كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى جانە كەرى اسەرى
«دەبات» تەحنولوگياسى بويىنشا مەكتەپتىڭ
10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكەن دەبات
ەلىمىزدىڭ دامۋى مەن سەرپىلۋىن كوزدەيتىن «تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى» اتتى جاڭا ستراتەگيانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا بايلانىستى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تىڭ، وزىق جۇيەدەگى سىنىپتان تىس وتكىزىلەتىن ءىس - شارالاردى ۇيىمداستىرۋ قالىپتاسقان. سونىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى نۇرپەيىسوۆا مەڭدىگۇل مەن اعىلشىن ءتىلى ءپانى ءمۇعالىمى ايجان قالەل قىزى جانە ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ورازالينا باقىت مۇعالىمدەر بىرلەسكەن تۇردە 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا «دەبات» تەحنولوگياسى بويىنشا سىنىپتان تىس ساباق وتكىزدى. ساباققا قاجەتتى بارلىق ماتەريالدار مەن مالىمەتتەر اقپاراتتىق قۇرالدار ارقىلى جيناقتالىپ، ينتەراكتيۆتى تاقتا بەتىندە سلايدتتار مەن فوتو پرەزەنتاسيالار جاسالىندى. بولاشاقتا مۇنداي ساباقتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن جاساپ شىعارۋ جوسپارلاندى. سەبەبى، وقۋشىلاردى وقىتۋدا ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن، ونىڭ الەۋمەتتىك - لينگۆيستيكالىق قىرلارىن، قالىپتاسۋ جانە دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ارنايى زەرتتەپ، ەڭ باستىسى ءتىلدى اقپاراتتىق رەسۋرستار ارقىلى وزدىگىنەن ۇيرەنۋگە جەتۋ جولدارىن ۇيىمداستىرىپ، دۇرىس باعىت بەرۋ وتە قاجەت.
ساباق پروسەسىندە جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەردى پايدالانۋدا تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردى، اتاپ ايتقاندا ەلەكتروندى وقۋلىقتار، ديسكىلەر مەن ۆيدەو جازبالار، ينتەراكتيۆتى تاقتانى قولدانۋ كەزىندە ءتىلدى ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. سەبەبى، جاڭا قۇرىلعىلار ارقىلى ءبىلىم الۋ ءۇشىن ينتەرنەت ءتىلىن مەڭگەرۋ كەرەك. قۇندى، جاڭا ماتەريالداردى ءوز انا تىلىمىزدە كەزىكتىرۋ قيىن. كوبىنەسە ونداي ماتەريالدار شەت تىلىندە بەرىلەدى. شەت ءتىلىن مەڭگەرگەن كەز - كەلگەن ادام قۇندى ماتەريالدار مەن اقپاراتتاردى تاپسا ءوز انا تىلىنە اۋدارۋ باعدارلامالارى وتە كوپ. قازىرگى تاڭدا مەكتەبىمىز الەمدىك جەلىگە قوسىلعان، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ياعني، بىزدەردىڭ تەحنوكراتتىققا، كوپ تىلدىلىككە جەتۋگە مۇمكىنشىلىگىمىز بار.
اقپاراتتىق رەسۋرستارمەن جۇمىس جاساۋ، ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىلۋ، اقپاراتتى ىزدەۋ مەن جيناقتاۋ ءۇشىن ءۇش ءتىلدى قاتار مەڭگەرۋدىڭ وتە قاجەت ەكەندىگىن، بولاشاقتا ماشينا ءتىلىنىڭ كۇننەن - كۇنگە كۇردەلەنىپ، وزگەرىسكە ۇشىراپ وتىراتىندىعىن ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ورازالينا باقىت ايتىپ ءوتتى.
