م. حاكىمجانوۆا «وتان» ب. ىسقاقوۆ «وتان»
انا ءتىلى (1 - سىنىپ)
اشىق ساباق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. حاكىمجانوۆا «وتان» ب. ىسقاقوۆ «وتان»
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. «وتان» ولەڭىمەن تانىستىرا وتىرىپ، «تاۋەلسىزدىك كۇنى» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ. مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ.
3. وتانىن سۇيۋگە، ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋعا، ونى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: گرافوپروەكتور، ءسوزجۇمباق
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ادەپتى ەلدىڭ بالاسى،
الدىمەن سالەم بەرەدى.
كۇندەي كۇلىمدەپ،
ايداي ارايلاپ،
جۇلدىزداي جارقىراپ،
بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستايمىز.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
بالالار، سەندەر ارىپتەردىڭ بارىمەن تانىس بولدىڭدار. ەندى وسى دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ (2؛ داۋىستى، داۋىسسىز). داۋىستى دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟ (جۋان - جىڭىشكە). وسى داۋىستىلاردىڭ ىشىندە جۋان - جىڭىشكە جۇپ داۋىستىلار قايسىلار؟
( ا - ءا، و - ءو، ى - ءى، ۇ - ءۇ)
وندا مىنا سوزدەردى سالىستىرىپ جىبەرەيىك.
I – قاتار II – قاتار III - قاتار
سان - ءسان بول - ءبول تىس - ءتىس
بارى - ءبارى سۇر - ءسۇر ۇن - ءۇن
نە بايقادىق؟
ال ەندى داۋىسسىز دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ (قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى)
ولاي بولسا داۋىسسىز قاتاڭ، ۇياڭ دىبىستاردى سالىستىرىپ كورەيىك.
مىنا سوزدەردى وقيمىز.
I – قاتار II – قاتار III - قاتار
شەلەك - شەلەگى تاراق - تاراعى تاپ - تابۋ
توك - توگۋ ب ا ق - باعۋ شاپ - شابۋ
نە بايقادىق؟
ءسوز سوڭىنداعى ك، ق، پ دىبىسىنان كەيىن داۋىستى دىبىس كەلسە، ول گ، ع، ب - عا اينالادى.
ولاي بولسا بالالار، وسى ارىپتەردىڭ بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسۋىن نە دەيمىز؟
(الفاۆيت)
قازاق الفاۆيتىندە نەشە ءارىپ، نەشە دىبىس بار؟
- بالالار، وسى قازاق الفاۆيتىندە قازاقتىڭ ءتول ارىپتەرى بار. ولار مىنالار: ءا، ءى، ڭ، ع، ءۇ، ۇ، ق، ءو، ھ. بۇلار ورىس الفاۆيتىندە جوق.
- بالالار، ءبىز قاي تىلدە سويلەيمىز؟ قازاق تىلىندە.
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ياعني، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى.
- ءبىز قاي مەملەكەتتە تۇرامىز، ءبىزدىڭ ەلىمىز قالاي اتالادى؟
- ءبىز قانداي ەلمىز؟ تاۋەلسىز.
- تاۋەلسىز دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ ەگەمەن، ازات، ەركىن ەل.
ولاي بولسا، ءقازىر ءسوزجۇمباق شەشىپ جىبەرەيىك. ءسوزجۇمباقتى شەشە وتىرىپ، بيىل ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە نەشە جىل تولادى ەكەن، سونى تابامىز.
سۋرەتتەردى كورسەتە وتىرىپ، شەشۋ. (سلايدتان سۋرەتتەر شىعارۋ)
(جاز، ءتيىن، ىدىس، ارا، الما، ايۋ) ەرەكشە توردان «جيىرما» دەگەن ءسوز شىعادى.
سۋرەتتەگى نارسەنىڭ اتىن اتاۋ. تاقتادا ءىلۋلى تۇرعان ءسوزجۇمباقتى ماركەرمەن تولتىرۋ.
ەرەكشە توردان قانداي ءسوز شىقتى؟ سونىمەن بيىل تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا جيىرما جىل تولادى ەكەن. جيىرما دەگەن - سان.
- نەشە تاڭبالى سان؟ ەكى وندىق.
- قانداي سيفردان تۇرادى؟ 2 مەن 0.
