مەديا مادەنيەت
مەديا مادەنيەت (media culture) — مەديا سالاسىنداعى ماتەريالدىق جانە زياتكەرلىك قۇندىلىقتاردىڭ جيىنتىعى، سونداي-اق ولاردىڭ قوعامدا كوبەيۋى مەن جۇمىس ىستەۋىنىڭ تاريحي انىقتالعان جۇيەسى. اۋديتورياعا قاتىستى مەديا مادەنيەت "مەديا ءماتىندى قابىلداۋعا، تالداۋعا، باعالاۋعا، مەديا شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا، ب ا ق سالاسىنداعى جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋگە قابىلەتتى ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋ دەڭگەيلەرىنىڭ جۇيەسى" بولا الادى. جاڭا مەديانىڭ پايدا بولۋى (ينتەرنەت، تەلەكوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار جانە ت.ب.) جانە بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇرلى مەديا رەسۋرستاردىڭ (راديو، كينەماتوگرافيا، تەلەديدار، باسپا ءسوز) مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ عىلىمي ءبىلىمنىڭ ءارتۇرلى سالالارىنداعى زەرتتەۋشىلەردىڭ مەديا مادەنيەتتىڭ ماسەلەلەرىن تۇسىنۋگە جانە ونىڭ كورىنىسى — مەديارەالدىلىققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. مەديا كەڭىستىكتى يگەرۋدىڭ ءارتۇرلى اسپەكتىلەرىن زەرتتەۋ، ونىڭ اداممەن جانە جالپى قوعاممەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى جاڭا عىلىمي باعىتتاردىڭ — مەديا فيلوسوفيانىڭ، مەديا مادەنيەتتىڭ الەۋمەتتانۋىنىڭ جانە ت. ب. پايدا بولۋىنا ىقپال ەتەدى. مەديامادەنيەتتىڭ قازىرگى قوعام ومىرىنە ەنۋى، جاڭا عىلىمي ۇعىمداردىڭ پايدا بولۋىمەن قاتار جۇرەدى: "مەديا ورتا"، "مەدياتەوريا"، "مەدياتەحنولوگيا"، "مەدياتەكست " جانە ت. ب. اتاپ ايتقاندا، مەدياتەوريا سالاسى اقپاراتتى جيناۋ، ساقتاۋ جانە تاراتۋدىڭ، تەحنيكالىق قۇرالدارىن تالداۋ كەزىندە ساندىق سيپاتتامالارمەن جۇمىس جاساي وتىرىپ، مامانداندىرىلعان ءبىلىم شەڭبەرىندە جاتىر؛ مەدياتەكست مەديا ءونىمنىڭ ناقتى ناتيجەسى بولىپ تابىلادى — اقپارات مەديانىڭ كەز-كەلگەن ءتۇرى مەن جانرىندا باياندالعان حابارلاما (گازەت ماقالاسى، تەلەباعدارلاما، بەينەكليپ جانە ت.ب.).
مەديا-مادەنيەت تۋىندىلارىن زەرتتەۋدىڭ نەگىزى - مەديا-ونەر (تەحنوگەندىك، سينتەتيكالىق). ءحىح-حح عاسىردىڭ باسىندا ي. گۋتەنبەرگتىڭ ونەرتابىسىنىڭ سالدارى جانە كۇتپەگەن "جاناما ءونىمى" بولا وتىرىپ، بۇقارالىق مادەنيەت ءوزىنىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى بويىنشا ءىس جۇزىندە قالىپتاسقان دەپ تانىلدى. XIX عاسىردىڭ اياعىندا ونەردىڭ دامۋى، ف. نيسشەنىڭ بەينەلى تىلىمەن، "تۇيە تارىزدەس"، بۇرىنعى مادەنيەتتىڭ سالماعىمەن، سودان كەيىن ارىستان سياقتى بالاعا اينالادى، ول بارلىق جۇكتەردى جىرتىپ، بىرتىندەپ ويناقى بولادى، ول ءۇشىن بارلىق "جۇك" ويىنشىققا، ياعني جاڭا قۇرىلىس ءۇشىن قۇرىلىس ماتەريالىنا اينالادى.
