كومىرتەك. تابيعاتتاعى اينالىمى
ساباق تاقىرىبى: كومىرتەك. تابيعاتتاعى اينالىمى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) وقۋشىلارعا كومىرتەكتىڭ پەريودتىق جۇيەدە ورنى، تابيعاتتا تارالۋى، فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرى جانە كومىرتەكتىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى جايلى مەڭگەرتۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ ساباق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، ماتىنمەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ، تاقىرىپتاعى نەگىزگى ۇعىمدى تاۋىپ، سىزبانۇسقانى تولتىرۋعا ماشىقتاندىرۋ، ءبىلىمىن ناقتىلاۋ جانە قيسىندى ويلانۋىن دامىتۋ.
ۆ) وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنىمپازدىققا، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا، ەڭبەكتەنۋگە، ءوزارا بىلىمدەرىن تەكسەرىپ باعالاۋعا، ادامگەرشىلىكپەن ۇجىمدى قارىم – قاتىناس جاساۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسى، تىرەك - سىزبا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: 1. ينتەراكتيۆتى تاقتا، فليپچارت، ۆيدەو - بەينە، تاجىربيە كورسەتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
جاڭا ساباق.
«كومىرتەگى – ءومىر تىرەگى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
ا) بارلىق ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
ب) تاس كومىر، شىمتەزەك، مۇناي قۇرامى.
ۆ) اك تاس، بور، ءمارمار قۇرامىنا كىرگەندىكتەن.
1784 ججىلى فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازە «جاي دەنەلەر تابليساسى» دەگەن ەڭبەگىندە «كاربو» - لاتىنشا كومىر دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ورىسشا «ۋگليەۆود» دەپ اتالۋىن ورىس عالىمى م. ۆ. سولوۆيەۆ – 1824 جىلى. 1928 جىلى «كومىرتەك» دەگەن اتاۋدى اۋدارماشى ر. بوكەيحانوۆ ۇسىندى. «س» - كۇيە تۇرىندە وتە ەرتە زاماندا بەلگىلى.
اتوم قۇرىلىسى: +6س 1s2 2s2 2p2
كومىرتەگىنىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى: الماز، گرافيت، كاربين. المازدىڭ كريستالل تورىنداعى (تەتراەدر ءپىشىندى) ءاربىر كومىرتەك اتومىن، اينالاسىنداعى بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسقان باسقا ءتورت اتوممەن كوۆالەنتتى بايلانىسادى، سوندىقتان الماز – وتە قاتتى، ءمولدىر، ءتۇسسىز، ەلەكتر توعىن وتكىزبەيدى.
ال گرافيتتىڭ كريستالل تورىندا اتومدار قاباتتالىپ ورنالاسادى جانە ءبىر جازىقتىقتا ورنالاسقان اتومدارعا قاراعاندا، ءارتۇرلى جازىقتىقتا ورنالاسقان اتومداردىڭ اراقاشىقتىعى الدەقايدا ۇلكەن بولادى. وسىعان سايكەس گرافيت جۇمساق، ءمولدىر ەمەس، مەتالدىق جىلتىرى بار ءسۇر ءتۇستى زات، ەلەكتر توعىن ءبىرشاما جاقسى وتكىزەدى. ال كاربين ول قارا ءتۇستى ۇنتاق. كاربيندە كومىرتەك اتومدارى ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىندا تىزبەكتەلىپ ورنالاسادى.
... - س = س - س = س - س = س - نەمەسە
... =س =س =س = س =س = س=...
كومىرتەك تۇزەتىن تاعى ءبىر جاي زات (امورفتى ءتۇرى) اعاش كومىرى – قۇرىلىسى كەۋەپ بولعاندىقتان، ءوز بەتىندە گازداردى، سۇيىقتاردى سىڭىرەدى. وسى قاسيەتىن ادسوربسيا دەپ اتايدى جانە گاز تۇتقىشتار جاساۋدا قولداندى. سونداي اق ءدارىحانادا – بەلسەندىرىلگەن كومىر كاربانى دەگەن اتپەن ساتىلاتىن تابلەتكالار ادام ۋلانعاندا نەمەسە ىشەككە گاز تولىپ مازاسىزدانعان جاعدايدا بەرىلەدى.
