كورۋ ەلەستەرى
تاقىرىبى: كورۋ ەلەستەرى
كىرىسپە.
ەجەلدەن - اق ادامدار كوزگە كورىنەتىن الدامشى دۇنيەلەرگە قىزىعىپ قانا قويعان جوق، ولاردى سانالى تۇردە ءوز تاجىريبەلەرىندە پايدالانۋعا ۇمتىلىپ وتىردى. كەڭىستىكتىڭ تەرەڭدىگى سەزىلۋ ءۇشىن جازىقتىقتاعى زور دەنەلەردى بەينەلەۋگە تىرىستى. مىڭداعان جىلدار بويى كورۋ ەلەستەرىن بەلگىلى ءبىر كەڭىستىك ۇعىمىن جاساۋ ءۇشىن ساۋلەت ونەرىندە ماقساتتى تۇردە پايدالانىلىپ كەلەدى. مىسالى: زالداردىڭ بيىكتىگى مەن اۋماعىن ۇلعايتۋدىڭ مۇمكىندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن. كورۋ ەلەستەرىن بەينەلەۋ جانە سيرك ونەرىندە ءتيىمدى پايدالانۋدا. سونداي - اق كورۋ ەلەستەرى كينەماتوگرافيا مەن تەليەۆيدەنيەنىڭ نەگىزى بولسا، باسپا ءىسى مەن اسكەري ىستە دە قولدانىلادى. قازىرگى ادام ومىرىندە كورۋ ناقتىلىعى ۇلكەن ورىن الىپ وتىر، ءارى اقيقاتپەن دە ۇندەسەدى.
بۇگىنگى تاڭدا عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامىعاندىعىنا قاراماستان ادام بارلىق باعىتتا دا ءوزىنىڭ سۋبەكتيۆتى باعالاۋىن جالعاستىرا تۇسۋدە. ارينە ءبۇل ناقتى عىلىمدارعا قاتىستى بولماسا ەشتەڭە دە ەتپەيدى، ال ولشەۋىش قۇرالداردى كەرەك ەتەتىن باعالاۋلاردى قاجەت ەتەتىن عىلىم سالالارىندا ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىندىرۋى مۇمكىن. بۇل جالپى "كوز مولشەرى" دەگەن باعاعا قاتىستى، ەل اراسىندا "كوز الدايدى" دەگەن ءسوز كەڭ تارالعان. وكىنىشكە وراي كوز الەمدەگى ناقتى قۇرال ەمەس بولعاندىقتان وعان قاتەلەسۋ دە ءتان. وسى قاتەلىكتەر - وپتيكالىق ەلەستەر(وپتيكالىق يلليۋزيالار) دەپ اتالادى. باسقاشا ايتقاندا بۇل ناقتىلىقتىڭ قاتە كورىنىسى، ولاردىڭ شىعۋ سەبەپتەرى ءار ءتۇرلى بولاتىندىقتان دا وپتيكالىق ەلەستەردىڭ دە سانى وتە كوپ بولادى. مەن ساباقتا اسا قىزىعۋشىلىق تۋعىزاتىن وسى تاقىرىپتى زەرتتەۋدى ماقسات ەتتىم.
ومىردە ءبىزدىڭ قابىلداۋىمىز دا الدامشى، كوپ نارسە العاش بايقاعانىمىزدان الدەقايدا بولەك شىعىپ جاتادى. ءتىپتى قاراپايىم زاتتاردىڭ ءوزى كۇتپەگەن توسىن جايتتاردى جاسىرىپ تۇرادى.
كورگەنىمىزدىڭ بارىنە سەنۋگە بولا ما؟ ەشكىمنىڭ كورمەگەنىن بىرەۋ كورە الا ما؟ جىلجىمايتىن زاتتاردىڭ قوزعالۋى مۇمكىن بە؟ وپتيكالىق ەلەستەردىڭ تۇرلەرى قانداي؟ مىنە وسى سۇراقتاردىڭ بارىنە جاۋاپ تابۋدى كوزدەي وتىرىپ، ءوز زەرتتەۋىمە مەن تومەندەگى ماقساتتاردى الدىم.
1. جوبانىڭ ماقساتى؛ كورۋ ەلەستەرىنىڭ نەعۇرلىم تانىمال تۇرلەرى مەن ولاردىڭ تابيعاتىن ءبىلۋ، كوزبەن قابىلداۋ ەلەسىن تاجىريبە جۇزىندە زەرتتەۋ.
وپتيكالىق ەلەستى ءوز بەتىنشە قۇرۋعا ارەكەت ەتۋ.
2. جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن: ءتۇرلى اقپارات كوزدەرىن زەرتتەۋ؛
وپتيكالىق ەلەستەردىڭ تۇرلەرىن جيناقتاۋ؛
ۆيرتۋالدى ەلەستەر سايتتارىن اشۋ؛
تاجىريبە جۇزىندە ادامنىڭ وپتيكالىق ەلەستەردى قابىلداۋعا قارسىلىق تانىتا الۋىن انىقتاۋ
وپتيكالىق ەلەستىڭ فوتو سۋرەتتەرىن قۇرۋ
نەگىزگى ءبولىم
1. كورۋ ەلەستەرىنىڭ تابيعاتى
كورۋ ەلەستەرى كورۋ جۇيەسىنىڭ اقپاراتتى وندەۋدەن وتكىزۋ ۇدەرىسىندەگى كەيبىر شەكتەۋلەرى مەن قاتەلىكتەرىنە بايلانىستى بولادى. شىنىندا دا ارنايى ورتادى ناقتى نىسانداردى قاراعاندا نەمەسە كەيبىر ەرەكشە جاعدايلاردا ادام نىساننىڭ كولەمى، فورماسى، ءتۇسى، قوزعالۋ سيپاتى، جارىقتانۋ جاعدايى تب تۋرالى تولىققاندى باعالاۋ جاساي الماۋى مۇمكىن.
