InfoHub Logo

5 - كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماتا تۋرالى جالپى تۇسىنىك

ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، جاڭا ساباق ماتەريالدارىن وزدەرىنىڭ ىزدەنىسى بويىنشا شىعارماشىلىق جۇمىستار ارقىلى مەڭگەرتۋ، ماتا تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ كوركەمدىك ءىس - ارەكەت داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىق كوز - قاراستارىن قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىق: مەكتەپتەگى ەڭبەككە باۋلۋ جانە تەحنولوگيا پاندەرىندەگى ماتا شىعارۋ جانە وڭدەۋ ساباقتارى جايلى تۇسىنىكتەمە بەرۋ جانە وقىتۋدا ەلەكتروندىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ادىستەرىمەن تانىستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، پىكىر الماسۋ،
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، توپتامالار

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، نازارىن ساباققا اۋدارۋ
2. ءۇي جۇمىسى: توپىراقتانۋ تۋرالى ۇعىم
ءسوز توركىنىڭ تاپ:
توپىراق ەڭ نەگىزگى قاسيەتى – قۇنارلىلىعى
قۇم مەن قۇمداق – ۇزاق جىلداردىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولادى
قاراشىرىك – سۋدى ناشار وتكىزەدى
توپىراق – جەر قىرتىسىنىڭ ۇستىڭگى قاباتى
سازداق جەر – سۋدى نەعۇرلىم كوپ وتكىزەدى

سۋرەتتەر سويلەيدى. وقۋشىلار بەرىلگەن سۋرەت بويىنشا ءوز ويلارىن ايتادى.

وسىمدىكتەردى قورەكتىك زاتتارمەن، سۋمەن ۇدايى قامتاماسىز ەتىپ تۇرۋ توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعىنا بايلانىستى. تابيعي قۇنارلىلىق ادامنىڭ ارەكەتىنسىز قورشاعان ورتانىڭ اسەرىنەن پايدا بولادى. تىڭ توپىراقتىڭ جارامدى قۇنارلىلىعىن ەگىنشىلىككە پايدالانعاننان كەيىن بىرتىندەپ جاساندى
قۇنارلىلىققا اينالادى. جاساندى قۇنارلىلىق تەك ادامنىڭ ۇدايى ءوندىرىس ارەكەتى ارقىلى جاسالادى. ەگىنگە نەعۇرلىم تۇراقتى ءارى مول ءونىم الۋ ءۇشىن ءتۇرلى تىڭايتقىشتار بەرۋ ارقىلى توپىراق قۇنارلىلىعىن ارتتىرامىز.

توپىراقتىڭ قۇرلىسى:
قاتتى بولشەكتەردەن، ىلعال مەن اۋادان قۇرالادى.
توپىراقتىڭ قۇرامى
ورگانيكالىق زاتتار مەن قاراشىرىك بولادى
توپىراقتىڭ قاسيەتى
اۋا وتكىزگىشتىك جانە سۋ وتكىزگىشتىك
رەبۋس شەشۋ
.........
ماتا ونەركاسىپتە كيىم – كەشەك تىگۋ، توسەك ورىن جابدىقتارىن تىگۋ كەزىندە كەڭىنەن قولدانىلادى
ماتا بەلگىلەنۋىنە قاراي
تۇرمىستىق، تەحنيكالىق ارنايى
ماتا جاساۋ
ماتا شىعارۋ ءۇشىن نەگىزگى شيكىزات تالشىق.
تالشىق - مايدا، جىڭىشكە زات

تالشىقتىڭ تۇرلەرى
تابيعي تالشىق.
وسىمدىكتەن جاسالعان زىعىر ماقتا
جانۋارلاردان جاسالعان – ءجۇن، جىبەك

ماقتا – ءبىر جىلدىق وسىمدىك. ماقتا وسىمدىگىنىڭ جەمىسى اپپاق ۇزىن تالشىقتارعا قۇرامداس قوراپتان تۇرادى. وسىنداي تالشىقتاردى ماقتا دەيدى. ماقتانىڭ وتانى – ينديا، وڭتۇستىك امەريكا. ال بىزدە وڭتۇستىك قازاقستاندا وسىرىلەدى

ادام ءۇشىن ماقتا وسىمدىگى پايدالى:
• ءدانى (تالشىق ءۇشىن)،
• بۇتاعى مەن قالدىعى (ماقتا، قاعاز، كارتون)

ماقتانىڭ قۇرىلىمى:
ماقتانىڭ جەكە تالشىقتارى وتە جىڭىشكە بولادى. تالشىقتاردىڭ ۇزىندىعى 6 - 52مم - گە جەتەدى. تابيعي ءتۇسى – اق، سونىمەن قاتار قوڭىر سارعىش، جاسىل تۇستەرى دە كەزدەسەدى.

