جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ جوعارى ساناتتى حيميا ءپان ءمۇعالىمى
نۇرماشيەۆا جازىق الىمبەت قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن
بارىسى:
ارمىسىزدار ارداقتى ۇستازدار، قۇرمەتتى قوناقتار، وقۋشىلار. بۇگىنگى «جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن”اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى قازاقتىڭ ءبىر تۋار ۇلى پەرزەنتى عاني مۇراتبايۇلىنا ارنالادى.
عاني ءسوزى: تۇمان ەدى.......
ءتۇن ەدى، ەرتەڭ ەدى.....
تۇنەك ەدى، وسكەنگە دەرت - ولەڭى.....
وزگەرتتى دە دۇنيە ەل شەمەنى،
ءور ساپارعا شاقىردى ەرتە مەنى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: جاسىننىڭ جارق ەتكەنىندەي عانا عۇمىر كەشكەن عاني جيىرما ۇشكە دە تولىپ ۇلگەرمەي ومىردەن ءوتتى. ول جىميا كۇلگەن بويى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتادى.
عاني - عۇمىر. عاني – عاسىر.
عاني، ول كىم ەدى؟ ءبىر ءسات وتكەنگە كوز جىبەرىپ كورەلىكشى.
بالا داۋسى: مۇراتباي اعا، ءباتيما جەڭەشەم ۇل تۋدى. ءسىز ۇلدى بولدىڭىز. ءسۇىنشى، ءسۇيىنشى!
مۇراتباي: اينالايىن، ءسۇيىنشىڭ دايىن.
قالاعانىڭدى ال. بۇل نارەستە – مەنىڭ كوپتەن كۇتكەن قۋانىشىم، اتىن تاتار تامىرىمنىڭ قۇرمەتىنە عانيباي قويامىن.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: بۇل قۋانىش 1902 جىلى 3 - ماۋسىمدا بولعان ەدى.
ورتايماعان قازانى، قاسيەتتى قازالىنىڭ كيەلى توپىراعىندا اينالانى شاتتىق – دۋمانعا بولەپ عاني دۇنيەگە كەلدى. ارينە، ول كەزدە عانيدى شىعىستىڭ بولاشاق جاۋجۇرەك جالىندى ۇلانى بولاتىنىن ەشكىم بىلگەن جوق. الاۋلاعان تاڭنىڭ الابۇرتىپ اتىپ كەلە جاتقانىن تابيعات - انا سەزگەندەي، توڭىرەككە كۇنشۋاعىن توگىپ، مەيىرلەنە قاراپ تۇرعان ەدى.
حالقىمنىڭ ءقادىرلى ۇلى عاني ەدى،
انادان ادال تۋعان الىپ ەدى.
شىعىستىڭ جارقىراعان شولپانىنداي،
جىگەرى لاۋلاپ جانعان جالىن ەدى.
ورتا ازيا مەن قازاقستان جاستارىنىڭ حح عاسىرداعى جالىندى جەتەكشىسى، ءوز زامانىنىڭ پاتريوتى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، قازالى توپىراعىنىڭ داڭقتى پەرزەنتى عاني مۇراتبايەۆ قىزىلوردا وبىلىسى، قازالى اۋدانىنداعى قازىرگى ءوز اتىمەن اتالاتىن اۋىلدا وسىلاي دۇنيەگە كەلدى.
ماعجان: ( عاني) اپا، وقىعىم كەلەدى. اكەم مەنىڭ وقىپ، ازامات بولعانىمدى قالاپتى عوي.
اناسى: ءيا قۇلىنىم، اكەڭ سەنىڭ وقىعانىڭدى ارمانداپ كەتتى عوي. وقۋ جاسىنان ءوتىپ تە كەتكەن سياقتىسىڭ. بيىل كۇزدەن باستاپ سەنى وقۋعا بەرەم، قازاق بالالارىنىڭ سانى جەتىسپەي تۇر دەيدى.
