نەگىزگى قورلاردىڭ ءمانى مەن قۇرىلىمى
«كاسىپورىن ەكونوميكاسى» ءپانى بويىنشا
ساباق جوسپارى
I. ساباقتىڭ تاقىرىبى: «نەگىزگى قورلار ءمانى مەن قۇرىلىمى»
II. ساباقتىڭ ءتيپى: تەوريا
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى بايانداۋ
III. ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ نەگىزگى قورلار تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتا وتىرىپ، نەگىزگى قورلاردىڭ تۇرلەرىنە، نەگىزگى قورلاردى باعالاۋدىڭ ادىستەرىنە توقتالىپ، بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: ءوزارا قۇرمەت سەزىمىن تۋدىرۋ. باسقانىڭ پىكىرىن سىيلاۋعا، ءسوزىن بولمەۋگە تاربيەلەۋ، بولاشاق ماماندىعىن قۇرمەتتەۋگە، پاتريوتتىق سەزىمگە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
IV. وقىتۋ ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، جەكە توپتىق، ۇجىمدىق جۇمىس.
V. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، پلاكاتتار.
VI. ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ، ولاردىڭ دايىندىعىن جانە ءدارىسحانانىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
1) وقۋشىلارعا جەكە تاپسىرمالار تاراتىلادى. قولدارىنداعى سۋرەتتەرگە قاراپ وقۋشىلار كاسىپورىن ءتۇرىن جانە قىزمەتىن انىقتاۋ كەرەك.
2) مەكتەپ
3) تىگىن فابريكاسى
4) اۋرۋحانا
5) بانك
6) مۇناي كومپانياسى
7) جيھاز سالونى
8) كوللەدج
9) اكىمشىلىك
2) وقۋشىلاردى ەكى توپقا ءبولۋ. وندىرىستىك جانە وندىرىستىك ەمەس.
2. جاڭا تاقىرىپتى بايانداۋ – تاقتاعا جاڭا تاقىرىپتى جازۋ.
قارالاتىن سۇراقتار:
1. نەگىزگى قورلاردىڭ ءمانى، ماڭىزى.
2. نەگىزگى قورلاردى باعالاۋ.
3. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى قولدان ۋدىڭ كورسەتكىشتەرى.
لەكسيا ماتەريالدارى وقۋشىلارعا تاراتىلادى. «ءتۇرتىپ الۋ» ءادىسى بويىنشا بالالار وقىپ تۇسىنگەن جەرىنە «+»، تۇسىنبەگەن جەرىنە «-» بەلگىسىن قويىپ شىعادى.
1. نەگىزگى قورلار دەگەنىمىز ۇزاق كەزەڭ بويىنا قىزمەت ەتەتىن ماتەريالدىق - زاتتاي قۇندىلىقتاردىڭ جيىنتىعى؛ ولار وندىرىسكە قىزمەت كورسەتە وتىرىپ، ءوزىنىڭ تابيعي - زاتتاي نىسانىن ساقتايدى، ءوز قۇنىنىڭ ءبىر بولىگىن جاڭادان جاسالعان ءونىم مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتەرگە كوشىرەدى.
نەگىزگى قورلاردىڭ ەكى ءتۇرى بولادى: وندىرىستىك نەگىزگى قورلار جانە وندىرىستىك ەمەس نەگىزگى قورلار.
ماتەريالدىق ءوندىرىس سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن نەگىزگى قورلار – وندىرىستىك نەگىزگى قورلار دەپ، ال وندىرىستىك ەمەس سالادا جۇمىس ىستەيتىن نەگىزگى قورلار – وندىرىستىك ەمەس نەگىزگى قورلار دەپ اتالادى.
نەگىزگى قورلاردىڭ توپتاماسى:
1. عيماراتتار.
2. قۇرىلىستار.
3. جىبەرۋ قۇرالدارى.
4. ماشينا مەن قۇرالدار.
5. تاسىمالداۋ قۇرالدار.
6. قۇرال سايمان.
7. وندىرىستىك تۇگەندەمە.
8. شارۋاشىلىق تۇگەندەمە.
2. نەگىزگى قورلاردى باعالاۋ.
نەگىزگى قورلاردى باعالاۋدىڭ وندىرىستىك پروسەسىندە ۇزاق جىلدار بويى قاتىسىپ، توزۋىنا بايلانىستى جانە وسى ۋاقىت ارالىعىندا قايتا ءوندىرۋدىڭ جاعدايىنا بايلانىستى بىرنەشە ءتۇرى بولادى. ولار:
1) نەگىزگى قورلاردىڭ باستاپقى قۇنى – قورلاردى دايىنداۋعا، جيناۋعا، اكەلۋگە كەتكەن شىعىنداردىڭ جيىنتىعى.