ماقتانىڭ گيگروسكوپيالىق قاسيەتى:
وتە جوعارى.(گيگروسكوپيالىعى – قورشاعان ورتاداعى ىلعالدى وتكىزۋ قاسيەتى) ماقتا ىلعالدى تەز وتكىزىپ، تەز كەبەدى.

زىعىر – زىعىر تالشىقتارىن بەرەتىن، ءبىر جىلدىق، ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. زىعىردىڭ ءۇش ءتۇرى بار: سالالى، جابايى، بۇيرا زىعىر. تالشىقتاردى الۋ ءۇشىن سالالى زىعىر وسىرىلەدى.
ادام ءۇشىن زىعىردىڭ ءبارى پايدالى:
• ءدانى (تەحنيكالىق ماي)،
• ساباعى (ماتا ءۇشىن تالشىق)،
• قالدىعى (تەحنيكالىق ماقساتقا، كەندىر).

زىعىردىڭ قۇرلىمى:
ساباعى تىك، بيىكتىگى 1م - گە دەيىن جەتەدى. تالشىق ۇزىندىعى 15 - 20مم. ءتۇسى اشىق سۇردان جابىق سۇرعا دەيىن بولادى.

زىعىردىڭ گيگروسكوپيالىق قاسيەتى:
ىلعالدى جاقسى وتكىزەدى، وڭاي جۋىلادى. ماقتاعا قاراعاندا ىستىققا ءتوزىمدى، مىقتىعىراق كەلەدى.

سەرگىتۋ ءساتى
بار ەكەن دۇنيەدە جالعىز كوزدى،
سول كوزبەن دۇنيەنىڭ ءبارىن كەزدى
الەمدى ون سەگىز مىڭ كيىندىرىپ،
دۇنيەدەن جاپ جالاڭاش ءوزى بەزدى. (ينە)

ەكى باستى جالماۋىز،
كەرىپ اۋزىن اشادى.
الدىنا تۇسكەن نارسەلەر،
وزىنەن ءوزى قاشادى. (قايشى)

قيمىلداسا قوس شەبەر
قىرۋار ءىستى بىتىرەر (قول)

«جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ماقال - ماتەلدىڭ جالعاسىن تاۋىپ، مانەرلەپ ايتۋ.
1. اكە كورگەن وق جونار...
2. ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى،...
3. شەشەننىڭ ءسوزى ورتاق

ماقتا
ماقتا تالشىعىن كولعا ۇستاعاندا وتە جۇمساق. جاعىپ تەكسەرگەندە اشىق - سارى ءتۇستى بولىپ جانىپ، كۇيگەن قاعازدىڭ ءيىسى شىعادى. ماتا، توقىما بۇيىمدار، تىگىن جىپتەر دايىندالادى. ماقتا ماتا وڭاي جۋىلىپ، تەز كەبەدى، جاقسى تازالانادى، جەڭىل ۇتىكتەلەدى. ماقتا ماتا بىركەلكى يىرىلگەن جىپتەن توقىلادى، ونىڭ بەتى تەگىس بولادى. بۇل ماتالار نەگىزگى ءجىپ ارقىلى سوزىلادى، جۋىلعان كەزدە سول ارقىلى وتىرادى.
زىعىر
زىعىر ماتا ماقتا ماتاعا قاراعاندا مىقتىعىراق كەلەدى. ولار نەگىزگى جانە ارقاۋ ءجىپ ارقىلى سوزىلادى، سالماقتى ءارى قالىڭداۋ كەلەدى. ىلعالدى جاقسى وتكىزەدى، وڭاي جۋىلادى. ماتا بەتى تەگىس، جىلتىر جانە ءجىپتىڭ جۋاندىعى ءار ءتۇرلى بولادى. تازا زىعىر ماتاسى تەز سەتىنەگىش، مىجىلعىش كەلەدى جانە تەز ۇتىكتەلەدى.