1911 جىلى اناسى ءباتيما عانيدى قازالىداعى ورىس - تۇزەم مەكتەبىنە وقۋعا بەردى. عانيدىڭ باسىنا بىتكەن جىگەر – كۇش پەن اقىل – پاراسات قارشادايىنان حالىقتى وزىنە قاراتتى. عاني مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە - اق ۋەزد باسشىلارىنىڭ كوزىنە تۇسكەن ول 1917 جىلدىڭ كۇزىندە، ياعني، ون بەس جاستان ءسال اسقاندا ريەۆوليۋسيالىق كەڭەستىڭ قۇرامىنا الىندى.
جۇرەگى اساۋ تايداي تۋلاعان سەرگەك سەزىمدى جاس جىگىت الىس ارماندارعا ۇمتىلدى.
كورىنىس: ”ءبىزدىڭ عاني. ”
ءمۇعالىم: عاني 1918 جىلى سول كەزدە ورتا ازياداعى وقۋ - ءبىلىمنىڭ، مادەنيەتتىڭ ورداسى تاشكەنتتەن ءبىر - اق شىعادى. سودان باستاپ ونىڭ قوعامدىق - ساياسي باعىتتاعى قىزمەتى باستالادى. قازاق ينستيتۋتى جاستارىنىڭ كومسومول ۇيىمىن اشادى. تاشكەنتتە قاڭعىپ، ۇرلىق قىپ، قايىر تىلەپ جۇرگەن جەتىم بالالاردى جيناپ ينتەرناتقا ورنالاستىرادى.
ونىڭ وسى ەڭبەگىن اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆ كەيىن:
جيناۋعا جالپى جاستى “جامان - جۇمان”،
جۇرتىڭنان ارىلتۋعا اۋىر تۇمان،
جاسىعان جاس جۇرتىڭا كوسەم بولىپ،
مايدانعا ءتۇسىپ ەدىڭ، عاني ۇلان، - دەپ جىرلادى.
وقۋ مەن قىزمەتتى ۇشتاستىرا بىلگەن عاني باس - اياعى جەتى جىلدا قاتارداعى كومسومول مۇشەسىنەن بۇكىل تۇركىستان جاستارىنىڭ جەتەكشىلىگىنە دەيىن كوتەرىلەدى.
گۇلدانا: 1919 جىلى كوممۋنيستىك جاستار ۇيىمىنا مۇشە بولىپ قابىلدانىپ، ۋچيليششە كومسومولدارى عانيدى كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ەتىپ سايلادى. بىرەر جىل قالالىق، ۋەزدىك كوميتەتتە جۇمىس ىستەدى. جەتىسۋ ايماعىنىڭ پەداگوگيكالىق كۋرسىندا ساباق بەرۋ ماقساتىندا ۆەرنىي قالاسىنا جىبەرىلدى، ناتيجەسىندە جەتىسۋ وبلىسىندا مۇعالىمدەر دايارلايتىن كۋرستار ۇيىمداستىردى.
جەتىسۋ وبلىسى جانە تاشكەنت، سامارقان، ۆەرنىي قالالارى كومسومول ۇيىمدارىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا اتسالىستى. تكجو - نىڭ ورتالىق باسشى ورگاندارىندا قىزمەت اتقارۋمەن قاتار عاني تاشكەنتتەگى جەتىم بالالاردى ينتەرناتقا، بالالار ۇيىنە ورنالاستىرۋعا بەلسەنە كىرىسىپ، ولار ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان№14 ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى بولدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا كومسومول ۇيىمى جۇمىسىنىڭ جاندانۋىنا قازالىنىڭ ءوز تۇلەگى، شىعىس جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى اتانعان – عاني مۇراتبايەۆتىڭ ىقپالى زور.
1920 جىلى تۇركىستان كومسومولىنىڭ 3 - سەزىندە وك مۇشەلىگىنە سايلانىپ، قازاق - قىرعىز جاستارى بيۋروسىن باسقاردى.
1921 جىلى الدىمەن سامارقان ولكەلىك كومسومول كوميتەتىنىڭ، كەيىن تۇركىستان رەسپۋبليكاسى كومسومول ۇيىمى وك - نىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى. ول وسى جىلى 22 ناۋرىزدا تاشكەنتتە تكجو وك – ءنىڭ ءتىلى رەتىندە «جاس الاش» گازەتىن ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ تۇڭعىش رەداكتورى بولدى.
