كوكنار، الابوتا تۇقىمداستارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوكنار، الابوتا تۇقىمداستارى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) داراجارناقتىلار كلاسىنا جاتاتىن كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىمەن تانىستىرۋ.
ءا) كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىنا جاتاتىن وسىمدىكتەرىن تاني بىلۋگە، تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ب) كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىنا جاتاتىن وسىمدىكتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ەمدىك قاسيەتتەرىن پايدالانۋعا تاربيەلەۋ، وي ورىستەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
لەزدە سۇراقتار.
1. جابىق تۇقىمدى وسىمدىككە سيپاتتاما بەر جانە دە كەڭ تارالۋى.
2. جابىق تۇقىمدى وسىمدىكتەر قانداي جولمەن كوبەيەدى؟
3. جابىق تۇقىمدى وسىمدىكتەردىڭ تابيعاتتاعى جانە شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى.
4. گۇلدى وسىمدىكتەردى تۇرلەرگە، تۋىستارعا، تۇقىمداستارعا، كلاستارعا توپتاستىرعاندا قانداي بەلگىلەر نەگىزگە الىنادى؟
5. قوسجارناقتىلار كلاسىنىڭ قانداي تۇقىمداستارى بار؟
6. دياگرامما دەگەنىمىز نە؟
قوس جانە دارا جارناقتى وسىمدىكتەردى بەلگىلەرى بويىنشا سالىستىرىڭدار.
ر/س --- بەلگىلەرى -------------- قوسجارناقتى --------- دارا جارناقتى
1 ----- تۇقىم جارناعى
2 ----- تامىر جۇيەسى
3 ----- كامبيي
4 ----- جۇيكەلەنۋى
5 ----- جاپىراق قۇرامى
جاۋابى:
ر/س ---- بەلگىلەرى --------------- قوسجارناقتى ---------------------- دارا جارناقتى
1 ------ تۇقىم جارناعى ------- 2 --------------------------------------- 1
2 ------ تامىر جۇيەسى --------- كىندىك --------------------------------- شاشاق
3 ------ كامبيي ----------------- بار ------------------------------------- جوق
4 ------ جۇيكەلەنۋى ------------ قاۋىرسىندى ساۋساق سالالى.---- قاتار، دوعالى
5 ------ جاپىراق قۇرامى ---- جاي، كۇردەلى ------------------------ تاسپا، قانداۋىر.
گۇلدى وسىمدىكتەر
↓
● داراجارناقتىلار
شاشاق تامىرلى، جاپىراقتارى قاتار جانە دوعالى جۇيكەلى وسىمدىكتەر. تۇقىمى ءبىر عانا جارناقتان تۇراتىن گۇلدى وسىمدىكتەر كلاسى. مىسالى پياز بيداي، قۇرتقاشاش، پالما جانە باسقا وسىمدىكتەر.
● قوسجارناقتىلار
تۇقىمىندا ەكى تۇقىم جارناعى بولاتىن گۇلدى وسىمدىكتەر قوسجارناقتىلار كلاسىنا جاتادى. بۇلار ءشوپ، بۇتا، اعاش تۇرىندە بارلىق جەرلەردە كەزدەسەدى. كوپشىلىگىندە ءجۇزۋشى ۇلپا – كامبيي بولادى
كوكنار تۇقىمداسى.
شوپتەكتى، بۇتا نەمەسە كىشكەنە اعاش تۇرىندە قوسجارناقتى وسىمدىكتەر توبى. بۇلار – ءبىرجىلدىق نەمەسە كوپجىلدىق وسىمدىكتەر. عالامشاردا 700 - گە جۋىق تۇرلەرى بار. قازاقستاندا كوكنار تۇقىمداستاردىڭ 44 ءتۇرى وسەدى. كوكناردىڭ گ ۇلى قوسجىنىستى. جەمىسى – قاۋاشاق، تۇقىمدارى – ۇساق، ءتۇسى قارا بولىپ كەلەدى.
كوكنارلار تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى: جابايى كوكنار ت2ك2+2ا βجβ
تۇرلەرى:
• كوكنار تۇقىمداستاردان جابايى كوكنار، سەپپە كوكنار، ت. ب. كوبىرەك بەلگىلى. جالاڭساباق ءايدارشوپ، جىڭىشكە ءايدارشوپ - بۇلار دا كوكنار تۇقىمداس وسىمدىكتەر.
