InfoHub Logo

ناۋرىز دەسە – كوگىمدە ءجۇزدى كۇنىم،
ناۋرىز دەسە – كوركەيتەر ءتۇز دە گۇلىن.
ناۋرىز دەگەن – ىرىسىم، ىنتىماعىم،
ناۋرىز دەگەن – ءداستۇرىم، ىزگىلىگىم.

ناۋرىز تۋرالى ماعلۇمات
ناۋرىز - بۇل ەجەلگى تۇركى حالىقتارىنىڭ جاڭا جىل مەيرامى. پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا «ناۋرىز» ءسوزى «جاڭا كۇن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ونى بارلىق تۇركى حالىقتارى: قازاقتار، قىرعىزدار، وزبەكتەر، تاجىكتەر جانە ت. ب. اتاپ وتەدى.
بۇل مەيرام كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن مەرزىمى 22 ناۋرىز كۇنى نە سايكەس كەلەدى.
ناۋرىز كەزىندە ناۋرىز - كوجە دايىندالادى. كوجە جەتى تاعامنىڭ قوسىندىسىنان تۇرادى: ارپا، بيداي، كۇرىش، قارا بيداي، ءسۇت، ەت، ماي. ناۋرىز - كوجە – مەيرامنىڭ، كوكتەم كەلگەندىگىنىڭ بەلگىسى.
ناۋرىز ەرەكشەلىكتەرى:
- ءسىز كەلگەن كۇنى تاڭەرتەڭ اتا، اعالارىمىز قولدارىنا كۇرەك. ال انالارىمىز قۇرت، ىرىمشىك، ءسۇت، پىسكەن ەت الىپ دالاعا شىعادى.
- بۇلاق كورسەڭ كوزىن - اش - دەپ، اعالارىمىز توڭىرەكتەگى باستاۋلاردىڭ كوزىن اشادى.
- ءبىر تال كەسەڭ، ون تال ەك - دەسكەن قاريالار بۇلاقباسىنا تال ەگەدى. ال ايەلدەر اتىپ كەلە جاتقان كۇنگە ءتاۋ ەتىپ، “ارمىسىڭ قايرىمدى كۇن - انا!”، - دەپ ءيىلىپ سالەم بەرەدى جانە كەۋدەسى تۇكتى جەر - انا، قۇت دارىت، جارىلقا!- دەپ اشىلعان بۇلاق كوزىنە ماي قۇيىپ، جاڭا ەگىلگەن اعاشتارعا اق بۇركەدى.

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ نەگە اتاعان؟
بۇل جونىندە مىنانداي اڭىز بار: ءبىر كۇنى نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى قا - زىعۇرت تاۋىنا كەلگەن ساتتە جەردىڭ بەتىن جايلاعان توپان سۋ كەرى قايتادى. سول ءسات جەر بەتىنە تابانى تيگەن بارلىق تىرشىلىك يەلەرى كوك اسپاننان ءتۇس - كەن قاسيەتتى قازاننان بىرگە ءدام تاتادى. سودان، بۇل كۇندى – ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ جاريالايدى. ناۋرىزدى تويلاۋ تاريحى ۇلى اباي ءوزىنىڭ «ءبىراز ءسوزى قازاقتىڭ قايدان شىققانى تۋرالى» جازباسىندا ناۋرىز تاريحىن كوشپەلى حالىقتاردىڭ «حيبي - عي»، «حۇزاعي» دەپ اتالاتىن كونە زامانىنا ۇشتاستىرادى. پارسىنىڭ «ناۋ» ءسوزى ءارتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىراعانىمەن، سول ماعىنادا كوپ حالىقتىڭ تىلىندە ساقتالىپ قالعان. ول ورىسشا – نوۆ (اي)، نەمىسشە – نويە، لاتىنشا – نەو. وسىلايشا «ناۋ» ءسوزى ين - دو – ەۋروپالىق حالىقتار دارالانۋدان دا بۇرىن پايدالانىلعان. ال ودان بەرگى مەرزىم عانا 5 مىڭ جىلدان اسادى. قازاقتىڭ كونە شەجىرەسىندە دە ناۋرىز، الاش دەگەن سوزدەر بار.

