كۇرمەۋ
وقۋشى داپتەرىنىڭ پاراقتارىنا قانشا سۇزىلسە دە قالامىنىڭ ۇشى جۇرمەي قويدى. ەشتەڭە جازا المادى. ىشتەگى شەر-شەمەندى ءبىر اقتارعىسى-اق كەلىپ ەدى. ءبارىن جازعىسى،ءبارىن ايتقىسى كەلگەن. كوزى جاساۋرادى. وسى جەتى-سەگىز جىلداعى ىشكە تىعىلعان زار-زاپىراننىڭ تىعىنىن اشىپ، قامىرىقتى سىردى جايعىسى-اق كەلىپ ەدى. اينالاداعى ادامدار دا تىرشىلىكتە سوڭعى كەزدەرى بۇعان ءبىرتۇرلى جاتسىنا، سۋىق قارايتىنداي سىڭاي بايقاتادى. بارلىعى كەشەگى كۇننەن باستالىپ ەدى عوي ءوزى. كەشە قاتتى ءىشىپ ەدى. ىشتەگى جالىندى باسۋ ءۇشىن ولە ىشكەن. وزەكتى ورتەگەن وكىنىش، نالا جۇيكەسىن ابدەن-اق جۇقارتىپ ەدى. سونى ۇمىتۋ ءۇشىن ىشكەن ەدى. قايدان؟! وزەكتى ورتەگەن وكىنىشتە نالا دا بۇرىنعىدان ارمەن جۇرەگىنىڭ باسىندا جالقىندانىپ، سارى سۋ بوپ تۇرىپ الدى. وتكەن جىلداردىڭ ساعىنىشتى ەلەسى بەيسەننىڭ قۋارعان جۇزىنە ءسال شىراي كىرگىزىپ، نۇر ۇيالاتتى. كوز جانارىندا قامسىز شاقتىڭ ءالسىز ۇشقىندارى ويناعانداي بولدى. قۋانىشتىڭ نە ەكەنىن دە ۇمىتىپ قالعانداي. ۋاقىتتىڭ سۇلدەسىز تۇتقىنىنا اينالعان ونىڭ قاياۋلى جۇرەگى شىنىندا دا قۋانىشتىڭ نە ەكەنىن مۇلدەم ۇمىتقانداي ەكەن-اۋ ءوزى؟! شۋاقتى كۇندەردىڭ ساۋلەلى شاقتارى مۇز بوپ قاتقان جۇرەگىن جىبىتەتىندەي، وتكەن كۇندەرىنە ويشا ورالعانداي بولدى. جازيرا ەكەۋى كورشى بولاتىن. جاس كۇندەرىنەن ارالارىنان قىل وتپەيتىندەي تاتۋ بولىپ ءوستى. ۇل، قىز دەپ بولىنبەي بىرگە وينادى، بىرگە تۇردى.
الاڭسىز دا، قامسىز بالالىق شاق-اي دەسەڭشى! العاۋسىز شاقتىڭ شولاق قامشىنىڭ سابىنداي جىلت ەتىپ، وتە شىعارىن باقىر باستى پەندە ويلاپ كوردى مە ەكەن ءسىرا ءدا؟! بەيسەن باسىنىڭ شىڭىلداپ قاتتى اۋىرىپ تۇرعانىن سەزدى. باس-تەرىسى قۇرىسىپ قالعانداي. كەشەگى قاتتى ءىشىستىڭ سالدارى بولار. ول ورنىنان تۇرىپ، توڭازىتقىشتى اشتى. جارتىلاي ىشىلگەن سىرا بوتەلكەسىن الدى دا ويلانباستان لوق-لوق ەتكىزىپ، اقىرىنا دەيىن ىشە سالدى. باسى ءسال جەڭىلدەگەندەي بولدى. كوزى شىراداي جانباسا دا كوڭىلى سول ءبىر شۋاقتى كۇندەرىن قايتا ىزدەگەندەي. قانداي باقىتتى شاق ەدى ول! قانداي باقىتتى ەدى وزدەرى! بال داۋرەن، بۇلا شاقتارى تاۋسىلماستاي كورىنگەن.
ەكەۋىنىڭ بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە ويناپ، تۇرعاندارىنا قاراپ اۋىلداستارى بىرەۋىن «كۇيەۋ»، ەكىنشىسىن «قالىڭدىق» دەپ، نە بولماسا قوزى مەن بايان دەيتىن قالجىنداپ. بەيسەن اۋىلداستارىنىڭ سول اقجارقىن مىنەزىن، جاراسىمدى ءازىل-قالجىڭىن قاتتى ساعىنعانىن سەزدى. ەكەۋىنىڭ جاراسىپ ويناپ-كۇلگەنىن، مەكتەپكە بىرگە بارىپ، بىرگە كەلە جاتاتىنىن ۇلكەن دە كىشى دە قۇپ كورىپ، سۇيسىنە قارايتىن. ءبىر كۇنگىدەي بولماي وتە شىققان بالالىق التىن داۋرەن-اي، شىركىن! وتكەن كۇندەردىڭ قيماس ساتتەرىن ەسكە الىپ، وكىنىپ، بارماق تىستەپ وتىرعانى مىناۋ!
جۇبىن جازباي ءبىر سىنىپقا بارىپ، ءبىر پارتادا وتىرىپ، ولار ونىنشىنى دا ءبىتىردى. ۋاقىت انە-مىنە دەگەنشە زۋىلداپ تەز وتە شىقتى.
جاراسقان جۇرەكتەر مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ كوپ سوزباي ۇيلەندى. وتاۋ قۇردى. ەكەۋىنىڭ جاراستى جۇبىنا، ۇيلەسىمدى وتاۋ قۇرعانىنا بارشا اۋىل بوپ قۋاندى. بەيسەن سۇڭعاق بويلى، اققۇبا ادەمىشە جىگىت بولىپ ەرجەتتى. ال جازيرا بولسا ورتا بويلى، قىر مۇرىندى، بيداي ءوڭدىنىڭ ادەمىسى ەدى. ولاردىڭ اجار-كوركى دە بىر-بىرىنە ساي ەدى. اتتەڭ تالايسىز تاعدىر ولاردىڭ بۇل باقىتىن كوپ كورگەن سەكىلدى. ءىشى قىجىلدادى. ارتىنان كىشكەنتاي قىزدارى دۇنيەگە كەلدى. اتىن جازيراعا ۇقساستىرىپ ءنازيرا دەپ قويدى. اتىن دا ءوزى قويىپ ەدى-اۋ.
بۇرىن بايقاماي جۇرگەن ەكەن. اسا بالاجان بولىپ شىقتى. قىزى دەسە جانىن قويارعا جەر تاپپايدى. قول جەتپەس ايى دا، كوكتەگى كۇنى دە ءنازيرا. باسىنان قۇس ۇشىرمايدى. ونىڭ ءسابي بىلدىرىن كۇن ۇزاق تىڭداي بەرۋگە بار. جۇمىستان قاتتى قالجىراپ كەلگەندە، الدىنان ەڭبەكتەپ شىققان نازيرانى كوتەرىپ الىپ، يىسكەگەندە تۇلا بويى ءيىپ، ەلجىرەپ، شارشاپ تۇرعانىن ۇمىتىپ كەتۋشى ەدى. ءنازيرانى ويلاسا ءىشى قانجىلاپ كەتەدى. ەندى عانا قاز-قاز تۇرىپ، بىلدىرلاپ ءتىلى شىعا باستاعان ەدى.