2) قايتا ءوندىرۋ قۇنى (قالپىنا كەلتىرۋ) – نەگىزگى قورلاردى قايتا وندىرۋگە كەتكەن شىعىنداردىڭ جيىنتىعى.
3) قالدىق قۇن – نەگىزگى قورلاردىڭ توزۋدى الىپ تاستاعاندا باستاپقى نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ قۇنى.
نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ قۇرىلىمىنا مىناداي فاكتورلار اسەر ەتەدى: شىعارىلاتىن ءونىم ءتۇرى، ونىڭ جالپى كولەمى، اۆتوماتتاندىرۋ جانە مەحانيكالاندىرۋ دەڭگەيى، مامانداندىرۋ جانە بىرلەستىرۋ دەڭگەيى، كاسىپورىن ورنالاسۋىنىڭ كليماتتىق جانە گەوگرافيالىق جاعدايلارى.
3. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى قولدانۋدىڭ كورسەتكىشتەرى:
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى ەكستەنسيۆتى قولدانۋ كورسەتكىشتەرى،
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى جەدەل تۇردە قولدانۋ كورسەتكىشتەرى،
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى ينتەگرالدى قولدانۋ كورسەتكىشتەرى
1) قۇرالدارى ەكستەنسيۆتى قولدانۋ كوەففيسيەنتى، قۇرالداردىڭ سمەنالىق جۇمىس جاساۋ كوەففيسيەنتى، قۇرالداردى تولىق پايدالانۋ كوەففيسيەنتى جاتادى، ياعني بۇل كورسەتكىشتەر قۇرالداردىڭ ۋاقىت مولشەرىندە قولدانىلۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى.
2) وندىرىستىك قورلاردى جەدەل تۇرلە قولدانۋ كورسەتكىشى نەگىزگى قورلاردىڭ ناقتى ونىمدىلىگىن، ونىڭ ءنورماتيۆتى ونىمدىلىگىنە ءبولۋ ارقىلى انىقتالادى.
كينت=ۆف/ۆن
3) قۇرالداردى ينتەگرالدىق قولدانۋ كوەففيسيەنتى قۇرالداردى ەكستەنسيۆتى جانە ينتەنسيۆتى قولدانۋ كوەففيسيەنتىنە كوبەيتۋ ارقىلى انىقتالادى، جانە ول قۇرالداردىڭ ۋاقىت بويىنشا جانە ونىمدىلىگى بويىنشا قولدانىلۋىن سيپاتتايدى.
وندىرىستىك نەگىزگى قورلاردىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەتىن جالپى كورسەتكىش بولىپ – قور قايتارىلىمى ەسەپتەلەدى.
قور قايتارىلىمى – بۇل ءونىم ءوندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلعان نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ تەڭگەگە شاعىپ پايدالانىلعان نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ تەڭگەگە شاعىپ ەسەپتەلىنگەندەگى وندىرىلگەن ءونىم كولەمىن سيپاتتايتىن ەكونوميكالىق كورسەتكىش، سونداي - اق ول ءوندىرىس تيىمدىلىگىنىڭ اسا ماڭىزدى كورسەتكىشى بولىپ سانالادى.
فو=ت/ف
قور قايتارىمىنا كەرى كورسەتكىش – قور سيىمدىلىعى.
قور سيىمدىلىعى – بۇل نەگىزگى وندىرىستىك قورلار قۇنىنىڭ وڭدەلگەن جانە ساتىلعان ءونىم قۇنىنا قاتىناسىن سيپاتتايتىن ەكونوميكالىق كورسەتكىش.
VII. جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ.
سۇراق - جاۋاپ
نەگىزگى قورلاردىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزى.
1. نەگىزگى قورلاردىڭ تۇرلەرى.
2. نەگىزگى قورلاردىڭ باستاپقى قۇنى.
3. قايتا ءوندىرۋ قۇنى.
4. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ قۇرىلىمىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
توپپەن جۇمىس
تاقتاداعى سۋرەتكە قاراپ، كاسىپورىننىڭ نەگىزگى قىزمەتى جايلى جانە كاسىپورىننىڭ نەگىزگى قورلارىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.
VIII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
IX. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: قور سيىمدىلىعى.
