مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ وقۋ ىس-ارەكەتىندەگى ويىننىڭ تەحنولوگيالىق ماڭىزى
مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىندەگى ويىننىڭ تەحنولوگيالىق ماڭىزى
«ويىن – بالا ءۇشىن ومىرلىك تاجىريبە» (م. جۇمابايەۆ)
بۇل باياندامادا قازىرگى مەكتەپ دەيىنگى بالالاردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا ويىننىڭ تەحنولوگيالىق قاجەتتىلىگى تۋرالى قاراستىرىلعان.
«قازىرگى جاس بۋىن، بۇلدىرشىندەر – مەملەكەتىمىزدىڭ مىعىم تىرەگى» - دەپ ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، جاس وسپىرىمدەردىڭ جان - جاقتى دامۋ نەگىزدەرى – مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدەن باستاۋ الادى.
قازىرگى ۋاقىتتا بالالاردى وقىتۋعا ارنالعان ادىستەمەلەر سونىڭ ىشىندە ويىن تەحنولوگياسى كەڭىنەن پايدالانۋ ۇستىندە. ياعني، ويىنداردى يگەرۋ بالالاردى جان - جاقتى بولۋىنا زور ىقپالىن تيگىزەدى. بالالاردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ويىن ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك. ويىن ارقىلى بالا قوعامدىق تاجىريبەنى مەڭگەرەدى، سوندىقتان ءار ساباق بارىسىندا قانداي ويىن تۇرلەرىن قولدانۋعا بولاتىنىن ساباقتىڭ مازمۇنىنا، ماقساتىنا، جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس تاڭدالۋى كەرەك ەكەندىگى نازارعا الىنعانى دۇرىس. ياعني، بالا ءتىلىن دامىتۋ بارىسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ، قۇزىرەتتىلىك تاپسىرمالار ارقىلى بالالاردىڭ وزدىگىنەن دامۋعا، جەتىلۋگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان بىردەن - ءبىر تاپتىرماس تەحنولوگيا. ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو ويىنعا ۇلكەن ءمان بەرە وتىرىپ، ءوزى باسقارعان مەكەمەلەرىندە ويىندى تاربيەلەنۋشىلەر ومىرىنە مىندەتتى تۇردە ەنگىزىپ وتىرادى. ويىن بالانىڭ ءومىرىن قىزىققا، قۋانىشقا بولەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ول بالالاردىڭ ويىنعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قىزىعۋشىلىعىن تاربيەلەيدى – دەپ قاراستىرادى.
ويىننىڭ تەحنولوگيالىق نەگىزگى ەرەكشەلىگى – بالالار ءۇن - ءتۇنسىز وينامايدى. ءتىپتى جالعىز بولعاننىڭ وزىندە دە سويلەسىپ جۇرەدى. ويىن بارىسىندا سويلەسۋ قارىم - قاتىناسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. سويلەسە ءجۇرىپ، بالالار پىكىرلەسىپ، اسەر الىسىپ، ويىننىڭ تۇپكى نيەتى مەن مازمۇنىن انىقتايدى. ويىننىڭ نەگىزگى قۇرىلىمدىق ەلەمەنتتەرى مىنالار: ويىننىڭ وزىنەن تۋاتىن جانە بالالار جاسايتىن نەمەسە تاربيەشىلەر ۇسىناتىن ويىن ەرەجەسى.
ويىننىڭ تۇپكى نيەتى – بۇل بالالاردىڭ نەنى جانە قالاي وينايتىنىنىڭ جالپى انىقتاماسى. مىسالى: سيۋجەتتى – رولدىك ويىندار «پوچتا»، «ءدارىحانا»، «دۇكەن»، «اۋرۋحانا»، «كىتاپحانا»، «وتباسى»، «بالالار باقشاسى» بولىپ وينايدى. سول سياقتى ويىنداردا توپتا جاس ەرەكشەلىگىنە ساي جۇرگىزىلەدى: ويىن بالالارعا ساباقتا دا، سەرۋەندە دە وتە قاجەت، ءتىپتى بالا جاي دەمالىپ وتىرعاننىڭ وزىندە دە ويىن ۇستىندە بولادى. ومىردەگى تۇسىنىگى ەلىكتەۋى، باقىلاۋى وسى ويىن ۇستىندە كورىنىس تابادى. كوبىنەسە بۇل ويىندار كۇننىڭ 2 جارتىسىندا ويناتىلادى.