ءبارى نەدەن باستالىپ ەدى ءوزى. ول اۋىلدا قۇرىلىستا جۇمىس ىستەيتىن. سوۆحوزدىڭ (كەڭشاردىڭ) ماۋسىمدىق جۇمىستارىنا دا قاتىساتىن. سودان بەرى سەگىز-توعىز جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. ول كەزدە اۋىلدا جاپپاي الاساپىران ءالى باستالماعان ەدى. ەستۋىنشە نارىق قىسپاعى اۋىلدى ابدەن تۇرالاتىپ بىتىرگەنگە ۇقسايدى. بىرەن-ساران بۇرىننان قورى بار الدىلەر بولماسا، جۇرت بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا دەپ، تۇرمىس قامىمەن جان-جاققا جان باعىپ بىتىراپتى. كوبى قالاعا كوشىپ كەتكەن. وسى قالانىڭ وزىندە ول كوپتەگەن اۋىلداستارىن كەزدەستىردى. سولاردان اۋىلدىڭ كۇرمەۋگە كەلمەس قيىن جاعدايىن ەستىپ، جانى كۇيزەلەدى. قولىنان كەلەر كومەگى، دارمەنى جوقتىعىنا وكىنەدى. ءىشىپ العاندا قاتتى نازالانىپ، كوپ كۇرسىنەدى. سۇيىكتى ءجازيراسى مەن كىشكەنتاي بوبەگى ءنازيرا نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟! جۇرتقا تۇسكەن اۋىرتپالىق ولاردى نە كۇيگە ءتۇسىردى ەكەن؟ كۇندەرىن قالاي كورىپ ءجۇر ەكەن؟ ءنازيراسى ءقازىر توعىز-وندارعا كەلىپ قالعان بولار.
ول ءنازيرانى ويلاسا باياعى ءسابي كەزىندەگى ءتۇر-تۇلعاسىن ەسكە الادى. ول باياعى ءسابي كەزىنەن وزگەرمەي قالاتىنداي كورەدى. ءقازىر كورسە تانىر ما ەدى؟ سودان سول ءبىر جىلدارى سوۆحوز ديرەكتورى مۇنى، قابىشتى جانە الىبەك دەگەن وزىنەن ەكى-ۇش جاس ۇلكەن جىگىتتى قالاعا شوفەرلىق كۋرسقا وقۋعا جىبەرگەن. سوۆحوزعا جۇرگىزۋشىلەر جەتىسپەي جاتقان بولاتىن. سودان الىبەك، قابىش ۇشەۋىن التى ايلىق جۇرگىزۋشىلەر دايىندايتىن كۋرستاعى وقۋلارىنا كىرىسىپ تە كەتتى. بۇرىن قالاعا كوپ شىقپاعان اۋىل جىگىتتەرىنە قالاداعىنىڭ ءبارى تاڭسىق. اۋىلداعى قاربالاسى كوپ جۇمىستان مويىندارى بوساعان ءۇش جىگىت باستارىنان جۇگەن-شىلبىرىن الىپ «ايت، شۋ!» — دەپ، بوس قوي بەرگەن جىلقىلارداي وزدەرىن ءبىرتۇرلى ەركىن سەزىندى. قالا تۇرمىسىنا تەز ۇيرەندى. ويىن-ساۋىقتى جاعالايتىندى دا شىعاردى. وزدەرىنىڭ وتباسى قۇرعان، ءتۇتىن تۇتەتتكەن ءۇيلى-باراندى ادامدار ەكەنىن دە ۇمىتقانداي. الدى-ارتىن ويلاتپاس البىرت جاستىق اي-دەسەڭشى! ويناپ، ءجۇرىپ، وت باسامىن دەپ ويلاپ پا؟ ارتىنىڭ وسىنداي بولارىن بىلسە، مۇنداي ىسكە عۇمىرى اياق باسپاس ەدى-اۋ! قالا قىزىعى ولاردى تەز ەلىكتىرە باستالدى.
قاسىنداعى الىبەكتىڭ اعا-جەڭگەلەرى الدەبىر جاققا جولاۋشىلاپ، ساپارعا شىعىپ كەتسە كەرەك. ءۇي-جايلارىنا قاراۋدى الىبەككە تاپسىرىپتى. وڭاشا ءۇي-جايدىڭ قىزىعىن جىگىتتەر ۇتىمدى پايدالانىپ قالعىسى كەلدى. ءبارىن ۇيىمداستىرۋ الىبەكتىڭ ءوز مويىندا. ءبىر كۇنى الىبەك القىن-جۇلقىن كىرىپ كەلدى دە: «جىگىتتەر، بۇگىن ءوزىمىز-وز بولىپ جاقسىلاپ باس قوساتىن بولدىق. ءوزىمىزدىڭ ءۇش-تورت جىگىت پەن اۆتوپاركتە قىزمەت ىستەيتىن تورت-بەس قىز-كەلىنشەكتى دە قوسا شاقىردىم. وتىرىسىمىز قىزىقتىراق بولۋى ءۇشىن»، — دەدى ەزەۋرەپ. ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا. وزىنە ءبىر جەلىك بىتكەندەي. تىم كوڭىلدى. سونارگۇلمەن تانىسۋىنىڭ دا باسى وسى وتىرىستان باستالعان ەدى. كەيىنگى باقىتسىزدىققا باستاپ تۇرعان قايىرسىز تاعدىرىنىڭ، تالايلى جولىنىڭ دا تۇپ-سەبەپ، توركىنىن دە وسى كۇنمەن بايلانىستىرادى. الدەنەگە باستاپ تۇرعان وسى بۇرالاڭ جولدى سول كۇنى بىلسە ولسە دە بارار ما ەدى؟! كوڭىل كوگىندە تيتتەي دە سەلكەۋ تۇسىرەر، سەكەم الار كۇدىك بۇلتى جوق بولاتىن. كوڭىل تۇكپىرىندە شوكىمدەي دە، سىزات جوق ەدى-اۋ؟! قارا باسايىن دەسە قيىن ەمەس ەكەن. سول كۇندى ەسكە السا ءالى كۇنگە دەيىن جۇرەگىنىڭ باسىنا سارى جالقىن سۋ تولعانداي، شىمىرلاپ كەتەدى.
