كومپيۋتەرلىك بايلانىستىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. اۋقىمدى اقپاراتتىق جەلىلەر
كومپيۋتەرلىك بايلانىستىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. اۋقىمدى اقپاراتتىق جەلىلەر. ينتەرنەتتە اقپاراتتى ىزدەۋ. ەلەكتروندىق پوشتا.
ينفورماتيكا 6 سىنىپ
تاقىرىبى: كومپيۋتەرلىك بايلانىستىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. اۋقىمدى اقپاراتتىق جەلىلەر. ينتەرنەتتە اقپاراتتى ىزدەۋ. ەلەكتروندىق پوشتا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا كومپيۋتەردى ەركىن قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرۋ
ءا) وقۋشىلاردى ينتەرنەتتە اقپاراتتى ىزدەۋگە ۇيرەتۋ
ب) وقۋشىلاردى ينتەرنەتتى دۇرىس باعىتتا پايدالانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
ا) وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
ءا) ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ب) جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
ۆ) ساباقتى بەكىتۋ.
گ) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
جاڭا تۇسىنىكتەر:
ينتەرنەت - كەز كەلگەن كومپيۋتەرلەرمەن بۇكىل الەم بويىنشا اقپارات الماسۋ مەن بەرۋ مۇمكىندىگى، جەلىلەر جۇيەسى. ينتەرنەت - بايلانىس ارالارىن ءوزارا بىرىكتىرەتىن، توراپتاردىڭ جيىنتىعى.
ءاربىر توپتاردا كوبىنەسە UNIX وپەراسيالىق جۇيەسىن باسقارۋ ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە قۋاتتى كومپيۋتەر - سەرۆەر بولادى. مۇنداي توراپتى كەيدە حوست دەپ اتايدى. توراپتى ونىڭ يەسى - پروۆايدەر دەپ اتالاتىن ۇيىم نەمەسە ينتەرنەت قىزمەتىن جابدىقتاۋشى باسقارادى. ينتەرنەت ءار ءتۇرلى ەرەجەمەن جۇمىس ىستەيتىن جەلىلەردى بىرىكتىرەدى. بۇل ەرەجەلەردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن شليۋز قۇرىلعىسى قىزمەت ەتەدى. شليۋز - باسقاشا تاسىلمەن ۇيلەسپەيتىن جەلىلەردى قوساتىن قۇرىلعى. شليۋز ءار ءتۇرلى جەلىلەردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان مالىمەتتەردى وزگەرتپەيدى. ينتەرنەت جەلىسىنە ءار ءتۇرلى وپەراسيالىق جۇيەلەردى باسقارۋ ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن كومپيۋتەرلەر كىرەدى. الايدا، اقپارات الماسۋ كەزىندە بارلىق ەەم حابار بەرۋ تاسىلدەرى تۋرالى ءبىرىڭعاي كەلىسىمدەر قولدانىلۋى ءتيىس. سوندا ەەم - نىڭ قاي - قايسىسىدا باسقا كەز كەلگەن ەەم - نان الىنعان اقپارات تۇسىنۋگە قابىلەتتى بولادى. ەلەكتروندى پوچتا نەمەسە ە - mail (electronic mail - ەلەكتروندى پوچتا)، ادامدار اراسىنداعى بايلانىس تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەلەكتروندى پوچتانىڭ ينتەرنەتتەگى نەگىزگى فۋنكسياسى - پلانەتانىڭ قاي نۇكتەسىندە بولسا دا، ينتەرنەتتىڭ كەز كەلگەن ەكى پايدالانۋشىسى اراسىندا ەلەكتروندى حاتتارمەن - ماتىندىك حابارلامامەن وپەراتيۆتى جانە وتە تەز الماسۋدى جۇزەگە اسىرۋ. ەلەكتروندى پوچتانىڭ قوسىمشا مۇمكىندىكتەرىنە مىنالاردى جاتقىزۋعا بولادى: دىبىستىق حابار، قۇجاتتاردى، سىزۋلاردى، فوتوسۋرەتتەردى، بەينەماتەريالداردى بەرۋ؛ عىلىمي جۋرنالعا، سيرەك كىتاپتارعا، جارناماعا جەتۋ ءجانا ءار ءتۇرلى تاۋارلاردى جولداۋ نەمەسە ساتۋ؛ سونىمەن قاتار، ۇجىمدىق ءىس - ارەكەتتەردى پروگراممالىق قامتاماسىز ەتۋ؛ مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردا قۇجات قولدانۋ؛ ۇجىمدىق جۇمىستى جوسپارلاۋ. EFT حاتتامالارى بويىنشا ەلەكتروندى پوچتانىڭ جاڭاشا پاكەتتەرى (Electronic Funds Transfer - اقشالاي قاراجاتتى ەلەكتروندى اۋدارۋ) جانە EDI (Electonic Funds Data Interchange - مالىمەتتەرمەن ەلەكتروندى الماسۋ) جەلى بويىنشا ءىس جۇزىندە قامتاماسىز ەتىلەتىن اقشا، شوتتار جانە باسقا قارجىلىق قۇجاتتاردى اۋدارۋ. قازىرگى ۋاقىتتا كز كەلگەن ينفورماسيالىق تەحنولوگيانىڭ جاپپاي تەحنيكالىق كومپونەنتى كومپيۋتەر بولىپ تابىلاتىنى بەلگىلى. كومپيۋتەرلىك تەلەكوممۋنيكاسيانى پايدالانۋ - الىستاعى كومپيۋتەرمەن ديالوگتىق رەجيمدە نەمەسە ەلەكتروندىق پوچتا رەجيمدە جۇمىس ىستەۋدى ۇيىمداستىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي - اق، ەلەكتروندىق پوچتا وتە قولايلى جەنە اسا قىمبات ەمەس.
ينتەرنەتتىڭ تاريحى
العاشقى ARPANET سەرۆەرى 1969 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە لوس - اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندە ورناتىلدى. «Honeywell 516» كومپيۋتەرىندە 12 كب وپەراتيۆتى جاد بار بولاتىن.
1971 جىلى جەلى ارقىلى ەلەكتروندى پوچتا جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن العاشقى كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاسالىپ، ول كەڭىنەن تارالدى.
1973 جىلى بۇل جەلىگە ترانساتلانتيكالىق تەلەفون سىمى كومەگىمەن ۇلىبريتانيا جانە نورۆەگيانىڭ ۇيىمدارى قوسىلىپ، جەلى حالىقارالىق سيپات الدى.
1970 - جىلدارى ينتەرنەت جەلىسى نەگىزىنەن ەلەكتروندى پوچتانى جىبەرۋ ءۇشىن پايدالانىلدى. ءبىراق، ينتەرنەت جەلىسى باسقا تەحنيكالىق ستاندارتتار نەگىزىندە جاسالعان جەلىلەرمەن بايلانىس ورناتا المايتىن ەدى.
قازىرگى زامانعى كەڭ تاراعان ينتەرنەت قىزمەتتەرى:
• بۇكىلالەمدىك تور
o ۆەب - فورۋمدار
o بلوگتار
o ۋيكي - پروەكتتەر (ۋيكيپەديا)
o ينتەرنەت - دۇكەن
o ينتەرنەت - اۋكسيون
• ەلەكتروندى پوچتا
• جاڭالىقتار توپتاماسى (نەگىزىنەن، Usenet)
• فايل - الماسۋ جەلىلەرى
• ينتەرنەت - راديو
• ينتەرنەت - تەلەديدار
• ەلەكتروندى كىتاپ
• IP - تەلەفونيا
• مەسسەندجەرلەر
• FTP - سەرۆەرلەر
• IRC (ۆەب - چاتتار)
• ىزدەۋ جۇيەلەرى
• ينتەرنەت - جارناما
• وشىرىلگەن تەرمينال
• تولەۋ جۇيەلەرى
ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. ينتەرنەت دەگەنىمىز نە؟
2. العاشقى ARPANET سەرۆەرى قاي جىلدارى شىقتى؟
3. كەڭ تاراعان ينتەرنەت قىزمەتتەرىن اتاڭدار؟
ۇيگە تاپسىرما:
1. ءبىر - بىرىمەن بىرىگىپ جوبا ازىرلەۋ
2. تاڭداۋ تاقىرىپتا رەفەرات
ينفورماتيكا 6 سىنىپ
تاقىرىبى: كومپيۋتەرلىك بايلانىستىڭ نەگىزگى تۇرلەرى. اۋقىمدى اقپاراتتىق جەلىلەر. ينتەرنەتتە اقپاراتتى ىزدەۋ. ەلەكتروندىق پوشتا.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا كومپيۋتەردى ەركىن قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرۋ
ءا) وقۋشىلاردى ينتەرنەتتە اقپاراتتى ىزدەۋگە ۇيرەتۋ
ب) وقۋشىلاردى ينتەرنەتتى دۇرىس باعىتتا پايدالانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ ءوتۋ بارىسى:
ا) وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرۋ.