ويىن دەگەنىمىز - جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن، ويلاندىراتىن ءۇردىس. ويىن - توزىمدىلىكتى، العىرتتىقتى، تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەنىمپازدىقتى، ىسكەرلىكتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كولەمدىلىگىنىڭ، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق، باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىلىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق، ءتيىمدى ادىستەرىنىڭ بipi.
ۆ. ا. سۋحومولينسكييدىڭ سوزىمەن ايتار بولساق، «ويىنسىز اقىل ويدىڭ قالىپتى دامۋى جوق» جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويىن دۇنيەگە قاراي اشىلعان ۇلكەن جارىق تەرەزە ىسپەتتى، ول ارقىلى بالانىڭ رۋحاني سەزىمى جاسامپاز ومىرىمەن ۇشتاسىپ، ءوزىن قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىك الادى. ويىن دەگەنىمىز – ۇشقىن، بىلىمگە قۇمارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا مەكتەپكە دەيىنگى بالالار بەلسەندى جانە وتە قوزعالمالى بولىپ كەلەدى. بۇل جاستاعى بالالار وزدەرىن ەركىن ۇستاپ، ويىنعا اسا قىزىعۋمەن قاتىسادى، ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى نارسەلەردى كورىپ، سونى بەينەلەۋدى ۇناتادى. رولدىك ويىنداردى تابىستى جانە قارقىندى جۇرگىزە بىلەدى. سويلەۋ ارەكەتىندە قوزعاۋشى كۇش - ىرعاق. سويلەۋ ىرعاعىن قۇرۋ تاربيەشىلەردىڭ رولدىك ويىنداردى ۇيىمداستىرۋداعى ەڭ قيىن ءىس - ارەكەتى. بالالاردىڭ قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تاربيەشى ويىنعا قاتىسۋشىنىڭ وزىندىك ءسوز ىرعاعىن بەينەلەپ كورسەتىپ، تاپسىرمانى دۇرىس قۇرا ءبىلۋى كەرەك. تاقىرىپتىق «رولدىك - ويىندار»، «قيمىلدى ويىندار»، «ديداكتيكالىق ويىندار» جاس وسپىرىمدەردىڭ سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىن دامىتادى.
ويىن ءىس - ارەكەتى زەرتتەۋشى، دامىتۋشى، ۇيرەتۋشى بولىپ تاربيەشىنىڭ نەگىزگى ءىس - ارەكەتىن قۇرايدى.
ويىن تۇرلەرى:
ديداكتيكالىق ويىنى
شىعارماشىلىق ويىنى
سيۋجەتتىك رولدىك ويىنى
قيمىلدى ويىندار
ۇلتتىق ويىندار
پەداگوگيكالىق ويىندار
تاربيەشى بالالارمەن ويىندى (زاتتارمەن، ۇستەل ءۇستى جانە سوزدىك ويىن) ءۇش ءتۇرلى ەتىپ وتكىزۋىنە بولادى.
زاتتارمەن ويىنى ۇستەل ءۇستى ويىنى سوزدىك ويىنى
«ءدال وسىندايدى تاۋىپ ال»
«سالىستىر دا، اتىن اتا»
«قاي اعاشتىڭ جاپىراعى»
«بىردەي ويىنشىقتى تاپ»
«قايسىسى كوپ، قايسىسى از» «سۋرەتتى قۇراستىر» «قانداي زاتقا ۇقسايدى؟»
«قاي سۋرەت تىعىلدى؟» «ءبىر سوزبەن اتا»، «كىم بايقاعىش»
«قيىلعان سۋرەتتەر» «ۇقساسىن تاپ»
«4 - ءشى نە ارتىق؟» «ەسىڭدە ساقتا» «ءسوز ويلا»
«ءسوز قۇرا»
«جۇمباق ويلا» «جاقسى - جامان» «جالعاستىر»
«ءۇش ءسوز اتا»
بۇل اتالعان جاتتىعۋلار، تاپسىرمالار بالالاردىڭ سوزدىك قورىن دامىتا وتىرىپ، ءبىر — بىرىمەن دوستىعىن ارتتىرىپ جانە ساۋساق بۇلشىق ەتىن دامىتادى. ويىنعا قاجەتتى قۇرال، زاتتاردى دايارلاۋ ويىندى وتكىزۋ دايىندىعىن كورسەتەدى.
