ماقال - ماتەلدەر
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماقال - ماتەلدەر
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ماقال - ماتەلدەر جانە ولاردىڭ ايىرماشىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دارىپتەۋ
3. تىلدەرىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: داستۇردەن تىس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قىزىقتى گرامماتيكالىق سۇراقتار، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار، ت/ب
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. قايتالاۋ - وقۋ اناسى ( سۇراقتار ارقىلى وتكەندى پىسىقتاۋ)
• تابۋ سوزدەر دەگەن قانداي سوزدەر؟
• ەۆفەميزم مەن ديسفەميزمنىڭ ايىرماشىلىقتارىن اتا
• قايسىسى ادەبي تىلگە جاتپايدى؟
• جۇرەك جۇتقان، قاس قاققانشا، يت ولگەن جەر – تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ
بالاماسىن ايت
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
تومەندەگى مىسالداردى مۇقيات تىڭداپ، تۇراتى ءسوز تىركەسىمەن جاۋاپ بەرىڭدەر
1. ەڭبەك ءپانىنىڭ ءمۇعالىمىنىڭ بىلمەيتىنى جوق؛ ءبارىن دە ىستەي الادى. ول سۋرەتشى دە، جۇرگىزۋشى دە اعاش شەبەرى دە. مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناپ، تاماشا بي بيلەيدى. ونداي ادامدى ءبىر سوبەن قانداي ادام دەپ اتاۋعا بولادى؟
(سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى نەمەسە ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان)
2. بولاتتىڭ جاقسى دوسى بار. ول ۇنەمى سول دوسىن ايتىپ، اڭگىمەلەپ وتىرادى. ءسويتىپ ۇنەمى ايتىپ وتىرۋدى نە دەيدى؟
(اۋزىنان تاستاماۋ)
4. جاڭا ساباق:
- بالالار سەندەر كىشكەنە كەزدەرىڭىزدەن بەرى ماقال - ماتەلدەر ەستىپ، جاتتاپ كەلەسىزدەر. ولاي بولسا، كانە كىم قانداي ماقال - ماتەل بىلەدى ەكەن تىڭداپ كورەلىك.. (وقۋشىلاردىڭ ماقال ماتەلدەرىن تىڭداۋ)
- بارەكەلدى، بالالار، وتە كوپ ماقال بىلەدى ەكەنسىز، ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدا ماقال - ماتەلدەردىڭ انىقتاماسىمەن سونىمەن قاتار، ايىرماشىلىعىنا توقتالاتىن بولامىز. كانە، ءبارىمىز تاقتاعا زەر سالامىز
ماقال توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن جاسايدى، ياعني ايتار وي تۇسىنىكتى بولادى.
ماتەلدەردە وي - پىكىر بەينەلى، تۇسپالداپ ايتىلعان يشارا تۇرىندە بولادى، ياعني ونى وقىعاندا بىردەن تۇسىنە قويمايسىڭ، ابدەن ويلانىپ، تۇجىرىم جاسايسىڭ.
5. ماقالباي اتايدىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەيىك ( جاۋاپ ماقال - ماتەل تۇرىندە بولۋى كەرەك)
• ادامنىڭ قاي مۇشەسى قورقاق، قاي مۇشەسى باتىر؟
• تاۋىقتىڭ تۇسىنە نە كىرەدى؟
• ەر نەشە رەت، قورقاق نەشە رەت ولەدى؟
• وتىرىكشى كىمدى الدايدى؟
• انانىڭ ءسۇتى مەن بالانىڭ ءتىلى قانداي؟
6. كىتاپپەن جۇمىس
• 124 - جاتتىعۋ 56 - بەت (جازباشا)
• 125 - جاتتىعۋ 57 - بەت اۋىزشا
7. سەرگىتۋ مينۋتى
• قالاي دەر ەدىڭدەر؟
- ەسىك الدىنداعى قالىڭ قاردى ارىراق كۇرەپ تاستاڭدار. كۇن جىلىنسا، بىلعا - نىش بولار،- دەدى تاربيەشى اپاي.