— و،و الىبەك، دوستارىڭ كوپ-كورىم جىگىتتەر ەكەن عوي! — دەگەن كوڭىلدى دە سىڭعىرلاعان جاس كەلىنشەكتىڭ اپ-اسەم ءۇنى قارسى الىپ ەدى سول كۇنى بۇلاردى. ول سونارگۇلمەن وسىلايشا تانىسىپ ەدى. وتىرىسقا وزدەرىنەن ءۇش-تورت جىگىت جانە اۆتوپاركتە قىزمەت ەتەتىن تورت-بەس كەلىنشەك جينالىپتى. اس-سۋ ءىشىلدى. اراق-شاراپ، كونياك، جەڭىل شاراپتار ريۋمكالارعا قۇيىلىپ، تىلەكتەر ايتىلدى، توست كوتەرىلدى. تۇگەلدەي ساۋلىققا ءىشىپ قويىستى. ارتىنان بارلىعى دا جەلپىنىپ بي بيلەدى. بۇل اۋىلدا، مەكتەپتە جۇرگەندە دە ءبيدى تاماشا بيلەيتىن. قىز-جىگىتتەر ونىڭ جاقسى بيلەيتىنىنە تاڭ قالاتىن. قازىردە جينالعاندار القىن-جۇلقىن ەكى قولىن سەرمەپ تاستاپ، اسەم بيلەگەن بەيسەننىڭ قيمىلىنا سۇيسىنبەسكە امالى قالمادى. بۇگىنگى وتىرىستىڭ گ ۇلى دە ءوزى بولدى.
— و، جارايسىڭ، بەيسەن، سەن دەگەن ناعىز تانسورسىڭ عوي! ورتەكەدەي قيمىلىڭا ءتىپتى دە كوز ىلەسپەيدى ەكەن. جارادىڭ جارقىنىم، جارادىڭ. ەرتەدەن سالسا، كەشكە وزعان قاسقا ازباننىڭ ءوزى بولىپ جۇرمە، — دەپ، الىبەك تە جەلپىندىرىپ قويادى. ءارى بيلەپ، ءارى سويلەپ، جۇرتتى دا ءماز قىلىپ، قايتا-قايتا توست الدىرىپ، بەيسەن دە ءبىر تىنىم كورمەدى. جينالعان قىز-قىرقىن دا بۇعان ەرەكشە قارايتىن سياقتى. اسىرەسە سونارگۇل. قوڭىرقاي قوي كوزدەرىن ەرەكشە توڭكەرە قاراپ، اقسارى ءجۇزى البىراپ، تەك سۇيۋگە جارالعانداي تۇرىڭكى ەرنى اشىلا، مارجانداي تىستەرىن جارقىراتا كۇلگەندە، بايعۇس جۇرەگىنىڭ ەرىكسىز وز-وزىنەن دۇرسىلدەي، اتقاقتاي جونەلگەنى دە قازىرگىدەي ەسىندە. ول سونارگۇلمەن بىرنەشە رەت بيلەدى. كەلىنشەك تە جىگىتتىڭ ءىشى-باۋرىنا كىرىپ كەتكەندەي، ونى قايتا-قايتا بيگە شاقىردى. سونارگۇل اقسارىنىڭ ادەمىسى ەكەن.
بەيسەن ونى ەندى بايقاعانداي. جاس كەلىنشەكتىڭ دەم العان سايىن كوتەرىلىپ-باسىلىپ تۇرعان قاز مويىن، تىعىنشىقتاي ومىراۋى، اش بەلى جاراعان بايتالداي بادەندى ءمۇسىنى، جاس جىگىتتىڭ قۇشتار ساناسىن تۇمشالاپ ارباعانداي، كوڭىل تۇكپىرىندەگى وتىن قوزدىرىپ جىبەرگەندەي بولدى.
— بەيسەن، سەن تاماشا بيلەيدى ەكەنسىڭ — دەدى سونارگۇل.
— ە،ە اكەتىپ بارا جاتقان ەشتەڭەمىز جوق سياقتى. جۇرت سياقتى بيلەيمىز عوي.
— ءجا، ءجا، ماقتادى دەمە، كوزگە كورىنىپ تۇر عوي.
— مەن ءوزىم ولاي ويلامايمىن.
— ماقتاندى سۇيمەيتىن بولدىڭ عوي.
— نەگە سۇيمەيمىن، پەندە ەمەسپىز بە. ايتكەنمەن دە سىزدەر تىم قويۋلاتىپ، اسىرا دارىپتەپ وتىرعان سياقتىسىزدار.
— قالاي دەگەنمەندە بەيسەن سىزدە جۇرتتا بايقالا بەرمەيتىن ەرەكشە ءبىر قاسيەت بار سەكىلدى.
— و، و ءسىز تۇزدىعىن تىم اسىرىپ جىبەردىڭىز. ەندىگى كەزەكتى ماعان بەرىڭىز. مەنى قويىڭىزشى، بۇگىنگى وتىرىسىمىزدىڭ ايى دا، كۇنى دە ءوزىڭىز سياقتىسىز.
— قويىڭىزشى. بايقايمىن، ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى ماقتاۋعا كوشكەنگە ۇقسايمىز.
— قالاي ويلاساڭىز، ولاي ويلاڭىز. مەن الگىندەگى پىكىرىمنەن قايتپاۋعا تىرىسامىن. وسىندا وتىرعان قىزدار ءبىر توبە دە، سىزدەي اي ماڭدايى جارقىراپ، اق مارالداي كەرىلگەن، كەرىم، كەربەز سۇلۋ ءبىر توبە.
— و،و ماقتاۋىمدى اسىردىڭىز. ءوزىڭىز ماقتاۋعا اسا شەبەر ەكەنسىز. ەندىگى ءبىرازدان كەيىن مەن تۋرالى ماداق ودا شىعارىپ جۇرمەڭىز.
— شىعارساق، شىعارارمىز. سىزدەي سۇلۋعا شىعارماعاندا كىمگە شىعارامىز. سول سۇلۋلارعا جىر ارناپ جۇرگەن اقىنداردان، بىزدە كەم ەمەس شىعارمىز.
بەيسەن باعاناعىداي ەمەس ءوزىنىڭ ماداق ءسوزىنىڭ سونارگۇلگە ۇناي باستاعانىن سەزدى. كەلىنشەكتىڭ اندا-ساندا جالت، ەتىپ قيىلا قاراعان كوزدەرى، ءوزىن ەركىنەن تىس بايلاپ-ماتاپ تاستاعانداي. وزىنە دە بەيمالىم ىشكى ءبىر تەگەۋرىندى كۇش، ونى كەلىنشەككە جاقىنداتا تۇسكەندەي. سونارگۇلدىڭ ايالى قوڭىرقاي كوزدەرى، ونى ەرەكشە ءبىر جىلى شۋاعىنا كومگەندەي، ەسىن الىپ بارا جاتقانىن، جىگىت سۇڭعىلا ءبىر تۇيسىگىمەن سەزگەندەي. ىشىمدىك ۋىتى بويىن جاۋلاپ، باتىلدانعان جىگىت: «ءجۇرشى، سونارگۇل، كورشى بولمەگە بارىپ، ءسال اڭگىمەلەسسەك قايتەدى؟ — دەدى.
— ەركىڭ ءبىلسىن، — دەپ، سونارگۇل وڭاي كونە كەتتى. جەڭىل شاراپ بويىنا دەندەي تاراپ، بۋىنىن العان كەلىنشەك بىلق-سىلق ەتەدى.
ولار كورشى بولمەدەگى كەڭ ديۆانعا شالقالاي، ەمىن-ەركىن جايعاسا بەرىپ، بىر-بىرىنە ءبىرتۇرلى ەمىرەنە قاراعانداي بولدى.
— سونارگۇل، سەن ءبىر ءتۇرلى ادەمىسىڭ.
— قويشى ...