"ادامشى "بەينەلەر كەيدە وتە سەنىمدى كورىنەتىنى سونشالىق ادام ونى ءوز قالاۋىنا ساي "تۇزەتە" المايدى. سونىمەن بىرگە كورۋ ەلەستەرىنە قابىلداۋدىڭ قاتە جۇيەلەرى عانا ەمەس ادامدار قولدان جاساعان كوپتەگەن كورۋ تيىمدىلىكتەرى دە جاتادى. ال ولاردىڭ نەگىزىندە ولاردىڭ كەمشىلىكتەرى ەمەس كورۋ تەتىكتەرىنىڭ ىرگەلى قاسيەتتەرى الىنادى.
عىلىمي جانە كوپشىلىك ادەبيەتتەردە كورۋ ەلەستەرى جۇزدەپ سيپاتتالعان. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ سەبەپتەرى ەجەلدەن بەلگىلى بولسا، ءبىرازى بۇگىنگە دەيىن جۇمباق كۇيىندە. ادامنىڭ كورۋ اپپاراتى - اسا كۇردەلى جۇيە. وعان: كوز، جۇيكە جاسۋشالارى، كورۋ ارقىلى قابىلداۋعا جاۋاپتى مي بولىكتەرى كىرەدى. سوندىقتان ەلەستەردىڭ نەگىزگى ءۇش سەبەبى ەرەكشەلەنە تۇسەدى:
* ءبىزدىڭ كوزدەرىمىز زاتتان شىعاتىن جارىقتى قابىلداعان كەزدە ميعا جالعان اقپارات بەرىلەدى.
* اقپاراتتىق بەلگىلەردىڭ جۇيكە ارقىلى بەرىلۋ بۇزىلعان كەزدە تاعى دا قابىلداۋدىڭ قاتەلىگىنە ۇرىندىراتىن ارەكەتتەر جۇرەدى؛
* مي كوزدەن كەلگەن بارلىق بەلگىلەردى ۇنەمى دۇرىس قابىلداي بەرمەيدى؛ وپتيكالىق ەلەستەر بىردەن ەكى سەبەپ بويىنشا پايدا بولادى؛
كوزدىڭ ارناۋلى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى؛ بەلگىنى ميدىڭ قاتە قابىلداۋى.
2. وپتيكالىق ەلەستەردىڭ كەيبىر تۇرلەرى
وپتيكالىق ەلەستەر قۇبىلىسىن زەرتتەۋ ءحىح عاسىردا - اق باستالعانىمەن، عالىمدار ولاردىڭ قالاي "جۇمىس ىستەيتىنىن" تۇسىندىرە الماي كەلەدى.
لاتىنشادان اۋدارعاندا "ەلەستەر - قاتە ادام" دەگەندى بىلدىرەدى. ەرتە زاماننان - اق ەلەستەردىڭ كورۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىنداعى بۇرمالاۋعا بايلانىستى ەكەندىگى بەلگىلى بولاتىن. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن حح عاسىر باسىنداعى گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ كولەمى مەن فورماسىن باعالاۋداعى ۇلكەن قاتەلىكتەردى كورسەتەتىن تەستىك بەينەلەۋلەر كوپتەپ جاسالدى. مۇنداي كورۋ ەلەستەرىنىڭ نەگىزىنە ناقتى نىساننىڭ كورىنەتىن بەينەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا كورۋ ايماعىندا ورنالاسقان نىسانداردىڭ ازدى - كوپتى ىقپال ەتۋى الىنادى. باسقا سوزبەن ايتقاندا نىساننىڭ كولەمى مەن فورماسى تۋرالى كورۋ جاعدايىمىز ول باقىلانىپ جاتقان كونتەكسكە بايلانىستى بولادى. ءبىزدىڭ وسى ءبىر كورۋ قاسيەتىمىز بۇرىننان دا بەلگىلى ەكەنى راس، سىزىقتاردىڭ ۇزىندىعىن، قيسىقتىعىن قابىلداۋعا فيگۋرالاردىڭ كولەمى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى سىزىقتاردىڭ ءبارى دە ىقپال ەتەدى.
تەحنيكانىڭ ۇزدىكسىز دامۋى جاڭا ەلەستەردىڭ قۇرىلۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى. ولاردىڭ كوبى ديناميكالىق تۇرعىدا، ياعني جىلجىمالى جانە وزگەرمەلى بەينەلەردى باقىلاۋدان تۋادى، ولاردى كومپيۋتەرلىك تەحنيكا كومەگىمەن گەنەريروۆات ەتۋگە بولادى. كورۋ ەلەستەرى ولاردىڭ نەگىزىنە ءتان سيپاتتار مەن سەبەپتەرگە بايلانىستى الۋان ءتۇرلى بولادى.
2. 1 زات كولەمىن قاتە قابىلداۋ.
