ميف دەگەنىمىز نە؟
ميف دەگەنىمىز نە؟
بۇل جونىندە "جاڭالىق" اشىپ جاتۋدىڭ كەرەگى شامالى. "ميف" پەن "ميفولوگيا" اتاۋىنىڭ انىقتاماسى كەز كەلگەن ارنايى تاقىرىپتىق سوزدىكتەر مەن كىتاپتاردىڭ كىرىسپەسىندە - اق تاپتىشتەلىپ باياندالادى. بۇل جەردە ءبىز سولاردى قىسقا، جالپىلاما تۇردە قايتالاپ شىعامىز دەسەك تە بولادى.
ميف — ەرتە زامانداعى ادامداردىڭ ءوزى تۋرالى، قورشاعان ورتاسى، جالپى عالام تۋرالى، ولاردىڭ ورنى مەن رەتى، ءوزارا بايلانىسى، پايدا بولۋى مەن جوق بولۋى تۋرالى تۇسىنىگى. ال ەرتەگى ادام ءوزى مەن عالام تۋرالى نە بىلگەن؟ ول تۇسىنىك بويىنشا عالامدا بىلگىلى ءبىر ءتارتىپ بار، جانۋارلار، ادامدار، پەرىلەر، قۇبىجىقتار، قۇدايلار، داۋلەر، الىپتار مەكەن ەتەدى. ولاي بولسا:
ميف عالام مەن ادام تۋرالى، قۇدايلار مەن قۇبىجىقتار تۋرالى، رۋحتار مەن ارۋاقتار، العاشقى ادامدار مەن ادام سيپاتتى باتىر پەندەلەر تۋرالى تۇسىنىك. ەرتەگى ادام ءميفتى ويدان شىعارىلعان ەرتەگى دەپ ەمەس، كەرىسىنشە، بۇتكىل دۇنيەنىڭ جالعىز اقيقاتى دەپ بىلگەن، ولاي بولسا:
ميف — ەرتەگى ادامداردىڭ ادامتانۋ، دۇنيەتانۋ كوزقاراسى، اقيقات تانىمى. ەجەلگى ادام كەز كەلگەن ارەكەتىنىڭ سەبەبىن وزارت ارقىلى تۇسىندىرگەن، ياعني ايتىلاتىن ەرتەگى مەن جىردىڭ دا، سالىناتىن سۋرەتتىڭ دە، ايتىلاتىن ءان مەن ولەڭنىڭ دە، تاريحتىڭ دا، بيلەنەتىن ءبيدىڭ دە ارعى جاعىندا وزارتتىق تۇسىنىكتەر جاتىر. ولاي بولسا:
ميف — بۇگىنگى عىلىمنىڭ، ونەردىڭ، مادەنيەتتىڭ باستاپقى، ءبىر - بىرىنەن اجىراتىلماعان ساتىسى. مۇنداي اجىراسپاعان كۇيدى عىلىمدا ادەتتە سينكرەتتىلىك دەيدى. مىسالى، ەرتەگى مەن جىردىڭ باسىندا ميف جاتىر، ياعني بۇگىنگى ەرتەگى مەن جىردى بايىپتاپ قاراپ، بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتارعا سۇيەنە سارالاي وتىرىپ، ەجەلگى وزارتتىق تۇسىنىكتەردى سۇرىپتاپ، ءبولىپ شىعارۋعا بولادى.
ميف تۋرالى قىسقا دا، كوركەم سوزبەن اسپەتتەپ ايتار بولساق دج. ف. بيرلايننىڭ2 انىقتاماسىن كەلتىرۋگە بولادى:
ميف - ادام بالاسى ءۇشىن بارلىق ۋاقىتتا دا بەينە ءبىر وزگەرمەيتىن، تۇراقتى نارسە. ميفتە بار جالپى مودەلدەر، سيۋجەتتەر، ءتىپتى ۇساق دەتالدار بارلىق جەردە، زاتتا كەزدەسەدى. بۇل بىلايشا تۇسىندىرىلەدى:
ميف - ۇرپاقتان - ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىزدىڭ ەستەلىك مۇرالارىنىڭ جيىنتىعى. ميف ءتىپتى ءبىزدىڭ تۇيسىگىمىزدىڭ (پودسوزنانيە) قۇرىلىمىنا كىرەدى. ول ءتىپتى، ءسىرا، ءبىزدىڭ قانىمىزدا، گەنىمىزدە تاڭبالانعان (زاكوديروۆان) بولۋى كەرەك.
