كولىك قوزعالىسىنىڭ اتموسفەراعا، ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرى
استانا قالاسى، №53 مەكتەپ-ليسەي
ورىنداعان: 8 سىنىپ وقۋشىسى جۇماش باتىرجان
جەتەكشىسى: حيميا جانە بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى كنيازوۆا اقمارال قامباربەك قىزى
بايانداما
تاقىرىبى: كولىك قوزعالىسىنىڭ اتموسفەراعا، ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرى
اتموسفەرا بۇكىل الەمنىڭ تىرشىلىك تىنىسى.ول جەر شارى حالىقتارىنىڭ ورتاق بايلىعى بولعاندىقتان، ونىڭ ساپاسى، تازالىعى ادامزات ءۇشىن ەشنارسەگە تەڭ كەلمەيتىن بيوسفەرانىڭ قۇرامداس بولىگى. ونىڭ ماسساسى 5.157ح1015 تونناعا دەيىن. اتموسفەرا بىرنەشە قاباتتان تروپوسفەرا، وزون، ستراتوسفەرا مەزوسفەرا تەرموسفەرا جانە ەكزوسفەرادان تۇرادى. تروپوسفەرا مەن وزون قاباتىنىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە. اتموسفەرا اۋاسىنىڭ شەكاراسى بولمايدى. شەكاراسى بولمايتىن اتموسفەرا اۋاسىنىڭ لاستانۋى وپ وڭاي ءارى لاستانۋ بارلىق جەر بەتىنە تەز ارادا - اق تارالادى.
اۋانىڭ لاستانۋى تابيعاتتان جانە ادامنىڭ ءىس ارەكەتىنەن بولادى. تابيعي لاستانۋ جانارتاۋلار اتقىلاۋىنان، تاستاردىڭ ۇگىلۋىنەن، داۋىلدان ورمان، دالا ورتتەرىنىڭ اسەرىنەن بولادى. اتموسفەرالىق اۋا ءۇشىن ەڭ ءقاۋىپتىسى ادام قىزمەتىنىڭ ناتيجەسىمەن لاستانۋ.لاستايتىن زاتتار وندىرىستەن اۆتوكولىكتەن جانە تۇرمىستىق قالدىقتاردان تارالادى.وسى لاس زاتتار اتموسفەرالىق اۋانىڭ تومەنگى قاباتىنا كۇندە قوسىلىپ وتىرادى.قازاقستاندا ءىرى ءىرى ونەركاسىپ ورتالىقتارى، زاۋىتتار مەن فابريكالار كوپ شوعىرلانعان قالالار، مۇناي گاز ت.س.س وندىرىستەردى ايتۋعا بولادى.
وعان عارىش ايلاعىنان ۇشاتىن زىمىراندار اۆتوكولىك سانىنىڭ ارتا ءتۇسۋىن قوسساق، سوندا اۋانى نەگىزگى لاستاۋشىلار بەلگىلى بولادى. اۋاعا شىعاتىن زاتتاردىڭ حيميالىق قۇرامى پايدالانىلعان وتىننىڭ تۇرىنە، وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ قۇرامىنا، وندىرىستەگى تەحنولوگيالىق پروسەستەرگە، ت.ب . جاعدايلارعا بايلانىستى. قازىرگى زاماندا تابيعات كومپونەنتتەرىنىڭ تولىق دەرلىك وزگەرۋىنە ىقپال جاساپ، نەگىزگى ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى تۋعىزىپ وتىرعان مۇناي مەن گاز ونەركاسىپتىك كەشەندەرى مەن ەلدى مەكەندەر. قورشاعان ورتاعا بۇكىل الەمدە جىل سايىن 3، 0 ملرد توننادان استام ونەركاسىپتىڭ قاتتى قالدىعى 1 ملرد تونناداي شىعىپ تۇرادى. شيكى مۇناي ءوزىنىڭ تابيعاتقا اسەرى جاعىنان بەنزينگە جاقىن.