ەگەر ەكى ءتۇزۋ سىزىقتىڭ بىرەۋىنىڭ ۇشتارىنداعى بۇرىشتار ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى، ال ەكىنشىسى ءبىر - بىرىنە قاراتا سىزىلعان بولسا ەكەۋىنىڭ ۇزىندىعى ەكى ءتۇرلى بولىپ قابىلدانادى. ءوزارا قوسىلۋعا قاراي سىزىلعان سىزىق قىسقا، ال بۇرىشتارى قاراما - قارسى جاتقان سىزىق ۇزىن كورىنەدى. ەگەر بىردەي دوڭگەلەكتىڭ اينالاسىنداعى دوڭگەلەكتەردىڭ ۇلكەن - كىشىلىگىنە بايلانىستى سول ەكى دوڭگەلەكتىڭ كولەمى دە ءارتۇرلى كورىنۋى مۇمكىن. ءارى ولار ورنالاسقان ءتورتبۇرىشتىڭ دا كولەمى ولاردىڭ ءار ءتۇرلى قابىلدانۋىنا نەگىز بولادى. العاشقى ەكى جاعدايدا سىزىقتار كولەمىنىڭ قاتە قابىلدانۋى ولاردىڭ جەكە - دارا ەمەس، ءبىرتۇتاس ءبۇتىن نارسەنىڭ بولشەگى رەتىندە قابىلدانۋىنا بايلانىستى ەكەنى تۇسىنىكتى.
ەلەستەردىڭ بۇل تۇرلەرى جالپى زاڭعا ساي بولادى. ول زاڭ بويىنشا ءبۇتىندى قابىلداۋ ونىڭ بولىكتەرىنىڭ (ۇلكەن فيگۋرالار قۇرامىنداعى سىزىقتار ۇلكەن بولىپ كورىنەدى، نەمەسە كەرىسىنشە) قابىلدانۋىنا ءتان ەرەكشەلىكتەرگە بايلانىستى بولادى.
شەڭبەرلەرگە بايلانىستى ەلەستەر كونتراست زاڭىنا وراي تۇسىندىرىلەدى. كوزدىڭ كورۋىمەن قابىلداناتىن زاتتاردىڭ ۇلكەن كىشىلىگى ونىڭ اينالاسىنداعى زاتتارعا بايلانىستى بولادى؛ ۇساق زاتتار قورشاعان نىسان ۇلكەن بولىپ كورىنەدى، نەمەسە كەرىسىنشە.
2. 2 زاتتاردىڭ فورماسىنىڭ بۇزىلۋى.
قاتار جاتقان سىزىقتارعا ءوزارا ايقاسىپ جاتقان قيسىق سىزىقتار فونىندا قاراساق ولار قاتار جاتقانداي (پاراللەل) كورىنبەيدى.
ەگەر شەڭبەرگە قيسىق سىزىقتار فونىندا قاراسا، ول دا ءوزىنىڭ دۇرىس فورماسىن جوعالتادى.
ەلەستەردىڭ بۇل تۇرىندە تۇسىنىك بەرۋ ءۇشىن فوننىڭ ايتقان كورىنگەن ەرەكشەلىكتەرى سول فوندا جاتقان زاتتاردىڭ قابىلدانۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن قابىلداۋ زاڭىنا سۇيەنەمىز.
2. 3 گەومەتريالىق پەرسپەكتيۆالار يلليۋزياسى
ءبىر - بىرىنەن الىس تۇرعان بىردەي ەكى زات ءارتۇرلى كولەمدە كورىنەدى. جاقىن تۇرعان زات كىشىلەۋ، ال الىستاعىسى ۇلكەندەۋ كورىنەدى.
وپتيكالىق ەلەستىڭ ەڭ جاقسى مىسالى ءارى پسيحولوگ، ءارى وفتامولوگ ادەلبەرت ەيمس جاساعان ەيمس بولمەسى بولىپ تابىلادى. ول ۇشولشەمدى وپتيكالىق يلليۋزيانى تۋدىرادى. وسى بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىندا تۇرعان ادام ۇلكەن، ال ەكىنشى بۇرىشىنداعى تاپال بولىپ كورىنەدى. بۇنىڭ قۇپياسى - پەرسپەكتيۆا زاڭدارىنىڭ پايدالانىلۋىندا. بولمە ەدەنى شارشى بولعاندىقتان ەيمس بولمەسى دۇرىس تىك بۇرىشتى فورما سياقتى كورىنەدى، ال شىندىعىندا ونىڭ ءبىر قابىرعاسى قيسىق ورنالاسقان. بۇل ەلەس زاتتىڭ كولەمى ەمەس، سول زاتتار ورنالاسقان قاشىقتىقتى باعالاۋعا سايكەس باعالانادى دەگەن قابىلداۋ زاڭىمەن تۇسىندىرىلەدى.
2. 2. 4 ۆەرتيكالدى سىزىقتاردىڭ اسىرا باعالانۋى
بىردەي ولشەمدەگى ەكى سىزىقتىڭ ۆەرتيكالدىسى قاراعان كەزدە گوريزونتالدى سىزىققا قاراعاندا ۇلكەن بولىپ قابىلدانادى. وسى ەلەسكە سايكەس زاتتىڭ بيىكتىگى ءوزىنىڭ ناقتى كولەمىنەن بيىك كورىنەدى. بۇل ەلەستىڭ تۇراقتى ءارى زاڭدى ەكەنى سونشالىق ونى كوپتەگەن تاجىريبەدە ەسكەرۋگە تۋرا كەلەدى، مىسالى عيماراتتىڭ بيىكتىگىن ەسەپتەگەندە، باسپا ارىپتەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر كولەمىن جاساعاندا ت. ب 3 جانە 8 ساندارىنان ءبىز تەڭدەي بولىكتەردى كورەتىن سەبەبىمىز، شىندىعىندا بۇل زاڭداردىڭ جوعارعى بولىكتەرى تومەنگىسىنە قاراعاندا كىشىلەۋ بولادى. ەگەر كەرىسىنشە توڭكەرىپ قاراساق، ءبىز ولاردىڭ جوعارعى جانە تومەنگى بولىكتەرىنىڭ تەڭ ەمەس ەكەندىگىن بايقايمىز.