حح ع. جاڭا مەدياشىندىقتىڭ، كينەماتوگرافيانىڭ، تەلەديداردىڭ، قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ جانە ت. ب. دۇنيەگە كەلۋىن بىلدىرەدى. م. ماكليۋەن بايلانىس قۇرالدارىن سەزىم مۇشەلەرىنىڭ جالعاسى جانە جۇيكە جۇيەسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ مادەنيەت الەمىندەگى بۇقارالىق كوممۋنيكاسيا پروسەستەرىن قاراستىرۋعا بەت بۇردى. ماكليۋەننىڭ پىكىرىنشە، مەديا تەحنولوگيالاردىڭ قالىپتاسۋى مادەنيەتتىڭ دامۋىنا اكەلەدى. وركەنيەتتىك دامۋدا بىرنەشە نەگىزگى كەزەڭدەردى اجىراتۋعا بولادى:
- العاشقى "جازبا الدىنداعى" مادەنيەتتىڭ ۇستەمدىگى؛
- "جازباشا-باسپا" مادەنيەتىنىڭ كەزەڭى؛
- ەلەكتروندى مادەنيەت ءداۋىرى.
ەلەكتروندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، اسىرەسە تەلەديدار، اكۋستيكالىق ويلاۋدى قالىپتاستىرۋعا، رولدەردىڭ ۇنەمى وزگەرۋىنە جانە ىشكى ماقساتتارعا (نەگىزىنەن كوركەم شىعارماشىلىققا) باعدارلانۋعا، سونداي-اق كەڭىستىكتى، ۋاقىتتى جانە اقپاراتتى قىسۋعا ىقپال ەتەدى. م.ماكليۋەن بۇل پروسەستى «كوممۋنيكاسيالىق جارىلىس» دەپ اتادى، ول ادەتتەگى سىرتقا باعىتتالعان جارىلىس پەن تەلەديداردىڭ پايدا بولۋىمەن بىرگە پايدا بولاتىن جانە بارلىق ادەتتەگى الەۋمەتتىك جانە مادەني كەدەرگىلەردى بۇزاتىن «ىشكى جارىلىس» اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن تۇتاس مادەنيەتتەردىڭ ەموسيونالدىق كليماتىن باقىلاۋعا بولادى.
زاماناۋي ادام ءومىرىنىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن بەلسەندى تۇردە يگەرە وتىرىپ، وعان مەديا مادەنيەتپەن قارىم-قاتىناس جاساۋ ارقىلى تەك شىنايى عانا ەمەس، ۆيرتۋالدى (مەديا) الەمدە دە ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ زامانى كەلدى. تەلەديداردى كوممۋنيكاسيانىڭ موزايكالىق قۇرالى رەتىندە قاراستىرا وتىرىپ، م.ماكليۋەن ونىڭ كەز كەلگەن وقيعادان جاھاندىق ماڭىزى بار حابارلاما جاساي الاتىنىن اتاپ وتكەن بولاتىن. سونىمەن بىرگە ەكران الدىندا ءار ادام كورگەنى تۋرالى ءوز سۋرەتىن قالىپتاستىرادى، ونىڭ مازمۇنى كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى بولا الادى: ءبىلىم، ءومىر تاجىريبەسى، ءتۇسىنۋ دارەجەسى جانە ت.ب.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى - اليكبايەۆا مارجان باشانوۆنا
"مادەنيەتتانۋ" ماماندىعىنىڭ 2 كۋرس ماگيسترانتى - ساتىبالدينا ارۋجان
You Might Also Like
-
ۇلكەن ىزدەنىس پەن ءىلىمدى قاجەت ەتەتىن اۋدارما كىتاپتاردىڭ قاي عاسىردا بولماسىن دارەجەسى جوعارى. اۋدارماشى اۆتوردىڭ دا ماقساتى – وزگە ءتىلدى مەڭگەرىپ، اۋدارا سالۋ ەمەس، اۆتوردىڭ كۇيىن...