ءا) ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ب) جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
ۆ) ساباقتى بەكىتۋ.
گ) ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
جاڭا تۇسىنىكتەر:
ينتەرنەت - كەز كەلگەن كومپيۋتەرلەرمەن بۇكىل الەم بويىنشا اقپارات الماسۋ مەن بەرۋ مۇمكىندىگى، جەلىلەر جۇيەسى. ينتەرنەت - بايلانىس ارالارىن ءوزارا بىرىكتىرەتىن، توراپتاردىڭ جيىنتىعى.
ءاربىر توپتاردا كوبىنەسە UNIX وپەراسيالىق جۇيەسىن باسقارۋ ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە قۋاتتى كومپيۋتەر - سەرۆەر بولادى. مۇنداي توراپتى كەيدە حوست دەپ اتايدى. توراپتى ونىڭ يەسى - پروۆايدەر دەپ اتالاتىن ۇيىم نەمەسە ينتەرنەت قىزمەتىن جابدىقتاۋشى باسقارادى. ينتەرنەت ءار ءتۇرلى ەرەجەمەن جۇمىس ىستەيتىن جەلىلەردى بىرىكتىرەدى. بۇل ەرەجەلەردى ۇيلەستىرۋ ءۇشىن شليۋز قۇرىلعىسى قىزمەت ەتەدى. شليۋز - باسقاشا تاسىلمەن ۇيلەسپەيتىن جەلىلەردى قوساتىن قۇرىلعى. شليۋز ءار ءتۇرلى جەلىلەردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان مالىمەتتەردى وزگەرتپەيدى. ينتەرنەت جەلىسىنە ءار ءتۇرلى وپەراسيالىق جۇيەلەردى باسقارۋ ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن كومپيۋتەرلەر كىرەدى. الايدا، اقپارات الماسۋ كەزىندە بارلىق ەەم حابار بەرۋ تاسىلدەرى تۋرالى ءبىرىڭعاي كەلىسىمدەر قولدانىلۋى ءتيىس. سوندا ەەم - نىڭ قاي - قايسىسىدا باسقا كەز كەلگەن ەەم - نان الىنعان اقپارات تۇسىنۋگە قابىلەتتى بولادى. ەلەكتروندى پوچتا نەمەسە ە - mail (electronic mail - ەلەكتروندى پوچتا)، ادامدار اراسىنداعى بايلانىس تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەلەكتروندى پوچتانىڭ ينتەرنەتتەگى نەگىزگى فۋنكسياسى - پلانەتانىڭ قاي نۇكتەسىندە بولسا دا، ينتەرنەتتىڭ كەز كەلگەن ەكى پايدالانۋشىسى اراسىندا ەلەكتروندى حاتتارمەن - ماتىندىك حابارلامامەن وپەراتيۆتى جانە وتە تەز الماسۋدى جۇزەگە اسىرۋ. ەلەكتروندى پوچتانىڭ قوسىمشا مۇمكىندىكتەرىنە مىنالاردى جاتقىزۋعا بولادى: دىبىستىق حابار، قۇجاتتاردى، سىزۋلاردى، فوتوسۋرەتتەردى، بەينەماتەريالداردى بەرۋ؛ عىلىمي جۋرنالعا، سيرەك كىتاپتارعا، جارناماعا جەتۋ ءجانا ءار ءتۇرلى تاۋارلاردى جولداۋ نەمەسە ساتۋ؛ سونىمەن قاتار، ۇجىمدىق ءىس - ارەكەتتەردى پروگراممالىق قامتاماسىز ەتۋ؛ مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردا قۇجات قولدانۋ؛ ۇجىمدىق جۇمىستى جوسپارلاۋ. EFT حاتتامالارى بويىنشا ەلەكتروندى