ال ەندى وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى قاي كۇنى مەرەكەلەپ، اتاپ وتەمىز ەكەن، بىلەمىز بە؟
ايتۋلى كۇنىمىز دە جاقىنداپ قالدى.
ولاي بولسا بالالار، ءبىز بۇگىن وسى مەرەكەگە بايلانىستى ءبىر ەمەس ەكى ولەڭمەن، «وتان» دەگەن ولەڭدەرمەن تانىسامىز. وقۋلىققا نازار اۋدارايىق (114 بەت).
وتانىنا جىر ارناماعان، ولەڭ جازباعان اقىن جوق. سۋرەتشى سۋرەتپەن جەتكىزسە، سازگەر اۋەنمەن، ءانشى انىمەن جەتكىزەدى. ەندەشە بۇگىنگى ساباقتا م. حاكىمجانوۆا مەن ب. ىسقاقوۆتىڭ «وتان» اتتى ولەڭدەرىمەن تانىس بولاسىڭدار.
(اۆتورلار تۋرالى ماعلۇمات) سلايدتا
I – ءشى ولەڭدى وقۋ.
بالالار، بۇل ءبىر شۋماق ولەڭ، 4 تارماقتان تۇرادى.
ولەڭدى تالداۋ. (سلايدپەن)
- وتان دەگەنىمىز نە ەكەن؟
- وتان دەگەنىمىز – جەرىمىز، سۋىمىز، تۋىمىز، ۇرانىمىز. وتان بىزگە قۋات، ءنار بەرەدى ەكەن. ءناردى ءبىز قايدان الامىز؟ جەردەن الامىز.
ءنار تاتپادى، ءنار ىشپەدى دەگەن تىركەس بار. بۇل جەردە «ءنار» دەگەن ءسوز - تاماق، اس، قورەك دەگەندى بىلدىرەدى.
بالالار، ەندى ەكىنشى ولەڭدى تىڭدايىق. (جازبانى تىڭداتۋ)
بۇل ولەڭ نەشە شۋماق، نەشە تارماق؟
ولەڭنىڭ ءار بولىگىن شۋماق دەيمىز. شۋماق - ولەڭنىڭ ءار تاقتاسى اياقتالعان سينتاكسيستىك وي. شۋماقتىڭ ءار جولىن تارماق دەيمىز.
ولەڭدى تالداۋ.
1 - ءشى شۋماقتا وتان دەگەن ۇعىمعا الدىمەن وتباسىڭ، اتا - اناڭ، دوس، باۋىرىڭ، تۋعان جەرىڭ، تۇراتىن مەكەنىڭ كىرەدى.
- بالالار، ءبىزدىڭ قالامىز قالاي اتالادى؟ جاڭاوزەن. سەندەر ءۇشىن وتان دەگەن ۇعىم وسى جاڭاوزەن قالاسىنان باستالادى.
2 - ءشى شۋماقتا وتان دەگەن ۇعىمعا – قازاق حالقى، ولەڭى، جىرى، وتكەن تاريحى كىرەدى ەكەن.
ال 3 - ءشى شۋماقتا وسىنىڭ ءبارىن، وتاندى سۇيۋگە شاقىرادى.
سوزدىك جۇمىس:
قۋات - كۇش، ءال، دارمەن
ءنار – قورەك، اس
ۇران – ۇندەۋ، شاقىرۋ، دابىل
ولكە – ايماق، ءوڭىر، اتىراپ
تاريح – ەلىمىزدىڭ دامۋى جولىنداعى وقيعالار
داڭق – ابىروي، اتاق
وقۋلىقپەن جۇمىس:
تارماقتاپ وقۋ ( ەكىنشى ولەڭدى جالعاستىرىپ وقي بەرەدى).
ءار قاتارعا حورمەن شۋماقتاپ وقىتۋ. 3 - 4 وقۋشىعا مانەرلەپ وقىتۋ.
داپتەرمەن جۇمىس: ەرەجەنى ايتىپ ءوتۋ.
وتان دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ سونى داپتەرىمىزگە جازىپ شىعايىق، ءبىر - ءبىر سوزبەن (جەكە سوزدەرمەن).