ميف — جازبا تاريحتىڭ باستالۋىنا دەيىنگى وتكەن وقيعالار تۋرالى اڭگىمە. سونداي - اق ول - بولاشاقتا بولار وقيعالاردىڭ ماڭىزىن باياندايتىن اڭگىمە. وزارت — وتكەن مەن بۇگىندى. بۇگىن مەن ەرتەڭدى ءبىرتۇتاس ەتىپ ماتايتىن ءجىپ.
ميف — ءبىزدىڭ بەس سەزىمىمىزدىڭ ارعى جاعىندا جاتقان اقيقاتتاردى سۋرەتتەيتىن وزىنشە ءبىر عاجايىپ ءتىل. ول تۇيسىكتەگى بەينەلەر مەن سانالى ويدىڭ ءتىلىنىڭ ارالىعىندا جاتقان قۇردىم كەڭىستىكتى تولتىرادى.
ميف — ادامدى ءبىرتۇتاس قاۋىمداستىققا توپتاستىراتىن "جەلىم". ول قاۋىمنىڭ، رۋ - تايپانىڭ، ۇلتتىڭ ءوزىن انىقتاۋىنىڭ، ءوز تانىمىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.
ميف — ادامگەرشىلىك. يماندىلىق زاڭدارىنىڭ بارلىق جيىنتىعىندا بار وتە قاجەتتى نارسە. ادام بالاسىنىڭ ادامگەرشىلىك ءجون - جوسىعى ءارقاشان دا ءدىن مەن وزارتتان ءوسىپ شىعادى.
ميف — ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە بەلگىلى ءبىر ءمان - ماعىنا بەرەتىن سەنىم - نانىمدار جيىنتىعى. ميف ادامدار مەن قوعامنىڭ وزدەرىنىڭ اينالاسىنا جاقسى جانە سايلى تۇردە ۇيرەنىسىپ كەتۋىنە جاعداي جاسايدى.
ميفولوگيالىق سوزدىك جاساۋ تاجىريبەسى
ءبىزدىڭ وسى كىتاپقا ەنگىزگەن بارلىق تاقىرىپتىق ماقالالارىمىزدىڭ قاي - قايسىسى بولماسىن ءوز الدىنا جەكە، تولىق دالەلدەمەلەر مەن مىسالداردى كەلتىرىپ، تاپتىشتەپ، بايىپتاپ ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتەدى. سولاي ىستەدىك تە، تەك سولاردىڭ بارلىعىن ءبىر كىتاپقا سىيعىزۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، قىسقارتىپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدىق. ەگەر اڭگىمە انىقتالماي قالعانداي نە ورتا تۇسىنان باستالىپ كەتكەندەي سەزىم تۋعىزسا، ءدال سولاي بولعان دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز.
جەكە ماقالادا قوزعالعان ميفتىك ماسەلەلەر، ميفتىك كەيىپكەرلەر مەن ۇعىمدار تاريحي ۋاقىت دەڭگەيىندە ءبىر - بىرىمەن ۇشتاستىرىلىپ، ءبىرتۇتاس ميفولوگيا رەتىندە ءتۇسىندىرىلۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل جونىندە ارعىقازاق ميفولوگياسىنىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدارىنىڭ دولبارى، باستاپقى ءجون - جوسىعى ءبىزدىڭ قولىمىزدا بار، ءبىراق الدىمەن جەكە ماسەلەلەرمەن تانىستىرىپ الۋدى قاجەت ەتەتىندىكتەن، ونى دا كىتاپقا كىرگىزبەدىك.
سەنىمدىك اڭىزدارىندا، سونداي - اق تىلىندەگى ايقىن ميفتىك سيپاتى بار نەمەسە ىقتيمال ميفتىك تابيعاتى بار سوزدەر، ەسىمدەر، ۇعىمدارمەن تۇگەلدەي بولماسا دا قىسقاشا تۇردە تانىسىپ شىققانى ابزال. بۇل اتالمىش — "ميفولوگيالىق كىرىسپەدە" بولماق. ءبىز تەك الپىسقا جۋىق جەكە ۇعىم مەن ەسىمدى عانا جەكە سوزدىكتىك ماقالا رەتىندە بەرىپ وتىرمىز. ولار وزدەرىنىڭ الا - قۇلا تابيعاتىمەن كوزگە تۇسەدى. بۇل "ميفولوگيا دەگەن وسىندايلاردى قامتيدى ەكەن - اۋ" دەگەن ويدى تۋعىزۋ ءۇشىن جيناقتالىپ وتىر. وسى ءتىزىم ءالى دە تولىقتىرىلادى، تۇزەتىلەدى.
