InfoHub Logo

ارعى بەتكە ءوتىپ كەتكەن ناۋشا بوكەيلىكتەگى اعايىندارىن ارالاپ ءجۇرىپ، اۋباكىر اقبايۇلىنىكىنە كەلەدى. بۇل كەزدە اۋباكىر جاي ستارشينا دا، ناۋشا سەكسەنگە كەلىپ قالعان شال شاعى ەكەن. بۇلار كيىز ءۇي كولەڭكەسىندە وتىرسا، ۇستەرىنەن ايگىلى دوساي تەنتەك ىدىرىس ۇلى كەپ، ات ۇستىنەن قارت باتىردى كوتەرىپ العان كۇيى: «بۇل باي ۇلىنىڭ ناۋشا باتىرى ما-اي؟»، — دەپ ءۇيىرىپ-ۇيىرىپ جەرگە قويىپتى دا جۇرە بەرىپتى. قىزۋلى جاس جىگىتتىڭ ارتىنان قاراپ تۇرعان اۋباكىر:

— باتىر اعا، مىنا جىگىتتى تانىمادىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى.

— تانىدىم، ءبىراق تارقاقتاۋ ەكەن. شاماسى اتاعىنا ساي شاتاعى مول بىرەۋ دە، جاسى كەلگەن كەيۋانانى كەلەكە ەتتى عوي، — دەيدى.

اۋباكىر جەرگە كىرەردەي بوپ ۇيالىپ، قايتا-قايتا كەشىرىم سۇرايدى. ارتىنان اۋىلدىڭ بار يگى-جاقسىلارىن جيناپ ناۋشا باتىرعا قوناقاسى بەرەدى. ءبارى دە باتىر اڭگىمەسىن تىڭداعىسى كەپ، ءۇي يەسىن قولقالايدى. ءبىراق قوناعىنىڭ قاي جاعىنان شىعىپ كەتەم دەگەن اۋباكىر ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىرادى دا اقىرى:

— ناۋشا اعا! تۋمىسىمىز ءبىر بولسا دا، تاعدىرىمىز ءتۇرلى ەدى. ءسىزدىڭ باتىر اتاعىڭىز جايىقتىڭ ەكى بەتىندەگى قانداستارىڭىزعا تۇگەل ءمالىم. سوعان ساي وزىڭىزگە دەگەن قۇرمەت تە جوعارى. مىنا جينالعان قاۋىم سىزدەن كورگەندىك ءسوز، ابىزدىق اقىل تىڭداعىسى كەلەدى. ايىپ بولماسا، قالاي باتىر اتاندىڭىز؟ سونى ايتساڭىز ەتتى، — دەيدى.

القالاعان الەۋمەت الدىندا تاپ وسىنداي ءبىر سۇراقتىڭ قويىلارىن ايتپاي سەزەتىن ناۋشا كوپ كىدىرمەستەن:

— ونىڭ نەسىن سۇرايسىڭدار، ءبىزدىڭ زامانىمىز ءوتتى. ال ءبىر كەزدە مەنىڭ اتىم شىقتى دەپ كەۋدە سوعۋ تىڭداپ وتىرعان سەندەرگە دە سيىمسىز، ايتام دەگەن ماعان دا ءسانسىز. سىرىم اتام وسى باتىرلىق تۋرالى «قازاق ءبىر-بىرىن ولتىرەدى دە، مەن باتىرمىن دەپ ماقتانادى. مەن بولسام سونداي داراقىلىقتان، داراقىدان قورقام. شاماڭ كەلسە، وزگەنىڭ باتىرىن ءولتىرىپ ماقتان. قازاق قانداي ۇرىستا دا جانىن اياماعان ادامدى باتىر دەيدى. سوعان ساي بىرەۋلەر باتىر دەسە، مەنىڭ دە سوعان تاتىر ءىسىم بولعانى عوي» — دەيدى ەكەن.