ساباقتىڭ كىرىسپە بولىمىندە اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى ايجان قالەل قىزى ءححى عاسىردا قانداي سالادا بولسىن ءبىلىم الۋ ءۇشىن كوپتىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگىنە، قازىرگى ۋاقىتتاعى ءۇشتىلدى وقىتۋ مەن وقۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. مەكتەپتە ءۇش ءتىلدى قاتار دامىتۋعا ارنالعان ءتىل دامىتۋ باعىتىنداعى داستۇردەن تىس ساباقتار، سىنىپتان تىس ساباقتاردىڭ ءوتىلۋ جوسپارلارىمەن تانىستىردى.
الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ساپاسىنا قول جەتكىزۋ 12 جىلدىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر جاعدايىندا مۇمكىن بولادى، ول ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتاردىڭ ايىرباستالۋىن، بەيىندىك وقىتۋدى، كوپ تىلدىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. الەمدەگى كوپتەگەن دامىعان مەملەكەتتەردە كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى بىرنەشە جىلدار بۇرىن تۋىنداپ ونى وزدىگىنەن وقىپ - ۇيرەنۋ جولدارىنىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى مەن ادىستەرى قولدانىلادى. سەبەبى، ءاربىر رەفورمانى جاساماس بۇرىن كەز - كەلگەن مەملەكەت الەمدىك وزىق تاجىريبەلەردى ساراپتاپ، تاڭداپ الادى. بارلىق سالالارداعى جاڭالىقتاردىڭ قالىپتاسۋ زاڭدىلىقتارىنداعى ۇزدىك، وزىق تاجىريبەلەردى وقىپ ءبىلۋ، ونى تانۋدا ءتىلدىڭ قاجەت ەكەندىگى بەلگىلى. سونىمەن قاتار، قوعامدىق يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ اسەرى ءتىل ءبىلىمى عىلىمىنا دا وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتار ەنگىزۋدە. سەبەبى، ءوندىرىستىڭ، عىلىمي تەحنيكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى تىلدەردىڭ كوپتەگەن سالاداعى قىزمەتى ارتىپ، كۇننەن كۇنگە تىلدەردىڭ دامۋى مەن وزگەرۋى جەدەلدەۋدە. اسىرەسە، ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنىڭ قىزمەتى دامىپ، ۇشتىلدىلىك ماسەلەسى بەلسەندى قولدانىس تابۋدا. اتاپ ايتاتىن بولساق: ەكونوميكا مەن ءوندىرىستى دامىتۋدا، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدا، مەديسينادا، ءتۋريزمدى دامىتۋدا، تەلەكوممۋنيكاسيانى جەتىلدىرۋدە، عارىشتى يگەرۋدە ت. ب. سالالاردا.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى مەڭدىگۇل نۇرپەيىس قىزى ءۇش ءتىلدى قاتار وقىتۋدىڭ بولاشاعىنا كەڭىنەن توقتالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ۇسىنعان “مادەني مۇرا” مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا مەملەكەتتىك تىلدە الەمدىك عىلىمي ويدىڭ، مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىنىڭ تولىمدى قورىن جاساۋ مىندەتىن ايقىنداپ بەردى. «قازاقستان بۇكىل الەمدە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن مادەنيەتتى ەل رەتىندە تانىلۋى جانە قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنىڭ قىزمەتى دامىپ، بەلسەندى قولدانىس تابۋى ءتيىس. قازاق ءتىلى – ق ر مەملەكەتتىك ءتىلى. ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى قىزمەتىن اتقارادى. اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرۋ ءتىلى، جانە قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا قولدانىلادى.. ق ر تاۋەلسىزدىك الىپ، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولىپ، حالىقارالىق بايلانىستارى نىعايعان سايىن، بارلىق سالادا ەلىمىزدىڭ شەت ەلدەرمەن بايلانىسى جان - جاقتى دامۋدا. حالىقارالىق قاتىناستىڭ قارقىندى دامۋى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا عانا اسەر ەتىپ قويماي، سونىمەن قاتار الەمدە قولدانىس اياسى ەڭ كوپ تاراعان ءتىل رەتىندە حالىقتىڭ اعىلشىن تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دا ارتىپ وتىر. سوندىقتان، ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن، ونىڭ الەۋمەتتىك - لينگۆيستيكالىق قىرلارىن، قالىپتاسۋ جانە دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ارنايى زەرتتەپ، ەڭ باستىسى ءتىلدى اقپاراتتىق رەسۋرستار ارقىلى وزدىگىنەن ۇيرەنۋ جولدارىن دۇرىس تاڭداپ الۋعا جەتۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن..
«قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. سول اتا - بابانىڭ ءتىلى بولعان قازاق ءتىلىن وسى كۇنگى قازاقتىڭ جالعىزى بىلمەيدى. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، عىلىم - ءبىلىم دە وسىندا، اۋليەلىك تە وسىندا. سولاي بولعانى ءۇشىن بۇرىنعى وتكەن اتا - بابالارىمىزدىڭ ءبارى جاقسى بولىپ، اۋليە بولىپ ءوتتى».
ماعجان جۇماباي ۇلى
«ارشىن» توبى
1سپيكەر رايحانوۆا ءدىلنار 10 سىنىپ
2 سپيكەر اسقار اسەم 10 سىنىپ
3 سپيكەر بولىسبەك ابزال 9 سىنىپ
«قازاقتىڭ ءتىلى سونشالىقتى مول.... قازاقتىڭ تىلىمەنەن قانداي كىتاپ بولسا دا جازۋعا بولادى. قازاق ءتىلى مۇنشالىق جاتىق ءھام انىق بولار ەدى، ەگەر دە ءبىزدىڭ قازاقتار اڭعارىپ، بوتەن ءتىل ارالاستىرماستان ىلگەرى باستىرىپ سىيلاسا».
حالەل دوسمۇحامەد ۇلى
«تۇلپار» توبى
1 سپيكەر نازاروۆ قۋانىش 11 سىنىپ
2 سپيكەر حاليسان 11 سىنىپ
3 سپيكەر اسقاتجان 9 سىنىپ
«ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلى – باي ءتىل. تەك سوزدەرى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلمەگەن ءتىل. قازاق ءتىلى عىلىم جولىنا رەتتەلسە، ەشبىر جۇرتتىڭ تىلىنەن كەم بولاتىن ەمەس، بۇعان يلانۋىمىز كەرەك».
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى
كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى جانە كەرى اسەرى تاقىرىبىندا «دەبات» تەحنولوگياسى بويىنشا وتكىزىلگەن سايىس پرەزيدەنتىمىزدىڭ «جاڭا الەمدەگى، جاڭا قازاقستان» جولداۋىندا كورسەتىلگەن «تىلدەردىڭ ءۇش تۇعىرلىلىعى» ىزىمەن بولىپ ءوتتى. دەبات سايىسىنا مەكتەپتەگى ءتىل ماماندارى، تاريحشىلار مەن مەكتەپ اكىمشىلىگى قاتىناسىپ، ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
قازىرگى مەكتەپ تۇلەكتەرى ءوزىنىڭ ءبىلىمىن جالعاستىرۋىنا قاجەت باعىتتاردى تەز ءارى دۇرىس تابا الماي وتىر، ءوزىنىڭ بولاشاق كاسىبي قىزمەتى مەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق جانە قورعانىس قابىلەتىنىڭ دامۋى اراسىنداعى بايلانىستى جەتكىلىكتى بىلمەي وتىر. قالىپتاسقان جاعدايدان شىعۋدىڭ جولى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن بولاشاق كاسىبي ارەكەتكە باعىتتاۋدا مەكتەپتەردىڭ جۇمىسىنا ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزۋ بولىپ تابىلادى. بۇنداي وزگەرىستەردىڭ باستىسى الەمدىك جەلىگە قوسىلۋ ارقىلى جاڭا اقپاراتتار الۋ جانە سونى وقۋشىعا جەتكىزۋدى ۇيىمداستىرىپ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا دايىنداۋ. ءار وقۋشى ءوزىنىڭ كاسىبىن دۇرىس تاڭداپ الۋى ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ، جوبا جاساۋعا باعىتتاۋ جۇمىستارى تەك مەكتەپ باعدارلاماسىمەن عانا شەكتەلمەيتىنىن بىلەسىزدەر. ول ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعان جاڭا اقپارات كوزدەرىن ءار ءمۇعالىم ۇزدىكسىز ىزدەپ، تاۋىپ ونى قولدانا ءبىلۋ ءۇشىن ءتىل قاجەتتى قۇرال. قىسقاسى وقۋشىنى ماماندىققا باعىتتاۋداعى مۇعالىمدەردىڭ جۇمىستارى دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى ءۇشىن كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى تاعى الدىمىزدان شىعادى.