ساباق جوسپارى
I. ساباقتىڭ تاقىرىبى: «نەگىزگى قورلار ءمانى مەن قۇرىلىمى»
II. ساباقتىڭ ءتيپى: تەوريا
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى بايانداۋ
III. ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ نەگىزگى قورلار تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتا وتىرىپ، نەگىزگى قورلاردىڭ تۇرلەرىنە، نەگىزگى قورلاردى باعالاۋدىڭ ادىستەرىنە توقتالىپ، بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: ءوزارا قۇرمەت سەزىمىن تۋدىرۋ. باسقانىڭ پىكىرىن سىيلاۋعا، ءسوزىن بولمەۋگە تاربيەلەۋ، بولاشاق ماماندىعىن قۇرمەتتەۋگە، پاتريوتتىق سەزىمگە باۋلۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
IV. وقىتۋ ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋ، جەكە توپتىق، ۇجىمدىق جۇمىس.
V. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، پلاكاتتار.
VI. ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ، ولاردىڭ دايىندىعىن جانە ءدارىسحانانىڭ تازالىعىن قاداعالاۋ.
1) وقۋشىلارعا جەكە تاپسىرمالار تاراتىلادى. قولدارىنداعى سۋرەتتەرگە قاراپ وقۋشىلار كاسىپورىن ءتۇرىن جانە قىزمەتىن انىقتاۋ كەرەك.
2) مەكتەپ
3) تىگىن فابريكاسى
4) اۋرۋحانا
5) بانك
6) مۇناي كومپانياسى
7) جيھاز سالونى
8) كوللەدج
9) اكىمشىلىك
2) وقۋشىلاردى ەكى توپقا ءبولۋ. وندىرىستىك جانە وندىرىستىك ەمەس.
2. جاڭا تاقىرىپتى بايانداۋ – تاقتاعا جاڭا تاقىرىپتى جازۋ.
قارالاتىن سۇراقتار:
1. نەگىزگى قورلاردىڭ ءمانى، ماڭىزى.
2. نەگىزگى قورلاردى باعالاۋ.
3. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى قولدان ۋدىڭ كورسەتكىشتەرى.
لەكسيا ماتەريالدارى وقۋشىلارعا تاراتىلادى. «ءتۇرتىپ الۋ» ءادىسى بويىنشا بالالار وقىپ تۇسىنگەن جەرىنە «+»، تۇسىنبەگەن جەرىنە «-» بەلگىسىن قويىپ شىعادى.
1. نەگىزگى قورلار دەگەنىمىز ۇزاق كەزەڭ بويىنا قىزمەت ەتەتىن ماتەريالدىق - زاتتاي قۇندىلىقتاردىڭ جيىنتىعى؛ ولار وندىرىسكە قىزمەت كورسەتە وتىرىپ، ءوزىنىڭ تابيعي - زاتتاي نىسانىن ساقتايدى، ءوز قۇنىنىڭ ءبىر بولىگىن جاڭادان جاسالعان ءونىم مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتەرگە كوشىرەدى.
نەگىزگى قورلاردىڭ ەكى ءتۇرى بولادى: وندىرىستىك نەگىزگى قورلار جانە وندىرىستىك ەمەس نەگىزگى قورلار.
ماتەريالدىق ءوندىرىس سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن نەگىزگى قورلار – وندىرىستىك نەگىزگى قورلار دەپ، ال وندىرىستىك ەمەس سالادا جۇمىس ىستەيتىن نەگىزگى قورلار – وندىرىستىك ەمەس نەگىزگى قورلار دەپ اتالادى.
نەگىزگى قورلاردىڭ توپتاماسى:
1. عيماراتتار.
2. قۇرىلىستار.
3. جىبەرۋ قۇرالدارى.
4. ماشينا مەن قۇرالدار.
5. تاسىمالداۋ قۇرالدار.
6. قۇرال سايمان.
7. وندىرىستىك تۇگەندەمە.
8. شارۋاشىلىق تۇگەندەمە.
2. نەگىزگى قورلاردى باعالاۋ.
نەگىزگى قورلاردى باعالاۋدىڭ وندىرىستىك پروسەسىندە ۇزاق جىلدار بويى قاتىسىپ، توزۋىنا بايلانىستى جانە وسى ۋاقىت ارالىعىندا قايتا ءوندىرۋدىڭ جاعدايىنا بايلانىستى بىرنەشە ءتۇرى بولادى. ولار:
1) نەگىزگى قورلاردىڭ باستاپقى قۇنى – قورلاردى دايىنداۋعا، جيناۋعا، اكەلۋگە كەتكەن شىعىنداردىڭ جيىنتىعى.