— شىنىمدى ايتامىن.
— كورىنگەنگە سەنە بەرەتىن مەن اقىماق قىز ەمەسپىن عوي.
— مەن سەنى اقىماق دەپ تۇرعام جوق.
— ءاي، قايدام، ءتۇبى سولاي بولسا جاقسى عوي، قۋ جىگىت!
كەلىنشەك ءوزىنىڭ نازدى كۇلكىسىمەن سىڭعىرلاي كۇلدى. كۇلكىسى ادەمى ەكەن. كۇلكىسىندە ەركەك زاتىن باۋراپ الاتىنداي سيقىرلى ءۇن بار. اسەم ومىراۋى كوتەرىلىپ-باسىلىپ، سونارگۇل ەكى اياعىن ايقاستىرىپ وتىرعاندا، كوتەرىلىپ كەتكەن يۋبكانىڭ ەتەگىنەن بەيسەننىڭ كوزىنە، ونىڭ اق سازانداي اسەم ساندارى جارق ەتىپ مەن مۇندالادى. جۇمىر تىزە، وقتاۋداي توق بالتىرلار كەلىنشەك سۇلۋلىعىن ودان سايىن پاش ەتكەندەي.
— كەلشى جاقىنىراق وتىرايىق-دەپ، بەيسەن قولىن سونارگۇلدىڭ موينىنان وراي، وزىنە يكەمدەي تارتتى. مۇرنىنا فرانسۋز ءاتىرىنىڭ جاعىمدى ءيىسى كەلدى. ەلىكتىڭ ەركە لاعىنداي كەلىنشەكتە جىگىتتىڭ قارۋلى قۇشاعىنا تىعىلا ءتۇستى. الدەنەدەن قورعان كۇتكەندەي باۋرىنا كىرە بەردى. بۇدان ءارى بويىن ىستىق اعىن كەرنەپ، سەزىمىن ىركە الماعان جىگىت، سەزىمنىڭ ىستىق اعىنىنا قايرات كورسەتە الماي سونارگۇلدىڭ ەرنىنەن باس سالىپ سۇيە بەردى، سۇيە بەردى. ەرىن مەن ەرىن ايقاسا كەتتى... كەڭ ديۆاننىڭ ءۇستى قۇمارلىق وتىنا بوي الدىرعان ەكى ءتاننىڭ جان الىسىپ، جان بەرىسكەن قۇشتارلىق مايدانىنىڭ الاڭىنا اينالدى... ءبىر كەزدە ءلاززاتتىڭ تۇڭعيىعىنا شىم باتقان ولار، وسى ەسسىز كۇيلەرىنەن ارىلىپ، ەستەرىن جيناپ ءبىر-بىرىن اسا قۇشتار ىنتىزارلىقپەن قۇشاقتاعان كۇيى ءالى دە تالىعىپ، ماۋجىراپ ءبىراز جاتتى.
— قوي، جۇرت ءبىزدى ىزدەپ قالعان شىعار، — دەپ الدىمەن سونارگۇل ءۇستى-باسىن جوندەپ، كورشى بولمەگە بەتتەدى. بەيسەن دە ءۇستىن جوندەپ سوڭىنان ىلەستى. جۇرت داستارحانعا وتىرا باستاعان ەكەن. قابىشتىڭ ەمەن-جارقىن كوڭىلدى داۋىسى ءجيى شىعادى. وسىنداعى الىبەكتەن كەيىنگى وتىرىستىڭ ۇيىتقىسى بولىپ جۇرگەن دە قابىش. قابىش بەيسەننەن بەس-التى جاس ۇلكەندىگى بار، ءومىر كورىپ قالعان ءتىسقاققان جىگىت. اقىندىقتان دا دامەسى بار، ادەبيەتكە دە قۇمار. كەزىندە فيلفاكتىڭ بىر-ەكى كۋرسىن ءبىتىرىپ تاستاپ، دەنەشىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنا اۋىسىپ كەتكەن.
ينستيتۋتتا ءجۇرىپ، سپورت گيمناستيكاسىمەن اجەپتاۋىر اينالىسقان سپورتشى جىگىت. دەنە ءبىتىمى دە كەلىستى، اتلەتتەردىكىندەي بىلەگىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى – بۋىلتىق كەلگەن. قىز-قىرقىنعا دا وتە جۇعىمدى. سپورتتىق دەنە بىتىمىمەن بىرگە ول ءبيدى دە ءتۇبىن ءتۇسىرىپ، شەبەر بيلەيدى. اسىرەسە، ءۇندى، شىعىس بيلەرىندەگى ىشپەن بيلەۋدى «تانەس جيۆوتا» تاماشا كەلتىرىپ، جۇرتتى ماز-مەيرام ەتىپ، قىز-كەلىنشەكتەردى ەلىكتىرىپ اكەتەتىن. ول اۋىلدا دەنەشىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ ەكى-ۇش جىل ىستەدى دە، كەيىننەن جۇرگىزۋشىلىكتى قالاپ، بەيسەندەرمەن بىرگە وسى كۋرسقا كەلگەن بولاتىن. جالپى وتىرىستاردىڭ شىرايىن كىرگىزەتىن ءازىل-قالجىنعا، انەكدوتتارعا شەبەر. مىنە قازىردە ول: «مەن قازاق قىزدارىنىڭ سۇلۋلىعىنا ارنالعان ءبىر ولەڭ وقيىن» — دەپ، بەلگىلى كلاسسيك اقىننىڭ سۇلۋ قىزعا ارنالعان ولەڭىن توگىلتە جونەلدى.
تۇلكى قىز قىزىل التاي، كەر مارال قىز،
اق قويان، بوزشا بايتال، اقشا نار قىز.
قىمىزداي بالعا اشىتقان ءتاتتى قىزعا،
جىگىتتەر، ءبارىڭىز دە سۇقتانارسىز.
— وي، ءپالى! قانداي تاماشا تەڭەۋلەر! — دەپ جىگىتتەر جاعى ءسۇيسىنىپ، شۋىلداي جونەلدى. بىردى-ەكىلى قىز-كەلىنشەك بولماسا، بارلىعى بىردەي ماقۇلداي قويعان جوق.
— ءماسساعان، سوندا بىزدەر تۇلكى، مارال، قويان، جىلقى، تۇيە بولىپ كەتتىك پە؟! وي، ۋجاس! — دەپ شۋىلداي جونەلدى.
— جوق، قىزدار سەندەر تۇسىنبەدىندەر. اقىن قىزدارعا قاتىستى حالقىمىزدىڭ ەستەتيكالىق ولشەمدەرىنە ساي باي تەڭەۋلەردى قولدانىپ وتىر. حالقىمىزدىڭ سۇلۋلىق تۋرالى تۇسىنىگى قانداي عاجاپ! — دەپ، قابىش قىزدارعا تويتارىس بەرىپ جاتىر. ىشىپ-جەمنەن كەيىن جۇرت تاعى دا بيگە كىرىستى.