مۇنايدىڭ بۋى ونشا زيان بولماعانىمەن، سۇيىق مۇناي ادام دەنەسىنە ءارتۇرلى تەرى اۋرۋلارىن قوزدىرادى (ەكزەمە) ؛ بەنزين مەن كەروسين ادام اعزاسىنا تىنىس جولدارىمەن كىرىپ، ودان ىشەك قارىن ارقىلى قانعا وتەدى. ءسويتىپ ورتالىق جۇيكە تامىرىنا اسەر ەتەدى، ۋلاندىرادى، كەيدە سوڭى ولىمگە اپارادى (شرك دان اسىپ كەتسە)؛ كومىردىڭ توتىعى (سو) ءيسى مەن ءدامى جوق ءيىسسىز گاز. جۇمىس ىستەيتىن ايماقتا ونىڭ شرك مولشەرى – 20 مگ/ م3. ەگەر كونسەنتراسياسى 300 دەن 600 مگ/م3 بولسا ادام جەڭىلدەۋ ۋلانادى، 1800 مگ/م3 بولسا قاتتى ۋلانادى، ال 3600 مگ/م3 دە 2-3 رەت تىنىس العاندا - اق ادام ءولىپ قالادى. ازوت توتىعى قاندى ۋلايتىن ءتۇسسىز گاز. ورتالىق جۇيكە تامىرىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. ازوتتىڭ قوس توتىعى تۇنشىقتىراتىن ءيسى بار، قوڭىر ءتۇستى گاز.
اۋاداعى كونسەنتراسياسى 10 مگ/م3 بولعاندا ءيىسى سەزىلەدى، 80 م3 كۋبقا جەتسە، تاماقتى جىبىرلاتىپ، اۋىزدان سۋ اعادى 200-300 مگ/م3 كونسەنتراسياسى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى. شرك – 5 مگ/م3 اتموسفەرا اۋاسى ءومىر تىرشىلىك ءۇشىن اسا ماڭىزدى، تىرشىلىككە ءنار بەرەدى. سوندىقتان اتموسفەرانى اۋانى لاستانۋدان قورعاۋ ءار ادامنىڭ ماقساتى، مىندەتى بولۋى ءتيىس. اتموسفەرانى لاستاۋشىلاردىڭ تۇرىدە كوپ -اق. سونىڭ ءبىرى اۆتوكولىك ەكەنى بەلگىلى. كولىكتىڭ تۇرلەرى: اۆتوكولىكتىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرلەرىن جاعىمدى جانە جاعىمسىز دەپ ەكىگە ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى. ءاربىر جاعىمدى اسەردىڭ تۇرىنە ءبىر جاعىمسىز اسەردى سايكەس كەلتىرۋگە بولادى. مالىمەتتەر كەستەدە كورسەتىلگەن.
اۆتوكولىكتىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى
جاعىمدى اسەرلەر جاعىمسىز اسەرلەر
ساۋدانىڭ، ساياسي، مادەني بايلانىستاردىڭ دامۋى
اتموسفەراداعى گاز جانە ەنەرگەتيكالىق تەپە تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى.
عىلىمي تەحنيكالىق پروگرەستى ىنتالاندىرۋ، جۇمىس ورىندارىن بەرۋ
اتموسفەرانىڭ پايدالى قازبالاردىڭ، تۇششى سۋ قورلارىنىڭ سارقىلۋى
وندىرىستىك پروسەستەرگە كولىكتىڭ ەنگىزىلۋى، تاۋارلار وندىرىسىندە جاڭا اينالىستاردىڭ قىسقارۋى (تاۋارلاردىڭ جىلدام جەتكىزىلۋى) جول كولىك وقيعالارىندا ادامداردىڭ ءومىرىنىڭ قيىلۋى
جەكە تۇلعانىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن سەزىنۋى
بيولوگيالىق قورلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە وسىمدىك، جانۋار جانە ادامنىڭ ۋلانۋى
قولايلى جاعدايدا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوعارىلاۋى
قوزعالىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ كۇيزەلىستە بولۋى
جەكە تۇلعانىڭ تىرشىلىك كەڭىستىگىنىڭ كەڭەيۋى
اۋماقتاردى ءبولۋ ەسەبىنەن ءومىر سۇرەتىن كەڭىستىكتىڭ ازايۋى
تۇتىنۋشى ءۇشىن الەۋمەتتىك تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋگە قول جەتىمدىلىك
لاندشافتىڭ بيولوگيالىق ونىمدىلىگىنىڭ قىسقارۋى
تاۋارلاردىڭ كەڭ تۇرلەرىنە، ونىمدەرگە ءدال دايىن بولعان كەزىندە قول جەتكىزۋدى قاناعاتتاندىرۋ
قالا قۇرىلىستارى مەن اۋىلدىق لاندشافتتار ۇيلەسىمىنىڭ بۇزىلۋى
تەز جۇرۋدەن قۋانىشقا بولەنۋ، قولايسىز اۋا رايى جاعدايىنداعى كومفورت جانە قولايلى بولۋ.