ميف دەگەنىمىز نە؟ جۇكتەۋ
بۇل جونىندە "جاڭالىق" اشىپ جاتۋدىڭ كەرەگى شامالى. "ميف" پەن "ميفولوگيا" اتاۋىنىڭ انىقتاماسى كەز كەلگەن ارنايى تاقىرىپتىق سوزدىكتەر مەن كىتاپتاردىڭ كىرىسپەسىندە - اق تاپتىشتەلىپ باياندالادى. بۇل جەردە ءبىز سولاردى قىسقا، جالپىلاما تۇردە قايتالاپ شىعامىز دەسەك تە بولادى.
ميف — ەرتە زامانداعى ادامداردىڭ ءوزى تۋرالى، قورشاعان ورتاسى، جالپى عالام تۋرالى، ولاردىڭ ورنى مەن رەتى، ءوزارا بايلانىسى، پايدا بولۋى مەن جوق بولۋى تۋرالى تۇسىنىگى. ال ەرتەگى ادام ءوزى مەن عالام تۋرالى نە بىلگەن؟ ول تۇسىنىك بويىنشا عالامدا بىلگىلى ءبىر ءتارتىپ بار، جانۋارلار، ادامدار، پەرىلەر، قۇبىجىقتار، قۇدايلار، داۋلەر، الىپتار مەكەن ەتەدى. ولاي بولسا:
ميف عالام مەن ادام تۋرالى، قۇدايلار مەن قۇبىجىقتار تۋرالى، رۋحتار مەن ارۋاقتار، العاشقى ادامدار مەن ادام سيپاتتى باتىر پەندەلەر تۋرالى تۇسىنىك. ەرتەگى ادام ءميفتى ويدان شىعارىلعان ەرتەگى دەپ ەمەس، كەرىسىنشە، بۇتكىل دۇنيەنىڭ جالعىز اقيقاتى دەپ بىلگەن، ولاي بولسا:
ميف — ەرتەگى ادامداردىڭ ادامتانۋ، دۇنيەتانۋ كوزقاراسى، اقيقات تانىمى. ەجەلگى ادام كەز كەلگەن ارەكەتىنىڭ سەبەبىن وزارت ارقىلى تۇسىندىرگەن، ياعني ايتىلاتىن ەرتەگى مەن جىردىڭ دا، سالىناتىن سۋرەتتىڭ دە، ايتىلاتىن ءان مەن ولەڭنىڭ دە، تاريحتىڭ دا، بيلەنەتىن ءبيدىڭ دە ارعى جاعىندا وزارتتىق تۇسىنىكتەر جاتىر. ولاي بولسا:
ميف — بۇگىنگى عىلىمنىڭ، ونەردىڭ، مادەنيەتتىڭ باستاپقى، ءبىر - بىرىنەن اجىراتىلماعان ساتىسى. مۇنداي اجىراسپاعان كۇيدى عىلىمدا ادەتتە سينكرەتتىلىك دەيدى. مىسالى، ەرتەگى مەن جىردىڭ باسىندا ميف جاتىر، ياعني بۇگىنگى ەرتەگى مەن جىردى بايىپتاپ قاراپ، بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتارعا سۇيەنە سارالاي وتىرىپ، ەجەلگى وزارتتىق تۇسىنىكتەردى سۇرىپتاپ، ءبولىپ شىعارۋعا بولادى.
ميف تۋرالى قىسقا دا، كوركەم سوزبەن اسپەتتەپ ايتار بولساق دج. ف. بيرلايننىڭ2 انىقتاماسىن كەلتىرۋگە بولادى:
ميف - ادام بالاسى ءۇشىن بارلىق ۋاقىتتا دا بەينە ءبىر وزگەرمەيتىن، تۇراقتى نارسە. ميفتە بار جالپى مودەلدەر، سيۋجەتتەر، ءتىپتى ۇساق دەتالدار بارلىق جەردە، زاتتا كەزدەسەدى. بۇل بىلايشا تۇسىندىرىلەدى:
ميف - ۇرپاقتان - ۇرپاققا بەرىلىپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىزدىڭ ەستەلىك مۇرالارىنىڭ جيىنتىعى. ميف ءتىپتى ءبىزدىڭ تۇيسىگىمىزدىڭ (پودسوزنانيە) قۇرىلىمىنا كىرەدى. ول ءتىپتى، ءسىرا، ءبىزدىڭ قانىمىزدا، گەنىمىزدە تاڭبالانعان (زاكوديروۆان) بولۋى كەرەك.