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن پاتەر ءۇيدى باسىنا كوتەرىپ، قىز-جىگىتتەر تۇلكى سوققانداي ۋ-شۋ بولىپ، ءبيدىڭ ءتۇبىن ءتۇسىردى. بۇل جولى اسىرەسە قابىش ءارتۇرلى قيمىلعا سالىپ، ءبيدىڭ الدىن بەرمەدى. جاي عانا بيلەپ قويماي، قىز-كەلىنشەكتەرگە دە كوز سالىپ، ايگۇل ەسىمدى تالدىرماش كەلگەن، كوزى جايناپ تۇرعان، قوڭىرقاي ءوڭدى، ادەمىشە قىزدى وزىنە يكەمدەپ الىپتى. ەندى ءبىر قاراعاندا ەكەۋىنىڭ سىتىلىپ، كورىنبەي كەتكەنىن بايقادى. بۇدان ارعىسى بەيسەننىڭ ەسىندە جوق. قالاي شىعىپ كەتكەنىندەرىن دە بىلمەيدى.
ەسىن جيناسا جۇمساق، كەڭ توسەكتىڭ ۇستىندە جاتىر. كوزىن اشىپ، سونارگۇل جاققا قاراسا، ونىڭ ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق دەنەسى جايىلىپ، جۇنتاي تۋىرىلعان جاس بايتالدىڭ دەنەسىندەي جۇپ-جۇمىر، جالاڭاش ءتانى كوزگە ءتۇستى.
اق سازانداي بۋرا ساندار جاتىر جارقىراپ. اق مرامورداي بادەندى ءمۇسىن. ماقپالداي جۇمساق دەنە. ءوڭى مە، ءتۇسى مە؟!
اش بەلدەن تومەن جوتالانىپ، ەكى ساننىڭ اراسىنان ورىن تەپكەن قۇندىزداي جىلتىراعان تۇكتى ءوڭىر مەن مۇندالاپ، كوز قارىقتىرادى. جىگىتتىڭ بويىن تاعى دا ىستىق اعىن كەرنەي جونەلدى. ول كەلىنشەككە قارادى. ولار كوزبەن ۇعىنىسىپ، ءتىلسىز ءتۇسىنىستى. ەمەۋىرىنمەن تابىستى. سانا بۋالدىرلاندى. جانار سولعىن تارتتى. بولمە ءىشى ءتۇسسىز ساعىمعا بولەندى. بۇدان ءارى جىگىت شىداپ تۇرا المادى. جانىنداعى بەتى البىراپ، اسەم كەۋدەسى كوتەرىلىپ-باسىلىپ، ىڭىرسي دەم العان جاس كەلىنشەكتى جۇمارلاي باس سالدى. كوپتەن بەرى ەركەك زاتىن كورمەي بايسىراپ جۇرگەن تۇمسا (تۋ) كەلىنشەك تە ايانىپ قالمادى. ءلاززات دارياسىنا كۇمپ بەردى. ەكەۋى دە قۇشتارلىقتىڭ ءتۇپسىز تەڭىزىنە شىم باتتى. سۇعاناق تا اشكوز دۇنيە ەرىكتى الىپ بارا جاتتى. كەلىنشەك جىگىتتەگى تەگەۋرىندى كۇشكە ەرىك بەردى. يزەكتەگەن قيمىل ۇيلەسىمدىلىگى ورىن الدى. بەبەۋلەگەن، بەزەكتەگەن، قۇمىققان، ۇزدىككەن، تۇنشىققان، القىنعان دىبىستار قۇردىمعا ءسىڭدى... و، و ەسسىز دۇنيە! بولارى بولدى. بوياۋى ءسىڭدى...
قاتتى شارشاپ ۇيىقتاپ قالىپتى. ەرتەڭىنە كەشتەۋ تۇرىپ، جان-جاعىنا قاراسا سونارگۇل تۇرىپ كەتىپتى. الدەقاشان جۋىنىپ، حالاتىن كيىپ الىپ، تاماق ازىرلەۋگە كىرىسكەن. ءدامدى دە حوش ءيىستى قويۋ شايدىڭ ءيىسى مۇرىندى جارىپ، اكەتىپ بارادى. تۇرماسقا بولمادى. ول دا ۆانناعا بارىپ، ابدەن جۋىنىپ-شايىنىپ، قىرىنىپ شايعا وتىردى. تاپ-تازا جيناقى ەكى بولمەلى جايلى پاتەر. كەڭ دە جارىق. بالكونى دا قالانىڭ سولتۇستىك-باتىسىن الىپ جاتقان ايدىنى جارقىراپ جاتقان اسەم كولگە قاراعان. ەكەۋارا اڭگىمەگە كىرىستى. بەيسەن ءوز جايىن تولىق تانىستىردى. تانىستىقتىڭ ارتى جىلى ءىلتيپاتقا اۋىسا بەردى. جىگىت تە كەلىنشەكتىڭ جاي-كۇيىن جاقسى ۇعىنعىسى كەلدى. كەلىنشەك ومىرىندەگى كەلەڭسىز ءجايتتاردىڭ دا سىرىن بىلۋگە قۇمارلىعى ارتتى.
— مەن بۇرىنعى كۇيەۋىممەن قالاداعى ەسەپشى-ەكونوميستەر دايارلايتىن كۋرستا وقىپ جۇرگەندە تانىسقام. كۇيەۋىمنىڭ اتى كەنەباي بولاتىن. ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەدى. كەيىن اسكەري قىزمەتكە اۋىستى. وفيسەر. ارالاس-قۇرالاسىمىز مۇلدە جوق دەۋگە كەلەدى. بىلايىنشا جامان جىگىت ەمەس ەدى. اقكوڭىل. نە ايتساڭ دا ىرجيىپ كۇلە بەرەتىن. كەيدە مىنەزسىز بە دەپ قالامىن. مەنىڭ مىنەزىم تىك، كىدى. كەيدە ۇناماعان نارسەلەردى تۋرا بەتكە ايتقاندى ۇناتامىن. ونىڭ كەز-كەلگەن نارسەگە قالبالاقتاپ، جالپىلداعان مىنەزىن ۇناتپايتىنمىن. جانىم سۇمەيتىن. نە قىلسا دا قازىرگى زاماندا سانگە اينالىپ كەتكەن «مىنەزىمىز ۇيلەسپەدى» دەگەن ءسوزدى مەن دە ايتقالى وتىرمىن. وسى ءبىر مىنەز دەگەن پالە ەكەۋمىزدىڭ جاراسىپ، بىرگە ءتۇتىن تۇتەتۋىمىزگە قالايدا قىرسىعىپ تيگىزدى. اقىرى اجىراسىپ تىندىق.
— قانشا ۋاقىت بىرگە تۇردىڭىزدار؟
— كوپ تۇرعامىز جوق. اينالاسى ءۇش جىل بىرگە تۇردىق. وكىنىشكە قاراي وتباسىلىق عۇمىرىمىز قىسقا بولدى. تورتكە كەلىپ قالعان قىزىمىز بار. ول اۋىلداعى اكە-شەشەمنىڭ باۋىرىندا. كىشكەنتايىنان اسىراپ العان. كەيدە ساعىنامىن ءوزىن. ءقازىر وسى پاتەردە جالعىز تۇرىپ جاتىرمىن.