ويىندار: ديداكتيكالىق، قيمىلدى، سەرگىتۋ، سيۋجەتتى - رولدىك، جارىس،
بالالاردى ويىننىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ ويىندى وتكىزۋ پروسەسىندە
جاس ءوسپىرىمنىڭ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن كوبەيتۋ جولىندا تومەندەگى تاسىلدەر ۇسىنىلادى:
كورنەكى قۇرالدار: ءتۇرلى ءتۇستى سۋرەتتەر، ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار، ويىنشىقتار،
تاسىلدەر
سونىمەن قاتار بالانىڭ قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتاتىنداي رولدىك، سيۋجەتتىك ويىندارعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋى ءتيىس. ويىن ۇستىندە بالا سۇرانىسى مەن تاربيەشىسىنىڭ تاپسىرماسى ءوزارا ۇشتاسادى.
مىسال: سيۋجەتتىك — رولدىك ويىن: «مەنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىم!». بالانىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرى بولاتىنى، ءوزىنىڭ سوعان ۇقساعىسى كەلەتىنى بەلگىلى، ول بالانىڭ سول كەيىپكەر ءرولىن اتقارۋى ونىڭ مورالدىق تانىمى مەن تۇسىنىگىنە اسەر ەتەدى دە، بالانىڭ جەكە ويىن كەزىندەگى بالانىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى مىنادا: ولار ويلانادى، ەموسيالىق اسەرى ورىستەيدى، بەلسەندىلىگى ارتادى، ەرىك قاسيەتى، قيال ەلەستەرى داميدى، مۇنىڭ ءبارى بالانىڭ تۆورچەستۆولىق تالانتىن كەڭەيتەدى.
قازاقتىڭ حالقى مادەني مۇرالارعا باي حالىق ەكەندىگىنە ءسوز جوق. سونداي ءبىر قوماقتى دۇنيەلەر قاتارىنا ۇلتتىق ويىنداردى دا جاتقىزامىز. ۇلتتىق ويىندار اتادان بالاعا، ۇلكەننەن كىشىگە مۇرا بولىپ جالعاسىپ وتىرعان كونە حالىقتىڭ داستۇرلەرى، شارۋاشىلىق مادەني، ءومىر تىرشىلىگىنىڭ جيىنتىق بەلگىسى بولعان. ارينە، ويىن ونەر رەتىندە ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ سان الۋان تۇرلەرىمەن قابىسىپ، استاسىپ كەلىپ، ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرىپ بايىتا تۇسەدى.
بالانىڭ بويىندا انا ءتىلىن، اتا - بابا سالتىن بويىنا سىڭىرگەن، ونى قاستەرلەي بىلەتىن ازامات وسىرۋدە ۇسىناتىن ەڭ باستى قۇرالىمىز – ۇلتتىق ويىندار. جاس ءوسپىرىم ويىن ارقىلى دۇنيەنى تانىپ، تۇسىنىگى ارقىلى قابىلداپ، ەرەسەكتەرگە ەلىكتەي ءجۇرىپ ۇيرەنەدى، ءوز بويىنا قابىلدايدى.
تاڭدالعان ويىندى وتكىزۋگە قويىلاتىن تالاپتار تومەندەگىدەي:
• ويىندى تاقىرىپقا سايكەس الۋ.
• ويىننىڭ ماقساتى ناقتى قويىپ، كەرەكتى كورنەكىلىكتەردى بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىنا سايكەس دايىنداۋ.
• وينار الدىندا بالالارعا جۇرگىزىلۋ بارىسىن ابدەن ءتۇسىندىرۋ.
• ويىنعا بالالاردىڭ بارلىعىن قاتىستىرۋ.