ۆەنن دياگرامماسى:
(2 ولەڭدى سالىستىرۋ)
سەرگىتۋ ءساتى: « جۇزدەن جۇيرىك» ءانى
يا بالالار، باتىر بولعان بابالارىمىز كوپ. وسىنداي كەڭ بايتاق، ۇزاق تاريحى بار، اسا باي، بۇكىل الەمگە تانىمال، تاۋەلسىز ەلدە تۋىلۋدىڭ ءوزى باقىت. ءبىز باتىر اعا – اپالارىمىزدىڭ ارقاسىندا وسى كۇنگە جەتتىك، وسىنداي باقىتقا يە بولدىق. تاۋەلسىزدىك جولىندا قانشاما تەر توگىلدى، قانشاما ادام قىرشىننان قيىلدى. بالالار، مىنە قاراڭدارشى، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قۇرباندارى قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا سەكىلدى باتىر دا نامىسشىل اعا – اپالارىمىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ءوز ومىرلەرىن قۇربان ەتتى.
ەلىن، جەرىن قورعاعان باتىرلارىمىز كوپ. وتان قورعاۋ جولىندا ەرەن ەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن مىنا سۋرەتتەگى باتىر اتامىز كىم ەكەن؟
باۋىرجان مومىش ۇلى
ولاي بولسا باۋىرجان اتامىزدىڭ وسيەتىن وقىپ جىبەرەيىك.
ول ءۇشىن مەن كورسەتكەن باعىتپەن ءجۇرىپ وتىرىپ، وقيمىز.
وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس، كۇيمەيسىڭ.
تاعى قانداي وتان، تۋعان ەل، تۋعان جەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر بىلەسىڭدەر؟
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
سونىمەن بالالار بۇگىنگى ساباقتا قانداي ولەڭدەرمەن تانىس بولدىڭدار؟
وتان دەگەنىمىز نە ەكەن، توپتاستىرايىقشى.
ولەڭ
اتا - انا
اۋىل
ەل
اۋدان
ۇران
دوس
ءتىل
باۋىر
تاريح
قۋات
جەر
سۋ
تۋ
باعالاۋ:
ۇيگە تاپسىرما: ولەڭدى جاتتاۋ، ءتۇسىنىپ وقۋ.
اشىق ساباق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. حاكىمجانوۆا «وتان» ب. ىسقاقوۆ «وتان»
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. «وتان» ولەڭىمەن تانىستىرا وتىرىپ، «تاۋەلسىزدىك كۇنى» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ. مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ.
3. وتانىن سۇيۋگە، ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋعا، ونى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: گرافوپروەكتور، ءسوزجۇمباق
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ادەپتى ەلدىڭ بالاسى،
الدىمەن سالەم بەرەدى.
كۇندەي كۇلىمدەپ،
ايداي ارايلاپ،
جۇلدىزداي جارقىراپ،
بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستايمىز.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
بالالار، سەندەر ارىپتەردىڭ بارىمەن تانىس بولدىڭدار. ەندى وسى دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ (2؛ داۋىستى، داۋىسسىز). داۋىستى دىبىس نەشەگە بولىنەدى؟ (جۋان - جىڭىشكە). وسى داۋىستىلاردىڭ ىشىندە جۋان - جىڭىشكە جۇپ داۋىستىلار قايسىلار؟
( ا - ءا، و - ءو، ى - ءى، ۇ - ءۇ)
وندا مىنا سوزدەردى سالىستىرىپ جىبەرەيىك.
I – قاتار II – قاتار III - قاتار
سان - ءسان بول - ءبول تىس - ءتىس
بارى - ءبارى سۇر - ءسۇر ۇن - ءۇن
نە بايقادىق؟
ال ەندى داۋىسسىز دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ (قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى)
ولاي بولسا داۋىسسىز قاتاڭ، ۇياڭ دىبىستاردى سالىستىرىپ كورەيىك.
مىنا سوزدەردى وقيمىز.
I – قاتار II – قاتار III - قاتار
شەلەك - شەلەگى تاراق - تاراعى تاپ - تابۋ
توك - توگۋ ب ا ق - باعۋ شاپ - شابۋ
نە بايقادىق؟
ءسوز سوڭىنداعى ك، ق، پ دىبىسىنان كەيىن داۋىستى دىبىس كەلسە، ول گ، ع، ب - عا اينالادى.