اسەلحان: 1922 – 24 جىلدارى ركجو - نىڭ 5 - سەزىندە رەسەي كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك - ءنىڭ مۇشەسى، كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ العاشقى ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى. 1924 – 25 جىلدارى رەسەي لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك - ءنىڭ بيۋرو مۇشەسى، كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ شىعىس ەلدەرى جاستار اراسىنداعى جۇمىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. ول كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ 3 – 4 - كونگرەستەرىنىڭ، كومينتەرننىڭ 4 - كونگرەسىنىڭ دەلەگاتى بولىپ سايلاندى. مۇراتبايەۆ حورەزم رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالعان. قازالى قالاسىندا مەموريالدىق مۇراجايى اشىلدى. «ءبىزدىڭ عاني» اتتى كوركەم فيلم، «وسىنداي قىسقا عۇمىر» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلدى.
ەرعازى: 1923 جىلى عاني قازالىعا كەلگەن كەزدە 23 ناۋرىز كۇنى ءوتىپ جاتقان جاستار كونفەرەنسياسىنا قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. كومسومول جاستار مەن وقۋشىلاردىڭ بۇقارا حالىق اراسىندا ساۋاتسىزدىقتى جويۋ، كلۋبتار اشۋ، كوشپەلى اۋىلداردى قامقورلىققا الۋ ماقساتىندا جۇرگىزەتىن جۇمىستارىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىردى.
ءمۇعالىم: كوكتەم ەدى اۋ، كۇلىم قاققان اتىپ تاڭ
قىلىعىمەن سىر دا ومىراۋ اعىتقان
جارقىن سەزىم جاعاسىندا جاستىقتىڭ
ومىرلىك دوس، جارى ارۋ باقىتجان.
عاني مەن باقىتجان 1924 جىلعى 16 قازاندا نەكەلەسكەن. زاڭدى نەكە №64 جازبامەن قازالى قالاسىندا تىركەلگەن.
قايتپاس قايسار مىنەزدى جىگىتتىڭ جارى بولعان باقىتجان اجەمىزدىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق اسايىق.
ءاليا:(باقىتجان اجەي)
«- مەن ەلدەن ەرەكشە كورىكتى دە بولعام جوق. ونىڭ ۇستىنە ءبىلىم الىپ تا جارىتپاعان كەزىم. شاماسى، جاستار جينالعان جەردە وتكىر پىكىر ايتىپ كوزگە تۇسسەم كەرەك. ماجىلىستەن سوڭ ءوزى كەلدى. اڭگىمەمىز بىردەن جاراستى. ۇزاماي بىرلەسىپ وتاۋ قۇرساق دەگەن نيەتىن اڭعارتتى. مەن نە دەيىن؟ قازاقتىڭ ەڭ سىمباتتى جىگىتى كوڭىل ءبىلدىرىپ تۇرسا... كۇزدە قازالىدا توي جاسادىق. ءبىر - ەكى اي تۇرعان سوڭ ماسكەۋگە كەتتىك. عانيدى سول كەزدە - اق اۋرۋ اينالدىرىپ ءجۇر ەكەن. قازالىعا كەلگەندە جۇدەۋلەۋ كورىنگەن. ەلدە بولعان بىرەر ايدىڭ ىشىندە ەت جەپ، قىمىز ءىشىپ، ەداۋىر تىڭايىپ قالعان. ماسكەۋدەن شاقىرتۋ جەتكەندە ەمدەۋشى دارىگەرى وبيناروۆيچ: تىم بولماسا، ءبىر جىلعا جۋىق وسىندا بولشى، ناۋقاسىڭنان قۇلان - تازا ايىقتىرامىن»، - دەپ جاتا كەپ جالىندى. وبيناروۆيچ قولى شيپالى، بىلىكتى دارىگەر بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە قازالىنىڭ قىمىزىن ءبىر جىل ىشكەن ادامنىڭ كەز - كەلگەن اۋرۋدىڭ قۇرساۋىنان امان شىعارى انىق ەدى. ءبىراق وعان عاني كوندى مە؟»(كوزىنە جاس الۋ)