• ويىن بارىسىندا بالاردىڭ قاتىسۋىن قاداعالاۋ، بىلمەگەن جەرلەرىنە كومەك، جاردەم بەرۋ.
قازىرگى بالاباقشاداعى ويىندى قولدانار الدىندا اقپاراتتىق قۇرالداردى جەتىك مەڭگەرۋ، Power Point، Microsoft office، Paint باعدارلامالارىمەن جۇمىس ىستەپ قانا قويماي ۇنەمى ينتەرنەت جۇيەسىندەگى جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەردى ءوزىنىڭ كاسىبي شەبەرلىگىنە قولدانا ءبىلۋ، ءبىلىم كەڭىستىگىن كەڭەيتۋ، اشۋ باعىتىنداعى وزگەرىستەر مەن الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە كىرۋگە تالپىندىرادى. ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ بالاعا تاربيە بەرۋ بارىسىنا قوسار ۇلەسى كوپ.
قورىتىندىلاي كەلە، ويىندار بالالاردىڭ تانىم بەلسەندىگىن جانداندىراتىن، وزدىگىنەن ويلاۋىن دامىتاتىن تاسىلدەردىڭ ءبىرى. ولار كەز - كەلگەن وقۋ ماتەريالىن قىزىقتى دا تارتىمدى قىلىپ، بالالاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋگە، وزدەرىنىڭ جۇمىستارىنا قاناعاتتانۋعا جانە وتىلگەن تاقىرىپتى جەڭىل مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. تاقىرىپتى اشۋ بارىسىندا ويىن ارقىلى دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار جۇيەلى قولدانىلىپ، ۇيىمداستىرىلىپ وتىرسا سوندا عانا تاربيەشىنىڭ تاقىرىپ ماقساتىن اشۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1) مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ مەتوديكاسى، الماتى – 1981 جىل
2) جۋرنال «بالاباقشا» 2009 جىل
3) بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ ادىستەمەسى، الماتى – 1985 جىل
«ويىن – بالا ءۇشىن ومىرلىك تاجىريبە» (م. جۇمابايەۆ)
بۇل باياندامادا قازىرگى مەكتەپ دەيىنگى بالالاردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا ويىننىڭ تەحنولوگيالىق قاجەتتىلىگى تۋرالى قاراستىرىلعان.
«قازىرگى جاس بۋىن، بۇلدىرشىندەر – مەملەكەتىمىزدىڭ مىعىم تىرەگى» - دەپ ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، جاس وسپىرىمدەردىڭ جان - جاقتى دامۋ نەگىزدەرى – مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدەن باستاۋ الادى.
قازىرگى ۋاقىتتا بالالاردى وقىتۋعا ارنالعان ادىستەمەلەر سونىڭ ىشىندە ويىن تەحنولوگياسى كەڭىنەن پايدالانۋ ۇستىندە. ياعني، ويىنداردى يگەرۋ بالالاردى جان - جاقتى بولۋىنا زور ىقپالىن تيگىزەدى. بالالاردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ويىن ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك. ويىن ارقىلى بالا قوعامدىق تاجىريبەنى مەڭگەرەدى، سوندىقتان ءار ساباق بارىسىندا قانداي ويىن تۇرلەرىن قولدانۋعا بولاتىنىن ساباقتىڭ مازمۇنىنا، ماقساتىنا، جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس تاڭدالۋى كەرەك ەكەندىگى نازارعا الىنعانى دۇرىس. ياعني، بالا ءتىلىن دامىتۋ بارىسىندا ويىن ەلەمەنتتەرىن قولدانا وتىرىپ، قۇزىرەتتىلىك تاپسىرمالار ارقىلى بالالاردىڭ وزدىگىنەن دامۋعا، جەتىلۋگە قابىلەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا ارنالعان بىردەن - ءبىر تاپتىرماس تەحنولوگيا. ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكو ويىنعا ۇلكەن ءمان بەرە وتىرىپ، ءوزى باسقارعان مەكەمەلەرىندە ويىندى تاربيەلەنۋشىلەر ومىرىنە مىندەتتى تۇردە ەنگىزىپ وتىرادى. ويىن بالانىڭ ءومىرىن قىزىققا، قۋانىشقا بولەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ول بالالاردىڭ ويىنعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قىزىعۋشىلىعىن تاربيەلەيدى – دەپ قاراستىرادى.