ولاي بولسا بالالار، وسى ارىپتەردىڭ بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورنالاسۋىن نە دەيمىز؟
(الفاۆيت)
قازاق الفاۆيتىندە نەشە ءارىپ، نەشە دىبىس بار؟
- بالالار، وسى قازاق الفاۆيتىندە قازاقتىڭ ءتول ارىپتەرى بار. ولار مىنالار: ءا، ءى، ڭ، ع، ءۇ، ۇ، ق، ءو، ھ. بۇلار ورىس الفاۆيتىندە جوق.
- بالالار، ءبىز قاي تىلدە سويلەيمىز؟ قازاق تىلىندە.
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ياعني، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى.
- ءبىز قاي مەملەكەتتە تۇرامىز، ءبىزدىڭ ەلىمىز قالاي اتالادى؟
- ءبىز قانداي ەلمىز؟ تاۋەلسىز.
- تاۋەلسىز دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ ەگەمەن، ازات، ەركىن ەل.
ولاي بولسا، ءقازىر ءسوزجۇمباق شەشىپ جىبەرەيىك. ءسوزجۇمباقتى شەشە وتىرىپ، بيىل ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە نەشە جىل تولادى ەكەن، سونى تابامىز.
سۋرەتتەردى كورسەتە وتىرىپ، شەشۋ. (سلايدتان سۋرەتتەر شىعارۋ)
(جاز، ءتيىن، ىدىس، ارا، الما، ايۋ) ەرەكشە توردان «جيىرما» دەگەن ءسوز شىعادى.
سۋرەتتەگى نارسەنىڭ اتىن اتاۋ. تاقتادا ءىلۋلى تۇرعان ءسوزجۇمباقتى ماركەرمەن تولتىرۋ.
ەرەكشە توردان قانداي ءسوز شىقتى؟ سونىمەن بيىل تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا جيىرما جىل تولادى ەكەن. جيىرما دەگەن - سان.
- نەشە تاڭبالى سان؟ ەكى وندىق.
- قانداي سيفردان تۇرادى؟ 2 مەن 0.
ال ەندى وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى قاي كۇنى مەرەكەلەپ، اتاپ وتەمىز ەكەن، بىلەمىز بە؟
ايتۋلى كۇنىمىز دە جاقىنداپ قالدى.
ولاي بولسا بالالار، ءبىز بۇگىن وسى مەرەكەگە بايلانىستى ءبىر ەمەس ەكى ولەڭمەن، «وتان» دەگەن ولەڭدەرمەن تانىسامىز. وقۋلىققا نازار اۋدارايىق (114 بەت).
وتانىنا جىر ارناماعان، ولەڭ جازباعان اقىن جوق. سۋرەتشى سۋرەتپەن جەتكىزسە، سازگەر اۋەنمەن، ءانشى انىمەن جەتكىزەدى. ەندەشە بۇگىنگى ساباقتا م. حاكىمجانوۆا مەن ب. ىسقاقوۆتىڭ «وتان» اتتى ولەڭدەرىمەن تانىس بولاسىڭدار.
(اۆتورلار تۋرالى ماعلۇمات) سلايدتا
I – ءشى ولەڭدى وقۋ.
بالالار، بۇل ءبىر شۋماق ولەڭ، 4 تارماقتان تۇرادى.
ولەڭدى تالداۋ. (سلايدپەن)
- وتان دەگەنىمىز نە ەكەن؟
- وتان دەگەنىمىز – جەرىمىز، سۋىمىز، تۋىمىز، ۇرانىمىز. وتان بىزگە قۋات، ءنار بەرەدى ەكەن. ءناردى ءبىز قايدان الامىز؟ جەردەن الامىز.
ءنار تاتپادى، ءنار ىشپەدى دەگەن تىركەس بار. بۇل جەردە «ءنار» دەگەن ءسوز - تاماق، اس، قورەك دەگەندى بىلدىرەدى.
بالالار، ەندى ەكىنشى ولەڭدى تىڭدايىق. (جازبانى تىڭداتۋ)
بۇل ولەڭ نەشە شۋماق، نەشە تارماق؟
ولەڭنىڭ ءار بولىگىن شۋماق دەيمىز. شۋماق - ولەڭنىڭ ءار تاقتاسى اياقتالعان سينتاكسيستىك وي. شۋماقتىڭ ءار جولىن تارماق دەيمىز.
