پىسسە، 4 جۇمىرتقا قانشا مينۋتتا پىسەدى؟ (3 مينۋت)
3. ۇستەل ۇستىندە 3 قيار، 2 ءسابىز، جانە 5 اپەلسين تۇعان. بارلىعى قانشا؟ (10)
ءىىى - توپ
1. بولمەنىڭ ءتورت بۇرىشىندا ءبىر - ءبىر مىسىقتان وتىر. ءار مىسىقتىڭ الدىندا ءۇش مىسىقتان وتىر. بارلىعى بولمەدە نەشە مىسىق بار؟ (4 مىسىق)
2. اسحاناعا 100 كگ پياز جانە ودان 3 ەسە ارتىق كارتوپ اكەلىندى. اسحاناعا نەشە كگ كارتوپ اكەلىندى؟ (300 كگ)
3. ءبىر جانۇيانىڭ بەس ەر بالاسى جانە ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قارىنداستارى بار. جانۇيانىڭ قانشا بالاسى بار؟ (6 بالا)
ءىV - توپ
1. ءۇش دوس شاحمات وينادى. ءار بالا 2 پارتيادان ويناسا، بارلىعى نەشە پارتيا وينالدى؟
(3 پارتيا)
2. كينوعا بيلەت الۋ ءۇشىن كاسساعا كەزەكتە 13 ادام تۇر. ميراس كەزەكتىڭ باس جاعىنان ساناعاندا جەتىنشى بولىپ تۇر. كەزەكتىڭ سوڭىنان ساناعاندا ول نەشىنشى بولىپ تۇر؟ (7)
3. سامات 2 بالىقتان، ال مارات 1 بالىقتان ۇستاپ وتىرعان. ولار بارلىعى 12 بالىق ۇستاسا، ءارقايسىسى نەشە بالىقتان ۇستاعان؟ (سامات - 8، مارات - 4)
V - توپ
1. اكەسى مەن ەكى بالاسى ۆەلوسيپەد تەۋىپ ءجۇر. اناسى رۋلدەر مەن دوڭعالاقتارىن ساناعىسى كەلدى. رۋلدەر - 2، ال دوڭعالاقتارى - 5 بولدى. ۆەلوسيپەد نەشەۋ جانە ولار قانداي؟
(2 دوڭعالاقتى - 1، 3 - دوڭعالاقتى - 1)
2. مۇزايدىندا 6 بالا سىرعاناپ ءجۇردى. ولاردىڭ ەكەۋى تۇسكى تاماق ىشۋگە كەتتى، ال تۇستەن كەيىن ولار مۇزايدىنعا قايتىپ ورالدى. مۇزايدىندا قانشا بالا سىرعاناپ ءجۇر؟ (6)
3. وتباسىندا 2 بالا بار. مارلەن سۇڭعاتتىڭ اعاسى، ال سۇڭعات مارلەنگە اعا ەمەس. سوندا سۇڭعات كىم؟ (مارلەننىڭ ءىنىسى)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىم شىڭىنا.
ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىلىك،
سەرىگىڭ بولسىن بويىڭدا، - دەپ 5 «جۇزدەن جۇيرىك» ءبولىمدى باستايمىز. ( ءار جۇپقا سۋرەت كورسەتىلەدى، بالالار سۋرەت تاڭدايدى، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراققا جاۋاپ بەرەدى)
1. جانۋاردىڭ ەكى وڭ اياعى، ەكى سول اياعى، ەكى الدىڭعى اياعى، ەكى ارتقى اياقتارى بار. جانۋاردا نەشە اياق بار؟ (4)
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش پالۋانى كىم؟ (قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى)
3. ارمانعا تۇسكى تاماققا كۇندەلىكتى 50 تەڭگە بەرىلىپ وتىردى. ال ول 30 تەڭگە عانا جۇمسادى. سوندا ءبىر اپتادا ارمان نەشە تەڭگەنى ۇنەمدەدى؟ (5 كۇنگە - 100 تگ)
4. قانداي كەندى «قارا التىن» دەيمىز؟ (مۇناي)
5. ورماننان 9 بورەنە اكەلۋ كەرەك. ماشيناعا 4 - تەن ارتىق بورەنە سىيمايدى. بارلىق بورەنەنى اكەلۋ ءۇشىن ورمانعا نەشە رەت بارۋ قاجەت؟ (3 رەت)
6. بۇلتتان ءبولىنىپ جەرگە تۇسەتىن سۋ تامشىلارى؟ (جاڭبىر)
7. ەگەر ءبىر داپتەر 7 تگ تۇرسا، 3 داپتەردىڭ باعاسىن تاپ؟ (21)
8. بەرىلگەن ءسوز تىركەسىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىر: قول ۇشىن بەردى. (كومەكتەستى)
9. تاباقتا 8 شابدالى، ال سەبەتتە ودان 2 ەسە كوپ شابدالى بار. سەبەتتە نەشە شابدالى بار؟ (16)
10. سەرىك ساپييەۆ قاي سپورتتىڭ شەبەرى؟ (بوكسشى)
11. شورتان 60 جىل، تابان بالىق 17 جىل ءومىر سۇرەدى. شورتان تابان بالىقتان قانشا جىل ۇزاق ءومىر سۇرەدى (43 جىل)
12. بەكزات ساتتارحانوۆ نەشە جاسىندا وليمپيادا چەمپيونى اتاندى؟ (20)
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
تاۋدى بيىك دەمە سەن،
تالاپتانساڭ، شىعارسىڭ.
قارسىلاس مىقتى دەمە سەن،
ءبىلىمدى بولساڭ، شىعارسىڭ – دەي وتىرىپ، 6 – ءبولىمدى باستايمىز. «ءتىلاشار» (بۇل اينالىمدا جۇمباق جاسىرامىن، سەندەر جۇمباقتىڭ شەشۋىن 3 تىلدە (قازاقشا، ورىسشا، اعىلشىنشا) ايتۋلارىڭ كەرەك. ءار وقۋشى كەزەكپەن 1 جۇمباقتى وقىپ، شەشۋىن ايتادى. ءۇش تىلدە جاۋاپتى ايتسا 30 ۇپاي، ەكى تىلدە ايتسا 20 ۇپاي، ءبىر تىلدە ايتسا 10 ۇپاي، ەگەر جاۋاپ بەرە الماسا باسقا جاۋاپ بەرگەن ويىنشىعا ۇپاي بەرىلەدى.)
1 - توپ:
1. قولى مەنەن قالامى جوق، ءبىراق سۋرەت سالادى كوپ. (اياز – موروز - frost)
2. قويماسىن قىس اقتارىپ، جەردى جاپتى اق مامىق. (قار – سنەگ - snow )
3. ءبىرىن - ءبىرى قوشتاعان، ءبىر ۇيدەن كوردىم، قىرىق ەكى دوس - جاران. (ءارىپ – بۋكۆا - letter)
2 - توپ:
1. جۇقا تاقتاي بولشەگى، ۇزىندىقتىڭ ولشەمى. (سىزعىش – لينەيكا - ruler)