ويىننىڭ تەحنولوگيالىق نەگىزگى ەرەكشەلىگى – بالالار ءۇن - ءتۇنسىز وينامايدى. ءتىپتى جالعىز بولعاننىڭ وزىندە دە سويلەسىپ جۇرەدى. ويىن بارىسىندا سويلەسۋ قارىم - قاتىناسى ۇلكەن ءرول اتقارادى. سويلەسە ءجۇرىپ، بالالار پىكىرلەسىپ، اسەر الىسىپ، ويىننىڭ تۇپكى نيەتى مەن مازمۇنىن انىقتايدى. ويىننىڭ نەگىزگى قۇرىلىمدىق ەلەمەنتتەرى مىنالار: ويىننىڭ وزىنەن تۋاتىن جانە بالالار جاسايتىن نەمەسە تاربيەشىلەر ۇسىناتىن ويىن ەرەجەسى.
ويىننىڭ تۇپكى نيەتى – بۇل بالالاردىڭ نەنى جانە قالاي وينايتىنىنىڭ جالپى انىقتاماسى. مىسالى: سيۋجەتتى – رولدىك ويىندار «پوچتا»، «ءدارىحانا»، «دۇكەن»، «اۋرۋحانا»، «كىتاپحانا»، «وتباسى»، «بالالار باقشاسى» بولىپ وينايدى. سول سياقتى ويىنداردا توپتا جاس ەرەكشەلىگىنە ساي جۇرگىزىلەدى: ويىن بالالارعا ساباقتا دا، سەرۋەندە دە وتە قاجەت، ءتىپتى بالا جاي دەمالىپ وتىرعاننىڭ وزىندە دە ويىن ۇستىندە بولادى. ومىردەگى تۇسىنىگى ەلىكتەۋى، باقىلاۋى وسى ويىن ۇستىندە كورىنىس تابادى. كوبىنەسە بۇل ويىندار كۇننىڭ 2 جارتىسىندا ويناتىلادى.
ويىن دەگەنىمىز - جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن، ويلاندىراتىن ءۇردىس. ويىن - توزىمدىلىكتى، العىرتتىقتى، تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەنىمپازدىقتى، ىسكەرلىكتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كولەمدىلىگىنىڭ، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق، باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىلىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق، ءتيىمدى ادىستەرىنىڭ بipi.
ۆ. ا. سۋحومولينسكييدىڭ سوزىمەن ايتار بولساق، «ويىنسىز اقىل ويدىڭ قالىپتى دامۋى جوق» جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويىن دۇنيەگە قاراي اشىلعان ۇلكەن جارىق تەرەزە ىسپەتتى، ول ارقىلى بالانىڭ رۋحاني سەزىمى جاسامپاز ومىرىمەن ۇشتاسىپ، ءوزىن قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىك الادى. ويىن دەگەنىمىز – ۇشقىن، بىلىمگە قۇمارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى.
پسيحولوگيالىق تۇرعىدان الىپ قاراعاندا مەكتەپكە دەيىنگى بالالار بەلسەندى جانە وتە قوزعالمالى بولىپ كەلەدى. بۇل جاستاعى بالالار وزدەرىن ەركىن ۇستاپ، ويىنعا اسا قىزىعۋمەن قاتىسادى، ءوزىنىڭ اينالاسىنداعى نارسەلەردى كورىپ، سونى بەينەلەۋدى ۇناتادى. رولدىك ويىنداردى تابىستى جانە قارقىندى جۇرگىزە بىلەدى. سويلەۋ ارەكەتىندە قوزعاۋشى كۇش - ىرعاق. سويلەۋ ىرعاعىن قۇرۋ تاربيەشىلەردىڭ رولدىك ويىنداردى ۇيىمداستىرۋداعى ەڭ قيىن ءىس - ارەكەتى. بالالاردىڭ قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تاربيەشى ويىنعا قاتىسۋشىنىڭ وزىندىك ءسوز ىرعاعىن بەينەلەپ كورسەتىپ، تاپسىرمانى دۇرىس قۇرا ءبىلۋى كەرەك. تاقىرىپتىق «رولدىك - ويىندار»، «قيمىلدى ويىندار»، «ديداكتيكالىق ويىندار» جاس وسپىرىمدەردىڭ سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىن دامىتادى.