اي، اۋەشجان-اي، جاستىق جالىنىڭ لاپىلداپ جانعان وتتاي، لىقسىعان سەلدەي لاقىلداپ، الىپ، جۇلىپ تۇراسىڭ-اۋ! ول دۇرىس. ويتكەنى سەن سويتپەيمىن دەسەڭ دە، ۋاقىتىڭ مەن كەزەڭىڭ قويمايدى. تاستى بۇزاسىڭ، تاۋدى جاراسىڭ. مەن دە سەنىڭ وسى شاعىڭدا الاۋلاپ جانعانمىن، اتىلىپ، تاسىعانمىن. سونىڭ ءبىر ءجايىن ايتىپ بەرەيىن.

ءبىر جىلدارى ەل ورتاسىنداعى كولدە ايداھار پايدا بولىپ، تۇرعىندار تىم-تىراقاي اۋا كوشتى. ءبىرازى ماعان كەپ «باۋىرىم، باتىرسىڭ عوي، كومەك بەر. قاراپ وتىرىپ قارا جىلانعا جەم بولامىز با؟» دەگەنى.

مەنىڭ دە بۇرىن-سوڭدى جىلان ءولتىرىپ اتىم شىقپاعان كەز. ونىڭ ۇستىنە قولقالاپ تۇرعان سوڭ اۋىلداستاردىڭ ابىرويى ءۇشىن ىشتەي قورقا تۇرسام دا، سىرتىمنان قوقيلانىپ: «كانە، سول پالەلەرىڭ قايدا جاتىر؟ كورسەتىڭدەرشى؟» دەۋىم مۇڭ ەكەن، قاسىما ەرجۇرەكتىلەۋ بىرەۋىن قوسىپ بەردى دە «انە، انا جاق، جولدارىڭ بولسىن!» دەپ ءجون سىلتەپ قالا بەردى.

ءبىراق قاسىما ەرتكەن جۇرەكتىسى تىم الىسقا ۇزاماي، الگى ايتقان كول جاعاسىنا جەتتى دە: «وسى كولدىڭ ورتاسىنا تامان جاقىنداعاندا ءوزى كورىنەدى. اتىڭىزدى ماعان تاستاپ، جۇرە بەرىڭىز» دەگەنى. مەن نە دەيىن، ايتقانىن ىستەپ، قولىمداعى تاراق بالتامدى جارقىلداتقان كۇيى ىلگەرى جۇرە بەردىم.

كوپ كەشىكپەي الدىمنان كۇنگە شاعىلىسىپ، جارقىلداعان جىلان جونى كورىندى. ازدان سوڭ الگىمىز باسىن كوتەرىپ، شەگىر كوزىن قادادى. مەن وعان قارادىم. جانارى سۋىق. ءجۇزى قورقىنىشتى ەكەن. ءبىراق العان بەتتەن قايتپاي، قارۋىمدى وڭتايلادىم. جاقىنداعان ساتتە ايداھاردىڭ ادام قورقار ىسىلى سايابىرسىپ، ماناعى وتتاي جانعان شەگىر كوزى سولعىن تارتتى، ءتىپتى جىلان بويىندا ءاز-ماز قوزعالىستا بار سياقتى بوپ كورىنەدى. وسى ساتتە اياعىمدى تەز-تەز اپ، بىر-ەكى اتتاعان كۇيى ايداھار باسى وسى تۇس دەپ تاراقتى بالتامدى سىلتەپ كەپ قالعانىم.

باس ءۇزىلىپ ءتۇستى. ءبىراق، اسا ءبىر شاپشاڭدىقپەن اۋناپ تۇسكەن ول قۇيرىعىن ەرەكشە ورنەكتەتىپ ايدىن ءتوسىن قاق ايىرا ۇردى. ادەتتە ايتقىشتار جىلان كۇشى قۇيرىعىندا دەۋشى ەدى. ابىروي بولعاندا ونىسى ماعان دارىمادى. بۇدان ارى تۇرىستىڭ ەش ءمانى جوق. تالايدان بەرگى تۇرعىنداردى تىنىشتىقتان ايىرعان ايداھاردىڭ اجالى جەتتى. مەنىڭ دە مەجەم سول. ونىڭ ۇستىنە الدىمدا قىزىل قان بوپ جايراپ جاتقان جىلاننىڭ قاسىندا تۇرۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى. تەزىرەك تەرىس اينالىپ، جاعادا قالعان جولداسىما قاراي ءجۇردىم. ول قوس ات شىلبىرىن ۇستاعان كۇيى بولعان ىسكە سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي، ءوڭ مەن تۇستەي سولتيىپ تۇر.