2. 2. 5 ءتۇستى قابىلداۋ ەلەستەر
جول قىزمەتىندەگىلەردىڭ باسىلىم بەتتەرىندەگى ەسەپتەرىنە تالداۋ جاسالعاندا، اپاتتاردىڭ كوبى جول قيىلىستارىندا بولادى دەگەن تۇجىرىم ايتىلادى. جول وقيعالارى اسىرەسە ىڭىردە كوپ ورىن الادى. كەز - كەلگەن جول قيىلىسىندا باعدارشام تۇرادى. كەشكى ۋاقىتتا جارىقتىڭ كومەسكىلەنە تۇسۋىنە بايلانىستى نەگىزگى قيىندىق ءتۇس پەن جارىقتىڭ ءوزارا بولىنۋىنە تۇسەدى. ءتۇس پەن جارىقتى تانۋ جاسۋشالارى اسا سەزىمتال كەلەدى. وسى سەزىمتال جاسۋشالاردىڭ ءبىرى جۇمىس ىستەپ، قالعاندارى جۇمىس ىستەمەي تۇرعان كەزدە اپات كوبەيە تۇسەدى ەكەن. تۇنگى اپاتتار دا ءجيى بولادى. سەبەبى، جۇرگىزۋشى باعدارشام جارىعىن كەنەت كورگەن كەزدە اقپاراتتىڭ كوپتىگىنەن ونى جاي عانا قولشام (فونار) رەتىندە قابىلداپ قالادى(جارىق اق بولىپ كورىنەدى). سوندىقتان دا باعدارشامدار كوزدىڭ ءتۇستى اجىراتىپ الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن ارناۋلى كىدىرىس ءتارتىبىن ىرىكتەيدى. كادىمگى باعدارشام (كولىك قوزعالىسى ءجيى تۇستاردا ) جاسىل تۇسكە 50 سەكۋند، سارىعا 5 سەكۋند، قىزىلعا 25 سەكۋند ۋاقىت بولەدى. كورۋ اقپاراتىنىڭ قانىق كوزدەرىنە ۇزاق قاراساق، تۇستىك ەلەس (سۆەتوۆايا يلليۋزيا ) پايدا بولادى. وسى سەبەپتەن دە كوپتەگەن سۋرەتشىلەر كارتينالارىندا كۇندى اق تۇسپەن بەينەلەيدى. ءبىزدىڭ كورۋ ەرەكشەلىگىمىز سوندا، ەگەر بارلىق تۇستەردىڭ قانىقتىعى شەگىنە جەتسە، قابىلداۋ ءۇشىن تەك قانا اق ءتۇس قالادى. كوزدە تۇستەردى سەزىنۋ جاسۋشالارىنىڭ ءۇش ءتۇرى - كولبوچەك بولادى؛ بىرەۋلەردىڭ جوعارعى سەزىمتالدىعى - كوك تۇسكە، كەيبىرەۋلەردىكى - جاسىلعا، ۇشىنشىلەردىكى - قىزىلعا قاتىستى بولادى. ءار ءتۇردىڭ قوزۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ءبىز تۇستەردى قابىلدايمىز.
2. 2. 6. جىلجىمالى يلليۋزيالار
ەگەر:
قوزعالىستاعى تەڭدەي ەكى دوپقا قاراساق، ولاردىڭ كولەمى ءارتۇرلى بولىپ كورىنەدى؛
اينالىپ تۇرعان ەكى بەتكە ەكى باعىتتا اينالۋى ءتىپتى تەڭسەلگەندەي قوزعالىستا بولۋى مۇمكىن.
كەيبىر ەلەستەر تۇسكەن اقپاراتتى وڭدەۋگە بايلانىستى تۋىندايدى. ادام كەيدە الەمدى (دۇنيەنى) سول تۇرعان قالپىندا ەمەس، ءوزىنىڭ كورگىسى كەلگەن (قالىپتاسقان ادەتتەرىنە، قۇپيا ارمانىنا، تىلەگىنە ساي ) جاعدايدا كورەدى.
قابىلداۋ قالاۋىنا دا بايلانىستا بولادى. اسىرەسە اسا ماڭىزدى وقيعالارعا قاتىستى. مىسالى، ادامنىڭ بەت - الپەتى ەرەكشە قابىلدانادى. بەت - الپەت نەگاتيۆىنەن ادام تانىلمايدى. ەگەر گەومەتريالىق فيگۋرالار كولەڭكەسىنىڭ قالاي جاتقاندىعىنا بايلانىستى بۇگىڭكى، شىعىڭقى كورىنۋى مۇمكىن، ال ادامنىڭ بەت ءجۇزى ۇنەمى تومپاق، ياعني ادامنىڭ بەت - الپەتى اسا ماڭىزدى بولعاندىقتان دا، ونى ادەتتەن تىس جاعدايدا قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس. قابىلداۋعا ىرىكتەۋ جۇرگىزۋ قابىلداناتىن نارسەگە دەگەن سەزىمدىك قاتىناس ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى. ال سول زاتقا بەيتاراپ قاتىناستا بولسا، ول سول زاتتى نە ەلەمەيدى نەمەسە ءاتۇستى عانا سيپاتتا بولادى، ال قىزىعۋشىلىق تۋعىزسا وندا سول نارسە قابىلداۋ نىسانىنا اينالادى.
قابىلداۋ ءۇشىن ادام باسىنان وتكەن تاجىريبەلەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ول ادامنىڭ قالاي قابىلداۋىنا دا كۇشتى اسەر ەتە الادى.
الماتى وبلىسى،
رايىمبەك اۋدانى، جالاناش سەلوسى
جامال ەرمەگيايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ
10 سىنىپ وقۋشىسى جۇماحان ايگەرىم
جەتەكشىسى: ۋتەگەنوۆا ساۋلە باتجانوۆا
كىرىسپە.