ويىن ءىس - ارەكەتى زەرتتەۋشى، دامىتۋشى، ۇيرەتۋشى بولىپ تاربيەشىنىڭ نەگىزگى ءىس - ارەكەتىن قۇرايدى.
ويىن تۇرلەرى:
ديداكتيكالىق ويىنى
شىعارماشىلىق ويىنى
سيۋجەتتىك رولدىك ويىنى
قيمىلدى ويىندار
ۇلتتىق ويىندار
پەداگوگيكالىق ويىندار
تاربيەشى بالالارمەن ويىندى (زاتتارمەن، ۇستەل ءۇستى جانە سوزدىك ويىن) ءۇش ءتۇرلى ەتىپ وتكىزۋىنە بولادى.
زاتتارمەن ويىنى ۇستەل ءۇستى ويىنى سوزدىك ويىنى
«ءدال وسىندايدى تاۋىپ ال»
«سالىستىر دا، اتىن اتا»
«قاي اعاشتىڭ جاپىراعى»
«بىردەي ويىنشىقتى تاپ»
«قايسىسى كوپ، قايسىسى از» «سۋرەتتى قۇراستىر» «قانداي زاتقا ۇقسايدى؟»
«قاي سۋرەت تىعىلدى؟» «ءبىر سوزبەن اتا»، «كىم بايقاعىش»
«قيىلعان سۋرەتتەر» «ۇقساسىن تاپ»
«4 - ءشى نە ارتىق؟» «ەسىڭدە ساقتا» «ءسوز ويلا»
«ءسوز قۇرا»
«جۇمباق ويلا» «جاقسى - جامان» «جالعاستىر»
«ءۇش ءسوز اتا»
بۇل اتالعان جاتتىعۋلار، تاپسىرمالار بالالاردىڭ سوزدىك قورىن دامىتا وتىرىپ، ءبىر — بىرىمەن دوستىعىن ارتتىرىپ جانە ساۋساق بۇلشىق ەتىن دامىتادى. ويىنعا قاجەتتى قۇرال، زاتتاردى دايارلاۋ ويىندى وتكىزۋ دايىندىعىن كورسەتەدى.
ويىندار: ديداكتيكالىق، قيمىلدى، سەرگىتۋ، سيۋجەتتى - رولدىك، جارىس،
بالالاردى ويىننىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ ويىندى وتكىزۋ پروسەسىندە
جاس ءوسپىرىمنىڭ ءتىلىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن كوبەيتۋ جولىندا تومەندەگى تاسىلدەر ۇسىنىلادى:
كورنەكى قۇرالدار: ءتۇرلى ءتۇستى سۋرەتتەر، ءتۇرلى ءتۇستى قاعازدار، ويىنشىقتار،
تاسىلدەر
سونىمەن قاتار بالانىڭ قۇزىرەتتىلىكتەرىن دامىتاتىنداي رولدىك، سيۋجەتتىك ويىندارعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋى ءتيىس. ويىن ۇستىندە بالا سۇرانىسى مەن تاربيەشىسىنىڭ تاپسىرماسى ءوزارا ۇشتاسادى.
مىسال: سيۋجەتتىك — رولدىك ويىن: «مەنىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىم!». بالانىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرى بولاتىنى، ءوزىنىڭ سوعان ۇقساعىسى كەلەتىنى بەلگىلى، ول بالانىڭ سول كەيىپكەر ءرولىن اتقارۋى ونىڭ مورالدىق تانىمى مەن تۇسىنىگىنە اسەر ەتەدى دە، بالانىڭ جەكە ويىن كەزىندەگى بالانىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىگى مىنادا: ولار ويلانادى، ەموسيالىق اسەرى ورىستەيدى، بەلسەندىلىگى ارتادى، ەرىك قاسيەتى، قيال ەلەستەرى داميدى، مۇنىڭ ءبارى بالانىڭ تۆورچەستۆولىق تالانتىن كەڭەيتەدى.