سونارگۇلدىڭ ءوزى جايلى ايتقان اشىق اڭگىمەسى، قازىرگى جاي-كۇيى نەگە ەكەنى بەلگىسىز بەيسەننىڭ جۇرەگىنە الدەبىر ايانىش سەزىمىن، وزىنە دە بەلگىسىز مۇڭ ۇيالاتتى. ەندى بىردە كەلىنشەكتى قۇشاقتاي الىپ، وعان ءوزىنىڭ قاتتى جانى اۋىراتىنىن، كەرەك دەسە قورعان، تىرەك بولا الاتىنىن ايتىپ اقتارىلعىسى كەلدى.
— بۇگىن كۇن جەكسەنبى، وسىندا قالسايشى، — دەپ، قيىلدى سونارگۇل.
ءوزى دە كوڭىلىنە مۇڭ ايالاپ، قامكوڭىل بوپ وتىرعان جىگىت ءۇنسىز باس يزەدى. بەيسەن وسىندا قونىپ قالدى. ەرتەڭىندە دە، ارعى كۇنى دە، ودان كەيىنگى كۇنى دە ول ءوزى جاتقان جاتاقحاناعا ورالعان جوق.
ءبىر باتىل شەشىمگە كەلىپ، اۋىلداعى كەلىنشەگىنە: «مەن باسقا جانمەن تابىستىم. مەنى كۇتپەڭدەر»، - — دەگەن راۋىشتەگى ەكى-ۇش سويلەمنەن تۇراتىن قىسقا حات جازىپ جىبەردى. ولاردىڭ ەرلى-زايىپتى تىرلىگى وسى كۇندەردەن باستالىپ ەدى. سونارگۇلدىڭ تامىر-تانىستارى ارقىلى جۇرگىزۋشىلىكتەن اۆتوپاركتىڭ بىلدەي باس مەحانيگى بولىپ الدى. سونارگۇلدىڭ ءوزى اۆتوپاركتە باس ەسەپشى. كەلىنشەكتىڭ اعاسى جامبىل وبلىستىق تۇتىنۋشىلار وداعىنىڭ بىلدەي ءتوراعاسى ەدى. سونىڭ دا ىقپالى بولعانعا ۇقسايدى. پاتەرلەرىن قالانىڭ ورتاسىنداعى كەڭ دە جايلى ءۇش بولمەلى پاتەرگە اۋىستىرىپ الدى. ءۇيدىڭ ءىشى جيھازعا، دۇنيە-مۇلىككە تولىپ تۇر. ءبىراق بىردەڭە جەتىسپەيتىندەي. جان-دۇنيەسى جاداۋ تارتىپ، قۇلازيدى. ەكەۋىنىڭ بىرگە تۇرعانىنا سەگىزىنشى جىلعا اياق باسسا دا پەرزەنتتەرى جوق. سونارگۇلدىڭ پۇشپاعى قانامادى. جۇپ-جۇمىر دەنەسى ءسال تولىسقانى بولماسا ەركەك زاتىنىڭ كوز قۇرتىنداي ءالى دە سىلاڭ قاققان جاراۋ كۇيىندە.
بەيسەن باسىنىڭ شىڭىلداپ قايتادان اۋىرا باستاعانىن سەزدى دە تەز كيىنىپ، سىرتقا بەتتەدى. سونارگۇل ەكى جۇماعا ءىس ساپارعا كەتكەن بولاتىن. كوشەنىڭ ارعى بەتىندەگى سىراحاناعا باس سۇقتى. شىڭىلداپ تۇرعان باسىن جازىپ الماسا بولاتىن ەمەس. سىراحانادا ەرسايىن، داۋرەن، ءداۋىت دەگەن تانىس، دوس-جار جىگىتتەر وتىر. ورتالارىندا سىيلاس اعالارى ەسەنجول ىرىسۇلىن قاۋمالاپ گۋىلدەسىپ كەتكەن. ەسەنجول ىرىس ۇلى – بايىرعى تاريحشى ۇستاز. قالاداعى ءبىر جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ بىلدەي دوسەنتى. ءوز سالاسىنىڭ بىلگىرى. كەيدە ءوز مۇمكىندىگىن شامالاي الماي ءمۇلت كەتەتىن جايلارى بار. ول ءوزى جاڭساق كەتكەن تۇستاردا دا مۇدىرمەي ءوز بىلگەنىن زۋىلداتىپ، ساپىرا بەرەدى. مۇنداي جاعدايلاردا ول اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرمەي كەتەدى.تەك ەرسايىن عانا ءوزىنىڭ ءۋاجدى سوزدەرىمەن توقتاتىپ وتىر. ال، داۋرەن مەن ءداۋىت ول نە ايتسادا ىرجيىپ، كۇلە بەرەدى. ادام قاراسى بۇگىن سيرەكتەۋ ەكەن. جىگىتتەر ادام، قوعام، ءومىر جايلى ءبىر ءپالساپالىق اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىپ وتىرسا كەرەك، مۇنىڭ كىرگەنىن بىردەن اڭعارمادى. بەيسەندى كورىسىمەن ءبارى دە قاۋقىلداسىپ: «كەل، كەل مىندا وتىر»، — دەپ جىك-جاپار بولىستى. بەيسەن ولاردىڭ جانىنا وتىرا كەتتى. قامىرىقتى كوڭىل-كۇيىن جىگىتتەردىڭ اڭگىمەسى ءسال دە بولسا سەرگىتە مە دەپ ويلادى. ولاردىڭ قىزۋلى، لەپتى ۇندەرىنەن بىر-ەكى ءجۇز گرامدى تارتىپ العانى بايقالادى. الدارىنداعى توبىلعى تورى سىرانى ەپتەپ ۇرتتاپ قويادى. بەيسەن دە تەز زاكاز بەرىپ، الدىنا كەلگەن بىر-ەكى ريۋمكانى جوپەلدەتە بىرىنەن-سوڭ ءبىرىن، تارتىپ جىبەردى.
قۇرىسىپ تۇرعان باس تەرىسى ءجىبىپ، شىڭىلداپ تۇرعان باسىنىڭ اۋىرعانى ءسال جەڭىلدەگەندەي بولدى. كوبىگى كوپىرشىگەن توبىلعى سىرادان دا ۇرتتاپ قويدى. جىگىتتەردىڭ ىشىنەن بەيسەننىڭ قاباعىنداعى كىربىڭنەن ونىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىندەگى جايسىزدىقتى، مازاسىزدىقتى بىردەن اڭعارعان ەرسايىن قويىن كىتاپشاسىن الىپ جىگەر جانيتىن جىرلار وقۋعا كىرىستى. قالاداعى گازەتتە ىستەيتىن ەرسايىن جۇرتقا بەلگىلى قارىمدى جۋرناليست بولۋمەن قاتار، تالانتتى اقىن دا ەدى. ۇمىتپاسا جاقىندا جارىق كورگەن جىر جيناعى «التايدان بيىك تاۋ قايدا» ما ەدى، قالاي ەدى؟ ءبىراق قامىرىقتى كوڭىل-كۇيدەن بەيسەن جۋىق ارادا ارىلا قويمادى.
— كوڭىلىڭ بۇگىن ءپاس تارتىپ تۇر-اۋ جىگىتىم، — دەدى ەرسايىن قامقور ۇنمەن.