ايگەرىم: قازاقستان مەن ورتالىق ازيا جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى، شىعىس جاستارىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولعان بەلگىلى قوعام قايراتكەرى عاني مۇراتبايەۆ ەسىمى ەلگە عانا ەمەس، الەمگە بەلگىلى. ول ءوز باسىنا دارىعان جىگەر - كۇش پەن اقىل - پاراساتىن شىعىس حالقىنىڭ كەمەل كەلەشەگىنە باعىتتادى. سارعايعان تاريح پاراقتارىنا كوز سالساق، ون بەس جاسار بالانىڭ الاساپىران كەزەڭدە مارتەبەلى دە لاۋازىمدى ۇيىمنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلدانۋى تەكتەن - تەك بولماسا كەرەك. تۇلا بويى قايسارلىق پەن قايراتقا، نامىس پەن جىگەرگە، ويى اقىل مەن پاراساتقا تولى عاني شىعىس جاستارىنىڭ كەمەل كەلەشەگى ءۇشىن ءومىرىن سارپ ەتتى.
ءمۇعالىم: 1925 جىلى 15 ساۋىردە. اسقىنىپ كەتكەن وكپە دەرتى جاس عانيدى ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندىردى. وزەكتى ورتەگەن وكىنىشتىڭ وسىناۋ دەرتى قازاق جۇرتىنىڭ، ونى ايتاسىز، بۇكىل شىعىس حالقىنىڭ جۇرەكتەرىنە جازىلماس جارا سالعان. ماسكەۋ تۇرعىندارى ماڭگىلىككە كەتە بارعان عانيدى ءۇش كۇن ازا تۇتتى. بالتىق تەڭىزىنىڭ 200 جاۋىنگەرى قۇرمەتتى قاراۋىلدا تۇردى. عاني ماسكەۋ ورتالىعىنداعى ۆاگانكوۆ زيراتىنا جەرلەندى. وسىدان - اق شىعىس شامشىراعى – عانيدىڭ ءومىر جولى كەيىنگى تولقىنعا ۇلاعات بولاتىنىنا ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەس. 1978 جىلى بەيىت باسىنا قازاقستان جاستار وداعى ەسكەرتكىش ورناتتى.
(بەينەروليكتى قوسۋ ع. مۇراتبايەۆ زيراتى جانىندا).
فاريزا: 23 جىل عۇمىر كەشكەن عاني سوڭىنا رۋحاني مول مۇرا قالدىردى. ونىڭ وت جالىنعا ورانعان قايرات - جىگەرى، بولاشاقتى بولجاۋى، كورەگەندىگى، ىسكەرلىگى، بويىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق، شەشەندىك، تاباندىلىق، ادىلدىك، ادالدىق، شىنشىلدىق، السىزدەرگە قامقورلىق سياقتى اسىل قاسيەتتەر توعىسقان تۇلعا ونەگەسى - ۇرپاقتارعا ۇلاعات بولار ماڭگىلىك مۇرا.
قايتەيىن، قايران عاني قىرشىن كەتكەن.
جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن
قازاقى قاراشا ۇيدەن كوتەرىلىپ،
جارقىراپ جۇلدىز بولىپ تۇرسىن كوكتەن.
ءمۇعالىم: سەندەر دە ءوز زامانىنىڭ جالىندى كۇرەسكەرى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تىرەگى، قايتپاس قايسار قورعاۋشى كۇشى بولادى دەپ سەنەمىن.
