InfoHub Logo

ماقساتى: كەستەلىك پروسەسسور MS Excel. مالىمەتتەردى ەنگىزۋ جانە رەداكسيالاۋ. ۇياشىقتىڭ ادرەسى
MS Excel كەستەلىك پروسەسسورىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىمەن جۇمىس جاساي ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.

زەرتحانالىق جۇمىس
نەگىزگى تۇسىنىكتەر: مالىمەتتەردى كومپيۋتەردە كەستەلەر تۇرىندە ۇيىمداستىرۋعا جانە وڭدەۋگە ارنالعان پروگراممالار نەمەسە قوسىمشالار كەستەلىك پروسەسسورلار نەمەسە ەلەكتروندىق كەستەلەر دەپ اتالادى. بۇل ەلەكتروندىق كەستەلەردىڭ ارتىقشىلىعى - مالىمەتتەردى وڭدەۋدى، سۇرىپتاۋدى، ەسەپتەۋدى اۆتوماتتى تۇردە جۇزەگە اسىرا الادى، ءارتۇرلى ۇياشىقتاردا ورنالاسقان مالىمەتتەردى تۇرلىشە فورمۋلالار كومەگىمەن بايلانىستىرا الادى جانە ت. ب.
ەحسەl پروگرامماسىندا قۇجات بولىپ. حls كەڭەيمەسى بار فايل ەسەپتەلەدى. بۇل فايلدى ەحسەl - دە جۇمىس كىتابى دەپ اتايدى. جۇمىس كىتابى جۇمىستىق بەتتەردەن (ليست1 نەمەسە Sheet 1) تۇرادى. ءبىر قۇجات كولەمىندەگى بەتتەر سانى - 255 بولۋى مۇمكىن. جۇمىستىق بەتتىڭ 4 ءتۇرى كەزدەسەدى:

1. جۇمىستىق بەت. وندا كادىمگى كەستەلەر بولادى.
2. ءمودۋلدىڭ بەتى VBA پروگراممالاۋ تىلىندەگى پروگرامما تەكستى جازىلادى (VBA - Visual Basic for Application).
3. ديالوگتىق تەرەزەنىڭ بەتى. مۇندا ديالوگتىق تەرەزەلەر قۇرىلادى. (وك، وتمەنا باتىرمالارى بار تەرەزە)
4. دياگراممالار تۇرعىزىلاتىن بەت.
ءاربىر جۇمىستىق بەت جەكە ەلەكتروندىق كەستە تۇرىندە قاراستىرىلادى دا، وندا 65536 جول (rows) ي 256 باعان(columns) بولادى. ءاربىر جول 1 دەن باستاپ 65536 دەيىنگى ءبۇتىن ساندارمەن، ال باعاندار لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ A، B، …، Z، AA، AB، …IV ارىپتەرىمەن بەلگىلەنەدى. جولدار مەن باعانداردىڭ قيىلىسۋىنان كەستەنىڭ نەگىزگى قۇرىلىمدىق ەلەمەنتى ۇياشىق (cell) پايدا بولادى. كەستەدەگى ءاربىر ۇياشىقتىڭ ادرەسى بولادى جانە ول ۇياشىق ورنالاسقان باعان مەن جولدىڭ اتاۋلارىنىڭ بىرىگۋىنەن تۇرادى (مىسالى، ا5، ۆۆ45، ت. ب.).
ۇياشىقتارعا جازىلاتىن مالىمەتتەر تەكست، تۇراقتىلار، فورمۋلالار تۇرىندە بولادى. ءبىر ۇياشىققا 32767 سيمۆولعا دەيىن ەنگىزۋگە بولادى.