اللوتروپيا ءتۇر وزگەرىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) وقۋشىلارعا كومىرتەكتىڭ پەريودتىق جۇيەدە ورنى، تابيعاتتا تارالۋى، فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرى جانە كومىرتەكتىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى جايلى مەڭگەرتۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ ساباق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، ماتىنمەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ، تاقىرىپتاعى نەگىزگى ۇعىمدى تاۋىپ، سىزبانۇسقانى تولتىرۋعا ماشىقتاندىرۋ، ءبىلىمىن ناقتىلاۋ جانە قيسىندى ويلانۋىن دامىتۋ.
ۆ) وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنىمپازدىققا، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا، ەڭبەكتەنۋگە، ءوزارا بىلىمدەرىن تەكسەرىپ باعالاۋعا، ادامگەرشىلىكپەن ۇجىمدى قارىم – قاتىناس جاساۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: زەرتتەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو تەحنولوگياسى، تىرەك - سىزبا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: 1. ينتەراكتيۆتى تاقتا، فليپچارت، ۆيدەو - بەينە، تاجىربيە كورسەتۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
جاڭا ساباق.
«كومىرتەگى – ءومىر تىرەگى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
ا) بارلىق ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
ب) تاس كومىر، شىمتەزەك، مۇناي قۇرامى.
ۆ) اك تاس، بور، ءمارمار قۇرامىنا كىرگەندىكتەن.
1784 ججىلى فرانسۋز عالىمى ا. لاۆۋازە «جاي دەنەلەر تابليساسى» دەگەن ەڭبەگىندە «كاربو» - لاتىنشا كومىر دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ورىسشا «ۋگليەۆود» دەپ اتالۋىن ورىس عالىمى م. ۆ. سولوۆيەۆ – 1824 جىلى. 1928 جىلى «كومىرتەك» دەگەن اتاۋدى اۋدارماشى ر. بوكەيحانوۆ ۇسىندى. «س» - كۇيە تۇرىندە وتە ەرتە زاماندا بەلگىلى.
اتوم قۇرىلىسى: +6س 1s2 2s2 2p2
كومىرتەگىنىڭ اللوتروپيالىق ءتۇر وزگەرىستەرى: الماز، گرافيت، كاربين. المازدىڭ كريستالل تورىنداعى (تەتراەدر ءپىشىندى) ءاربىر كومىرتەك اتومىن، اينالاسىنداعى بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسقان باسقا ءتورت اتوممەن كوۆالەنتتى بايلانىسادى، سوندىقتان الماز – وتە قاتتى، ءمولدىر، ءتۇسسىز، ەلەكتر توعىن وتكىزبەيدى.
ال گرافيتتىڭ كريستالل تورىندا اتومدار قاباتتالىپ ورنالاسادى جانە ءبىر جازىقتىقتا ورنالاسقان اتومدارعا قاراعاندا، ءارتۇرلى جازىقتىقتا ورنالاسقان اتومداردىڭ اراقاشىقتىعى الدەقايدا ۇلكەن بولادى. وسىعان سايكەس گرافيت جۇمساق، ءمولدىر ەمەس، مەتالدىق جىلتىرى بار ءسۇر ءتۇستى زات، ەلەكتر توعىن ءبىرشاما جاقسى وتكىزەدى. ال كاربين ول قارا ءتۇستى ۇنتاق. كاربيندە كومىرتەك اتومدارى ءبىر ءتۇزۋدىڭ بويىندا تىزبەكتەلىپ ورنالاسادى.
... - س = س - س = س - س = س - نەمەسە
... =س =س =س = س =س = س=...
كومىرتەك تۇزەتىن تاعى ءبىر جاي زات (امورفتى ءتۇرى) اعاش كومىرى – قۇرىلىسى كەۋەپ بولعاندىقتان، ءوز بەتىندە گازداردى، سۇيىقتاردى سىڭىرەدى. وسى قاسيەتىن ادسوربسيا دەپ اتايدى جانە گاز تۇتقىشتار جاساۋدا قولداندى. سونداي اق ءدارىحانادا – بەلسەندىرىلگەن كومىر كاربانى دەگەن اتپەن ساتىلاتىن تابلەتكالار ادام ۋلانعاندا نەمەسە ىشەككە گاز تولىپ مازاسىزدانعان جاعدايدا بەرىلەدى.
اللوتروپيا ءتۇر وزگەرىسى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