الابوتا تۇقىمداستارى.
● باسىم كوپشىلىگى ءارامشوپ تۇرىندە بەلگىلى ءبىرجىلدىق جانە كوپجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىكتەر. شالا بۇتالى كەيدە بۇتا كىشكەنە اعاش تۇرىندە كەزدەسەدى. 1500 - گە جۋىق تۇرلەرى بار. الابوتا تۇقىمداستار – كىندىك تامىرلى، كوپشىلىگى كورىكسىز، وتە كەڭ تارالعان وسىمدىكتەر. كوپشىلىگىندە ساباعى مەن بۇتاعى بۋناقتى بولىپ كەلەدى. گۇلدەرى ۇساق، كوزگە بىردەن بايقالمايدى. ولاردىڭ ءتۇسى جاسىل جاسىل نەمەسە سارى بولىپ كەلەدى. تۇقىمىن جەل نەمەسە جانۋارلار تاراتادى.
● الابوتا تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى: ت4ا4ج1
الابوتا تۇقىمداستارىنا.
● اق الابوتا
● سەكسەۋىل
● قىزىلشا
● شپينات
● بۇيىرعىن
● كوكپەك
● سوراڭ
● تەرىسكەن
اق الابوتا
● وتە كەڭ تارالعان الابوتا تۇقىمداس ءبىرجىلدىق ءارامشوپ. توپىراقتاعى قورەكتىك زاتتاردى، اسىرەسە ازوت، كاليي، فوسفوردى كىندىك تامىرىمەن بويىنا سىڭىرەدى. گ ۇلى – ءىرى گۇلشوعىرلى، كۇلتەسى بولمايدى. گۇل فورمۋلاسى – ت4ا4ج1
● اق الابوتانىڭ پايدالى جاقتارى دا بار. قازاقتار الابوتانى ورتەپ، كۇلىنەن ساقار العان جانە ونى سابىن جاساۋعا پايدالانا ءبىلدى.
سەكسەۋىل
● بۇتا نەمەسە كىشكەنە اعاش تۇرىندەگى الابوتا تۇقىمداس وسىمدىكتەردىڭ ءبىر تۋىسى. بيىكتىگى 12 مەترگە دەيىن جەتەدى. قازاقستاندا 3 ءتۇرى وسەدى. ولار قارا سەكسەۋىل، اق سەكسەۋىل جانە بۇتا سەكسەۋىل دەپ اتالادى. سەكسەۋىلدىڭ گ ۇلى ۇساق، قوسجىنىستى – ءبىرۇيلى، قابىرشاق تارىزدىگۇل جاپىراقتىڭ قولتىعىندا 4 - تەن ورنالاسادى. كوكتەمدە گۇلدەيدى. جەمىسى – قاناتتى جاڭعاقشا، قىركۇيەك - قازان ايلارىندا ءپىسىپ جەتىلىپ، قاراشا – جەلتوقسان ايلارىندا جەرگە توگىلەدى.
شپينات
● ءبىر جانە ەكىجىلدىق شوپتەكتى الابوتا تۇقىمداستاردىڭ ءبىر تۋىسى. بۇلاردىڭ 3 ءتۇرى بار. ۆيتاميندەرگە دە باي: ا1، ۆ1، ۆ2، س جانە رر بولعاندىقتان، استى دامدەۋگە وتە پايدالى.
باقشا شپيناتى – ەكى ءۇيلى. اتالىق گ ۇلىنىڭ فورمۋلاسى:
بۇيىرعىن
● الابوتا تۇقىمداستاردىڭ تۋىستاستىلار دا قوسجارناقتى وسىمدىكتەرگە جاتادى. قازاقستاندا بۇيىرعىن تۋىستى وسىمدىكتەردىڭ 17 ءتۇرى بار. كادىمگى بۇيىرعىندى تۇيە، قوي - ەشكى، جىلقى جەيدى. الايدا جاپىراقسىز بۇيىرعىن نەمەسە يتسيگەك دەگەن ءتۇرى وتە ۋلى.