— ە، ە، جىگىتتەر ءپاس كوڭىلگە ءدارۋ بولماي تۇر-اۋ! سىرتىم ءبۇتىن بولسا دا، ءىشىمنىڭ كوپتەن بەرى ءتۇتىن ەكەنىن قايدان اڭعارارسىڭدار، جىگىتتەر-دەپ بەيسەن ءبىرتۇرلى سۇلەسوق، سالىڭقى ۇنمەن جابىعا سويلەدى. ءجۇزى قۋاڭ تارتىپ، قامىرىقتى كوڭىلدىڭ جايىن، ىشكى شەر-شەمەندى اقتارعىسى كەلدى. ءۇنى دە قۇمىعىڭقىراپ ەستىلدى.
— «ادامنىڭ باسى – اللانىڭ دوبى» دەگەن. ءبىراق تاعدىر قايدا ايداسا، جەل قۋعان قاڭباقتاي دالاقتاپ جۇرە بەرۋ كەرەك پە؟! ادامنىڭ بويىنداعى قايرات، جىگەر قايدا؟! اللانىڭ جاراتقان قاسيەتتەرى ەمەس پە بۇل؟! جاقسىلىقتا، جاماندىقتا، جاراتقاننان. ول ەشكىمدى الالامايدى. ال ەندى جاقسىلىق كەلسە قابىلداپ، جاماندىق كەلسە كۇرەسۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەمەس پە؟! ءبىز نەگە كۇرەسە المايمىز؟! ءبىرىڭعاي تاعدىرعا نەگە وكپە ارتا بەرەمىز؟! ءوز دارمەنسىزدىگىمىزدى نەگە كورمەيمىز؟! سەبەبى بىزدە حارەكەت از. سەڭ ايداعان سالىندى شوپتەي، جاڭقاداي نەگە جوڭىلە بەرەمىز؟! نەگە جونىمىزدى كورسەتە المايمىز؟! سەبەبى، دارمەنسىزبىز. اعىپ-اعىپ كەلىپ، جەتەر جەرىمىزگە كەلىپ بايىرقالايمىز. سونىمەن ءبىتتى. ءبىز دە ءناپسىنىڭ ق ۇلى بولىپ، سايقال دۇنيەنىڭ مەكەرلىگىنە ەلىگىپ، بويىمىزدى ىلىقتىرىپ، ۇيىققا نەگە باتا بەرەمىز. شىعاتىن جول بار ما؟! جارىق ساۋلە تابىلماي ما دەپ قورقامىن. تاعى دا ءوز دارمەنسىزدىگىمىزگە كۇيىنەمىز بە؟! باسىم قاتتى جىگىتتەر، — دەپ، بەيسەن ءجۇزى قۋقىل تارتىپ، ءوڭى قاشىڭقىراي تۇنجىراي ءۇن قاتتى.
— ارينە، ادامنىڭ بويىندا ءبىر مەزگىل قايرات-جىگەردىڭ بولعانى دا دۇرىس قوي، — دەپ ەرسايىن قوستاپ قويدى.
— جاقسىلىق تا وزىڭەن. جاماندىق تا وزىڭەن. ءبارى دە ادامعا بايلانىستى. ءبىر مەزگىل اركىم ءوز تاعدىرىنىڭ قوجاسى دا بولۋ كەرەك قوي-دەپ، داۋرەن مەن ءداۋىت تە ءوز ويلارىن ايتىپ جاتىر.
ءوز سىرىن ءبىراز تاراتىڭقىراپ ايتقان ول جىگىتتەردىڭ قامقور كوڭىلىن دە ءتۇسىنىپ وتىر.
بەيسەن تاعى دا قالىڭ ويعا شومدى. سوڭعى جىلدارداعى سونارگۇل ەكەۋىنىڭ قارىم-قاتىناسىن ويشا ساراپقا سالدى. كوڭىلى كىدى العان تۇستاردى دا ۇمىتقان جوق. بايانسىز تاعدىرىنىڭ ءبىر ۇشتىعىن پەرزەنتتەرىنىڭ بولماۋىنان با دەپ تە ويلادى. ءبىراق بۇل دا جاداۋ كوڭىلگە قامساۋ بولا المايتىن ءۇمىتسىز تىرلىكتەردىڭ ءبىرى ەكەندىگىن ۇعىنادى. ءوزىنىڭ قايىرسىز تىرلىگىنە، ءومىردىڭ سۇلدەسىز تۇتقىنىنا اينالعان كەيپىنە كەيبىر كەزدە جانى اشيتىنى بار. بەيسەننىڭ كوڭىلىنە تۇسكەن ۇلكەن قاياۋ سوڭعى كەزدەردە جۇمىستا اڭگىمەنىڭ، وسەك-اياڭىن وزەگىنە اينالىپ جۇرگەن سونارگۇل مەن ول قىزىمەت ىستەيتىن مەكەمەنىڭ كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ەسەنباي قابىلوۆ ەكۋىنىڭ اراسىنداعى اشىنالىق جاعداي. كوڭىلى قۇرعىر قانشا سەنبەيىن دەسە دە ءورشىپ تۇرعان جۇرتتىڭ وسەك-اياڭىنا قۇرىق سالا المايسىڭ. سەنەيىن دەسە كوزبەن كورگەن دانەڭەسى جوق. تەك كوڭىلگە كىدى الاتىن تۇسى ەكەۋىنىڭ كەيدە ءىس-ساپارعا بىرگە شىعاتىنى. بىلتىرعا جازدا سونارگۇل ەكى جۇما «ايناكول» دەمالىس ۇيىندە دەمالعاندا، بىلەتىندەر ەسەنباي قابىلوۆتىڭ دا سول دەمالىس ۇيىندە دەمالعانىن راستايدى. وسىنىڭ بارلىعى ماسەلەنى قويۋلاتا تۇسەتىن سياقتى. نە سيقىرى بار ەكەنىن بىلمەيدى، قانشا اشۋلانىپ، كۇش قايراتىن جيىپ، بارلىق شىندىقتى لاق ەتكىزىپ اياماي بەتىنە ايتقىسى كەلىپ، ال ەندى نە قىلار ەكەنسىڭ دەپ بويىن جيناپ، كۇشەيىپ كەلسە دە جەمە-جەمگە كەلگەندە تايقىپ جۇرە بەرەدى.
