InfoHub Logo

جوسپار:
كىرىسپە
نەگىزگى ءبولىم
1. م. اۋەزوۆ شىعارمالارىندا قازاقستان تاريحىنىڭ بەينەلەنۋى.
2. قازاقستان تاريحى ساباعىندا م. اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىن پايدالانۋ.
قورىتىندى

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىن تاريح ساباعىندا قولدانۋ.
كىرىسپە.
ورىستىڭ اتاقتى پەداگوگى ۆ. سۋحوملينسكيي: «مەكتەپ دەگەنىمىز - ەڭ الدىمەن كىتاپ» - دەگەن ەكەن. بايقايسىز با، وتە تەرەڭ ايتىلعان ءسوز. بالا ءبىر عانا ءمۇعالىمنىڭ ايتىلعانىمەن شەكتەلىپ، وقۋلىقتاردى عانا قاناعات تۇتسا، ءقايتىپ قاناتتانادى. اياسى تار تۇسىنىكتىڭ عانا ورىسىندە شەكتەلىپ قالادى. وسىنىڭ بارىنە كەڭ جول اشاتىن - كىتاپ. كىتاپ - ول جانسىز ءمۇعالىم. ول سەنى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداندىرادى. ەل تاريحىن وقىتۋدا سىنىپتان تىس وقۋ، قوسىمشا كوركەم تاريحي ادەبيەتتى ساباقتا پايدالانۋ - وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىنىڭ، تاريحي ۇعىمداردىڭ جۇيەلىلىگىنە اسەر ەتەدى؛ وقۋشىلاردىڭ اقىل - ويىن، تانىمىن، سەزىمىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

الەمدىك ءىرى قۇبىلىس، عۇلاما جازۋشى م. اۋەزوۆ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني بايلىعىن بۇكىل دۇنيە جۇزىنە پاش ەتتى. ءوزىنىڭ سانالى عۇمىرىن قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە، تاريحى مەن ۇلتتىق ونەرىنە ارنادى. ول ادەبيەتتىڭ بار سالاسىندا دا قاجىرلى ەڭبەك ەتتى. جازۋشىنىڭ ارتىنان قالدىرعان مول مۇرالارى پۋبليسيستيكا، دراماتۋرگيا، پروزا، كوركەم اۋدارما تۇرعىسىنان بولسا، عىلىمي مۇراسى فولكلورتانۋ، ادەبيەتتانۋ سياقتى ءىرى سالالاردى قامتيدى.

بۇگىنگى وقۋشى - ەرتەڭگى مامان. سوندىقتان وقۋشى بويىندا جوعارعى يدەيالىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ، ولاردى ومىرگە، ەڭبەككە دايىنداۋعا وقىتۋدىڭ نەگىزگى فورماسى - ساباقتىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا تولىق پايدالانۋ كەرەك. ەندەشە، جاس ۇرپاقتى زامان تالابىنا ساي تاربيەلى ەتىپ دايىنداۋ - اسا ماڭىزدى مىندەت. ۇلى عۇلاما عالىم ءال - فارابي ايتقانداي «تاربيەسىز ءبىلىم ادامزات جيناعان قۇندىلىققا زيانىن تيگىزەدى».

سىنىپتا ساپالى ءبىلىم بەرۋدەگى نەگىزگى مىندەتتەرىن ءار ءمۇعالىم ءوز تاجىريبەسىنە قاراي ءتۇرلى تۆورچەستۆولىق جولمەن وزىنشە شەشەتىندىگى بەلگىلى. قازىرگى وقۋلىقتاردا وقۋشىنىڭ تاپسىرمانى قابىلداۋ قابىلەتىنىڭ دەڭگەيى ەسكەرىلمەگەن. سوندىقتان، مىندەتتى تۇردە تاريحي فاكتىلەرگە نەگىزدەلگەن عىلىمي جانە كوركەم ادەبيەتتى پايدالانۋ تاريحي وقيعانىڭ شىنايى بەينەسىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى..
زەرتتەۋ جۇمىسىندا م. اۋەزوۆتىڭ قالامىنان تۋعان شىعارمالاردى تاريح ساباعىندا قوسىمشا ماتەريال رەتىندە قولدانۋ ادىستەرى مەن ەرەكشەلىكتەرى تالدانادى.