ورىندالدى ارمان ەتكەن تىلەگى،
جالىن اتقان قازالىنىڭ تۇلەگى
ءجۇز وندا دا توقتاماستان سوعىپ تۇر،
جيىرما ۇشتەگى جاس عانيدىڭ جۇرەگى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ جوعارى ساناتتى حيميا ءپان ءمۇعالىمى
نۇرماشيەۆا جازىق الىمبەت قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن
بارىسى:
ارمىسىزدار ارداقتى ۇستازدار، قۇرمەتتى قوناقتار، وقۋشىلار. بۇگىنگى «جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن”اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى قازاقتىڭ ءبىر تۋار ۇلى پەرزەنتى عاني مۇراتبايۇلىنا ارنالادى.
عاني ءسوزى: تۇمان ەدى.......
ءتۇن ەدى، ەرتەڭ ەدى.....
تۇنەك ەدى، وسكەنگە دەرت - ولەڭى.....
وزگەرتتى دە دۇنيە ەل شەمەنى،
ءور ساپارعا شاقىردى ەرتە مەنى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: جاسىننىڭ جارق ەتكەنىندەي عانا عۇمىر كەشكەن عاني جيىرما ۇشكە دە تولىپ ۇلگەرمەي ومىردەن ءوتتى. ول جىميا كۇلگەن بويى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتادى.
عاني - عۇمىر. عاني – عاسىر.
عاني، ول كىم ەدى؟ ءبىر ءسات وتكەنگە كوز جىبەرىپ كورەلىكشى.
بالا داۋسى: مۇراتباي اعا، ءباتيما جەڭەشەم ۇل تۋدى. ءسىز ۇلدى بولدىڭىز. ءسۇىنشى، ءسۇيىنشى!
مۇراتباي: اينالايىن، ءسۇيىنشىڭ دايىن.
قالاعانىڭدى ال. بۇل نارەستە – مەنىڭ كوپتەن كۇتكەن قۋانىشىم، اتىن تاتار تامىرىمنىڭ قۇرمەتىنە عانيباي قويامىن.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: بۇل قۋانىش 1902 جىلى 3 - ماۋسىمدا بولعان ەدى.
ورتايماعان قازانى، قاسيەتتى قازالىنىڭ كيەلى توپىراعىندا اينالانى شاتتىق – دۋمانعا بولەپ عاني دۇنيەگە كەلدى. ارينە، ول كەزدە عانيدى شىعىستىڭ بولاشاق جاۋجۇرەك جالىندى ۇلانى بولاتىنىن ەشكىم بىلگەن جوق. الاۋلاعان تاڭنىڭ الابۇرتىپ اتىپ كەلە جاتقانىن تابيعات - انا سەزگەندەي، توڭىرەككە كۇنشۋاعىن توگىپ، مەيىرلەنە قاراپ تۇرعان ەدى.
حالقىمنىڭ ءقادىرلى ۇلى عاني ەدى،
انادان ادال تۋعان الىپ ەدى.
شىعىستىڭ جارقىراعان شولپانىنداي،
جىگەرى لاۋلاپ جانعان جالىن ەدى.
ورتا ازيا مەن قازاقستان جاستارىنىڭ حح عاسىرداعى جالىندى جەتەكشىسى، ءوز زامانىنىڭ پاتريوتى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، قازالى توپىراعىنىڭ داڭقتى پەرزەنتى عاني مۇراتبايەۆ قىزىلوردا وبىلىسى، قازالى اۋدانىنداعى قازىرگى ءوز اتىمەن اتالاتىن اۋىلدا وسىلاي دۇنيەگە كەلدى.
ماعجان: ( عاني) اپا، وقىعىم كەلەدى. اكەم مەنىڭ وقىپ، ازامات بولعانىمدى قالاپتى عوي.
اناسى: ءيا قۇلىنىم، اكەڭ سەنىڭ وقىعانىڭدى ارمانداپ كەتتى عوي. وقۋ جاسىنان ءوتىپ تە كەتكەن سياقتىسىڭ. بيىل كۇزدەن باستاپ سەنى وقۋعا بەرەم، قازاق بالالارىنىڭ سانى جەتىسپەي تۇر دەيدى.