- وسىنشا قاردى قالاي كۇرەپ بىتىرەمىز،- دەپ كۇبىرلەستى بالالار. جابىلىپ كەلىپ كىرىسىپ ەدى، جۇمىستىڭ قالاي اياقتالعانىن دا سەزبەي قالدى. بۇنى كورگەن ءتار - بيەشى نە دەگەن ماقال ايتتى دەپ ويلايسىڭدار؟
(كوز - قورقاق، قول - باتىر نەمەسە جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل)
8. جۇمباقتار سويلەسە... (مەن ايتقان جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاۋىن، سول جاۋاپ ءسوزى بار ماقال ماتەل ايتىلۋ كەرەك، سوندا عانا جەڭۋگە مۇمكىنشىلىك بار)
• سۋدان شىعادى، سۋدان قورقادى (تۇز)
• زەر - زەر كىلەم زەر كىلەم (جەر)
• جانى جوق بولسا دا اقىلدى ادام سياقتى (كىتاپ)
9. قورىتۋ «لوتو» ويىنى
1 6 5
3 2 4
(ءار بالاعا بەرىلگەن ۇلەستىرمەدە ساندار وزگەرتىلىپ جازىلعانى ءتيىمدى، ويىن «لوتو» ويىنىنىڭ تارتىبىمەن جۇرەدى، تەك ساندى تاپقان العاشقى بالا سۇراققا جاۋاپ بەرسە عانا ساندى جابا الادى، جاۋاپ بەرمەسە سان جابىلمايدى، كەلەسى بالاعا دا تالاپ سونداي، قاي بالانىڭ لوتو پاراقشاسى ءبىرىنشى تولسا، سول جەڭىمپاز بولادى)
• قىستىڭ قامىن (جاز ويلا)
• ءتانى ساۋدىڭ، (جانى ساۋ)
• جەرى بايدىڭ -(ەلى باي)
• وتانسىز ادام - (ورمانسىز بۇلبۇل)
• بىرلىك بولماي، (تىرلىك بولماس)
• دوسى كوپتى (جاۋ المايدى)
10. بەكىتۋ « ماقال قالاي شىقتى؟»
ەرتەدە ەرىككەن حان ۋازىرلەرىن شاقىرىپ:
- ەرتەڭگە دەيىن ماعان ماقال شىعارىڭدار. ەگەر بۇيرىعىم ورىندالماسا، ءبارىڭنىڭ دە باستارىڭدى الامىن،- دەپتى. ۋازىرلەر نە ىستەرىن بىلمەي دال بولىپتى. كوشەگە شىعىپ، ءبىر ادامدى ۇستاپ الىپتى دا:
- تەز، بىزگە ءبىر ماقال شىعارىپ بەر،- دەپتى الگى ادام ماقال شىعارا الماپتى. ءبىراق ءوز جاندارى ءۇشىن دال بولعان ۋازىرلەر ونى وزەنگە اپارىپ، سۋعا باتىرا باستاپتى. الگى سورلىنىڭ جانى كوزىنە كورىنىپتى، ابدەن جانى قينالعان ادام:
- مەنى حانعا اپارىڭدار. سەندەردى دە ءوزىمدى دە ولىمنەن قۇتقارامىن،- دەپتى. ۋازىرلەر ونىڭ ايتقانىن ورىنداپتى. سونداعى شىققان ماقال مىناۋ ەكەن: «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى»... سوندىقتان ماقال - ماتەلدەر جايدان - جاي ەمەس، ومىردەن الىنعانىنا كوزدەرىڭ جەتتى مە؟
ولاي بولسا، بۇگىنگى ساباعىمىزدى «ماقالدىڭ دا ماقالى بار» دەگەندەي، تومەندەگى ماقالدار سەندەرگە ومىرلىك سەرىك بولسىن.
سوعىستا مىلتىق قانداي كەرەك بولسا، ومىردە ءبىلىم سونداي كەرەك
بىلىمنەن قۋاتتى كۇش جوق: بىلىممەن قارۋلانعان ادام جەڭىلمەيدى.