اۆتوكولىكتەرگە بايلانىستى سالىقتار مەن شىعىننىڭ ءوسۋى
اتموسفەرا اۋاسىن لاستايتىن نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى اۆتوكولىك بولىپ تابىلدى. اۆتوكولىك ءبولىپ شىعاراتىن گازدىڭ قۇرامىندا شامامەن 200 زات بار. ونىڭ ءبىرى تۇگەلدەي جانعان نەمەسە شالا جانعان كومىرسۋتەكتەر. شالا جانعان كومىرسۋتەكتەر ماشينادان شىعاتىن ءتۇتىننىڭ قۇرامىندا، اسىرەسە كولىك موتورى باياۋ ىستەپ تۇرعاندا كوپ بولىنەدى.
ساپالى بەنزين قۇيىلىپ، توقتاۋسىز جۇرگەن كولىكتەن بولىنەتىن گازدىڭ قۇرامىندا 2، 7% جانبايتىن كومىرسۋتەگىنىڭ توتىعى بولادى.ماشينا جىلدامدىعىن باياۋلاتقان كەزدە ونىڭ مولشەرى 6، 9% -عا دەيىن ارتادى.بۇدان ماشينانى باياۋلاتىپ ءجۇرۋ ءجيى بولعاندىقتان قالا اۋاسى كومىرتەگىنىڭ توتىعى كوپ ءبولىنىپ شىعادى. بۇل زات ادام اعزاسىنان ەنەتىن بولسا، قان گەموگلوبينى مەن بايلانىسىپ، وتتەگىنىڭ ۇلپالارعا جەتكىزىلۋىنە كەدەرگى جاسايدى.
بۇگىنگى تاڭدا اۆتوكولىك كوپتەگەن قالالاردا ءبىرىنشى ورىنداعى لاستاۋشى كوزگە جاتادى. كوپتەگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا بەنزين قوزعالتقىشىنان تاستالاتىن جانۋسىز قالعان كومىرسۋتەكتەردىڭ تولىق جانباۋىنان شىققان ونىمدەردىڭ مولشەرى ديزەل قوزعالتقىشىنان اناعۇرلىم جوعارى ەكەنى انىقتالعان. قورىتا كەلگەندە اۆتوكولىكتەن وسىنشالىقتى ادام اعزاسىنا قورشاعان ورتاعا تيگىزەتىن زياندى اسەرلەرىن بىلدىك.
سوندىقتان دا مەنىڭ مىناداي ۇسىنىستارىم بار؛
1) ەكولوگيالىق تازا جانارمايلار ويلاپ تابىلسا......
2) قازىرگى اۆتوكولىكتەردەن بولىنەتىن زياندى زاتتاردى ۇستاپ قالاتىن سۇزگىشتەر ورنالاستىرىلسا.....
3) ارنايى سۇزگىشتەرسىز كولىكتەردىڭ جۇرۋىنە تيىم سالىنسا......
4) سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا اۆتوكولىك ورنىنا ۆەلوسيپەد قولدانىلسا.....
5) ۆەلوسيپەد جۇرگىزۋگە ارنالعان جولدار جانە وعان ارنالعان تۇراقتار سالىنۋى قاراستىرىلسا.....
6) ەكولوگيالىق تازا وتىن پايدالاناتىن اۆتوموبيل قوزعالتقىشتارىن جاساسا.....