نەگىزگى ءبولىم.
&1. م. اۋەزوۆ شىعارمالارىندا قازاقستان تاريحىنىڭ بەينەلەنۋى.
م. اۋەزوۆ – قازاق حالقىنىڭ عاسىرعا جۋىق ءومىرىنىڭ رۋحاني شەجىرەسىن جازعان، ۇلت كەلبەتىن بار شىندىق ايشىقتارىمەن كورسەتە العان ءىرى تۇلعا. ول XX عاسىرداعى ەڭ ۇزدىك شىعارمالاردىڭ ءبىرىن دۇنيەگە اكەلگەن ناعىز كەمەل شىعارمانىڭ اۆتورى عانا ەمەس، تالعامپاز زەرتتەۋشى. م. اۋەزوۆتىڭ دە ۇلت - ازاتتىق تاقىرىپتارعا بوي ۇرۋى بىرنەشە تانىم تالقىسىنان وتكەن. اۋەزوۆ ۇلت - ازاتتىق يدەيا سارىندارىن كوركەم شىعارمادا سوناۋ اۋىز ادەبيەتىندەگى ەپوس، تاريحي جىرلار، تاريحي وقيعالار، ۇلت - ازاتتىق قوزعالىستار شىندىعىنان جەلى تارتىپ ۋاعىزدايدى. ياعني، ءوز زامانىنىڭ شىندىعىن بەرۋ ءۇشىن ونى وتكەن زاماننىڭ ەلدىك سىرلارى مەن وي - ءورىسى ارەكەتتەرىمەن سايكەستەندىرە وتىرىپ، تاريحي وقيعا جەلىسىن شىعارما وزەگىنە اينالدىرادى.

اۋەزوۆ تۋعان حالقىنىڭ باسىنان وتكەن سان قيلى ءومىر وتكەلدەرىنىڭ اقيقاتىن سەزىنە ءجۇرىپ، قاتەرگە تولى قيلى زاماندا باتىل ارەكەتپەن تاريحي تاقىرىپتاعى «حان كەنە»، «قيلى زامان» شىعارمالارىمەن بىرگە «ادەبيەت تاريحى» زەرتتەۋ ەڭبەگىن جازادى. بۇل «الەمگە تانىلعان «اباي جولى» ەپوپەياسىنا دەيىنگى وتىز جاسار مۇحتار قالامىنان تۋعان الاش ۇراندى ادەبيەتتىڭ ازاتتىق يدەياسىن كوتەرگەن تۋىندىلارى بولاتىن» مۇحتار اۋەزوۆ ءوزىنىڭ «اباي جولى» رومانى ارقىلى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە، قالا بەردى ءوز وتانداستارىنا، كەرەك دەسەڭىز، ءتىپتى، قازاقتاردىڭ وزىنە قازاق دەگەنىڭ كىم ەكەنىن تانىتتى. قازاق حالقىنىڭ ۇلىلىعىن، ونىڭ وتكەن ءومىرىن، تاريحىن، تاريحىنىڭ ءتۇبىرلى كەزەڭدەرىن، كۇندەلىكتى ءومىر تىرشىلىگىن، سالت – ساناسىن، ادەت - عۇرپىن كورسەتە وتىرىپ، سونىمەن قاتار جاس ۇرپاققا ءار ادەت – عۇرىپتىڭ ءمان ماعىناسىن اشىپ ايقىنداپ تەرەڭ ءتۇسىندىرىپ بەردى. «قاراش - قاراش وقيعاسى»، «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اڭگىمەلەرى قازاق قوعامىندا ورىن العان الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى، ەسكى مەن جاڭا اراسىنداعى كۇرەستى باياندايدى.