— اۋىلىڭدى ايلار بويى الەككە ساپ، ءبىر قاۋعا سۋعا زار قىلعان اجداھاڭ ءولدى، بارىپ كورەسىڭ بە؟ — دەيمىن. ازار دا-بەزەر بولعان ول:

— كورمەگەنىم جىلان بولسىن، اتاماڭىز، — دەپ قارعانادى.

— ەندەشە، ەلىڭە سالەم ايت! — دەپ اتىما تاقىم ارتام. ول بولسا: «ەڭ اقىرى اۋىلعا ءجۇرىپ، اقساقالداردىڭ العىسىن الساڭىزشى؟» — دەيدى. مەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەم.

كەيىن راس-وتىرىگىن قايدام، الگى اۋىلدىڭ ادامدارى «سول ايداھاردىڭ ءتىلىنىڭ استىندا التىن بار ەكەن، ونى سول ماڭداعى كازاك-ورىستار قاعىپ الىپتى» دەپ ايتىپ ءجۇردى. ال ماعان ءاۋ باستان التىن ەمەس، العىس كەرەك ەدى.

سولاي، باۋىرىم، بۇل بىرەۋلەرگە وتىرىك، ال ماعان شىن. مۇمكىن تۋعان حالقىم مەنىڭ وسى سياقتى وقىس ىستەرىمدى ەستىپ، باتىر دەيتىن شىعار. ءبىراق قامال بۇزىپ، قالماق قىرماعانىم انىق، سونى بىلسەڭدەر بولدى، — دەپ اڭگىمەسىن اياقتاپتى.

سايىپ كەلگەندە ناۋشا شاعىن بولسا دا جاۋىرىندارى ءتورتباق، تىكە قاراعاندا كوزى وتكىر، از سويلەپ، كوپ تىڭدايتىن، قىزبالاق پەن ماقتانشاقتىققا جوق، قارۋ دەگەندە قولىنا جارتى قۇلاش شولاق نايزاسى مەن تاراق نايزاسىن الىپ، باسىنا قىل ارقانىن وراعان كۇيى كوك بەدەۋىن سيپاي قامشىلاپ جۇرەدى ەكەن. سول ناۋشا تۋعان اۋىلىنا ورالىپ كەلە جاتىپ، جولاي جەرلەپ جاتقان ولىكتىڭ ۇستىنەن شىعادى. قاراپ تۇرماي قابىرشىلەردەن: «مىنا ادام نەدەن ءولدى، كىم ەدى؟» — دەپ سۇرايدى. سوندا ولار: «بۇل بالەنشەكەڭنىڭ زايىبى، قازاسى شەشەكتەن»، — دەپ جاۋاپ بەرەدى. باتىر سەلك ەتە تۇسەدى دە، اتتىڭ باسىن تەز بۇرىپ، ءجۇرىپ كەتەدى. جولاي شوشىنعان كوڭىلىن ءسال باسىپ، وز-وزىنەن: «اپىراۋ تۇتەگەن جاۋدان تۇگى قيسايماي تۋرا شاپقان بۇل جۇرەك شيقان قۇرلى قاۋقارى جوق قۋ شەشەكتەن نەگە قورىقتى، اسىلى اجا- لىم وسىدان بولماسا نەتتى؟» — دەپ ويلانعان ەكەن. ايتقانىن- داي-اق اۋىلىنا كەپ از اۋىرىپ، قايتىس بوپتى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ناۋشا باتىر تۋرالى

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---