ەجەلدەن - اق ادامدار كوزگە كورىنەتىن الدامشى دۇنيەلەرگە قىزىعىپ قانا قويعان جوق، ولاردى سانالى تۇردە ءوز تاجىريبەلەرىندە پايدالانۋعا ۇمتىلىپ وتىردى. كەڭىستىكتىڭ تەرەڭدىگى سەزىلۋ ءۇشىن جازىقتىقتاعى زور دەنەلەردى بەينەلەۋگە تىرىستى. مىڭداعان جىلدار بويى كورۋ ەلەستەرىن بەلگىلى ءبىر كەڭىستىك ۇعىمىن جاساۋ ءۇشىن ساۋلەت ونەرىندە ماقساتتى تۇردە پايدالانىلىپ كەلەدى. مىسالى: زالداردىڭ بيىكتىگى مەن اۋماعىن ۇلعايتۋدىڭ مۇمكىندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن. كورۋ ەلەستەرىن بەينەلەۋ جانە سيرك ونەرىندە ءتيىمدى پايدالانۋدا. سونداي - اق كورۋ ەلەستەرى كينەماتوگرافيا مەن تەليەۆيدەنيەنىڭ نەگىزى بولسا، باسپا ءىسى مەن اسكەري ىستە دە قولدانىلادى. قازىرگى ادام ومىرىندە كورۋ ناقتىلىعى ۇلكەن ورىن الىپ وتىر، ءارى اقيقاتپەن دە ۇندەسەدى.
بۇگىنگى تاڭدا عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامىعاندىعىنا قاراماستان ادام بارلىق باعىتتا دا ءوزىنىڭ سۋبەكتيۆتى باعالاۋىن جالعاستىرا تۇسۋدە. ارينە ءبۇل ناقتى عىلىمدارعا قاتىستى بولماسا ەشتەڭە دە ەتپەيدى، ال ولشەۋىش قۇرالداردى كەرەك ەتەتىن باعالاۋلاردى قاجەت ەتەتىن عىلىم سالالارىندا ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىندىرۋى مۇمكىن. بۇل جالپى "كوز مولشەرى" دەگەن باعاعا قاتىستى، ەل اراسىندا "كوز الدايدى" دەگەن ءسوز كەڭ تارالعان. وكىنىشكە وراي كوز الەمدەگى ناقتى قۇرال ەمەس بولعاندىقتان وعان قاتەلەسۋ دە ءتان. وسى قاتەلىكتەر - وپتيكالىق ەلەستەر(وپتيكالىق يلليۋزيالار) دەپ اتالادى. باسقاشا ايتقاندا بۇل ناقتىلىقتىڭ قاتە كورىنىسى، ولاردىڭ شىعۋ سەبەپتەرى ءار ءتۇرلى بولاتىندىقتان دا وپتيكالىق ەلەستەردىڭ دە سانى وتە كوپ بولادى. مەن ساباقتا اسا قىزىعۋشىلىق تۋعىزاتىن وسى تاقىرىپتى زەرتتەۋدى ماقسات ەتتىم.
ومىردە ءبىزدىڭ قابىلداۋىمىز دا الدامشى، كوپ نارسە العاش بايقاعانىمىزدان الدەقايدا بولەك شىعىپ جاتادى. ءتىپتى قاراپايىم زاتتاردىڭ ءوزى كۇتپەگەن توسىن جايتتاردى جاسىرىپ تۇرادى.
كورگەنىمىزدىڭ بارىنە سەنۋگە بولا ما؟ ەشكىمنىڭ كورمەگەنىن بىرەۋ كورە الا ما؟ جىلجىمايتىن زاتتاردىڭ قوزعالۋى مۇمكىن بە؟ وپتيكالىق ەلەستەردىڭ تۇرلەرى قانداي؟ مىنە وسى سۇراقتاردىڭ بارىنە جاۋاپ تابۋدى كوزدەي وتىرىپ، ءوز زەرتتەۋىمە مەن تومەندەگى ماقساتتاردى الدىم.
1. جوبانىڭ ماقساتى؛ كورۋ ەلەستەرىنىڭ نەعۇرلىم تانىمال تۇرلەرى مەن ولاردىڭ تابيعاتىن ءبىلۋ، كوزبەن قابىلداۋ ەلەسىن تاجىريبە جۇزىندە زەرتتەۋ.
وپتيكالىق ەلەستى ءوز بەتىنشە قۇرۋعا ارەكەت ەتۋ.
2. جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن: ءتۇرلى اقپارات كوزدەرىن زەرتتەۋ؛
وپتيكالىق ەلەستەردىڭ تۇرلەرىن جيناقتاۋ؛
ۆيرتۋالدى ەلەستەر سايتتارىن اشۋ؛
تاجىريبە جۇزىندە ادامنىڭ وپتيكالىق ەلەستەردى قابىلداۋعا قارسىلىق تانىتا الۋىن انىقتاۋ
وپتيكالىق ەلەستىڭ فوتو سۋرەتتەرىن قۇرۋ
نەگىزگى ءبولىم
1. كورۋ ەلەستەرىنىڭ تابيعاتى
كورۋ ەلەستەرى كورۋ جۇيەسىنىڭ اقپاراتتى وندەۋدەن وتكىزۋ ۇدەرىسىندەگى كەيبىر شەكتەۋلەرى مەن قاتەلىكتەرىنە بايلانىستى بولادى. شىنىندا دا ارنايى ورتادى ناقتى نىسانداردى قاراعاندا نەمەسە كەيبىر ەرەكشە جاعدايلاردا ادام نىساننىڭ كولەمى، فورماسى، ءتۇسى، قوزعالۋ سيپاتى، جارىقتانۋ جاعدايى تب تۋرالى تولىققاندى باعالاۋ جاساي الماۋى مۇمكىن.
