«ماتەماتيكالىق كوكپار» سايىسى
«ماتەماتيكالىق كوكپار» سايىسى
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ءبىرى كوكپار ويىنى. وسى ۇلتتىق ويىننىڭ جەلىسى بويىنشا اۋداندىق ماتەماتيكالىق كوكپار سايىسىن وتكىزدىم. وعان 8، 9-شى سىنىپ وقۋشىلارىنان قۇرالعان 4 توپ قاتىستى. ءار توپتا 6 وقۋشىدان بولادى. بۇل ويىندى جۇرگىزۋدەگى ماقسات ۇلتتىق ويىنمەن تانىسۋ، وقۋشىلاردىڭ حالىقتىق ويىنعا دەگەن كوزقاراسىن، سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ بىلۋگە قۇمارلىعىن ارتتىرىپ، ماتەماتيكاعا قىزىقتىرۋ.
ويىننىڭ شارتى: ەكى توپتىڭ باپكەرلەرى كەلىپ قورجىننان اسىق الادى. سول اسىقتاعى نومىرگە بايلانىستى سۇراقتارعا توپتىڭ شاباندوزدارىمەن اقىلداسىپ جاۋاپ بەرەدى. ەسەپ ءار ءتۇرلى قيىندىقتا بولعاندىقتان شاباندوزداردىڭ جاۋابى دايىن بولعانشا، جانكۇيەرلەرگە سۇراقتار بەرىلەدى.
جانكۇيەرلەردىڭ جاۋابى ءوز توپتارىنا ۇپاي رەتىندە قوسىلادى.
وسى ويىنداعى ەكى توپقا بەرىلگەن ەسەپتەردى ۇسىنىپ وتىرمىن.
1 - اسىق. ءبىر باي ءۇش جىل مالاي جۇمساپ، ونىڭ اقىسىنا ءبىر بۇزاۋ جانە 12 لاق بەرۋگە ۋادەلەسەدى. بايعۇس مالاي بايدىڭ ءجون - جوسىقسىز اياماي جۇمساعانىنا شىداي الماي 2 جىلدان كەيىن كەتىپ قالدى. باي مالايىنا ءبىر بۇزاۋ 6 لاق بەرەدى. بۇزاۋدى قانشا لاققا باعالاعان؟ (بۇزاۋدى 6 لاققا باعالاعان).
2 - اسىق. 7 رەت كىر جۋعاننان سوڭ تىك ءتورتبۇرىشتى پاراللەلەپيپەد تارىزدەس كىر سابىننىڭ ەنى، بيىكتىگى، ۇزىندىعى ەكى ەسەگە كەميدى. قالعان سابىن ەندى نەشە رەت كىر جۋۋعا جەتەدى؟ (ءبىر رەت كىر جۋۋعا جەتەدى).
3 - اسىق. تومەندەگى ساندار تىزبەكتەي جازىلعان. وسى تىزبەكتەگى سوڭعى ساندى جازىڭدار. 6، 8، 12، 18، 26، 36،... (48).
4 - اسىق. ەرتەدە ءبىر حان 100 تورعايدى 30 بۇركىتكە تەڭ ءبولىپ بەرگەن ادامعا قالاعان سىيىن تارتامىن دەپ جار سالدىرىپتى. ونى ەستىگەن اسپاز حانعا كەلىپ ەسەپتىڭ جاۋابىن ايتىپتى. اسپازدىڭ جاۋابىنا حان ريزا بولىپتى. سوندا اسپاز قانداي جاۋاپ ايتقان؟ (ءار بۇركىتكە ءۇش تورعاي جانە ۇشەۋ ارا ءبىر تورعاي).
5 - اسىق. سۋرەتتەگى بويالعان اۋدانداردىڭ قوسىندىسى كۆادراتتىڭ اۋدانىنىڭ نەشە پايىزى بولادى. (37، 5).
6 - اسىق. اتى شۋلى ايقاس سىزىق. ءوزى تولعان ماعىناعا قىزىق (كوورديناتالار ءوسى).
7 - اسىق. بىرەۋ التى جىلقىسىنا كۇن سايىن ون قاداق س ۇلى بەرىپ جۇرەدى. جەم جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي بولىنەدى. بيەگە - ءۇش قاداق، قۇناندارىنا ەكى قاداقتان، ال تاي باسىنا ءبىر قاداقتان جەم بەرەدى. سوندا بيە نەشەۋ، تاي نەشەۋ، قۇنان نەشەۋ؟ (ءبىر بيە، ەكى قۇنان، ءۇش تاي).
8 - اسىق. تومەندەگى ساندار تىزبەكتەي جازىلعان. وسى تىزبەكتەگى سوڭعى ساندى جازىڭدار. 1، 2، 4، 8، 32،...(256).