ماقتانى العاشقى وڭدەۋ
ماقتا – ماقتا تالشىعى - الدىن الا تازالاۋ – ماقتانىڭ تۇقىمىنان تالشىقتارىن ايىرۋ - نىعىزداۋ

زىعىردى العاشقى وڭدەۋ –
زىعىر – زىعىر ساباعىن سۋدا ءجىبىتۋ – كەپتىرۋ جانە جۇمسارتۋ – زىعىردى ساباۋ – زىعىر تالشىقتارىن الۋ
ماتا قازاق ولكەسىنە بۇرىن ۇلى جىبەك جولى ارقىلى شىعىس، وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىنەن، كەيىن رەسەيدەن تاسىپ اكەلىنگەن.

توقىلۋىنا، ساپاسىنا، ورنەكتەردىڭ ءتۇرى مەن ادەمىلىگىنە قاراي ماتانىڭ ءار ءتۇرلى اتاۋى بار. اسەم، جانعا جايلى قاسيەتتەرىنە سايكەس حالقىمىز كوبىنەسە قىزدارىنىڭ ەسىمدەرىن ماتا اتاۋلارىمەن اتاعان. مىسالى: كۇلدارى، ۇشتاپ، ماقپال، قىرمىزى، جىبەك، ءدۇريا ت. ب.

وي – تولعانىس
1. ماتا اتاۋلارىن بىلەمىز بە؟
ماساتى دەپ قانداي ماتانى ايتامىز؟ (ماساتىداي قۇلپىرار جەردىڭ ءجۇزى).
ماساتى – جۇمساق تۇكتى ماتا

شيدەم دەگەنىمىز نە؟ (شيدەم شەكپەن كيگەنىم، تۇلكى تىماق).
شيدەم – تۇيە جۇنىنە توقىلعان ماتا

شاي دەگەنىمىز نە؟ (شولپىسى سىلدىرلاپ، شايى كويلەگى سۋسىلداپ)
شايى – ۇلبىرەگەن جۇقا جىبەك ماتا

بۇلدە دەپ نەنى ايتامىز؟ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ

ماتامىن اركەز ءتوزىمدى،
ماقتادان الار ءبوزىمدى.
ۇلكەندەر دە كىشى دە،
ساندىككە كيەر ءوزىمدى
كوپ جۋسا تەز قىسقارام،
قاجەتىمدى بىلەر ۇستاعان.
بۇكتەلسەم دە سان رەت،
ۇتىكتەلسەم جاقسارام. (شىت ماتا)
ساندىك كيىم تىگەتىن،
قالىڭ تۇكتى ماتامىن.
ۇلتتىق كيىم نىشانى،
قاسيەتتى زاتقا جاتامىن.
سوندىقتان دا انالار،
قىزىنا قويار اتىمدى،
اتاۋىمدى كىم تابار،
ايتا عوي قىزىم اتىمدى (ماقپال)

ساباقتى بەكىتۋ: ماقتا مەن زىعىر تالشىقتارىن سالىستىرۋ
قاسيەتتەرى ماقتا زىعىر
ءتۇسى
بەرىكتىگى
جۇمساقتىعى
ىلعال وتكىزگىشتىگى
ۇزىندىعى
قالىڭدىعى

ءيا جوق
1. ماقتانىڭ ءتۇسى اق پا؟ ءيا
2. زىعىر ماتا بۇيرا زىعىردان الىنادى ما؟ جوق
3. ماتا تالشىقتان تۇرادى ما؟ ءيا
4. تابيعي تالشىقتارعا لاۆسان، كاپرون جاتا ما؟ جوق
5. ماقتا مىقتى، جۇمساق، جەڭىل ما؟ ءيا
6. زىعىر ماتا بەتى تەگىس، جىلتىر ءيا
7. گيگروسكوپيالىعى – قورشاعان ورتادان اۋا وتكىزۋ قاسيەتى ما جوق
8. ماقتا ءبىرجىلدىق وسىمدىك ءيا
9. زىعىر جۇمساق ماتا جوق
10 ماقتا تالشىعىن جاققاندا قاعاز ءيىسى شىعادى ءيا

حات تاسۋشى ويىنى
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى؟
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قانشا جىل تولدى؟
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى؟

وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءۇي جۇمىسى: “ماتا تۋرالى جالپى تۇسىنىك” وقۋ
ماتا اتتارىنا بايلانىستى ءسوزجۇمباق قۇراستىرۋ