ادەتتە (پو ۋمولچانيۋ) ۇياشىقتاعى ساندىق مالىمەتتەر وڭعا قاراي، ال تەكستىك مالىمەتتەر سولعا قاراي تۋرالانادى. ەنگىزىلگەن مالىمەت ەنى بويىنشا ۇشىققا سىيماعان كەزدە وڭ جاقتاعى بوس ەمەس ۇياشىق، الدىڭعىسىن جاۋىپ تاستايدى. كەستەدەگى قاتار ورنالاسقان بىرنەشە ۇياشىقتىڭ بىرىگۋىنەن پايدا بولاتىن تىكتورتبۇرىشتى وبلىستى دياپازون دەپ اتاۋ كەلىسىلگەن. دياپازوننىڭ ادرەسى تىكتورتبۇرىشتى وبلىستىڭ سول جاق جوعارعى جاعىندا ورنالاسقان شەتكى ۇياشىق پەن وڭ جاق تومەنىندەگى شەتكى ۇياشىقتىڭ ادرەستەرى ارقىلى انىقتالادى، ۇياشىقتار ادرەستەرىنىڭ اراسىنا قوس نۇكتە بەلگىسى قويىلادى (مىسالى، ا1: س6). MS Excel پروگرامماسىندا ۇياشىقتارعا مالىمەتتەردى تەرۋ ارقىلى نەمەسە بىرنەشە ادىستەردى پايدالانىپ، اۆتوماتتى تۇردە جازۋعا بولادى. ونىڭ ەكى ءتۇرلى ءادىسى بار:

ءبىرىنشى ءادىس:
1. قاتار ورنالاسقان ەكى ۇياشىققا پروگرەسسيانىڭ العاشقى ەكى مۇشەسى جازىلادى؛
2. مالىمەت جازىلعان دياپازون نەمەسە ەكى ۇياشىق بەلگىلەنەدى؛
3. تىشقان كورسەتكىشىن بەلگىلەنگەن دياپازون وبلىستىڭ وڭ جاق تومەنگى بۇرىشىنا اپارساڭىز كورسەتكىش قارا ءتۇستى « قوسۋ بەلگىسىنە» (+) وزگەرەدى، بۇل بەلگىنى تولتىرۋ ماركەرى دەپ اتايدى. ءارى قاراي تولتىرۋ ماركەرىن تىشقاننىڭ باتىرماسىن باسىپ وتىرىپ قاجەت ۇياشىققا دەيىن سوزا بەرەسىز.
ەكىنشى ءادىس:
1. ءبىر ۇياشىققا پروگرەسسيانىڭ باستاپقى ءبىرىنشى مۇشەسى جازىلادى؛
2. مالىمەت جازىلعان ۇياشىق بەلگىلەنەدى؛
3. پراۆكا →زاپولنيت→ پروگرەسسيا كومانداسى ورىندالادى؛
4. پايدا بولعان تەرەزەدەن تيپ راسپولوجەنيە بولىمىنەن پو ستولبسۋ بەلگىلەنەدى، شاگ تۇسىنا پروگرەسسيانىڭ قادامى جازىلادى، پرەدەلنوە زناچەنيە تۇسىنا پروگرەسسيانىڭ سوڭعى مۇشەسىنىڭ ءمانى جازىلادى.
جۇمىستىق بەتتەرمەن جاسالاتىن ارەكەتتەر:
1. جۇمىستىق بەتتىڭ اتىن وزگەرتۋ: جۇمىستىق بەتكە سايكەس يارلىكتىڭ اتىنا ەكى رەت شەرتىلەدى نەمەسە سول يارلىكتىڭ كونتەكستىك مازىرىندەگى پەرەيمەنوۆات كومانداسى ورىندالادى دا جاڭا ات جازىلادى؛ جۇمىستىق بەتتى جويۋ: پراۆكا→ۋداليت ليست نەمەسە بەتكە سايكەس يارلىك كونتەكستىك مازىرىندەگى ۋداليت كوماندالارى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى؛
2. بەتتىڭ ورىنىن اۋىستىرۋ نەمەسە كوشىرۋ: پراۆكا→ پەرەمەستيت/سكوپيروۆات ليست نەمەسە بەتكە سايكەس يارلىك كونتەكستىك مازىرىندەگى پەرەمەستيت/سكوپيروۆات ليست كوماندالارىنىڭ ءبىرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى؛ كوشىرۋدى ورىنداۋ ءۇشىن پەرەمەستيت / سكوپيروۆات ليست تەرەزەسىندەگى سوزداۆات كوپيۋ ءبولىمى ىسكە قوسۋلى بولۋ كەرەك؛
3. بەت قوسۋ: الدىنا جاڭادان قوسىلاتىن بەت ورنالاساتىن، جۇمىستىق بەت يارلىگىنا شەرتىلگەندە شىعاتىن كونتەكستىك مازىردەن دوباۆيت كومانداسى ورىندالادى دا، پايدا بولعان ۆستاۆكا ديالوگتىق تەرەزەسىنەن ليست بەلگىسى تاڭدالىنىپ، وك باسىلادى.