ورىنداعان: 8 سىنىپ وقۋشىسى جۇماش باتىرجان
جەتەكشىسى: حيميا جانە بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى كنيازوۆا اقمارال قامباربەك قىزى
بايانداما
تاقىرىبى: كولىك قوزعالىسىنىڭ اتموسفەراعا، ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەرى
اتموسفەرا بۇكىل الەمنىڭ تىرشىلىك تىنىسى.ول جەر شارى حالىقتارىنىڭ ورتاق بايلىعى بولعاندىقتان، ونىڭ ساپاسى، تازالىعى ادامزات ءۇشىن ەشنارسەگە تەڭ كەلمەيتىن بيوسفەرانىڭ قۇرامداس بولىگى. ونىڭ ماسساسى 5.157ح1015 تونناعا دەيىن. اتموسفەرا بىرنەشە قاباتتان تروپوسفەرا، وزون، ستراتوسفەرا مەزوسفەرا تەرموسفەرا جانە ەكزوسفەرادان تۇرادى. تروپوسفەرا مەن وزون قاباتىنىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە. اتموسفەرا اۋاسىنىڭ شەكاراسى بولمايدى. شەكاراسى بولمايتىن اتموسفەرا اۋاسىنىڭ لاستانۋى وپ وڭاي ءارى لاستانۋ بارلىق جەر بەتىنە تەز ارادا - اق تارالادى.
اۋانىڭ لاستانۋى تابيعاتتان جانە ادامنىڭ ءىس ارەكەتىنەن بولادى. تابيعي لاستانۋ جانارتاۋلار اتقىلاۋىنان، تاستاردىڭ ۇگىلۋىنەن، داۋىلدان ورمان، دالا ورتتەرىنىڭ اسەرىنەن بولادى. اتموسفەرالىق اۋا ءۇشىن ەڭ ءقاۋىپتىسى ادام قىزمەتىنىڭ ناتيجەسىمەن لاستانۋ.لاستايتىن زاتتار وندىرىستەن اۆتوكولىكتەن جانە تۇرمىستىق قالدىقتاردان تارالادى.وسى لاس زاتتار اتموسفەرالىق اۋانىڭ تومەنگى قاباتىنا كۇندە قوسىلىپ وتىرادى.قازاقستاندا ءىرى ءىرى ونەركاسىپ ورتالىقتارى، زاۋىتتار مەن فابريكالار كوپ شوعىرلانعان قالالار، مۇناي گاز ت.س.س وندىرىستەردى ايتۋعا بولادى.
وعان عارىش ايلاعىنان ۇشاتىن زىمىراندار اۆتوكولىك سانىنىڭ ارتا ءتۇسۋىن قوسساق، سوندا اۋانى نەگىزگى لاستاۋشىلار بەلگىلى بولادى. اۋاعا شىعاتىن زاتتاردىڭ حيميالىق قۇرامى پايدالانىلعان وتىننىڭ تۇرىنە، وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ قۇرامىنا، وندىرىستەگى تەحنولوگيالىق پروسەستەرگە، ت.ب . جاعدايلارعا بايلانىستى. قازىرگى زاماندا تابيعات كومپونەنتتەرىنىڭ تولىق دەرلىك وزگەرۋىنە ىقپال جاساپ، نەگىزگى ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى تۋعىزىپ وتىرعان مۇناي مەن گاز ونەركاسىپتىك كەشەندەرى مەن ەلدى مەكەندەر. قورشاعان ورتاعا بۇكىل الەمدە جىل سايىن 3، 0 ملرد توننادان استام ونەركاسىپتىڭ قاتتى قالدىعى 1 ملرد تونناداي شىعىپ تۇرادى. شيكى مۇناي ءوزىنىڭ تابيعاتقا اسەرى جاعىنان بەنزينگە جاقىن.