1911 جىلى اناسى ءباتيما عانيدى قازالىداعى ورىس - تۇزەم مەكتەبىنە وقۋعا بەردى. عانيدىڭ باسىنا بىتكەن جىگەر – كۇش پەن اقىل – پاراسات قارشادايىنان حالىقتى وزىنە قاراتتى. عاني مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە - اق ۋەزد باسشىلارىنىڭ كوزىنە تۇسكەن ول 1917 جىلدىڭ كۇزىندە، ياعني، ون بەس جاستان ءسال اسقاندا ريەۆوليۋسيالىق كەڭەستىڭ قۇرامىنا الىندى.
جۇرەگى اساۋ تايداي تۋلاعان سەرگەك سەزىمدى جاس جىگىت الىس ارماندارعا ۇمتىلدى.
كورىنىس: ”ءبىزدىڭ عاني. ”
ءمۇعالىم: عاني 1918 جىلى سول كەزدە ورتا ازياداعى وقۋ - ءبىلىمنىڭ، مادەنيەتتىڭ ورداسى تاشكەنتتەن ءبىر - اق شىعادى. سودان باستاپ ونىڭ قوعامدىق - ساياسي باعىتتاعى قىزمەتى باستالادى. قازاق ينستيتۋتى جاستارىنىڭ كومسومول ۇيىمىن اشادى. تاشكەنتتە قاڭعىپ، ۇرلىق قىپ، قايىر تىلەپ جۇرگەن جەتىم بالالاردى جيناپ ينتەرناتقا ورنالاستىرادى.
ونىڭ وسى ەڭبەگىن اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆ كەيىن:
جيناۋعا جالپى جاستى “جامان - جۇمان”،
جۇرتىڭنان ارىلتۋعا اۋىر تۇمان،
جاسىعان جاس جۇرتىڭا كوسەم بولىپ،
مايدانعا ءتۇسىپ ەدىڭ، عاني ۇلان، - دەپ جىرلادى.
وقۋ مەن قىزمەتتى ۇشتاستىرا بىلگەن عاني باس - اياعى جەتى جىلدا قاتارداعى كومسومول مۇشەسىنەن بۇكىل تۇركىستان جاستارىنىڭ جەتەكشىلىگىنە دەيىن كوتەرىلەدى.
گۇلدانا: 1919 جىلى كوممۋنيستىك جاستار ۇيىمىنا مۇشە بولىپ قابىلدانىپ، ۋچيليششە كومسومولدارى عانيدى كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ەتىپ سايلادى. بىرەر جىل قالالىق، ۋەزدىك كوميتەتتە جۇمىس ىستەدى. جەتىسۋ ايماعىنىڭ پەداگوگيكالىق كۋرسىندا ساباق بەرۋ ماقساتىندا ۆەرنىي قالاسىنا جىبەرىلدى، ناتيجەسىندە جەتىسۋ وبلىسىندا مۇعالىمدەر دايارلايتىن كۋرستار ۇيىمداستىردى.
جەتىسۋ وبلىسى جانە تاشكەنت، سامارقان، ۆەرنىي قالالارى كومسومول ۇيىمدارىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا اتسالىستى. تكجو - نىڭ ورتالىق باسشى ورگاندارىندا قىزمەت اتقارۋمەن قاتار عاني تاشكەنتتەگى جەتىم بالالاردى ينتەرناتقا، بالالار ۇيىنە ورنالاستىرۋعا بەلسەنە كىرىسىپ، ولار ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان№14 ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى بولدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا كومسومول ۇيىمى جۇمىسىنىڭ جاندانۋىنا قازالىنىڭ ءوز تۇلەگى، شىعىس جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى اتانعان – عاني مۇراتبايەۆتىڭ ىقپالى زور.
1920 جىلى تۇركىستان كومسومولىنىڭ 3 - سەزىندە وك مۇشەلىگىنە سايلانىپ، قازاق - قىرعىز جاستارى بيۋروسىن باسقاردى.
1921 جىلى الدىمەن سامارقان ولكەلىك كومسومول كوميتەتىنىڭ، كەيىن تۇركىستان رەسپۋبليكاسى كومسومول ۇيىمى وك - نىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلاندى. ول وسى جىلى 22 ناۋرىزدا تاشكەنتتە تكجو وك – ءنىڭ ءتىلى رەتىندە «جاس الاش» گازەتىن ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ تۇڭعىش رەداكتورى بولدى.