ۇياشىقتاردىڭ ادرەستەرى. Excel پروگرامماسىندا ۇياشىقتاردىڭ ءۇش ءتۇرلى ادرەستەرى پايدالانىلادى: ابسوليۋتتىك، سالىستىرمالى جانە ارالاس ادرەستەر. ەگەر ءتۇرلى وپەراسيالاردى ورىنداۋ بارىسىندا وپەراسياعا قاتىساتىن ۇياشىقتاردىڭ ادرەستەرى سايكەسىنشە اۆتوماتتى تۇردە وزگەرىپ وتىراتىن بولسا مۇنداي ۇياشىقتار سالىستىرمالى ادرەستى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ادەتتە (پو ۋمولچانيۋ) Excel پروگرامماسى ىسكە قوسىلعان كەزدە ۇياشىقتاردىڭ ادرەستەرى سالىستىرمالى ادرەستەر بولىپ تۇرادى. ۇياشىقتارمەن جاسالاتىن وپەراسيالار بارىسىندا ۇياشىقتىڭ ادرەسى تاۋەلسىز، وزگەرمەيتىن بولسا مۇنداي ۇياشىقتاردى ابسوليۋت ادرەستى دەپ اتايدى. ۇياشىقتىڭ ابسوليۋت ادرەسىن كورسەتۋ ءۇشىن سايكەسىنشە جول جانە باعان اتتارىنىڭ الدىنا دوللار ($) بەلگىسىن قويىپ جازادى (مىسالى، $A$2). مۇنى بىردەن جازۋ ءۇشىن ۇياشىقتى بەلگىلەپ، پەرنەسىن باسۋ ءتاسىلى دە قولدانىلادى.

ارالاس ادرەستى دەپ ۇياشىقتىڭ ادرەسىن كورسەتۋدە سالىستىرمالى جانە ابسوليۋت ادرەستەردىڭ قاتار قولدانىلعان جاعدايىن ايتادى (مىسالى، $A1، B$2). ۇياشىقتارداعى فورمۋلالاردى كوشىرۋدە ابسوليۋت ادرەستەر وزگەرمەيدى، سالىستىرمالى ادرەستەر وزگەرەدى.
ۇياشىققا فورمۋلا جازۋ. Excel پروگرامماسىندا ۇياشىققا فورمۋلا ەنگىزۋ مىندەتتى تۇردە «تەڭ بولادى» (“=”) بەلگىسىنەن باستالادى، ال ەنگىزۋدى اياقتاۋ Enter پەرنەسىن باسۋمەن بىتەدى.
فورمۋلالار جازۋدىڭ مىسالدارى: = 2*5^ 3+4 نەمەسە =A1+Cos(5، 282)
ۇزاق فورمۋلالاردى جازۋدا پروگرامما تەرەزەسىندەگى فورمۋلالار جولى دەپ اتالاتىن جول ۇياشىقپەن سالىستىرعاندا قولايلىراق بولادى.