ميف — جازبا تاريحتىڭ باستالۋىنا دەيىنگى وتكەن وقيعالار تۋرالى اڭگىمە. سونداي - اق ول - بولاشاقتا بولار وقيعالاردىڭ ماڭىزىن باياندايتىن اڭگىمە. وزارت — وتكەن مەن بۇگىندى. بۇگىن مەن ەرتەڭدى ءبىرتۇتاس ەتىپ ماتايتىن ءجىپ.
ميف — ءبىزدىڭ بەس سەزىمىمىزدىڭ ارعى جاعىندا جاتقان اقيقاتتاردى سۋرەتتەيتىن وزىنشە ءبىر عاجايىپ ءتىل. ول تۇيسىكتەگى بەينەلەر مەن سانالى ويدىڭ ءتىلىنىڭ ارالىعىندا جاتقان قۇردىم كەڭىستىكتى تولتىرادى.
ميف — ادامدى ءبىرتۇتاس قاۋىمداستىققا توپتاستىراتىن "جەلىم". ول قاۋىمنىڭ، رۋ - تايپانىڭ، ۇلتتىڭ ءوزىن انىقتاۋىنىڭ، ءوز تانىمىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.
ميف — ادامگەرشىلىك. يماندىلىق زاڭدارىنىڭ بارلىق جيىنتىعىندا بار وتە قاجەتتى نارسە. ادام بالاسىنىڭ ادامگەرشىلىك ءجون - جوسىعى ءارقاشان دا ءدىن مەن وزارتتان ءوسىپ شىعادى.
ميف — ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە بەلگىلى ءبىر ءمان - ماعىنا بەرەتىن سەنىم - نانىمدار جيىنتىعى. ميف ادامدار مەن قوعامنىڭ وزدەرىنىڭ اينالاسىنا جاقسى جانە سايلى تۇردە ۇيرەنىسىپ كەتۋىنە جاعداي جاسايدى.
ميفولوگيالىق سوزدىك جاساۋ تاجىريبەسى
ءبىزدىڭ وسى كىتاپقا ەنگىزگەن بارلىق تاقىرىپتىق ماقالالارىمىزدىڭ قاي - قايسىسى بولماسىن ءوز الدىنا جەكە، تولىق دالەلدەمەلەر مەن مىسالداردى كەلتىرىپ، تاپتىشتەپ، بايىپتاپ ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتەدى. سولاي ىستەدىك تە، تەك سولاردىڭ بارلىعىن ءبىر كىتاپقا سىيعىزۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، قىسقارتىپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدىق. ەگەر اڭگىمە انىقتالماي قالعانداي نە ورتا تۇسىنان باستالىپ كەتكەندەي سەزىم تۋعىزسا، ءدال سولاي بولعان دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز.
جەكە ماقالادا قوزعالعان ميفتىك ماسەلەلەر، ميفتىك كەيىپكەرلەر مەن ۇعىمدار تاريحي ۋاقىت دەڭگەيىندە ءبىر - بىرىمەن ۇشتاستىرىلىپ، ءبىرتۇتاس ميفولوگيا رەتىندە ءتۇسىندىرىلۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل جونىندە ارعىقازاق ميفولوگياسىنىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدارىنىڭ دولبارى، باستاپقى ءجون - جوسىعى ءبىزدىڭ قولىمىزدا بار، ءبىراق الدىمەن جەكە ماسەلەلەرمەن تانىستىرىپ الۋدى قاجەت ەتەتىندىكتەن، ونى دا كىتاپقا كىرگىزبەدىك.
سەنىمدىك اڭىزدارىندا، سونداي - اق تىلىندەگى ايقىن ميفتىك سيپاتى بار نەمەسە ىقتيمال ميفتىك تابيعاتى بار سوزدەر، ەسىمدەر، ۇعىمدارمەن تۇگەلدەي بولماسا دا قىسقاشا تۇردە تانىسىپ شىققانى ابزال. بۇل اتالمىش — "ميفولوگيالىق كىرىسپەدە" بولماق. ءبىز تەك الپىسقا جۋىق جەكە ۇعىم مەن ەسىمدى عانا جەكە سوزدىكتىك ماقالا رەتىندە بەرىپ وتىرمىز. ولار وزدەرىنىڭ الا - قۇلا تابيعاتىمەن كوزگە تۇسەدى. بۇل "ميفولوگيا دەگەن وسىندايلاردى قامتيدى ەكەن - اۋ" دەگەن ويدى تۋعىزۋ ءۇشىن جيناقتالىپ وتىر. وسى ءتىزىم ءالى دە تولىقتىرىلادى، تۇزەتىلەدى.
ميف دەگەنىمىز نە؟ جۇكتەۋ
You Might Also Like