قىزىلشا
● الابوتا تۇقىمداستارعا جاتاتىن ءبىر، ەكى، كوپجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىكتەر تۋىسى. قىزىلشا تۋىستاستىڭ 6 ءتۇرى بار. كادىمگى قىزىلشا – قىزىلشانىڭ مادەني ءتۇرى. وعان اسحانالىق قىزىلشا، مالازىقتىق قىزىلشا، قانت قىزىلشاسى قامتىلادى. قانت قىزىلشاسى رەسپۋبليكامىزدا تالدىقورعان، جامبىل وبلىستارىندا وسىرىلەدى. ەتتى، جۋان تامىرى جەمتامىر دەپ اتالادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
كوكنار تۇقىمداسى - …………..، بۇتا نەمەسە اعاش تۇرىندە وسەتىن قوسجارناقتى وسىمدىكتەر توبى. كوكنار تۇقىمداسىنىڭ عالامشاردا...... گە جۋىق تۇرلەرى بار. ونىڭ.... ءتۇرى قازاقستاندا وسەدى. جەمىسى – قاۋاشاق. جابايى كوكناردىڭ فورمۋلاسى: ……………..
الابوتا تۇقىمداسىنىڭ قازىرگى كەزدە..... جۋىق تۇرلەرى بار.
الابوتا تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى:.............
الابوتا تۇقىمداسىنا:...................................... جاتادى.
سايكەستىگىن تاپ.
1. بويىنا ازوت، كاليي، فوسفوردى كىندىك تامىرىمەن بويىنا سىڭىرەتىن وسىمدىك. (ا. سەكسەۋىل)
2. قاي الابوتا تۇقىمداسىنىڭ 23% عا دەيىن قانت بولادى. (ب. سۇيەلشوپ)
3. قازاقستاندا 3 ءتۇرى كەزدەسەتىن الابوتا تۇقىمداسىنىڭ تۋىسى. (ۆ. قانت قىزىلشاسى)
4. قۇرامىندا ا، ۆ، س جانە رر دارۋمەندەرى كەزدەسەتىن الابوتانىڭ تۋىسى. (گ. اق الابوتا)
5. حالىقتىق مەديسينادا سۇيەلدى كەتىرۋگە پايدالاناتىن كوكنار تۇقىمداسى. (د. شپينات)
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) داراجارناقتىلار كلاسىنا جاتاتىن كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىمەن تانىستىرۋ.
ءا) كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىنا جاتاتىن وسىمدىكتەرىن تاني بىلۋگە، تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ب) كوكنار جانە الابوتا تۇقىمداستارىنا جاتاتىن وسىمدىكتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ەمدىك قاسيەتتەرىن پايدالانۋعا تاربيەلەۋ، وي ورىستەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلاندىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
لەزدە سۇراقتار.
1. جابىق تۇقىمدى وسىمدىككە سيپاتتاما بەر جانە دە كەڭ تارالۋى.
2. جابىق تۇقىمدى وسىمدىكتەر قانداي جولمەن كوبەيەدى؟
3. جابىق تۇقىمدى وسىمدىكتەردىڭ تابيعاتتاعى جانە شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى.
4. گۇلدى وسىمدىكتەردى تۇرلەرگە، تۋىستارعا، تۇقىمداستارعا، كلاستارعا توپتاستىرعاندا قانداي بەلگىلەر نەگىزگە الىنادى؟
5. قوسجارناقتىلار كلاسىنىڭ قانداي تۇقىمداستارى بار؟
6. دياگرامما دەگەنىمىز نە؟
قوس جانە دارا جارناقتى وسىمدىكتەردى بەلگىلەرى بويىنشا سالىستىرىڭدار.
ر/س --- بەلگىلەرى -------------- قوسجارناقتى --------- دارا جارناقتى
1 ----- تۇقىم جارناعى
2 ----- تامىر جۇيەسى
3 ----- كامبيي
4 ----- جۇيكەلەنۋى
5 ----- جاپىراق قۇرامى
جاۋابى:
ر/س ---- بەلگىلەرى --------------- قوسجارناقتى ---------------------- دارا جارناقتى
1 ------ تۇقىم جارناعى ------- 2 --------------------------------------- 1
2 ------ تامىر جۇيەسى --------- كىندىك --------------------------------- شاشاق
3 ------ كامبيي ----------------- بار ------------------------------------- جوق
4 ------ جۇيكەلەنۋى ------------ قاۋىرسىندى ساۋساق سالالى.---- قاتار، دوعالى
5 ------ جاپىراق قۇرامى ---- جاي، كۇردەلى ------------------------ تاسپا، قانداۋىر.