فورمۋلالاردى رەداكسيالاۋ. ۇياشىقتاعى فورمۋلانى رەداكسيالاۋ ءۇشىن اۋەلى ۇياشىق بەلگىلەنىپ الىنادى دا ەكى رەت شەرتىلەدى نەمەسە F2 پەرنەسى باسىلادى نەمەسە فورمۋلالار جولىنداعى “=” بەلگىسىنە سىرت ەتكىزىلەدى. رەداكسيالاۋ رەجيمىندە ۇياشىقتاعى فورمۋلا فورمۋلالار جولىندا تولىعىمەن كورىنىپ تۇرادى، كۋرسوردى قالاعان جەرىڭىزگە قويىپ وزگەرتۋلەر نەگىزە بەرۋگە بولادى.
ۇياشىقتاعى مالىمەتتەردىڭ فورماتتارىن تاعايىنداۋ. ول ءۇشىن قاجەت ۇياشىقتى بەلگىلەپ الىپ سول ۇياشىقتىڭ كونتەكستىك مازىرىنەن فورمات ياچەەك نەمەسە فورمات→ فورمات ياچەيكي كوماندالارىنىڭ ءبىرى ورىندالادى. ناتيجەسىندە فورمات ياچەەك دەپ اتالاتىن ديالوگتىق تەرەزە شىعادى، وسى تەرەزەدەگى جاپسىرمالاردى پايدالانا وتىرىپ ءارتۇرلى ساندىق فورماتتاردى، ۇياشىقتاعى تەكستەردى تۋرالاۋدى، ۇياشىقتىڭ ءتۇرى مەن شەكارا سىزىقتارىن، قورعانىسىن جانە ت. ب. پارامەترلەرىن تاعايىنداۋعا بولادى.

جاتتىعۋ جۇمىستارى.
1 - جاتتىعۋ. سالىق تۇرلەرىن، پرەميانى جانە ت. ب. ەسكەرە وتىرىپ ايلىق جالاقىنى ەسەپتەۋ.
MS EXCEL پروگرامماسىن ىسكە قوسىڭىز. جاڭا قۇجات نەمەسە جۇمىس كىتابىن اشىڭىز، قۇجاتىڭىزدى لابوراتورنىە رابوتى. xls دەگەن اتپەن ءوز بۋماڭىزعا ساقتاڭىز.
1. جۇمىستىق بەتتىڭ اتىن (ليست1) نا تاپسىرما1 دەپ وزگەرتىڭىز.
2. تومەندە بەرىلگەن /1 - سۋرەت/ مالىمەتتەردى كەستەگە ەنگىزىڭىز.
3. كەستەنى سۋرەتتەگىدەي تۇرگە كەلتىرىڭىز.
4. بىرنەشە ۇياشىقتاردى بىرىكتىرۋ ءۇشىن ولاردى بەلگىلەپ الىپ، باتىرماسى شەرتىلەدى نەمەسە فورمات ->ياچەيكي كومانداسى قولدانىلادى.

5. ۇياشىقتاعى تەكست باعدارىن وزگەرتۋ ءۇشىن:
● ۇياشىقتى بەلگىلەيدى، كونتەكستىك مازىردەگى فورمات ياچەەك كومانداسى ورىندالعاننان كەيىن شىعاتىن ديالوگتىق تەرەزەدەگى ۆىراۆنيۆانيە جاپسىرماسىنىڭ وريەنتاسيا بولىمىنە كوشەسىز؛
● قىزىل ءتۇستى رومبيككە ( ) شەرتىپ، تىشقاننىڭ سول جاق باتىرماسىن باسۋلى كۇيدە رومبيكتى 90و – قا اپاراسىز.
6. كەستەداعى (1 - سۋرەت) «پروف. ۆزنوسى 5%» باعانىنداعى تۇراقتى وكلادتىڭ 5 % ەسەپتەۋ ءۇشىن:
● D5 ۇياشىعى بەلگىلەنەدى دە، وعان =س5*5% جازىلادى؛
● قالعاندارى دا وسى ءتارىزدى ەسەپتەلەدى.
7. ن5 ۇياشىعىنا قولعا بەرىلەتىن جالاقى كولەمىن ەسەپتەڭىز.
8. بارلىق قىزمەتكەرلەردىڭ وكلادتارىنىڭ جالپى سوماسى مەن قولعا الاتىن جالاقىلارىنىڭ جالپى سوماسىن تابۋ ءۇشىن:
● H5: H12 دياپازونى بەلگىلەنەدى؛
● ستاندارتنايا سايماندار پانەلىنەن اۆتوسۋمما باتىرماسى شەرتىلەدى.