اسەلحان: 1922 – 24 جىلدارى ركجو - نىڭ 5 - سەزىندە رەسەي كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك - ءنىڭ مۇشەسى، كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ العاشقى ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى. 1924 – 25 جىلدارى رەسەي لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعى وك - ءنىڭ بيۋرو مۇشەسى، كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ شىعىس ەلدەرى جاستار اراسىنداعى جۇمىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. ول كوممۋنيستىك جاستار ينتەرناسيونالىنىڭ 3 – 4 - كونگرەستەرىنىڭ، كومينتەرننىڭ 4 - كونگرەسىنىڭ دەلەگاتى بولىپ سايلاندى. مۇراتبايەۆ حورەزم رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالعان. قازالى قالاسىندا مەموريالدىق مۇراجايى اشىلدى. «ءبىزدىڭ عاني» اتتى كوركەم فيلم، «وسىنداي قىسقا عۇمىر» اتتى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلدى.
ەرعازى: 1923 جىلى عاني قازالىعا كەلگەن كەزدە 23 ناۋرىز كۇنى ءوتىپ جاتقان جاستار كونفەرەنسياسىنا قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. كومسومول جاستار مەن وقۋشىلاردىڭ بۇقارا حالىق اراسىندا ساۋاتسىزدىقتى جويۋ، كلۋبتار اشۋ، كوشپەلى اۋىلداردى قامقورلىققا الۋ ماقساتىندا جۇرگىزەتىن جۇمىستارىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىردى.
ءمۇعالىم: كوكتەم ەدى اۋ، كۇلىم قاققان اتىپ تاڭ
قىلىعىمەن سىر دا ومىراۋ اعىتقان
جارقىن سەزىم جاعاسىندا جاستىقتىڭ
ومىرلىك دوس، جارى ارۋ باقىتجان.
عاني مەن باقىتجان 1924 جىلعى 16 قازاندا نەكەلەسكەن. زاڭدى نەكە №64 جازبامەن قازالى قالاسىندا تىركەلگەن.
قايتپاس قايسار مىنەزدى جىگىتتىڭ جارى بولعان باقىتجان اجەمىزدىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق اسايىق.
ءاليا:(باقىتجان اجەي)
«- مەن ەلدەن ەرەكشە كورىكتى دە بولعام جوق. ونىڭ ۇستىنە ءبىلىم الىپ تا جارىتپاعان كەزىم. شاماسى، جاستار جينالعان جەردە وتكىر پىكىر ايتىپ كوزگە تۇسسەم كەرەك. ماجىلىستەن سوڭ ءوزى كەلدى. اڭگىمەمىز بىردەن جاراستى. ۇزاماي بىرلەسىپ وتاۋ قۇرساق دەگەن نيەتىن اڭعارتتى. مەن نە دەيىن؟ قازاقتىڭ ەڭ سىمباتتى جىگىتى كوڭىل ءبىلدىرىپ تۇرسا... كۇزدە قازالىدا توي جاسادىق. ءبىر - ەكى اي تۇرعان سوڭ ماسكەۋگە كەتتىك. عانيدى سول كەزدە - اق اۋرۋ اينالدىرىپ ءجۇر ەكەن. قازالىعا كەلگەندە جۇدەۋلەۋ كورىنگەن. ەلدە بولعان بىرەر ايدىڭ ىشىندە ەت جەپ، قىمىز ءىشىپ، ەداۋىر تىڭايىپ قالعان. ماسكەۋدەن شاقىرتۋ جەتكەندە ەمدەۋشى دارىگەرى وبيناروۆيچ: تىم بولماسا، ءبىر جىلعا جۋىق وسىندا بولشى، ناۋقاسىڭنان قۇلان - تازا ايىقتىرامىن»، - دەپ جاتا كەپ جالىندى. وبيناروۆيچ قولى شيپالى، بىلىكتى دارىگەر بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە قازالىنىڭ قىمىزىن ءبىر جىل ىشكەن ادامنىڭ كەز - كەلگەن اۋرۋدىڭ قۇرساۋىنان امان شىعارى انىق ەدى. ءبىراق وعان عاني كوندى مە؟»(كوزىنە جاس الۋ)