تاعى ءبىر كوپ تىلدىلىكتى قاجەت ەتەتىن ماسەلە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن جاڭا جۇيەمەن باعالاۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋ جانە سول ارقىلى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ ۇلتتىق باعالاۋ جۇيەسىن دامىتۋ 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋدەگى باستى ماسەلەلەلەردىڭ ءبىرى. سەبەبى، بۇلاردىڭ بارلىعى شەت ەلدىك ءىس - تاجىريبەلەردەن تاڭدالىپ الىنعان ەڭ ۇزدىك تاسىلدەر.
«ارشىن» توبىنىڭ 2 سپيكەرى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 93 - بابىنا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 23، 25 - باپتارىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 1996 جىلعى 4 قاراشاداعى وكىمىمەن ماقۇلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل ساياساتى تۇجىرىمداماسىنا، ەل پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستان حالقىنا «قازاقستان - 2030» جولداۋىنا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 1998 - 2000 جىلدارعا ارنالعان ءىس - قيمىل باعدارلاماسىنا سايكەس ازىرلەنگەن.
«تۇلپار»توبىنىڭ 3 سپيكەرى سۇراق قويدى:
ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ۇرپاق تاربيەسىنە بايلانىستى ەكەندىگى بارىمىزگە ءمالىم. «ءححى عاسىردا ءبىلىم بەرۋ كاپيتالعا اينالۋدا، ول ءوز مازمۇنى جونىنەن ستراتەگيالىق رەسۋرستارمەن باسەكەلەسە الادى جانە سولاي بولۋعا ءتيىس. ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيى وسى ارقىلى باعالاناتىن بولادى»، - دەپ پرەزيدەنتىمىزدىڭ حالىققا جولداۋىندا بىلىمگە ەرەكشە ءمان بەرۋى جانە ۇنەمى قاداعالاپ وتىرۋى جايلى نە ايتاسىز؟
الەمدەگى وركەنيەتتى دامىعان مەملەكەتتەر ءوزىنىڭ دامۋ ساتىسىنىڭ ءبىر كەزەڭىن اياقتاپ، «جاھاندىق ورتاق ءبىلىم ساناسى» دەگەن جاڭا باعىتقا بەت بۇرىپ بارادى. قاي ەلدە جۇيەلى ءبىلىم بەرىلسە، سول ەلدىڭ دامۋ قارقىنى ەرەكشە بولماقشى. ونى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىر.
12 جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋگە كوشۋگە بايلانىستى قازاقستان ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتتارى بىرنەشە اۋقىمداعى بازالىق بىلىكتىلىكتەردەن قۇرالادى. سونىڭ ىشىندە ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ ارقىلى تەحنوكراتتىققا قول جەتكىزۋ جانە وسىلار ارقىلى كوممۋنيكاتيۆتىلىكتى دامىتۋ كوزدەلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋ باعدارلاماسىندا»: «ءتىلدى دامىتۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ اسا وزەكتى باعىتتارىنىڭ ءبىرى»، سونداي - اق «مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ سانى مەن ساپاسىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك» دەلىنگەن. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ: «قازاقستاننىڭ بولاشاعى قازاق تىلىندە» - دەپ تۇجىرىمدايدى.