12. باعالاۋ
13. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: 134 - جاتتىعۋ. (ءماتىن قۇراۋ، ىشىندە مىندەتتى تۇردە ماقال - ماتەل بولسىن)
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ماقال - ماتەلدەر جانە ولاردىڭ ايىرماشىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دارىپتەۋ
3. تىلدەرىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: داستۇردەن تىس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قىزىقتى گرامماتيكالىق سۇراقتار، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار، ت/ب
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. قايتالاۋ - وقۋ اناسى ( سۇراقتار ارقىلى وتكەندى پىسىقتاۋ)
• تابۋ سوزدەر دەگەن قانداي سوزدەر؟
• ەۆفەميزم مەن ديسفەميزمنىڭ ايىرماشىلىقتارىن اتا
• قايسىسى ادەبي تىلگە جاتپايدى؟
• جۇرەك جۇتقان، قاس قاققانشا، يت ولگەن جەر – تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ
بالاماسىن ايت
3. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
تومەندەگى مىسالداردى مۇقيات تىڭداپ، تۇراتى ءسوز تىركەسىمەن جاۋاپ بەرىڭدەر
1. ەڭبەك ءپانىنىڭ ءمۇعالىمىنىڭ بىلمەيتىنى جوق؛ ءبارىن دە ىستەي الادى. ول سۋرەتشى دە، جۇرگىزۋشى دە اعاش شەبەرى دە. مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناپ، تاماشا بي بيلەيدى. ونداي ادامدى ءبىر سوبەن قانداي ادام دەپ اتاۋعا بولادى؟
(سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى نەمەسە ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان)
2. بولاتتىڭ جاقسى دوسى بار. ول ۇنەمى سول دوسىن ايتىپ، اڭگىمەلەپ وتىرادى. ءسويتىپ ۇنەمى ايتىپ وتىرۋدى نە دەيدى؟
(اۋزىنان تاستاماۋ)
4. جاڭا ساباق:
- بالالار سەندەر كىشكەنە كەزدەرىڭىزدەن بەرى ماقال - ماتەلدەر ەستىپ، جاتتاپ كەلەسىزدەر. ولاي بولسا، كانە كىم قانداي ماقال - ماتەل بىلەدى ەكەن تىڭداپ كورەلىك.. (وقۋشىلاردىڭ ماقال ماتەلدەرىن تىڭداۋ)
- بارەكەلدى، بالالار، وتە كوپ ماقال بىلەدى ەكەنسىز، ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدا ماقال - ماتەلدەردىڭ انىقتاماسىمەن سونىمەن قاتار، ايىرماشىلىعىنا توقتالاتىن بولامىز. كانە، ءبارىمىز تاقتاعا زەر سالامىز
ماقال توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن جاسايدى، ياعني ايتار وي تۇسىنىكتى بولادى.
ماتەلدەردە وي - پىكىر بەينەلى، تۇسپالداپ ايتىلعان يشارا تۇرىندە بولادى، ياعني ونى وقىعاندا بىردەن تۇسىنە قويمايسىڭ، ابدەن ويلانىپ، تۇجىرىم جاسايسىڭ.
5. ماقالباي اتايدىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەيىك ( جاۋاپ ماقال - ماتەل تۇرىندە بولۋى كەرەك)
• ادامنىڭ قاي مۇشەسى قورقاق، قاي مۇشەسى باتىر؟
• تاۋىقتىڭ تۇسىنە نە كىرەدى؟
• ەر نەشە رەت، قورقاق نەشە رەت ولەدى؟
• وتىرىكشى كىمدى الدايدى؟
• انانىڭ ءسۇتى مەن بالانىڭ ءتىلى قانداي؟
6. كىتاپپەن جۇمىس
• 124 - جاتتىعۋ 56 - بەت (جازباشا)
• 125 - جاتتىعۋ 57 - بەت اۋىزشا
7. سەرگىتۋ مينۋتى
• قالاي دەر ەدىڭدەر؟
- ەسىك الدىنداعى قالىڭ قاردى ارىراق كۇرەپ تاستاڭدار. كۇن جىلىنسا، بىلعا - نىش بولار،- دەدى تاربيەشى اپاي.