9 - اسىق. جىگىت وتاۋ تىككەندە ءۇش اعاسى بىرىگىپ 6 قوي بەرەدى. سوندا ولاردىڭ وزىندە قالعان قويلاردىڭ سانى بىردەي بولادى. اۋەلدە بارلىعىنىڭ 42 قوي بار ەكەنى جانە ءارقايسىسىنىڭ بەرگەن قويىنىڭ سانى ءارتۇرلى ەكەنى بەلگىلى. اعالارىنىڭ ءارقايسىسى قانشا قويدان بەرگەنىن جانە اۋەلدە قانشادان قويلارى بولعانىن انىقتا. (اۋەلدە 13، 14، 15 قوي بولدى. 1، 2، 3 قوي بەرگەندە ءارقايسىسىندا 12 قويدان قالادى).
10 - اسىق. ءتورتبۇرىش تورتتى 3 ءتۇزۋ سىزىقپەن 7 بولىككە ءبول!
جانكۇيەرلەرگە بەرىلەتىن سۇراقتار.
1. قازاقتىڭ سالماق ولشەمدەرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. ءبىر شەلەك، ءبىر تورسىق، ءبىر سابا، ءبىر قاپ، ءبىر ارقا.
جاۋابى: ءبىر شەلەك (سۋ، ءسۇت)،
ءبىر تورسىق (ايران) 6 - 7 ليتر،
ءبىر سابا(قىمىز) 10 - 15 ليتر، ءبىر قاپ
(ۇن) 40 - 60 كگ، ءبىر ارقا (جۇك) 45 - 50 كگ.
2. ەگەر ا جانە ۆ ناتۋرال ساندارىنىڭ كوبەيتىندىسى 36 بولسا، وندا بۇلاردىڭ قوسىندىسى ەڭ ۇلكەن بولاتىن ءماندى تابىڭدار. (13).
3. بيىكتىگى 10 م اعاشقا ۇلۋ كۇندىز 5 م جوعارى كوتەرىلىپ، تۇندە 4 م تومەن تۇسەدى. ۇلۋ اعاشتىڭ باسىنا نەشە كۇندە شىعادى؟ (10 كۇندە).
4. بولمەنىڭ ءار بۇرىشىندا ءبىر - ءبىر مىسىق وتىر. ونىڭ ءارقايسىسىنا قاراپ ۇشتەن مىسىق وتىر. بولمەدە نەشە مىسىق بار؟ (4 مىسىق).
5. سۋرەتشى مەكتەپ بولمەلەرىن نومىرلەۋگە ءتيىس ەدى. بولمە سانى 100 بولسا، قانشا رەت 9 سيفرىن جازۋ كەرەك. (20).
6. قازاقتىڭ سالماق ولشەمدەرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر (سۇيەم، سىنىق سۇيەم، تۇتام، ارشىن). سۇيەم – باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتى جازعانداعى ارالىق، سىنىق سۇيەم – ەكى بۋىندى بۇككەندەگى ارالىق، تۇتام – بەس ساۋساقتى جۇمعانداعى كولدەنەڭ ۇزىندىق، ارشىن – شىنتاقتان ساۋساق ۇشىنا دەيىنگى ۇزىندىق.
7. بەس تاڭبالى سان بەرىلگەن، ودان كەيىنگى سان 6 تاڭبالى بولادى. بەرىلگەن قانداي سان. (99999).
8. ەكى ادامنىڭ ءبىرى ىلعي شىن، ەكىنشىسى ىلعي وتىرىك ايتقان. ەكەۋى بىردەي جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ولارعا قانداي ورتاق سۇراق قويۋ كەرەك؟ (سەن ىلعي وتىرىك ايتاسىڭ با؟ سەن ىلعي شىن ايتاسىڭ با؟)
9. سىنىپتاعى وتىز وقۋشىنىڭ جارتىسى اعىلشىنشا، ءارى نەمىسشە، قالعانى تەك نەمىسشە ۇيرەنەدى. وقۋشىلاردىڭ قانشاسى نەمىسشە، قانشاسى اعىلشىنشا ۇيرەنەدى؟ قانشاسى ءارى اعىلشىنشا ءارى نەمىسشە ۇيرەنەدى؟ (15 - ءى اعىلشىنشا، بەسەۋى ءارى نەمىسشە، ءارى اعىلشىنشا، ونى نەمىسشە ۇيرەنەدى).