ايگەرىم: قازاقستان مەن ورتالىق ازيا جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى، شىعىس جاستارىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولعان بەلگىلى قوعام قايراتكەرى عاني مۇراتبايەۆ ەسىمى ەلگە عانا ەمەس، الەمگە بەلگىلى. ول ءوز باسىنا دارىعان جىگەر - كۇش پەن اقىل - پاراساتىن شىعىس حالقىنىڭ كەمەل كەلەشەگىنە باعىتتادى. سارعايعان تاريح پاراقتارىنا كوز سالساق، ون بەس جاسار بالانىڭ الاساپىران كەزەڭدە مارتەبەلى دە لاۋازىمدى ۇيىمنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلدانۋى تەكتەن - تەك بولماسا كەرەك. تۇلا بويى قايسارلىق پەن قايراتقا، نامىس پەن جىگەرگە، ويى اقىل مەن پاراساتقا تولى عاني شىعىس جاستارىنىڭ كەمەل كەلەشەگى ءۇشىن ءومىرىن سارپ ەتتى.
ءمۇعالىم: 1925 جىلى 15 ساۋىردە. اسقىنىپ كەتكەن وكپە دەرتى جاس عانيدى ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندىردى. وزەكتى ورتەگەن وكىنىشتىڭ وسىناۋ دەرتى قازاق جۇرتىنىڭ، ونى ايتاسىز، بۇكىل شىعىس حالقىنىڭ جۇرەكتەرىنە جازىلماس جارا سالعان. ماسكەۋ تۇرعىندارى ماڭگىلىككە كەتە بارعان عانيدى ءۇش كۇن ازا تۇتتى. بالتىق تەڭىزىنىڭ 200 جاۋىنگەرى قۇرمەتتى قاراۋىلدا تۇردى. عاني ماسكەۋ ورتالىعىنداعى ۆاگانكوۆ زيراتىنا جەرلەندى. وسىدان - اق شىعىس شامشىراعى – عانيدىڭ ءومىر جولى كەيىنگى تولقىنعا ۇلاعات بولاتىنىنا ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەس. 1978 جىلى بەيىت باسىنا قازاقستان جاستار وداعى ەسكەرتكىش ورناتتى.
(بەينەروليكتى قوسۋ ع. مۇراتبايەۆ زيراتى جانىندا).
فاريزا: 23 جىل عۇمىر كەشكەن عاني سوڭىنا رۋحاني مول مۇرا قالدىردى. ونىڭ وت جالىنعا ورانعان قايرات - جىگەرى، بولاشاقتى بولجاۋى، كورەگەندىگى، ىسكەرلىگى، بويىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق، شەشەندىك، تاباندىلىق، ادىلدىك، ادالدىق، شىنشىلدىق، السىزدەرگە قامقورلىق سياقتى اسىل قاسيەتتەر توعىسقان تۇلعا ونەگەسى - ۇرپاقتارعا ۇلاعات بولار ماڭگىلىك مۇرا.
قايتەيىن، قايران عاني قىرشىن كەتكەن.
جۇرەگىن جۇمىر جەردىڭ دۇرسىلدەتكەن
قازاقى قاراشا ۇيدەن كوتەرىلىپ،
جارقىراپ جۇلدىز بولىپ تۇرسىن كوكتەن.
ءمۇعالىم: سەندەر دە ءوز زامانىنىڭ جالىندى كۇرەسكەرى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تىرەگى، قايتپاس قايسار قورعاۋشى كۇشى بولادى دەپ سەنەمىن.
ورىندالدى ارمان ەتكەن تىلەگى،
جالىن اتقان قازالىنىڭ تۇلەگى
ءجۇز وندا دا توقتاماستان سوعىپ تۇر،
جيىرما ۇشتەگى جاس عانيدىڭ جۇرەگى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