2 - جاتتىعۋ. Excel پروگرامماسىن پايدالانىپ ساتۋدان تۇسكەن پايدانى تەڭگەمەن جانە دوللارمەن ەسەپتەڭىز.
1. ءوز قۇجاتىڭىزداعى كەلەسى بەتتى ( ليست2) تاپسىرما2 دەپ وزگەرتىڭىز؛
● كەستەنى مالىمەتتەرمەن تولتىرىڭىز /2 - سۋرەت/؛
● ساتۋدان تۇسكەن پايدانى دوللارمەن جانە تەڭگەمەن ەسەپتەڭىز.
1. ە6 ۇياشىققا كەلەسى =س6*D6 فورمۋلانى ەنگىزىڭىز؛
2. F6 ۇياشىققا كەلەسى =ە6*ۆ3 فورمۋلانى ەنگىزىڭىز. ۆ3 ۇياشىعىنىڭ ادرەسىن ابسوليۋت ادرەس قىلىڭىز ول ءۇشىن ونى بەلگىلەپ F4 پەرنەسىن باسىڭىز، سوندا ادرەس $ۆ$3 بولىپ وزگەرەدى.

3 - جاتتىعۋ: اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ n - ءشى مۇشەسىن جانە العاشقى n مۇشەسىنىڭ قوسىندىسىن ەسەپتەڭىز.
1. قۇجاتىڭىزداعى ءۇشىنشى بەتتى (ليست3) تاپسىرما3 دەپ وزگەرتىڭىز.
2. 3 - سۋرەتتەگىدەي اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ n - ءشى مۇشەسىن جانە العاشقى n مۇشەسىنىڭ قوسىندىسىن ەسەپتەيتىن كەستە قۇرىڭىز. اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ n - ءشى مۇشەسىنىڭ فورمۋلاسى: an=a1+d(n - l) جانە اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ العاشقى n مۇشەسىنىڭ قوسىندىسىنىڭ فورمۋلاسى: Sn=(a1+an)*n/2، مۇنداعى a1 – پروگرەسسيانىڭ باستاپقى مۇشەسى، aل d — اريفمەتيكالىق پروگرەسسيانىڭ ايىرماسى.
3. قاجەت بولعان جاعدايدا ۇياشىقتاردىڭ ابسوليۋت ادرەستەرىن قولداناسىز.
4. a1 = - 2، d= 0، 725 دەپ الىپ ەسەپتەڭىز.

وزدىك جۇمىس تاپسىرمالارى:
(تاپسىرمانى ورىنداۋعا قاجەتتى مالىمەتتەر نۇسقالار بويىنشا تومەندە بەرىلگەن
7 - كەستەدەن الىنادى)
ت ا پ س ى ر م ا ل ا ر
قالاداعى ءسۇت ونىمدەرى زاۆودى ءسۇت، ايران جانە قايماق شىعارادى. ءسۇتتىڭ، ايراننىڭ جانە قايماقتىڭ ءاربىر تونناسى ءۇشىن سايكەسىنشە 1010، 1020 جانە 9450 كگ ءسۇت قاجەت بولادى.
ءسۇت ونىمدەرىنىڭ (ءسۇت، ايران، قايماق) ءاربىر تونناسىنان تۇسەتىن كىرىس پايدا سايكەسىنشە 30000، 22000 جانە 136000 تەڭگەنى قۇرايدى. زاۆود تاۋلىگىنە بارلىعى 123 توننا ءسۇت، 342 توننا ايران، 256 توننا قايماق دايىندادى.
ەلەكتروندىق كەستەنى پايدالانىپ، ءاربىر ءونىم تۇرىنەن تۇسكەن تاۋلىكتىك كىرىس پايدانى، جالپى كىرىس پايدانى، ءاربىر ءونىم تۇرىنەن تۇسكەن كىرىس پايدانىڭ جالپى كىرىس پايداعا شاققانداعى ۇلەسىن (پروسەنتپەن) جانە ءسۇتتىڭ جالپى شىعىنىن ەسەپتەڭىز.