ناۋرىز باسى: “كۇنگە سالەم ەتۋ”
ارمىسىڭ قايىرىمدى، كۇن - انا!
اتار تاڭعا، شىعار كۇنگە ءتاۋ – ءتاۋ!
باسىمىزعا اماندىق،
ەلىمىزگە بەرەكە دارىتا كور! ءتاۋ – ءتاۋ!
جىل باسى كەلدى، جاڭعىرتا كەلدى،
ءتاۋ – ءتاۋ!
كەڭ بايتاق ۇلىسىما ۇلى كۇن كەلدى،
جاڭا جىل كەلدى، ءتاۋ – ءتاۋ!
قايىرىمدى كۇن - انا، تىلەگىمدى بەرە كور!
ءتاۋ – ءتاۋ!

بۇل كۇنى:
ساپارعا شىقپايدى؛
ەشكىممەن رەنجىسپەيدى؛

جاقىن تۋىستارمەن ءدام الىسادى
7 ءتۇرلى دامنەن ناۋرىز كوجە دايىندايدى
ات شاپتىرىپ، بالۋان كۇرەستىرىپ، قىز قۋىپ، قول كۇرەستىرىپ ۇلكەن توي جاسايدى.

“امال كەلدى جىل كەلدى” كورىسۋ مەيرامى

ناۋرىز تىلەك:
ۇلىس وڭ بولسىن!
اق مول بولسىن.

ناۋرىز بەلگىلەرى:
ناۋرىز كۇنگى تاعام – “ناۋرىزكوجە”
ناۋرىز كۇنگى ايتىلاتىن ءان: “جاراپازان”
ناۋرىز كۇنگى جاۋعان قار – “ناۋرىزشا”
ناۋرىز كۇنگى دىبىس، جىلى اعىس – “ءاز”
ناۋرىز كۇنگى تىلەكتى قابىل قىلاتىن قاريا – “قىزىر اتا”

ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلىس كۇنى جىل باسى سانالعان. حالىقتىڭ ميفولوگيالىق تۇسىنىگى بويىنشا 21 ناۋرىز ءتۇنى دالانى قىدىر ارالايدى. ۇلىس كۇنى قازاق ەلى ءۇشىن ءارقاشان قاسيەتتى، كيەلى سانالعان. حالىق تازا، جاڭا كيىمدەرىن كيگەن. اۋىلدىڭ ەر ادامدارى ءبىر - بىرىمەن قوس قولداسىپ، ءتوس قاعىستىرادى؛ ايەلدەر قۇشاقتاسىپ، ءبىر - بىرىنە يگى تىلەكتەر ايتادى.

ناۋرىزدان كەيىنگى 2 - ءشى كۇنى جۇرت جاپپاي كوكتەمگى ەگىسكە كىرىسەتىن. مالشى قاۋىم دا ءتول الۋعا قاتىستى ءىس - قارەكەتىمەن اينالىساتىن. ناۋرىزدى كەيىنگە قالدىرا تۇراتىن اۋىلداردىڭ وزىندە دە مەيرامنان كەيىنگى 2 - ءشى كۇنى جاپپاي ەگىسكە كىرىسەتىن.

ناۋرىز تويى باستالعاندا، اۋىل بويجەتكەندەرى جىگىتتەرگە ارناپ، سوعىمنىڭ ەتىن ۋىزعا سالىپ ءپىسىرىپ، «ۇيقى اشار» دەپ اتالاتىن ەرەكشە ءدام دايىنداعان ەكەن.
ال، ناۋرىز كەلگەندە جىگىتتەر كوڭىلى ۇناتقان بويجەتكەندەرگە اينا، تاراق، ءيىسسۋ سياقتى سىيلىقتار ۇسىنعان. بۇل سىيلىقتاردىڭ اتى – «سەلتەتكىزەر»، «دىرەتكىزەر» دەپ اتالعان.
نۇر سەبەلە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى! سلايد جۇكتەۋ