2. قالقيىپ ەكى قۇلاعى، ەلەڭدەپ، قورقىپ تۇرادى. (قويان – زاياس - hare)
3. جولبارىستان اۋمايدى، تىشقانداردى اۋلايدى.(مىسىق – كوشكا - cat)
3 - توپ:
1. جەپ كورىپ ەم ءوزىم مەن، جاس شىعاردى كوزىمنەن. (پياز – لۋك - onion)
2. بۇلاڭداعان قۇيرىعى، ءبىر الدارلىق قۋلىعى. (تۇلكى – ليسا - fox)
3. اتتەڭ، داۋسىم، ءتىلىم جوق، قۇشاعىمدا ءبىلىم كوپ. (كىتاپ – كنيگا - book)
4 - توپ:
1. جىلت - جىلت ەتەدى، جىلعالاردان وتەدى. (سۋ - ۆودا - water)
2. ونسىز استىڭ ءدامى جوق، اسسىز ونىڭ ءمانى جوق (تۇز - سول - salt)
3. الىستان قاراساڭ اپپاق، تاتىپ كورسەڭ، ءتاتتى - اق. (قانت – ساحار - sugar)
5 - توپ:
1. ايدالادا اق وتاۋ، اۋزى - مۇرنى جوق وتاۋ. (جۇمىرتقا – يايسو - egg)
2. جۇدىرىقتاي قىزىل شار، ءتىلدى ۇيىرگەن شىرىنبال. (الما – يابلوكو - apple)
3. قىس بويىنا جاتادى، ءتاتتى ۇيقىعا باتادى. ( ايۋ – مەدۆەد - bear )
6 - توپ:
1. ءىشى جۇمساق، سىرتى قاتتى، ەتى قىزىل، ءسولى ءتاتتى. (قاربىز – اربۋز - watermelon)
2. قۇستان اۋمايدى، كوكتە زۋلايدى. (ۇشاق - سامولەت - plane)
3. بىلىمنەن مول سىي - اسى، بالعىنداردىڭ ۇياسى. (مەكتەپ – شكولا - school )
- قورىتىندى جاسايمىز. ءسوز ءادىلقازى القاسىنا بەرىلەدى.
جۇرگىزۋشى:
7 - ءبولىم: «كىم جىلدام؟» بەرىلگەن سۋرەتتەر ارقىلى تاپسىرمالار ورىنداۋ.
1 - توپ: 2 - توپ:
3 - توپ: 4 - توپ:
5 - توپ: 6 - توپ:
جۇرگىزۋشى:
جەڭىستەر مەن جەڭىلىستەن تۇراتىن،
ءومىر – كۇرەس، جەتكىزە مە مۇراتىن؟
“جەڭبەدىم، جەڭىلدىم” دەپ رەنجىمە،
قاتىسۋ دا ءبىر جەڭىس، جان بولساڭ ەكەن ۇعاتىن.
جاقسى بالا قۇلاق ساپ ايتقانىڭدى ۇعادى،
توسەگىنەن تۇرا ساپ تازا اۋاعا شىعادى.
جاقسى بالا ول انىق: ىستەمەيدى شالالىق،
تاپ - تازا بوپ جۋىنىپ، الادى ول تارانىپ،
وسىمەن وسى ويىندى تامامداساق،
بۇل جارىستى وتكىزەر مە ەك جامان بولساق.
ۇيرەندىك بىلمەگەندى وسى جولى،
تاعى دا ۇيرەنەمىز امان بولساق، - دەي وتىرا، ءادىل - قازىلارىمىز دايىن بولعانشا، كەزەكتى وقۋشىلارىمىز ءارقاشان تاتۋ، دوس بولا ءبىلسىن دەگەن ماقساتپەن، انگە بەرەمىز.
ءان: (حور) “دوس بولايىق ءبارىمىز”
1. ءارقاشان دوس بىرگەمىز،
اجىراماس ىرگەمىز،
ىلگەرى جۇرۋگە،
دوستىق جىرىن بىلۋگە،
بۋىپ ۇستاپ بىرلىكتە، ەڭبەكتى سۇيەم دە.
قايىرماسى:
دوس بولايىق ءبارىمىز،
جاراسىپ تۇر ءانىمىز.
تىنىشتىقتى ساقتايمىز، ساقتايمىز.
التىن كۇلىپ دالامىز.
2. قايراتتانىپ عارىشتا،
وزىپ شىققان جارىستان.
جۇرگىزۋشى: بالالار، مەن دە سەندەرگە ريزامىن! بارلىعىڭ دا العان بىلىمدەرىڭدى بۇگىن كورسەتە بىلدىڭدەر. راحمەت سەندەرگە!!!!
You Might Also Like