10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا وتكەن دەبات
ەلىمىزدىڭ دامۋى مەن سەرپىلۋىن كوزدەيتىن «تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى» اتتى جاڭا ستراتەگيانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا بايلانىستى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تىڭ، وزىق جۇيەدەگى سىنىپتان تىس وتكىزىلەتىن ءىس - شارالاردى ۇيىمداستىرۋ قالىپتاسقان. سونىڭ ءبىر ايعاعى رەتىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى نۇرپەيىسوۆا مەڭدىگۇل مەن اعىلشىن ءتىلى ءپانى ءمۇعالىمى ايجان قالەل قىزى جانە ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ورازالينا باقىت مۇعالىمدەر بىرلەسكەن تۇردە 10 - 11 سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا «دەبات» تەحنولوگياسى بويىنشا سىنىپتان تىس ساباق وتكىزدى. ساباققا قاجەتتى بارلىق ماتەريالدار مەن مالىمەتتەر اقپاراتتىق قۇرالدار ارقىلى جيناقتالىپ، ينتەراكتيۆتى تاقتا بەتىندە سلايدتتار مەن فوتو پرەزەنتاسيالار جاسالىندى. بولاشاقتا مۇنداي ساباقتاردىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارىن جاساپ شىعارۋ جوسپارلاندى. سەبەبى، وقۋشىلاردى وقىتۋدا ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن، ونىڭ الەۋمەتتىك - لينگۆيستيكالىق قىرلارىن، قالىپتاسۋ جانە دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ارنايى زەرتتەپ، ەڭ باستىسى ءتىلدى اقپاراتتىق رەسۋرستار ارقىلى وزدىگىنەن ۇيرەنۋگە جەتۋ جولدارىن ۇيىمداستىرىپ، دۇرىس باعىت بەرۋ وتە قاجەت.
ساباق پروسەسىندە جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەردى پايدالانۋدا تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردى، اتاپ ايتقاندا ەلەكتروندى وقۋلىقتار، ديسكىلەر مەن ۆيدەو جازبالار، ينتەراكتيۆتى تاقتانى قولدانۋ كەزىندە ءتىلدى ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. سەبەبى، جاڭا قۇرىلعىلار ارقىلى ءبىلىم الۋ ءۇشىن ينتەرنەت ءتىلىن مەڭگەرۋ كەرەك. قۇندى، جاڭا ماتەريالداردى ءوز انا تىلىمىزدە كەزىكتىرۋ قيىن. كوبىنەسە ونداي ماتەريالدار شەت تىلىندە بەرىلەدى. شەت ءتىلىن مەڭگەرگەن كەز - كەلگەن ادام قۇندى ماتەريالدار مەن اقپاراتتاردى تاپسا ءوز انا تىلىنە اۋدارۋ باعدارلامالارى وتە كوپ. قازىرگى تاڭدا مەكتەبىمىز الەمدىك جەلىگە قوسىلعان، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ياعني، بىزدەردىڭ تەحنوكراتتىققا، كوپ تىلدىلىككە جەتۋگە مۇمكىنشىلىگىمىز بار.
اقپاراتتىق رەسۋرستارمەن جۇمىس جاساۋ، ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىلۋ، اقپاراتتى ىزدەۋ مەن جيناقتاۋ ءۇشىن ءۇش ءتىلدى قاتار مەڭگەرۋدىڭ وتە قاجەت ەكەندىگىن، بولاشاقتا ماشينا ءتىلىنىڭ كۇننەن - كۇنگە كۇردەلەنىپ، وزگەرىسكە ۇشىراپ وتىراتىندىعىن ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى ورازالينا باقىت ايتىپ ءوتتى.
ساباقتىڭ كىرىسپە بولىمىندە اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى ايجان قالەل قىزى ءححى عاسىردا قانداي سالادا بولسىن ءبىلىم الۋ ءۇشىن كوپتىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگىنە، قازىرگى ۋاقىتتاعى ءۇشتىلدى وقىتۋ مەن وقۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. مەكتەپتە ءۇش ءتىلدى قاتار دامىتۋعا ارنالعان ءتىل دامىتۋ باعىتىنداعى داستۇردەن تىس ساباقتار، سىنىپتان تىس ساباقتاردىڭ ءوتىلۋ جوسپارلارىمەن تانىستىردى.
الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ساپاسىنا قول جەتكىزۋ 12 جىلدىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر جاعدايىندا مۇمكىن بولادى، ول ءبىلىم تۋرالى قۇجاتتاردىڭ ايىرباستالۋىن، بەيىندىك وقىتۋدى، كوپ تىلدىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. الەمدەگى كوپتەگەن دامىعان مەملەكەتتەردە كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى بىرنەشە جىلدار بۇرىن تۋىنداپ ونى وزدىگىنەن وقىپ - ۇيرەنۋ جولدارىنىڭ بىرنەشە تاسىلدەرى مەن ادىستەرى قولدانىلادى. سەبەبى، ءاربىر رەفورمانى جاساماس بۇرىن كەز - كەلگەن مەملەكەت الەمدىك وزىق تاجىريبەلەردى ساراپتاپ، تاڭداپ الادى. بارلىق سالالارداعى جاڭالىقتاردىڭ قالىپتاسۋ زاڭدىلىقتارىنداعى ۇزدىك، وزىق تاجىريبەلەردى وقىپ ءبىلۋ، ونى تانۋدا ءتىلدىڭ قاجەت ەكەندىگى بەلگىلى. سونىمەن قاتار، قوعامدىق يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ اسەرى ءتىل ءبىلىمى عىلىمىنا دا وزگەرىستەر مەن جاڭالىقتار ەنگىزۋدە. سەبەبى، ءوندىرىستىڭ، عىلىمي تەحنيكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى تىلدەردىڭ كوپتەگەن سالاداعى قىزمەتى ارتىپ، كۇننەن كۇنگە تىلدەردىڭ دامۋى مەن وزگەرۋى جەدەلدەۋدە. اسىرەسە، ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنىڭ قىزمەتى دامىپ، ۇشتىلدىلىك ماسەلەسى بەلسەندى قولدانىس تابۋدا. اتاپ ايتاتىن بولساق: ەكونوميكا مەن ءوندىرىستى دامىتۋدا، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋدا، مەديسينادا، ءتۋريزمدى دامىتۋدا، تەلەكوممۋنيكاسيانى جەتىلدىرۋدە، عارىشتى يگەرۋدە ت. ب. سالالاردا.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى مەڭدىگۇل نۇرپەيىس قىزى ءۇش ءتىلدى قاتار وقىتۋدىڭ بولاشاعىنا كەڭىنەن توقتالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ۇسىنعان “مادەني مۇرا” مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا مەملەكەتتىك تىلدە الەمدىك عىلىمي ويدىڭ، مادەنيەت پەن ادەبيەتتىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىنىڭ تولىمدى قورىن جاساۋ مىندەتىن ايقىنداپ بەردى. «قازاقستان بۇكىل الەمدە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن مادەنيەتتى ەل رەتىندە تانىلۋى جانە قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنىڭ قىزمەتى دامىپ، بەلسەندى قولدانىس تابۋى ءتيىس. قازاق ءتىلى – ق ر مەملەكەتتىك ءتىلى. ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى قىزمەتىن اتقارادى. اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرۋ ءتىلى، جانە قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىندا قولدانىلادى.. ق ر تاۋەلسىزدىك الىپ، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولىپ، حالىقارالىق بايلانىستارى نىعايعان سايىن، بارلىق سالادا ەلىمىزدىڭ شەت ەلدەرمەن بايلانىسى جان - جاقتى دامۋدا. حالىقارالىق قاتىناستىڭ قارقىندى دامۋى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا عانا اسەر ەتىپ قويماي، سونىمەن قاتار الەمدە قولدانىس اياسى ەڭ كوپ تاراعان ءتىل رەتىندە حالىقتىڭ اعىلشىن تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دا ارتىپ وتىر. سوندىقتان، ۇشتىلدىلىك ماسەلەسىن، ونىڭ الەۋمەتتىك - لينگۆيستيكالىق قىرلارىن، قالىپتاسۋ جانە دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن ارنايى زەرتتەپ، ەڭ باستىسى ءتىلدى اقپاراتتىق رەسۋرستار ارقىلى وزدىگىنەن ۇيرەنۋ جولدارىن دۇرىس تاڭداپ الۋعا جەتۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن..