مۇنايدىڭ بۋى ونشا زيان بولماعانىمەن، سۇيىق مۇناي ادام دەنەسىنە ءارتۇرلى تەرى اۋرۋلارىن قوزدىرادى (ەكزەمە) ؛ بەنزين مەن كەروسين ادام اعزاسىنا تىنىس جولدارىمەن كىرىپ، ودان ىشەك قارىن ارقىلى قانعا وتەدى. ءسويتىپ ورتالىق جۇيكە تامىرىنا اسەر ەتەدى، ۋلاندىرادى، كەيدە سوڭى ولىمگە اپارادى (شرك دان اسىپ كەتسە)؛ كومىردىڭ توتىعى (سو) ءيسى مەن ءدامى جوق ءيىسسىز گاز. جۇمىس ىستەيتىن ايماقتا ونىڭ شرك مولشەرى – 20 مگ/ م3. ەگەر كونسەنتراسياسى 300 دەن 600 مگ/م3 بولسا ادام جەڭىلدەۋ ۋلانادى، 1800 مگ/م3 بولسا قاتتى ۋلانادى، ال 3600 مگ/م3 دە 2-3 رەت تىنىس العاندا - اق ادام ءولىپ قالادى. ازوت توتىعى قاندى ۋلايتىن ءتۇسسىز گاز. ورتالىق جۇيكە تامىرىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. ازوتتىڭ قوس توتىعى تۇنشىقتىراتىن ءيسى بار، قوڭىر ءتۇستى گاز.
اۋاداعى كونسەنتراسياسى 10 مگ/م3 بولعاندا ءيىسى سەزىلەدى، 80 م3 كۋبقا جەتسە، تاماقتى جىبىرلاتىپ، اۋىزدان سۋ اعادى 200-300 مگ/م3 كونسەنتراسياسى ادام ومىرىنە ءقاۋىپتى. شرك – 5 مگ/م3 اتموسفەرا اۋاسى ءومىر تىرشىلىك ءۇشىن اسا ماڭىزدى، تىرشىلىككە ءنار بەرەدى. سوندىقتان اتموسفەرانى اۋانى لاستانۋدان قورعاۋ ءار ادامنىڭ ماقساتى، مىندەتى بولۋى ءتيىس. اتموسفەرانى لاستاۋشىلاردىڭ تۇرىدە كوپ -اق. سونىڭ ءبىرى اۆتوكولىك ەكەنى بەلگىلى. كولىكتىڭ تۇرلەرى: اۆتوكولىكتىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرلەرىن جاعىمدى جانە جاعىمسىز دەپ ەكىگە ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى. ءاربىر جاعىمدى اسەردىڭ تۇرىنە ءبىر جاعىمسىز اسەردى سايكەس كەلتىرۋگە بولادى. مالىمەتتەر كەستەدە كورسەتىلگەن.
اۆتوكولىكتىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى
جاعىمدى اسەرلەر جاعىمسىز اسەرلەر
ساۋدانىڭ، ساياسي، مادەني بايلانىستاردىڭ دامۋى
اتموسفەراداعى گاز جانە ەنەرگەتيكالىق تەپە تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى.
عىلىمي تەحنيكالىق پروگرەستى ىنتالاندىرۋ، جۇمىس ورىندارىن بەرۋ
اتموسفەرانىڭ پايدالى قازبالاردىڭ، تۇششى سۋ قورلارىنىڭ سارقىلۋى
وندىرىستىك پروسەستەرگە كولىكتىڭ ەنگىزىلۋى، تاۋارلار وندىرىسىندە جاڭا اينالىستاردىڭ قىسقارۋى (تاۋارلاردىڭ جىلدام جەتكىزىلۋى) جول كولىك وقيعالارىندا ادامداردىڭ ءومىرىنىڭ قيىلۋى
جەكە تۇلعانىڭ ەركىندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن سەزىنۋى
بيولوگيالىق قورلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە وسىمدىك، جانۋار جانە ادامنىڭ ۋلانۋى
قولايلى جاعدايدا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوعارىلاۋى
قوزعالىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ كۇيزەلىستە بولۋى
جەكە تۇلعانىڭ تىرشىلىك كەڭىستىگىنىڭ كەڭەيۋى
اۋماقتاردى ءبولۋ ەسەبىنەن ءومىر سۇرەتىن كەڭىستىكتىڭ ازايۋى
تۇتىنۋشى ءۇشىن الەۋمەتتىك تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋگە قول جەتىمدىلىك
لاندشافتىڭ بيولوگيالىق ونىمدىلىگىنىڭ قىسقارۋى
تاۋارلاردىڭ كەڭ تۇرلەرىنە، ونىمدەرگە ءدال دايىن بولعان كەزىندە قول جەتكىزۋدى قاناعاتتاندىرۋ
قالا قۇرىلىستارى مەن اۋىلدىق لاندشافتتار ۇيلەسىمىنىڭ بۇزىلۋى
تەز جۇرۋدەن قۋانىشقا بولەنۋ، قولايسىز اۋا رايى جاعدايىنداعى كومفورت جانە قولايلى بولۋ.