گۇلدى وسىمدىكتەر
↓
● داراجارناقتىلار
شاشاق تامىرلى، جاپىراقتارى قاتار جانە دوعالى جۇيكەلى وسىمدىكتەر. تۇقىمى ءبىر عانا جارناقتان تۇراتىن گۇلدى وسىمدىكتەر كلاسى. مىسالى پياز بيداي، قۇرتقاشاش، پالما جانە باسقا وسىمدىكتەر.
● قوسجارناقتىلار
تۇقىمىندا ەكى تۇقىم جارناعى بولاتىن گۇلدى وسىمدىكتەر قوسجارناقتىلار كلاسىنا جاتادى. بۇلار ءشوپ، بۇتا، اعاش تۇرىندە بارلىق جەرلەردە كەزدەسەدى. كوپشىلىگىندە ءجۇزۋشى ۇلپا – كامبيي بولادى
كوكنار تۇقىمداسى.
شوپتەكتى، بۇتا نەمەسە كىشكەنە اعاش تۇرىندە قوسجارناقتى وسىمدىكتەر توبى. بۇلار – ءبىرجىلدىق نەمەسە كوپجىلدىق وسىمدىكتەر. عالامشاردا 700 - گە جۋىق تۇرلەرى بار. قازاقستاندا كوكنار تۇقىمداستاردىڭ 44 ءتۇرى وسەدى. كوكناردىڭ گ ۇلى قوسجىنىستى. جەمىسى – قاۋاشاق، تۇقىمدارى – ۇساق، ءتۇسى قارا بولىپ كەلەدى.
كوكنارلار تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى: جابايى كوكنار ت2ك2+2ا βجβ
تۇرلەرى:
• كوكنار تۇقىمداستاردان جابايى كوكنار، سەپپە كوكنار، ت. ب. كوبىرەك بەلگىلى. جالاڭساباق ءايدارشوپ، جىڭىشكە ءايدارشوپ - بۇلار دا كوكنار تۇقىمداس وسىمدىكتەر.
الابوتا تۇقىمداستارى.
● باسىم كوپشىلىگى ءارامشوپ تۇرىندە بەلگىلى ءبىرجىلدىق جانە كوپجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىكتەر. شالا بۇتالى كەيدە بۇتا كىشكەنە اعاش تۇرىندە كەزدەسەدى. 1500 - گە جۋىق تۇرلەرى بار. الابوتا تۇقىمداستار – كىندىك تامىرلى، كوپشىلىگى كورىكسىز، وتە كەڭ تارالعان وسىمدىكتەر. كوپشىلىگىندە ساباعى مەن بۇتاعى بۋناقتى بولىپ كەلەدى. گۇلدەرى ۇساق، كوزگە بىردەن بايقالمايدى. ولاردىڭ ءتۇسى جاسىل جاسىل نەمەسە سارى بولىپ كەلەدى. تۇقىمىن جەل نەمەسە جانۋارلار تاراتادى.
● الابوتا تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى: ت4ا4ج1
الابوتا تۇقىمداستارىنا.
● اق الابوتا
● سەكسەۋىل
● قىزىلشا
● شپينات
● بۇيىرعىن
● كوكپەك
● سوراڭ
● تەرىسكەن
اق الابوتا
● وتە كەڭ تارالعان الابوتا تۇقىمداس ءبىرجىلدىق ءارامشوپ. توپىراقتاعى قورەكتىك زاتتاردى، اسىرەسە ازوت، كاليي، فوسفوردى كىندىك تامىرىمەن بويىنا سىڭىرەدى. گ ۇلى – ءىرى گۇلشوعىرلى، كۇلتەسى بولمايدى. گۇل فورمۋلاسى – ت4ا4ج1
● اق الابوتانىڭ پايدالى جاقتارى دا بار. قازاقتار الابوتانى ورتەپ، كۇلىنەن ساقار العان جانە ونى سابىن جاساۋعا پايدالانا ءبىلدى.