"ادامشى "بەينەلەر كەيدە وتە سەنىمدى كورىنەتىنى سونشالىق ادام ونى ءوز قالاۋىنا ساي "تۇزەتە" المايدى. سونىمەن بىرگە كورۋ ەلەستەرىنە قابىلداۋدىڭ قاتە جۇيەلەرى عانا ەمەس ادامدار قولدان جاساعان كوپتەگەن كورۋ تيىمدىلىكتەرى دە جاتادى. ال ولاردىڭ نەگىزىندە ولاردىڭ كەمشىلىكتەرى ەمەس كورۋ تەتىكتەرىنىڭ ىرگەلى قاسيەتتەرى الىنادى.
عىلىمي جانە كوپشىلىك ادەبيەتتەردە كورۋ ەلەستەرى جۇزدەپ سيپاتتالعان. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ سەبەپتەرى ەجەلدەن بەلگىلى بولسا، ءبىرازى بۇگىنگە دەيىن جۇمباق كۇيىندە. ادامنىڭ كورۋ اپپاراتى - اسا كۇردەلى جۇيە. وعان: كوز، جۇيكە جاسۋشالارى، كورۋ ارقىلى قابىلداۋعا جاۋاپتى مي بولىكتەرى كىرەدى. سوندىقتان ەلەستەردىڭ نەگىزگى ءۇش سەبەبى ەرەكشەلەنە تۇسەدى:
* ءبىزدىڭ كوزدەرىمىز زاتتان شىعاتىن جارىقتى قابىلداعان كەزدە ميعا جالعان اقپارات بەرىلەدى.
* اقپاراتتىق بەلگىلەردىڭ جۇيكە ارقىلى بەرىلۋ بۇزىلعان كەزدە تاعى دا قابىلداۋدىڭ قاتەلىگىنە ۇرىندىراتىن ارەكەتتەر جۇرەدى؛
* مي كوزدەن كەلگەن بارلىق بەلگىلەردى ۇنەمى دۇرىس قابىلداي بەرمەيدى؛ وپتيكالىق ەلەستەر بىردەن ەكى سەبەپ بويىنشا پايدا بولادى؛
كوزدىڭ ارناۋلى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى؛ بەلگىنى ميدىڭ قاتە قابىلداۋى.
2. وپتيكالىق ەلەستەردىڭ كەيبىر تۇرلەرى
وپتيكالىق ەلەستەر قۇبىلىسىن زەرتتەۋ ءحىح عاسىردا - اق باستالعانىمەن، عالىمدار ولاردىڭ قالاي "جۇمىس ىستەيتىنىن" تۇسىندىرە الماي كەلەدى.
لاتىنشادان اۋدارعاندا "ەلەستەر - قاتە ادام" دەگەندى بىلدىرەدى. ەرتە زاماننان - اق ەلەستەردىڭ كورۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىنداعى بۇرمالاۋعا بايلانىستى ەكەندىگى بەلگىلى بولاتىن. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى مەن حح عاسىر باسىنداعى گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ كولەمى مەن فورماسىن باعالاۋداعى ۇلكەن قاتەلىكتەردى كورسەتەتىن تەستىك بەينەلەۋلەر كوپتەپ جاسالدى. مۇنداي كورۋ ەلەستەرىنىڭ نەگىزىنە ناقتى نىساننىڭ كورىنەتىن بەينەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا كورۋ ايماعىندا ورنالاسقان نىسانداردىڭ ازدى - كوپتى ىقپال ەتۋى الىنادى. باسقا سوزبەن ايتقاندا نىساننىڭ كولەمى مەن فورماسى تۋرالى كورۋ جاعدايىمىز ول باقىلانىپ جاتقان كونتەكسكە بايلانىستى بولادى. ءبىزدىڭ وسى ءبىر كورۋ قاسيەتىمىز بۇرىننان دا بەلگىلى ەكەنى راس، سىزىقتاردىڭ ۇزىندىعىن، قيسىقتىعىن قابىلداۋعا فيگۋرالاردىڭ كولەمى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى سىزىقتاردىڭ ءبارى دە ىقپال ەتەدى.
تەحنيكانىڭ ۇزدىكسىز دامۋى جاڭا ەلەستەردىڭ قۇرىلۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى. ولاردىڭ كوبى ديناميكالىق تۇرعىدا، ياعني جىلجىمالى جانە وزگەرمەلى بەينەلەردى باقىلاۋدان تۋادى، ولاردى كومپيۋتەرلىك تەحنيكا كومەگىمەن گەنەريروۆات ەتۋگە بولادى. كورۋ ەلەستەرى ولاردىڭ نەگىزىنە ءتان سيپاتتار مەن سەبەپتەرگە بايلانىستى الۋان ءتۇرلى بولادى.
2. 1 زات كولەمىن قاتە قابىلداۋ.
ەگەر ەكى ءتۇزۋ سىزىقتىڭ بىرەۋىنىڭ ۇشتارىنداعى بۇرىشتار ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى، ال ەكىنشىسى ءبىر - بىرىنە قاراتا سىزىلعان بولسا ەكەۋىنىڭ ۇزىندىعى ەكى ءتۇرلى بولىپ قابىلدانادى. ءوزارا قوسىلۋعا قاراي سىزىلعان سىزىق قىسقا، ال بۇرىشتارى قاراما - قارسى جاتقان سىزىق ۇزىن كورىنەدى. ەگەر بىردەي دوڭگەلەكتىڭ اينالاسىنداعى دوڭگەلەكتەردىڭ ۇلكەن - كىشىلىگىنە بايلانىستى سول ەكى دوڭگەلەكتىڭ كولەمى دە ءارتۇرلى كورىنۋى مۇمكىن. ءارى ولار ورنالاسقان ءتورتبۇرىشتىڭ دا كولەمى ولاردىڭ ءار ءتۇرلى قابىلدانۋىنا نەگىز بولادى. العاشقى ەكى جاعدايدا سىزىقتار كولەمىنىڭ قاتە قابىلدانۋى ولاردىڭ جەكە - دارا ەمەس، ءبىرتۇتاس ءبۇتىن نارسەنىڭ بولشەگى رەتىندە قابىلدانۋىنا بايلانىستى ەكەنى تۇسىنىكتى.