«قازاق تىلىنەن اسىل، قازاق تىلىنەن باي ءتىل جوق. سول اتا - بابانىڭ ءتىلى بولعان قازاق ءتىلىن وسى كۇنگى قازاقتىڭ جالعىزى بىلمەيدى. ەگەر قازاق ءتىلىن بىلسە، ءدىن دە وسىندا، عىلىم - ءبىلىم دە وسىندا، اۋليەلىك تە وسىندا. سولاي بولعانى ءۇشىن بۇرىنعى وتكەن اتا - بابالارىمىزدىڭ ءبارى جاقسى بولىپ، اۋليە بولىپ ءوتتى».
ماعجان جۇماباي ۇلى
«ارشىن» توبى
1سپيكەر رايحانوۆا ءدىلنار 10 سىنىپ
2 سپيكەر اسقار اسەم 10 سىنىپ
3 سپيكەر بولىسبەك ابزال 9 سىنىپ
«قازاقتىڭ ءتىلى سونشالىقتى مول.... قازاقتىڭ تىلىمەنەن قانداي كىتاپ بولسا دا جازۋعا بولادى. قازاق ءتىلى مۇنشالىق جاتىق ءھام انىق بولار ەدى، ەگەر دە ءبىزدىڭ قازاقتار اڭعارىپ، بوتەن ءتىل ارالاستىرماستان ىلگەرى باستىرىپ سىيلاسا».
حالەل دوسمۇحامەد ۇلى
«تۇلپار» توبى
1 سپيكەر نازاروۆ قۋانىش 11 سىنىپ
2 سپيكەر حاليسان 11 سىنىپ
3 سپيكەر اسقاتجان 9 سىنىپ
«ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلى – باي ءتىل. تەك سوزدەرى عىلىم جولىنا سالىنىپ رەتتەلمەگەن ءتىل. قازاق ءتىلى عىلىم جولىنا رەتتەلسە، ەشبىر جۇرتتىڭ تىلىنەن كەم بولاتىن ەمەس، بۇعان يلانۋىمىز كەرەك».
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى
كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى جانە كەرى اسەرى تاقىرىبىندا «دەبات» تەحنولوگياسى بويىنشا وتكىزىلگەن سايىس پرەزيدەنتىمىزدىڭ «جاڭا الەمدەگى، جاڭا قازاقستان» جولداۋىندا كورسەتىلگەن «تىلدەردىڭ ءۇش تۇعىرلىلىعى» ىزىمەن بولىپ ءوتتى. دەبات سايىسىنا مەكتەپتەگى ءتىل ماماندارى، تاريحشىلار مەن مەكتەپ اكىمشىلىگى قاتىناسىپ، ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
قازىرگى مەكتەپ تۇلەكتەرى ءوزىنىڭ ءبىلىمىن جالعاستىرۋىنا قاجەت باعىتتاردى تەز ءارى دۇرىس تابا الماي وتىر، ءوزىنىڭ بولاشاق كاسىبي قىزمەتى مەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق جانە قورعانىس قابىلەتىنىڭ دامۋى اراسىنداعى بايلانىستى جەتكىلىكتى بىلمەي وتىر. قالىپتاسقان جاعدايدان شىعۋدىڭ جولى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن بولاشاق كاسىبي ارەكەتكە باعىتتاۋدا مەكتەپتەردىڭ جۇمىسىنا ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزۋ بولىپ تابىلادى. بۇنداي وزگەرىستەردىڭ باستىسى الەمدىك جەلىگە قوسىلۋ ارقىلى جاڭا اقپاراتتار الۋ جانە سونى وقۋشىعا جەتكىزۋدى ۇيىمداستىرىپ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا دايىنداۋ. ءار وقۋشى ءوزىنىڭ كاسىبىن دۇرىس تاڭداپ الۋى ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ، جوبا جاساۋعا باعىتتاۋ جۇمىستارى تەك مەكتەپ باعدارلاماسىمەن عانا شەكتەلمەيتىنىن بىلەسىزدەر. ول ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعان جاڭا اقپارات كوزدەرىن ءار ءمۇعالىم ۇزدىكسىز ىزدەپ، تاۋىپ ونى قولدانا ءبىلۋ ءۇشىن ءتىل قاجەتتى قۇرال. قىسقاسى وقۋشىنى ماماندىققا باعىتتاۋداعى مۇعالىمدەردىڭ جۇمىستارى دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى ءۇشىن كوپ تىلدىلىكتىڭ قاجەتتىلىگى تاعى الدىمىزدان شىعادى.