- وسىنشا قاردى قالاي كۇرەپ بىتىرەمىز،- دەپ كۇبىرلەستى بالالار. جابىلىپ كەلىپ كىرىسىپ ەدى، جۇمىستىڭ قالاي اياقتالعانىن دا سەزبەي قالدى. بۇنى كورگەن ءتار - بيەشى نە دەگەن ماقال ايتتى دەپ ويلايسىڭدار؟
(كوز - قورقاق، قول - باتىر نەمەسە جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل)
8. جۇمباقتار سويلەسە... (مەن ايتقان جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاۋىن، سول جاۋاپ ءسوزى بار ماقال ماتەل ايتىلۋ كەرەك، سوندا عانا جەڭۋگە مۇمكىنشىلىك بار)
• سۋدان شىعادى، سۋدان قورقادى (تۇز)
• زەر - زەر كىلەم زەر كىلەم (جەر)
• جانى جوق بولسا دا اقىلدى ادام سياقتى (كىتاپ)
9. قورىتۋ «لوتو» ويىنى
1 6 5
3 2 4
(ءار بالاعا بەرىلگەن ۇلەستىرمەدە ساندار وزگەرتىلىپ جازىلعانى ءتيىمدى، ويىن «لوتو» ويىنىنىڭ تارتىبىمەن جۇرەدى، تەك ساندى تاپقان العاشقى بالا سۇراققا جاۋاپ بەرسە عانا ساندى جابا الادى، جاۋاپ بەرمەسە سان جابىلمايدى، كەلەسى بالاعا دا تالاپ سونداي، قاي بالانىڭ لوتو پاراقشاسى ءبىرىنشى تولسا، سول جەڭىمپاز بولادى)
• قىستىڭ قامىن (جاز ويلا)
• ءتانى ساۋدىڭ، (جانى ساۋ)
• جەرى بايدىڭ -(ەلى باي)
• وتانسىز ادام - (ورمانسىز بۇلبۇل)
• بىرلىك بولماي، (تىرلىك بولماس)
• دوسى كوپتى (جاۋ المايدى)
10. بەكىتۋ « ماقال قالاي شىقتى؟»
ەرتەدە ەرىككەن حان ۋازىرلەرىن شاقىرىپ:
- ەرتەڭگە دەيىن ماعان ماقال شىعارىڭدار. ەگەر بۇيرىعىم ورىندالماسا، ءبارىڭنىڭ دە باستارىڭدى الامىن،- دەپتى. ۋازىرلەر نە ىستەرىن بىلمەي دال بولىپتى. كوشەگە شىعىپ، ءبىر ادامدى ۇستاپ الىپتى دا:
- تەز، بىزگە ءبىر ماقال شىعارىپ بەر،- دەپتى الگى ادام ماقال شىعارا الماپتى. ءبىراق ءوز جاندارى ءۇشىن دال بولعان ۋازىرلەر ونى وزەنگە اپارىپ، سۋعا باتىرا باستاپتى. الگى سورلىنىڭ جانى كوزىنە كورىنىپتى، ابدەن جانى قينالعان ادام:
- مەنى حانعا اپارىڭدار. سەندەردى دە ءوزىمدى دە ولىمنەن قۇتقارامىن،- دەپتى. ۋازىرلەر ونىڭ ايتقانىن ورىنداپتى. سونداعى شىققان ماقال مىناۋ ەكەن: «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى»... سوندىقتان ماقال - ماتەلدەر جايدان - جاي ەمەس، ومىردەن الىنعانىنا كوزدەرىڭ جەتتى مە؟
ولاي بولسا، بۇگىنگى ساباعىمىزدى «ماقالدىڭ دا ماقالى بار» دەگەندەي، تومەندەگى ماقالدار سەندەرگە ومىرلىك سەرىك بولسىن.
سوعىستا مىلتىق قانداي كەرەك بولسا، ومىردە ءبىلىم سونداي كەرەك
بىلىمنەن قۋاتتى كۇش جوق: بىلىممەن قارۋلانعان ادام جەڭىلمەيدى.
12. باعالاۋ
13. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: 134 - جاتتىعۋ. (ءماتىن قۇراۋ، ىشىندە مىندەتتى تۇردە ماقال - ماتەل بولسىن)
You Might Also Like