ەلەستەردىڭ بۇل تۇرلەرى جالپى زاڭعا ساي بولادى. ول زاڭ بويىنشا ءبۇتىندى قابىلداۋ ونىڭ بولىكتەرىنىڭ (ۇلكەن فيگۋرالار قۇرامىنداعى سىزىقتار ۇلكەن بولىپ كورىنەدى، نەمەسە كەرىسىنشە) قابىلدانۋىنا ءتان ەرەكشەلىكتەرگە بايلانىستى بولادى.
شەڭبەرلەرگە بايلانىستى ەلەستەر كونتراست زاڭىنا وراي تۇسىندىرىلەدى. كوزدىڭ كورۋىمەن قابىلداناتىن زاتتاردىڭ ۇلكەن كىشىلىگى ونىڭ اينالاسىنداعى زاتتارعا بايلانىستى بولادى؛ ۇساق زاتتار قورشاعان نىسان ۇلكەن بولىپ كورىنەدى، نەمەسە كەرىسىنشە.
2. 2 زاتتاردىڭ فورماسىنىڭ بۇزىلۋى.
قاتار جاتقان سىزىقتارعا ءوزارا ايقاسىپ جاتقان قيسىق سىزىقتار فونىندا قاراساق ولار قاتار جاتقانداي (پاراللەل) كورىنبەيدى.
ەگەر شەڭبەرگە قيسىق سىزىقتار فونىندا قاراسا، ول دا ءوزىنىڭ دۇرىس فورماسىن جوعالتادى.
ەلەستەردىڭ بۇل تۇرىندە تۇسىنىك بەرۋ ءۇشىن فوننىڭ ايتقان كورىنگەن ەرەكشەلىكتەرى سول فوندا جاتقان زاتتاردىڭ قابىلدانۋىنا ىقپال ەتەدى دەگەن قابىلداۋ زاڭىنا سۇيەنەمىز.
2. 3 گەومەتريالىق پەرسپەكتيۆالار يلليۋزياسى
ءبىر - بىرىنەن الىس تۇرعان بىردەي ەكى زات ءارتۇرلى كولەمدە كورىنەدى. جاقىن تۇرعان زات كىشىلەۋ، ال الىستاعىسى ۇلكەندەۋ كورىنەدى.
وپتيكالىق ەلەستىڭ ەڭ جاقسى مىسالى ءارى پسيحولوگ، ءارى وفتامولوگ ادەلبەرت ەيمس جاساعان ەيمس بولمەسى بولىپ تابىلادى. ول ۇشولشەمدى وپتيكالىق يلليۋزيانى تۋدىرادى. وسى بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىندا تۇرعان ادام ۇلكەن، ال ەكىنشى بۇرىشىنداعى تاپال بولىپ كورىنەدى. بۇنىڭ قۇپياسى - پەرسپەكتيۆا زاڭدارىنىڭ پايدالانىلۋىندا. بولمە ەدەنى شارشى بولعاندىقتان ەيمس بولمەسى دۇرىس تىك بۇرىشتى فورما سياقتى كورىنەدى، ال شىندىعىندا ونىڭ ءبىر قابىرعاسى قيسىق ورنالاسقان. بۇل ەلەس زاتتىڭ كولەمى ەمەس، سول زاتتار ورنالاسقان قاشىقتىقتى باعالاۋعا سايكەس باعالانادى دەگەن قابىلداۋ زاڭىمەن تۇسىندىرىلەدى.
2. 2. 4 ۆەرتيكالدى سىزىقتاردىڭ اسىرا باعالانۋى
بىردەي ولشەمدەگى ەكى سىزىقتىڭ ۆەرتيكالدىسى قاراعان كەزدە گوريزونتالدى سىزىققا قاراعاندا ۇلكەن بولىپ قابىلدانادى. وسى ەلەسكە سايكەس زاتتىڭ بيىكتىگى ءوزىنىڭ ناقتى كولەمىنەن بيىك كورىنەدى. بۇل ەلەستىڭ تۇراقتى ءارى زاڭدى ەكەنى سونشالىق ونى كوپتەگەن تاجىريبەدە ەسكەرۋگە تۋرا كەلەدى، مىسالى عيماراتتىڭ بيىكتىگىن ەسەپتەگەندە، باسپا ارىپتەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر كولەمىن جاساعاندا ت. ب 3 جانە 8 ساندارىنان ءبىز تەڭدەي بولىكتەردى كورەتىن سەبەبىمىز، شىندىعىندا بۇل زاڭداردىڭ جوعارعى بولىكتەرى تومەنگىسىنە قاراعاندا كىشىلەۋ بولادى. ەگەر كەرىسىنشە توڭكەرىپ قاراساق، ءبىز ولاردىڭ جوعارعى جانە تومەنگى بولىكتەرىنىڭ تەڭ ەمەس ەكەندىگىن بايقايمىز.