2) قايتا ءوندىرۋ قۇنى (قالپىنا كەلتىرۋ) – نەگىزگى قورلاردى قايتا وندىرۋگە كەتكەن شىعىنداردىڭ جيىنتىعى.
3) قالدىق قۇن – نەگىزگى قورلاردىڭ توزۋدى الىپ تاستاعاندا باستاپقى نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ قۇنى.
نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ قۇرىلىمىنا مىناداي فاكتورلار اسەر ەتەدى: شىعارىلاتىن ءونىم ءتۇرى، ونىڭ جالپى كولەمى، اۆتوماتتاندىرۋ جانە مەحانيكالاندىرۋ دەڭگەيى، مامانداندىرۋ جانە بىرلەستىرۋ دەڭگەيى، كاسىپورىن ورنالاسۋىنىڭ كليماتتىق جانە گەوگرافيالىق جاعدايلارى.
3. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى قولدانۋدىڭ كورسەتكىشتەرى:
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى ەكستەنسيۆتى قولدانۋ كورسەتكىشتەرى،
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى جەدەل تۇردە قولدانۋ كورسەتكىشتەرى،
- نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردى ينتەگرالدى قولدانۋ كورسەتكىشتەرى
1) قۇرالدارى ەكستەنسيۆتى قولدانۋ كوەففيسيەنتى، قۇرالداردىڭ سمەنالىق جۇمىس جاساۋ كوەففيسيەنتى، قۇرالداردى تولىق پايدالانۋ كوەففيسيەنتى جاتادى، ياعني بۇل كورسەتكىشتەر قۇرالداردىڭ ۋاقىت مولشەرىندە قولدانىلۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى.
2) وندىرىستىك قورلاردى جەدەل تۇرلە قولدانۋ كورسەتكىشى نەگىزگى قورلاردىڭ ناقتى ونىمدىلىگىن، ونىڭ ءنورماتيۆتى ونىمدىلىگىنە ءبولۋ ارقىلى انىقتالادى.
كينت=ۆف/ۆن
3) قۇرالداردى ينتەگرالدىق قولدانۋ كوەففيسيەنتى قۇرالداردى ەكستەنسيۆتى جانە ينتەنسيۆتى قولدانۋ كوەففيسيەنتىنە كوبەيتۋ ارقىلى انىقتالادى، جانە ول قۇرالداردىڭ ۋاقىت بويىنشا جانە ونىمدىلىگى بويىنشا قولدانىلۋىن سيپاتتايدى.
وندىرىستىك نەگىزگى قورلاردىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتەتىن جالپى كورسەتكىش بولىپ – قور قايتارىلىمى ەسەپتەلەدى.
قور قايتارىلىمى – بۇل ءونىم ءوندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلعان نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ تەڭگەگە شاعىپ پايدالانىلعان نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ تەڭگەگە شاعىپ ەسەپتەلىنگەندەگى وندىرىلگەن ءونىم كولەمىن سيپاتتايتىن ەكونوميكالىق كورسەتكىش، سونداي - اق ول ءوندىرىس تيىمدىلىگىنىڭ اسا ماڭىزدى كورسەتكىشى بولىپ سانالادى.
فو=ت/ف
قور قايتارىمىنا كەرى كورسەتكىش – قور سيىمدىلىعى.
قور سيىمدىلىعى – بۇل نەگىزگى وندىرىستىك قورلار قۇنىنىڭ وڭدەلگەن جانە ساتىلعان ءونىم قۇنىنا قاتىناسىن سيپاتتايتىن ەكونوميكالىق كورسەتكىش.
VII. جاڭا تاقىرىپتى پىسىقتاۋ.
سۇراق - جاۋاپ
نەگىزگى قورلاردىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزى.
1. نەگىزگى قورلاردىڭ تۇرلەرى.
2. نەگىزگى قورلاردىڭ باستاپقى قۇنى.
3. قايتا ءوندىرۋ قۇنى.
4. نەگىزگى وندىرىستىك قورلاردىڭ قۇرىلىمىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار.
توپپەن جۇمىس
تاقتاداعى سۋرەتكە قاراپ، كاسىپورىننىڭ نەگىزگى قىزمەتى جايلى جانە كاسىپورىننىڭ نەگىزگى قورلارىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.
VIII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
IX. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: قور سيىمدىلىعى.
You Might Also Like
-
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ماتەماتيكا پانىنەن العان ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن شىڭداي وتىرىپ، ۇيرەنگەندەرىن پىسىقتاۋ، جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ، ساباق بارىسىندا گەومەتريالىق فيگۋرالارمەن تانىسۋ.