اۆتوكولىكتەرگە بايلانىستى سالىقتار مەن شىعىننىڭ ءوسۋى
اتموسفەرا اۋاسىن لاستايتىن نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى اۆتوكولىك بولىپ تابىلدى. اۆتوكولىك ءبولىپ شىعاراتىن گازدىڭ قۇرامىندا شامامەن 200 زات بار. ونىڭ ءبىرى تۇگەلدەي جانعان نەمەسە شالا جانعان كومىرسۋتەكتەر. شالا جانعان كومىرسۋتەكتەر ماشينادان شىعاتىن ءتۇتىننىڭ قۇرامىندا، اسىرەسە كولىك موتورى باياۋ ىستەپ تۇرعاندا كوپ بولىنەدى.
ساپالى بەنزين قۇيىلىپ، توقتاۋسىز جۇرگەن كولىكتەن بولىنەتىن گازدىڭ قۇرامىندا 2، 7% جانبايتىن كومىرسۋتەگىنىڭ توتىعى بولادى.ماشينا جىلدامدىعىن باياۋلاتقان كەزدە ونىڭ مولشەرى 6، 9% -عا دەيىن ارتادى.بۇدان ماشينانى باياۋلاتىپ ءجۇرۋ ءجيى بولعاندىقتان قالا اۋاسى كومىرتەگىنىڭ توتىعى كوپ ءبولىنىپ شىعادى. بۇل زات ادام اعزاسىنان ەنەتىن بولسا، قان گەموگلوبينى مەن بايلانىسىپ، وتتەگىنىڭ ۇلپالارعا جەتكىزىلۋىنە كەدەرگى جاسايدى.
بۇگىنگى تاڭدا اۆتوكولىك كوپتەگەن قالالاردا ءبىرىنشى ورىنداعى لاستاۋشى كوزگە جاتادى. كوپتەگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا بەنزين قوزعالتقىشىنان تاستالاتىن جانۋسىز قالعان كومىرسۋتەكتەردىڭ تولىق جانباۋىنان شىققان ونىمدەردىڭ مولشەرى ديزەل قوزعالتقىشىنان اناعۇرلىم جوعارى ەكەنى انىقتالعان. قورىتا كەلگەندە اۆتوكولىكتەن وسىنشالىقتى ادام اعزاسىنا قورشاعان ورتاعا تيگىزەتىن زياندى اسەرلەرىن بىلدىك.
سوندىقتان دا مەنىڭ مىناداي ۇسىنىستارىم بار؛
1) ەكولوگيالىق تازا جانارمايلار ويلاپ تابىلسا......
2) قازىرگى اۆتوكولىكتەردەن بولىنەتىن زياندى زاتتاردى ۇستاپ قالاتىن سۇزگىشتەر ورنالاستىرىلسا.....
3) ارنايى سۇزگىشتەرسىز كولىكتەردىڭ جۇرۋىنە تيىم سالىنسا......
4) سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا اۆتوكولىك ورنىنا ۆەلوسيپەد قولدانىلسا.....
5) ۆەلوسيپەد جۇرگىزۋگە ارنالعان جولدار جانە وعان ارنالعان تۇراقتار سالىنۋى قاراستىرىلسا.....
6) ەكولوگيالىق تازا وتىن پايدالاناتىن اۆتوموبيل قوزعالتقىشتارىن جاساسا.....
You Might Also Like
-
“ۇشقىر ويلى توپ” اتتى ساباقتان تىس وتكىزىلگەن ماتەماتيكادان ينتەللەكتۋالدى سايىستىڭ باعدارلاماسى.