سەكسەۋىل
● بۇتا نەمەسە كىشكەنە اعاش تۇرىندەگى الابوتا تۇقىمداس وسىمدىكتەردىڭ ءبىر تۋىسى. بيىكتىگى 12 مەترگە دەيىن جەتەدى. قازاقستاندا 3 ءتۇرى وسەدى. ولار قارا سەكسەۋىل، اق سەكسەۋىل جانە بۇتا سەكسەۋىل دەپ اتالادى. سەكسەۋىلدىڭ گ ۇلى ۇساق، قوسجىنىستى – ءبىرۇيلى، قابىرشاق تارىزدىگۇل جاپىراقتىڭ قولتىعىندا 4 - تەن ورنالاسادى. كوكتەمدە گۇلدەيدى. جەمىسى – قاناتتى جاڭعاقشا، قىركۇيەك - قازان ايلارىندا ءپىسىپ جەتىلىپ، قاراشا – جەلتوقسان ايلارىندا جەرگە توگىلەدى.
شپينات
● ءبىر جانە ەكىجىلدىق شوپتەكتى الابوتا تۇقىمداستاردىڭ ءبىر تۋىسى. بۇلاردىڭ 3 ءتۇرى بار. ۆيتاميندەرگە دە باي: ا1، ۆ1، ۆ2، س جانە رر بولعاندىقتان، استى دامدەۋگە وتە پايدالى.
باقشا شپيناتى – ەكى ءۇيلى. اتالىق گ ۇلىنىڭ فورمۋلاسى:
بۇيىرعىن
● الابوتا تۇقىمداستاردىڭ تۋىستاستىلار دا قوسجارناقتى وسىمدىكتەرگە جاتادى. قازاقستاندا بۇيىرعىن تۋىستى وسىمدىكتەردىڭ 17 ءتۇرى بار. كادىمگى بۇيىرعىندى تۇيە، قوي - ەشكى، جىلقى جەيدى. الايدا جاپىراقسىز بۇيىرعىن نەمەسە يتسيگەك دەگەن ءتۇرى وتە ۋلى.
قىزىلشا
● الابوتا تۇقىمداستارعا جاتاتىن ءبىر، ەكى، كوپجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىكتەر تۋىسى. قىزىلشا تۋىستاستىڭ 6 ءتۇرى بار. كادىمگى قىزىلشا – قىزىلشانىڭ مادەني ءتۇرى. وعان اسحانالىق قىزىلشا، مالازىقتىق قىزىلشا، قانت قىزىلشاسى قامتىلادى. قانت قىزىلشاسى رەسپۋبليكامىزدا تالدىقورعان، جامبىل وبلىستارىندا وسىرىلەدى. ەتتى، جۋان تامىرى جەمتامىر دەپ اتالادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
كوكنار تۇقىمداسى - …………..، بۇتا نەمەسە اعاش تۇرىندە وسەتىن قوسجارناقتى وسىمدىكتەر توبى. كوكنار تۇقىمداسىنىڭ عالامشاردا...... گە جۋىق تۇرلەرى بار. ونىڭ.... ءتۇرى قازاقستاندا وسەدى. جەمىسى – قاۋاشاق. جابايى كوكناردىڭ فورمۋلاسى: ……………..
الابوتا تۇقىمداسىنىڭ قازىرگى كەزدە..... جۋىق تۇرلەرى بار.
الابوتا تۇقىمداسىنىڭ فورمۋلاسى:.............
الابوتا تۇقىمداسىنا:...................................... جاتادى.
سايكەستىگىن تاپ.
1. بويىنا ازوت، كاليي، فوسفوردى كىندىك تامىرىمەن بويىنا سىڭىرەتىن وسىمدىك. (ا. سەكسەۋىل)
2. قاي الابوتا تۇقىمداسىنىڭ 23% عا دەيىن قانت بولادى. (ب. سۇيەلشوپ)
3. قازاقستاندا 3 ءتۇرى كەزدەسەتىن الابوتا تۇقىمداسىنىڭ تۋىسى. (ۆ. قانت قىزىلشاسى)
4. قۇرامىندا ا، ۆ، س جانە رر دارۋمەندەرى كەزدەسەتىن الابوتانىڭ تۋىسى. (گ. اق الابوتا)
5. حالىقتىق مەديسينادا سۇيەلدى كەتىرۋگە پايدالاناتىن كوكنار تۇقىمداسى. (د. شپينات)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ءىس - شارانىڭ تاقىرىبى: «قازاقشا سويلەگىم كەلەدى» باعدارلاماسى