ايالى قوي كوزدەرىن كەڭ اشىپ، جارقىراتا، وزىنە عانا جاراساتىن ەركەلىكپەن توڭكەرە قاراپ، نازدى كۇلكىمەن سىڭعىرلاي كۇلگەندە شايعا ەرىگەن قانتتاي جۇمسارىپ جۇرە بەرەدى. كىسىگە تىكتەپ قارايتىن بوتالاعان ايالى جانارىندا ەركەك زاتىن تىپىر ەتكىزبەي اربايتىن بەيكۇنا ءبىر رەڭك، جىلى ءبىر نۇر، نازدى كۇلكىسىندە ەرەكشە ءبىر سيقىر بارداي. ءوز دارمەنسىزدىگىنە، شاراسىزدىعىنا كۇيىنەدى. جاقىندا قالادا تۇراتىن ءبىر جاماعايىن اعايىندارى اۋىلعا بارسا سولاردان بەيسەنگە بەرەرسىزدەر دەپ جازيرا تىلدەي حات جازىپ جىبەرىپتى. حاتىندا ول بەيسەندى كىنالامايتىنىن الدا-جالدا وي ءتۇسىپ، اۋىلعا قايتار بولسا ءوز ۇيلەرىنىڭ بۇعان ءارقاشان دا اشىق ەكەنىن، ءنازيرا ەكەۋىنىڭ بۇنى قاتتى سۇيەتىنىن ايتىپ، سالەم ايتىپتى. حاتتاعى ءاربىر سويلەمدى وقىعان سايىن بەيسەننىڭ قولى دىرىلدەي بەردى. ولاردىڭ اماندىعىن ءبىلىپ، ءبىر قۋانسا، ءوزىن كۇتەتىنىن، ءالى دە سۇيەتىنىن ايتقان تۇستاردا نە بولعانىن ءوزى بىلمەيدى، اۋزى كەمسەڭدەپ، قاتتى ەگىلدى. كوزىنەن ىستىق جاس شىعىپ كەتتى. قولىنان كەلەر قايرانى جوقتىعىن سەزدى. ءوز دارمەنسىزدىگىنە كۇيىنىپ، شاراسىزدىعىنا نالىپ، كوز جاسىنا ەرىك بەردى. ءون بويى ەگىلىپ، جۇرەگىندەگى زاپىران اۋزىنا كەلگەندەي بولدى. كەشەگى ءىشۋدىڭ سىرى دا وسى ەدى. قولىنان كەلگەن ءبىر قايرانى – ىشتەگى شەر-شەمەندى اششى سۋمەن باسپاق بولدى. بارلىق مۇڭ-قايعىنى ۇمىتۋ ءۇشىن ەسى كەتە، ولەردەي ىشكەن. سول ءبىر ءوزى دە ۇناتا بەرمەيتىن جانمەن اشىنالىق جاعدايى، ءوزىنىڭ ەكىۇداي ءبىر شەشىمگە كەلە المايتىن شاراسىز ءحالى ونى دەل-سالعىپ ەزىپ جىبەرەتىنى بار. جاۋاپ حات تا جازعىسى كەلگەن. وقۋشى داپتەرىنە تۇسىرمەك بولعان ويلارىنىڭ باسى بىرىكپەدى. الگى حاتتان كەيىن ءبىر شەشىمگە كەلىپ، تالاي وقتالىپ، بەلىن بۋىپ مۇلدە كەتىپ قالماقشى دا بولعان. قايدان...
مۇنىڭ ويىن جۇزىنەن وقي ما، ايالى قوي كوزدەرىن توڭكەرە قاراپ، وزىنە ءبىر ءتۇرلى ىنتازارلىقپەن، سول باياعىداي اسا ءبىر قيماستىقپەن جانارىنا بەيكۇنا رەڭك جيناپ، جانارىن تىكتەي قاراسا بولدى، ءقۇداۋاندا نە قۇدىرەت-سيقىرى بارىن بىلمەيدى ءوزىنىڭ وق تيگەن قۇستاي سىلق ءتۇسىپ، باعاناعى ويلارىنىڭ شىلپارا بولعانىن ءبىر-اق بىلەدى. نەتكەن ەسسىز عاشىقتىق؟! نەتكەن ەسۋاس سەزىمدەر؟!
قور بولدى جانىم،
سەنسىز دە مەنىڭ كۇنىم،
بەك ءبىتتى حالىم،
تاعدىردان كەلگەن زۇلىم؛
تاعدىر ەتسە اللا
نە كورمەيدى ءپاندا؟
— دەگەن اباي اتاسىنىڭ ولەڭ جولدارى ەسكە ورالادى. دارمەنسىزدىكتىڭ، شاراسىزدىقتىڭ تۇڭعيىعىنا شىم باتا تۇسكەن قايىرسىز تىرلىگىن سەزىنە تۇسەدى. وسى كەزدە ءدامحاناعا وسى وتىرعان جىگىتتەرگە ىنىلىك ىزەتپەن، سىپايى كوڭىلمەن جاقسى سالەمىن ايامايتىن ەربول دەگەن تانىس، جاس جىگىت كىردى: – و،و! ستارشيي براتتار، دەمالىپ وتىرسىزدار ما؟ — دەدى. ونىڭ ءوزى سىيلايتىن اعالارىن وسىلايشا «ستارشيي برات» دەپ اتايتىن ادەتى. اۆتوپاركتە قازاق ءتىلى كۋرسىن جۇرگىزەتىن وقىتۋشى جىگىت. ول جارقىراي سالەمدەسىپ، جىگىتتەردىڭ جانىنا كەلىپ، بارلىعىنا توبىلعى كۇرەڭ سىرادان تاعى دا تاپسىرىس بەردى. بەيسەننىڭ دە جاعدايىن ءتۇسىنىپ وتىر. ولار ءالى دە ۇزاق وتىردى. بەيسەن اۋىر ويدان باسى شىڭىلداپ اۋىرا باستاعانىن سەزدى. جىگىتتەرمەن حوش ايتىسىپ سىرتقا بەتتەدى. جىگىتتەر دە قيماس قاباقپەن وعان ەلجىرەي قارادى. كەشكى سالقىنداعى اۋا تازا ەكەن. باسىنىڭ زەڭگىگەنى تاراعانشا ول ۇزاق قىدىردى. ۇيگە كەلگەن سوڭ دا ول دەل-سال بوپ، ۇزاق ويدىڭ شىرماۋىندا وتىردى. راديونى اشتى. سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ «اق جاۋىن» كۇيى توگىلە جونەلدى. ءوز كوڭىل كۇيىنىڭ سىرلارى كۇي تىلىمەن ۇندەسە كەتكەندەي، بەبەۋلەگەن ۇندەر سەزىمىن شاباقتاپ وتكەندەي بولدى. تەلەفون شىلدىر ەتتى. سونارگۇل ەكەن. ءوزىنىڭ ءىشى-باۋىرىڭدى ورتەر سىڭعىرلاعان ۇنىمەن، ەرتەڭ كەشكى ونداردا پويىزدان تۇسەتىنىن، ءوزىن قاتتى ساعىنىپ قالعانىن ايتتى. الداعى كۇرمەۋلى كۇندەردىڭ ءتۇيىنىن ويلاپ جاتىپ، بەيسەن ۇيىقتاپ كەتتى. قاتتى شارشاپتى. تۇسىندە جازيرا، ءنازيرا ۇشەۋى بىرگە ءجۇر ەكەن. ءنازيراسى قۇلىنداي قۇلدىراپ، بوتاداي ەركەلەپ، جۇگىرىپ كەلىپ بەتىنەن سۇيە بەرەدى. بۇل دا ونىڭ تومپيعان ءسابي بەتىنەن شولپىلدەتە ءسۇيىپ ءجۇر. كەلىنشەگى جازيرا دا بۇلارعا سۇيسىنە قاراپ، ءبىرتۇرلى جادىراي قارايتىن سياقتى.
You Might Also Like
-
لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق الىپبيىنە كوشكەن كەزدە قازاقتىڭ دىبىستىق جۇيەسى وزگەرمەيدى. مۇنداي پىكىردى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ ...