10. وتكەن مىڭجىلدىقتا مىناداي جىل بولدى. ەگەر ونى سيفرمەن قاعازعا جازىپ، سول قاعازدى تەرىس اۋدارساق تۋرا الدىڭعى سيفر كورسەتىلەدى. ول قاي جىل؟ (1961، 1691)
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ءبىرى كوكپار ويىنى. وسى ۇلتتىق ويىننىڭ جەلىسى بويىنشا اۋداندىق ماتەماتيكالىق كوكپار سايىسىن وتكىزدىم. وعان 8، 9-شى سىنىپ وقۋشىلارىنان قۇرالعان 4 توپ قاتىستى. ءار توپتا 6 وقۋشىدان بولادى. بۇل ويىندى جۇرگىزۋدەگى ماقسات ۇلتتىق ويىنمەن تانىسۋ، وقۋشىلاردىڭ حالىقتىق ويىنعا دەگەن كوزقاراسىن، سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ بىلۋگە قۇمارلىعىن ارتتىرىپ، ماتەماتيكاعا قىزىقتىرۋ.
ويىننىڭ شارتى: ەكى توپتىڭ باپكەرلەرى كەلىپ قورجىننان اسىق الادى. سول اسىقتاعى نومىرگە بايلانىستى سۇراقتارعا توپتىڭ شاباندوزدارىمەن اقىلداسىپ جاۋاپ بەرەدى. ەسەپ ءار ءتۇرلى قيىندىقتا بولعاندىقتان شاباندوزداردىڭ جاۋابى دايىن بولعانشا، جانكۇيەرلەرگە سۇراقتار بەرىلەدى.
جانكۇيەرلەردىڭ جاۋابى ءوز توپتارىنا ۇپاي رەتىندە قوسىلادى.
وسى ويىنداعى ەكى توپقا بەرىلگەن ەسەپتەردى ۇسىنىپ وتىرمىن.
1 - اسىق. ءبىر باي ءۇش جىل مالاي جۇمساپ، ونىڭ اقىسىنا ءبىر بۇزاۋ جانە 12 لاق بەرۋگە ۋادەلەسەدى. بايعۇس مالاي بايدىڭ ءجون - جوسىقسىز اياماي جۇمساعانىنا شىداي الماي 2 جىلدان كەيىن كەتىپ قالدى. باي مالايىنا ءبىر بۇزاۋ 6 لاق بەرەدى. بۇزاۋدى قانشا لاققا باعالاعان؟ (بۇزاۋدى 6 لاققا باعالاعان).
2 - اسىق. 7 رەت كىر جۋعاننان سوڭ تىك ءتورتبۇرىشتى پاراللەلەپيپەد تارىزدەس كىر سابىننىڭ ەنى، بيىكتىگى، ۇزىندىعى ەكى ەسەگە كەميدى. قالعان سابىن ەندى نەشە رەت كىر جۋۋعا جەتەدى؟ (ءبىر رەت كىر جۋۋعا جەتەدى).
3 - اسىق. تومەندەگى ساندار تىزبەكتەي جازىلعان. وسى تىزبەكتەگى سوڭعى ساندى جازىڭدار. 6، 8، 12، 18، 26، 36،... (48).
4 - اسىق. ەرتەدە ءبىر حان 100 تورعايدى 30 بۇركىتكە تەڭ ءبولىپ بەرگەن ادامعا قالاعان سىيىن تارتامىن دەپ جار سالدىرىپتى. ونى ەستىگەن اسپاز حانعا كەلىپ ەسەپتىڭ جاۋابىن ايتىپتى. اسپازدىڭ جاۋابىنا حان ريزا بولىپتى. سوندا اسپاز قانداي جاۋاپ ايتقان؟ (ءار بۇركىتكە ءۇش تورعاي جانە ۇشەۋ ارا ءبىر تورعاي).
5 - اسىق. سۋرەتتەگى بويالعان اۋدانداردىڭ قوسىندىسى كۆادراتتىڭ اۋدانىنىڭ نەشە پايىزى بولادى. (37، 5).
6 - اسىق. اتى شۋلى ايقاس سىزىق. ءوزى تولعان ماعىناعا قىزىق (كوورديناتالار ءوسى).
7 - اسىق. بىرەۋ التى جىلقىسىنا كۇن سايىن ون قاداق س ۇلى بەرىپ جۇرەدى. جەم جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي بولىنەدى. بيەگە - ءۇش قاداق، قۇناندارىنا ەكى قاداقتان، ال تاي باسىنا ءبىر قاداقتان جەم بەرەدى. سوندا بيە نەشەۋ، تاي نەشەۋ، قۇنان نەشەۋ؟ (ءبىر بيە، ەكى قۇنان، ءۇش تاي).
8 - اسىق. تومەندەگى ساندار تىزبەكتەي جازىلعان. وسى تىزبەكتەگى سوڭعى ساندى جازىڭدار. 1، 2، 4، 8، 32،...(256).