پوچتانىڭ جاڭاشا پاكەتتەرى (Electronic Funds Transfer - اقشالاي قاراجاتتى ەلەكتروندى اۋدارۋ) جانە EDI (Electonic Funds Data Interchange - مالىمەتتەرمەن ەلەكتروندى الماسۋ) جەلى بويىنشا ءىس جۇزىندە قامتاماسىز ەتىلەتىن اقشا، شوتتار جانە باسقا قارجىلىق قۇجاتتاردى اۋدارۋ. قازىرگى ۋاقىتتا كز كەلگەن ينفورماسيالىق تەحنولوگيانىڭ جاپپاي تەحنيكالىق كومپونەنتى كومپيۋتەر بولىپ تابىلاتىنى بەلگىلى. كومپيۋتەرلىك تەلەكوممۋنيكاسيانى پايدالانۋ - الىستاعى كومپيۋتەرمەن ديالوگتىق رەجيمدە نەمەسە ەلەكتروندىق پوچتا رەجيمدە جۇمىس ىستەۋدى ۇيىمداستىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي - اق، ەلەكتروندىق پوچتا وتە قولايلى جەنە اسا قىمبات ەمەس.
ينتەرنەتتىڭ تاريحى
العاشقى ARPANET سەرۆەرى 1969 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە لوس - اندجەلەستەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندە ورناتىلدى. «Honeywell 516» كومپيۋتەرىندە 12 كب وپەراتيۆتى جاد بار بولاتىن.
1971 جىلى جەلى ارقىلى ەلەكتروندى پوچتا جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن العاشقى كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاسالىپ، ول كەڭىنەن تارالدى.
1973 جىلى بۇل جەلىگە ترانساتلانتيكالىق تەلەفون سىمى كومەگىمەن ۇلىبريتانيا جانە نورۆەگيانىڭ ۇيىمدارى قوسىلىپ، جەلى حالىقارالىق سيپات الدى.
1970 - جىلدارى ينتەرنەت جەلىسى نەگىزىنەن ەلەكتروندى پوچتانى جىبەرۋ ءۇشىن پايدالانىلدى. ءبىراق، ينتەرنەت جەلىسى باسقا تەحنيكالىق ستاندارتتار نەگىزىندە جاسالعان جەلىلەرمەن بايلانىس ورناتا المايتىن ەدى.
قازىرگى زامانعى كەڭ تاراعان ينتەرنەت قىزمەتتەرى:
• بۇكىلالەمدىك تور
o ۆەب - فورۋمدار
o بلوگتار
o ۋيكي - پروەكتتەر (ۋيكيپەديا)
o ينتەرنەت - دۇكەن
o ينتەرنەت - اۋكسيون
• ەلەكتروندى پوچتا
• جاڭالىقتار توپتاماسى (نەگىزىنەن، Usenet)
• فايل - الماسۋ جەلىلەرى
• ينتەرنەت - راديو
• ينتەرنەت - تەلەديدار
• ەلەكتروندى كىتاپ
• IP - تەلەفونيا
• مەسسەندجەرلەر
• FTP - سەرۆەرلەر
• IRC (ۆەب - چاتتار)
• ىزدەۋ جۇيەلەرى
• ينتەرنەت - جارناما
• وشىرىلگەن تەرمينال
• تولەۋ جۇيەلەرى
ساباقتى بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. ينتەرنەت دەگەنىمىز نە؟
2. العاشقى ARPANET سەرۆەرى قاي جىلدارى شىقتى؟
3. كەڭ تاراعان ينتەرنەت قىزمەتتەرىن اتاڭدار؟
ۇيگە تاپسىرما:
1. ءبىر - بىرىمەن بىرىگىپ جوبا ازىرلەۋ
2. تاڭداۋ تاقىرىپتا رەفەرات
You Might Also Like