تاعى ءبىر كوپ تىلدىلىكتى قاجەت ەتەتىن ماسەلە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن جاڭا جۇيەمەن باعالاۋ ادىستەرىن مەڭگەرۋ جانە سول ارقىلى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ ۇلتتىق باعالاۋ جۇيەسىن دامىتۋ 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋدەگى باستى ماسەلەلەلەردىڭ ءبىرى. سەبەبى، بۇلاردىڭ بارلىعى شەت ەلدىك ءىس - تاجىريبەلەردەن تاڭدالىپ الىنعان ەڭ ۇزدىك تاسىلدەر.
«ارشىن» توبىنىڭ 2 سپيكەرى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 93 - بابىنا، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 23، 25 - باپتارىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 1996 جىلعى 4 قاراشاداعى وكىمىمەن ماقۇلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل ساياساتى تۇجىرىمداماسىنا، ەل پرەزيدەنتىنىڭ قازاقستان حالقىنا «قازاقستان - 2030» جولداۋىنا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 1998 - 2000 جىلدارعا ارنالعان ءىس - قيمىل باعدارلاماسىنا سايكەس ازىرلەنگەن.
«تۇلپار»توبىنىڭ 3 سپيكەرى سۇراق قويدى:
ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ۇرپاق تاربيەسىنە بايلانىستى ەكەندىگى بارىمىزگە ءمالىم. «ءححى عاسىردا ءبىلىم بەرۋ كاپيتالعا اينالۋدا، ول ءوز مازمۇنى جونىنەن ستراتەگيالىق رەسۋرستارمەن باسەكەلەسە الادى جانە سولاي بولۋعا ءتيىس. ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيى وسى ارقىلى باعالاناتىن بولادى»، - دەپ پرەزيدەنتىمىزدىڭ حالىققا جولداۋىندا بىلىمگە ەرەكشە ءمان بەرۋى جانە ۇنەمى قاداعالاپ وتىرۋى جايلى نە ايتاسىز؟
الەمدەگى وركەنيەتتى دامىعان مەملەكەتتەر ءوزىنىڭ دامۋ ساتىسىنىڭ ءبىر كەزەڭىن اياقتاپ، «جاھاندىق ورتاق ءبىلىم ساناسى» دەگەن جاڭا باعىتقا بەت بۇرىپ بارادى. قاي ەلدە جۇيەلى ءبىلىم بەرىلسە، سول ەلدىڭ دامۋ قارقىنى ەرەكشە بولماقشى. ونى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىر.
12 جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرۋگە كوشۋگە بايلانىستى قازاقستان ءۇشىن ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتتارى بىرنەشە اۋقىمداعى بازالىق بىلىكتىلىكتەردەن قۇرالادى. سونىڭ ىشىندە ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ ارقىلى تەحنوكراتتىققا قول جەتكىزۋ جانە وسىلار ارقىلى كوممۋنيكاتيۆتىلىكتى دامىتۋ كوزدەلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋ باعدارلاماسىندا»: «ءتىلدى دامىتۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ اسا وزەكتى باعىتتارىنىڭ ءبىرى»، سونداي - اق «مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ سانى مەن ساپاسىنا كوڭىل ءبولۋ كەرەك» دەلىنگەن. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ: «قازاقستاننىڭ بولاشاعى قازاق تىلىندە» - دەپ تۇجىرىمدايدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