ولەڭدى تالداۋ.
1 - ءشى شۋماقتا وتان دەگەن ۇعىمعا الدىمەن وتباسىڭ، اتا - اناڭ، دوس، باۋىرىڭ، تۋعان جەرىڭ، تۇراتىن مەكەنىڭ كىرەدى.
- بالالار، ءبىزدىڭ قالامىز قالاي اتالادى؟ جاڭاوزەن. سەندەر ءۇشىن وتان دەگەن ۇعىم وسى جاڭاوزەن قالاسىنان باستالادى.
2 - ءشى شۋماقتا وتان دەگەن ۇعىمعا – قازاق حالقى، ولەڭى، جىرى، وتكەن تاريحى كىرەدى ەكەن.
ال 3 - ءشى شۋماقتا وسىنىڭ ءبارىن، وتاندى سۇيۋگە شاقىرادى.
سوزدىك جۇمىس:
قۋات - كۇش، ءال، دارمەن
ءنار – قورەك، اس
ۇران – ۇندەۋ، شاقىرۋ، دابىل
ولكە – ايماق، ءوڭىر، اتىراپ
تاريح – ەلىمىزدىڭ دامۋى جولىنداعى وقيعالار
داڭق – ابىروي، اتاق
وقۋلىقپەن جۇمىس:
تارماقتاپ وقۋ ( ەكىنشى ولەڭدى جالعاستىرىپ وقي بەرەدى).
ءار قاتارعا حورمەن شۋماقتاپ وقىتۋ. 3 - 4 وقۋشىعا مانەرلەپ وقىتۋ.
داپتەرمەن جۇمىس: ەرەجەنى ايتىپ ءوتۋ.
وتان دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟ سونى داپتەرىمىزگە جازىپ شىعايىق، ءبىر - ءبىر سوزبەن (جەكە سوزدەرمەن).
ۆەنن دياگرامماسى:
(2 ولەڭدى سالىستىرۋ)
سەرگىتۋ ءساتى: « جۇزدەن جۇيرىك» ءانى
يا بالالار، باتىر بولعان بابالارىمىز كوپ. وسىنداي كەڭ بايتاق، ۇزاق تاريحى بار، اسا باي، بۇكىل الەمگە تانىمال، تاۋەلسىز ەلدە تۋىلۋدىڭ ءوزى باقىت. ءبىز باتىر اعا – اپالارىمىزدىڭ ارقاسىندا وسى كۇنگە جەتتىك، وسىنداي باقىتقا يە بولدىق. تاۋەلسىزدىك جولىندا قانشاما تەر توگىلدى، قانشاما ادام قىرشىننان قيىلدى. بالالار، مىنە قاراڭدارشى، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قۇرباندارى قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ءلاززات اسانوۆا سەكىلدى باتىر دا نامىسشىل اعا – اپالارىمىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ءوز ومىرلەرىن قۇربان ەتتى.
ەلىن، جەرىن قورعاعان باتىرلارىمىز كوپ. وتان قورعاۋ جولىندا ەرەن ەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن مىنا سۋرەتتەگى باتىر اتامىز كىم ەكەن؟
باۋىرجان مومىش ۇلى
ولاي بولسا باۋىرجان اتامىزدىڭ وسيەتىن وقىپ جىبەرەيىك.
ول ءۇشىن مەن كورسەتكەن باعىتپەن ءجۇرىپ وتىرىپ، وقيمىز.
وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس، كۇيمەيسىڭ.
تاعى قانداي وتان، تۋعان ەل، تۋعان جەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر بىلەسىڭدەر؟
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
سونىمەن بالالار بۇگىنگى ساباقتا قانداي ولەڭدەرمەن تانىس بولدىڭدار؟
وتان دەگەنىمىز نە ەكەن، توپتاستىرايىقشى.
ولەڭ
اتا - انا
اۋىل
ەل
اۋدان
ۇران
دوس
ءتىل
باۋىر
تاريح
قۋات
جەر
سۋ
تۋ
باعالاۋ:
ۇيگە تاپسىرما: ولەڭدى جاتتاۋ، ءتۇسىنىپ وقۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن سوزدەر 82 - 84 - جاتتىعۋلار