9 - اسىق. جىگىت وتاۋ تىككەندە ءۇش اعاسى بىرىگىپ 6 قوي بەرەدى. سوندا ولاردىڭ وزىندە قالعان قويلاردىڭ سانى بىردەي بولادى. اۋەلدە بارلىعىنىڭ 42 قوي بار ەكەنى جانە ءارقايسىسىنىڭ بەرگەن قويىنىڭ سانى ءارتۇرلى ەكەنى بەلگىلى. اعالارىنىڭ ءارقايسىسى قانشا قويدان بەرگەنىن جانە اۋەلدە قانشادان قويلارى بولعانىن انىقتا. (اۋەلدە 13، 14، 15 قوي بولدى. 1، 2، 3 قوي بەرگەندە ءارقايسىسىندا 12 قويدان قالادى).
10 - اسىق. ءتورتبۇرىش تورتتى 3 ءتۇزۋ سىزىقپەن 7 بولىككە ءبول!
جانكۇيەرلەرگە بەرىلەتىن سۇراقتار.
1. قازاقتىڭ سالماق ولشەمدەرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. ءبىر شەلەك، ءبىر تورسىق، ءبىر سابا، ءبىر قاپ، ءبىر ارقا.
جاۋابى: ءبىر شەلەك (سۋ، ءسۇت)،
ءبىر تورسىق (ايران) 6 - 7 ليتر،
ءبىر سابا(قىمىز) 10 - 15 ليتر، ءبىر قاپ
(ۇن) 40 - 60 كگ، ءبىر ارقا (جۇك) 45 - 50 كگ.
2. ەگەر ا جانە ۆ ناتۋرال ساندارىنىڭ كوبەيتىندىسى 36 بولسا، وندا بۇلاردىڭ قوسىندىسى ەڭ ۇلكەن بولاتىن ءماندى تابىڭدار. (13).
3. بيىكتىگى 10 م اعاشقا ۇلۋ كۇندىز 5 م جوعارى كوتەرىلىپ، تۇندە 4 م تومەن تۇسەدى. ۇلۋ اعاشتىڭ باسىنا نەشە كۇندە شىعادى؟ (10 كۇندە).
4. بولمەنىڭ ءار بۇرىشىندا ءبىر - ءبىر مىسىق وتىر. ونىڭ ءارقايسىسىنا قاراپ ۇشتەن مىسىق وتىر. بولمەدە نەشە مىسىق بار؟ (4 مىسىق).
5. سۋرەتشى مەكتەپ بولمەلەرىن نومىرلەۋگە ءتيىس ەدى. بولمە سانى 100 بولسا، قانشا رەت 9 سيفرىن جازۋ كەرەك. (20).
6. قازاقتىڭ سالماق ولشەمدەرىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر (سۇيەم، سىنىق سۇيەم، تۇتام، ارشىن). سۇيەم – باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتى جازعانداعى ارالىق، سىنىق سۇيەم – ەكى بۋىندى بۇككەندەگى ارالىق، تۇتام – بەس ساۋساقتى جۇمعانداعى كولدەنەڭ ۇزىندىق، ارشىن – شىنتاقتان ساۋساق ۇشىنا دەيىنگى ۇزىندىق.
7. بەس تاڭبالى سان بەرىلگەن، ودان كەيىنگى سان 6 تاڭبالى بولادى. بەرىلگەن قانداي سان. (99999).
8. ەكى ادامنىڭ ءبىرى ىلعي شىن، ەكىنشىسى ىلعي وتىرىك ايتقان. ەكەۋى بىردەي جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ولارعا قانداي ورتاق سۇراق قويۋ كەرەك؟ (سەن ىلعي وتىرىك ايتاسىڭ با؟ سەن ىلعي شىن ايتاسىڭ با؟)
9. سىنىپتاعى وتىز وقۋشىنىڭ جارتىسى اعىلشىنشا، ءارى نەمىسشە، قالعانى تەك نەمىسشە ۇيرەنەدى. وقۋشىلاردىڭ قانشاسى نەمىسشە، قانشاسى اعىلشىنشا ۇيرەنەدى؟ قانشاسى ءارى اعىلشىنشا ءارى نەمىسشە ۇيرەنەدى؟ (15 - ءى اعىلشىنشا، بەسەۋى ءارى نەمىسشە، ءارى اعىلشىنشا، ونى نەمىسشە ۇيرەنەدى).
10. وتكەن مىڭجىلدىقتا مىناداي جىل بولدى. ەگەر ونى سيفرمەن قاعازعا جازىپ، سول قاعازدى تەرىس اۋدارساق تۋرا الدىڭعى سيفر كورسەتىلەدى. ول قاي جىل؟ (1961، 1691)
You Might Also Like
-
قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك ۇيىمدارمەن قارىم - قاتىناسىن مەكتەپ وقۋشىلارىنا وقىتۋداعى ارنايى كۋرستار مەن فاكۋلتاتيۆتەردىڭ كۇنتىزبەلىك - تاقىرىپتىق جوسپارى جانە ساباق ۇلگىلەرى