قازاقتىڭ حالقى مادەني مۇرالارعا باي حالىق ەكەندىگىنە ءسوز جوق. سونداي ءبىر قوماقتى دۇنيەلەر قاتارىنا ۇلتتىق ويىنداردى دا جاتقىزامىز. ۇلتتىق ويىندار اتادان بالاعا، ۇلكەننەن كىشىگە مۇرا بولىپ جالعاسىپ وتىرعان كونە حالىقتىڭ داستۇرلەرى، شارۋاشىلىق مادەني، ءومىر تىرشىلىگىنىڭ جيىنتىق بەلگىسى بولعان. ارينە، ويىن ونەر رەتىندە ادەبيەت پەن مادەنيەتتىڭ سان الۋان تۇرلەرىمەن قابىسىپ، استاسىپ كەلىپ، ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرىپ بايىتا تۇسەدى.
بالانىڭ بويىندا انا ءتىلىن، اتا - بابا سالتىن بويىنا سىڭىرگەن، ونى قاستەرلەي بىلەتىن ازامات وسىرۋدە ۇسىناتىن ەڭ باستى قۇرالىمىز – ۇلتتىق ويىندار. جاس ءوسپىرىم ويىن ارقىلى دۇنيەنى تانىپ، تۇسىنىگى ارقىلى قابىلداپ، ەرەسەكتەرگە ەلىكتەي ءجۇرىپ ۇيرەنەدى، ءوز بويىنا قابىلدايدى.
تاڭدالعان ويىندى وتكىزۋگە قويىلاتىن تالاپتار تومەندەگىدەي:
• ويىندى تاقىرىپقا سايكەس الۋ.
• ويىننىڭ ماقساتى ناقتى قويىپ، كەرەكتى كورنەكىلىكتەردى بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىنا سايكەس دايىنداۋ.
• وينار الدىندا بالالارعا جۇرگىزىلۋ بارىسىن ابدەن ءتۇسىندىرۋ.
• ويىنعا بالالاردىڭ بارلىعىن قاتىستىرۋ.
• ويىن بارىسىندا بالاردىڭ قاتىسۋىن قاداعالاۋ، بىلمەگەن جەرلەرىنە كومەك، جاردەم بەرۋ.
قازىرگى بالاباقشاداعى ويىندى قولدانار الدىندا اقپاراتتىق قۇرالداردى جەتىك مەڭگەرۋ، Power Point، Microsoft office، Paint باعدارلامالارىمەن جۇمىس ىستەپ قانا قويماي ۇنەمى ينتەرنەت جۇيەسىندەگى جاڭالىقتار مەن وزگەرىستەردى ءوزىنىڭ كاسىبي شەبەرلىگىنە قولدانا ءبىلۋ، ءبىلىم كەڭىستىگىن كەڭەيتۋ، اشۋ باعىتىنداعى وزگەرىستەر مەن الەمدىك ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە كىرۋگە تالپىندىرادى. ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ بالاعا تاربيە بەرۋ بارىسىنا قوسار ۇلەسى كوپ.
قورىتىندىلاي كەلە، ويىندار بالالاردىڭ تانىم بەلسەندىگىن جانداندىراتىن، وزدىگىنەن ويلاۋىن دامىتاتىن تاسىلدەردىڭ ءبىرى. ولار كەز - كەلگەن وقۋ ماتەريالىن قىزىقتى دا تارتىمدى قىلىپ، بالالاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرۋگە، وزدەرىنىڭ جۇمىستارىنا قاناعاتتانۋعا جانە وتىلگەن تاقىرىپتى جەڭىل مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. تاقىرىپتى اشۋ بارىسىندا ويىن ارقىلى دامىتۋعا ارنالعان تاپسىرمالار جۇيەلى قولدانىلىپ، ۇيىمداستىرىلىپ وتىرسا سوندا عانا تاربيەشىنىڭ تاقىرىپ ماقساتىن اشۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1) مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ مەتوديكاسى، الماتى – 1981 جىل
2) جۋرنال «بالاباقشا» 2009 جىل
3) بالاباقشاداعى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ ادىستەمەسى، الماتى – 1985 جىل
You Might Also Like