2. 2. 5 ءتۇستى قابىلداۋ ەلەستەر
جول قىزمەتىندەگىلەردىڭ باسىلىم بەتتەرىندەگى ەسەپتەرىنە تالداۋ جاسالعاندا، اپاتتاردىڭ كوبى جول قيىلىستارىندا بولادى دەگەن تۇجىرىم ايتىلادى. جول وقيعالارى اسىرەسە ىڭىردە كوپ ورىن الادى. كەز - كەلگەن جول قيىلىسىندا باعدارشام تۇرادى. كەشكى ۋاقىتتا جارىقتىڭ كومەسكىلەنە تۇسۋىنە بايلانىستى نەگىزگى قيىندىق ءتۇس پەن جارىقتىڭ ءوزارا بولىنۋىنە تۇسەدى. ءتۇس پەن جارىقتى تانۋ جاسۋشالارى اسا سەزىمتال كەلەدى. وسى سەزىمتال جاسۋشالاردىڭ ءبىرى جۇمىس ىستەپ، قالعاندارى جۇمىس ىستەمەي تۇرعان كەزدە اپات كوبەيە تۇسەدى ەكەن. تۇنگى اپاتتار دا ءجيى بولادى. سەبەبى، جۇرگىزۋشى باعدارشام جارىعىن كەنەت كورگەن كەزدە اقپاراتتىڭ كوپتىگىنەن ونى جاي عانا قولشام (فونار) رەتىندە قابىلداپ قالادى(جارىق اق بولىپ كورىنەدى). سوندىقتان دا باعدارشامدار كوزدىڭ ءتۇستى اجىراتىپ الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن ارناۋلى كىدىرىس ءتارتىبىن ىرىكتەيدى. كادىمگى باعدارشام (كولىك قوزعالىسى ءجيى تۇستاردا ) جاسىل تۇسكە 50 سەكۋند، سارىعا 5 سەكۋند، قىزىلعا 25 سەكۋند ۋاقىت بولەدى. كورۋ اقپاراتىنىڭ قانىق كوزدەرىنە ۇزاق قاراساق، تۇستىك ەلەس (سۆەتوۆايا يلليۋزيا ) پايدا بولادى. وسى سەبەپتەن دە كوپتەگەن سۋرەتشىلەر كارتينالارىندا كۇندى اق تۇسپەن بەينەلەيدى. ءبىزدىڭ كورۋ ەرەكشەلىگىمىز سوندا، ەگەر بارلىق تۇستەردىڭ قانىقتىعى شەگىنە جەتسە، قابىلداۋ ءۇشىن تەك قانا اق ءتۇس قالادى. كوزدە تۇستەردى سەزىنۋ جاسۋشالارىنىڭ ءۇش ءتۇرى - كولبوچەك بولادى؛ بىرەۋلەردىڭ جوعارعى سەزىمتالدىعى - كوك تۇسكە، كەيبىرەۋلەردىكى - جاسىلعا، ۇشىنشىلەردىكى - قىزىلعا قاتىستى بولادى. ءار ءتۇردىڭ قوزۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى ءبىز تۇستەردى قابىلدايمىز.
2. 2. 6. جىلجىمالى يلليۋزيالار
ەگەر:
قوزعالىستاعى تەڭدەي ەكى دوپقا قاراساق، ولاردىڭ كولەمى ءارتۇرلى بولىپ كورىنەدى؛
اينالىپ تۇرعان ەكى بەتكە ەكى باعىتتا اينالۋى ءتىپتى تەڭسەلگەندەي قوزعالىستا بولۋى مۇمكىن.
كەيبىر ەلەستەر تۇسكەن اقپاراتتى وڭدەۋگە بايلانىستى تۋىندايدى. ادام كەيدە الەمدى (دۇنيەنى) سول تۇرعان قالپىندا ەمەس، ءوزىنىڭ كورگىسى كەلگەن (قالىپتاسقان ادەتتەرىنە، قۇپيا ارمانىنا، تىلەگىنە ساي ) جاعدايدا كورەدى.
قابىلداۋ قالاۋىنا دا بايلانىستا بولادى. اسىرەسە اسا ماڭىزدى وقيعالارعا قاتىستى. مىسالى، ادامنىڭ بەت - الپەتى ەرەكشە قابىلدانادى. بەت - الپەت نەگاتيۆىنەن ادام تانىلمايدى. ەگەر گەومەتريالىق فيگۋرالار كولەڭكەسىنىڭ قالاي جاتقاندىعىنا بايلانىستى بۇگىڭكى، شىعىڭقى كورىنۋى مۇمكىن، ال ادامنىڭ بەت ءجۇزى ۇنەمى تومپاق، ياعني ادامنىڭ بەت - الپەتى اسا ماڭىزدى بولعاندىقتان دا، ونى ادەتتەن تىس جاعدايدا قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس. قابىلداۋعا ىرىكتەۋ جۇرگىزۋ قابىلداناتىن نارسەگە دەگەن سەزىمدىك قاتىناس ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى. ال سول زاتقا بەيتاراپ قاتىناستا بولسا، ول سول زاتتى نە ەلەمەيدى نەمەسە ءاتۇستى عانا سيپاتتا بولادى، ال قىزىعۋشىلىق تۋعىزسا وندا سول نارسە قابىلداۋ نىسانىنا اينالادى.
قابىلداۋ ءۇشىن ادام باسىنان وتكەن تاجىريبەلەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ول ادامنىڭ قالاي قابىلداۋىنا دا كۇشتى اسەر ەتە الادى.
الماتى وبلىسى،
رايىمبەك اۋدانى، جالاناش سەلوسى
جامال ەرمەگيايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ
10 سىنىپ وقۋشىسى جۇماحان ايگەرىم
جەتەكشىسى: ۋتەگەنوۆا ساۋلە باتجانوۆا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
